Pora przedstawić hierarchię Pseudo-Dionizego. Pierwszą najdoskonalszą triadę

tworzą: (1) serafini, (2) cherubini, (3) trony. Triada druga to: (4) panowania, (5)

moce, (6) władze, a na triadę trzecią składają się: (7) zwierzchności, (8)

archaniołowie, (9) aniołowie. Koncepcja zhierarchizowanych triad została

zaczerpnięta od Jamblicha i Proklosa, aczkolwiek u nich triady obejmowały podział

wszystkich bytów. Pseudo-Dionizy nie potrafił w sposób precyzyjny określić natury

ani specyfiki każdej z trzech triad, poza tym, iż pierwsza, najdoskonalsza, jest

skierowana na adorowanie Boga (dworzanie), druga dotyczy sfer pośrednich

(zarządcy), a ostatnia zajmuje się sprawami ziemskimi, zatem i ludzkimi

(wykonawcy).

Pseudo-Dionizy wyłożył wiedzę o chórach anielskich w rozdziałach VI–X Hierarchii.

Serafini, czyli gorejący miłością, są chórem najdoskonalszym i najmniej licznym,

przebywają w bezpośredniej bliskości Boga. Zalecenia ikonograficzne: skrzydła

płomieniste, promieniste serca, szaty czerwone, dopuszczalna purpura.

Aniołowie wszystkich hierarchii mogą przybierać dowolną postać. Proponowane

elementy ikonograficzne oddają według Pseudo-Dionizego umownie pewne cechy

posłańców Bożych: skrzydło oznacza oderwanie od spraw ziemskich i lotność myśli,

bose stopy to dobrowolne ubóstwo, przepaska i klejnoty na czole to błyskotliwa

inteligencja, berła i buławy symbolizują władzę Bożych zarządców, narzędzia walki

to moc i zdeterminowanie dobrych duchów w wypełnianiu powierzonych misji.

Ogień, w jakim aniołowie najczęściej się pojawiają, jest symbolem miłości i

niepojętej natury Boga.

Serafim – hebrajskie słowo „płonący”.

W Biblii mówi się o serafinach, sześcioskrzydłych istotach, tylko w wizji Izajasza:

Serafiny stały ponad, każdy z nich miał po sześć skrzydeł; dwoma zakrywał swą

twarz, dwoma okrywał swe nogi a dwoma latał (Iz 6,2); dookoła i wewnątrz są pełne

oczu i nie mają spoczynku, mówiąc dniem i nocą: „święty, święty, święty, Pan Bóg

wszechmogący, Który był i Który jest, i Który przychodzi” (Ap 4,. Stąd w tradycji

żydowskiej serafini śpiewają po hebrajsku Kadysz.

W etiopskiej Księdze Enocha serafini wraz z kerubim i ofanim są duchami, które

wciąż czuwają wokół tronu bożego (HenEt 61,10; 71,7). W innym apokryfie,

Apokalipsie Mojżesza (w. 37), mówi się, że kiedy umarł Adam, jeden z

sześcioskrzydłych serafinów zaprowadził go do wód Acherontu, umył go trzy razy i

przywiódł przed oblicze Boga. W

W Nowym Testamencie serafini nie zostali nigdzie wymienieni wprost. Sporna jest

interpretacja czterech zwierząt Apokalipsy, z których każde ma sześć skrzydeł i jest

pełne oczu , mogą one być serafinami, cherubinami lub symbolicznymi

wyobrażeniami czterech ewangelistów.

Pseudo-Dionizy twierdzi, że działalność intelektualna serafinów skupiona jest na

porządku wszechświata i opatrzności Bożej.

Serafini są przedstawiani w różny sposób: zwykle jako czerwone twarze otoczone

sześcioma skrzydłami - jak na przykład w mozaikach baptysterium we Florencji, lub

są aniołami, które siedzą na skale, trzymając berło lub glob - jak w baptysterium San

Marco w Wenecji. Serafiny są „ogniem myślącym”, dlatego w sztuce zarezerwowano

dla nich kolor złota i purpury.

Cherubini, czyli napełnieni wiedzą. To strażnicy Boga i jego mądrości. Zalecenia

ikonograficzne: szaty błękitne, skrzydła czasem także błękitne, jako atrybut

zwierciadło mądrości oraz księga wiedzy.

Kerubim - hebrajskie słowo, liczba mnoga od kerub, pochodzące od akadyjskiego

karibu - „modlący się”.

Cherubiny są pierwszymi aniołami wymienionymi w Biblii, spotykamy ich w raju,

potem na złotej Arce Przymierza, w świątyni Salomona.

Według Pseudo-Dionizego cherubini tworzą zastęp istot wielookich. W opisach

biblijnych mają cztery skrzydła lub więcej. Patrzyłem, a oto wiatr gwałtowny

nadszedł od północy, wielki obłok i ogień płonący, a ze środka promieniowało coś,

jakby połysk stopu złota ze srebrem. Po środku było coś, co było podobne do

czterech istot żyjących. Oto ich wygląd: miały one postać człowieka. Każda z nich

miała po cztery twarze i po cztery skrzydła... Miały one pod skrzydłami ręce ludzkie

po swych czterech bokach... Skrzydła były rozwinięte ku górze; dwa przylegały

wzajemnie do siebie, a dwa okrywały ich tułowie (Ez 1,4 – 6.8.11). Cherubiny

przyjmują również postać człowieka, lwa, wołu, orła. Czasami przypominają

asyryjskie karibu, których posągi strzegły babilońskich pałaców. Ezechiel przywołuje

ich obraz, jako rydwan Boży

Przypuszczalnie hebrajscy kerubim zostali zainspirowani niezwykłymi

uskrzydlonymi rzeźbami asyro-babilońskimi mającymi ciało byka, sfinksa lub orła,

głowę zaś lwa, człowieka lub gryfa, które stawiano jako strażników pałaców i

świątyń. Dopiero od wizji proroka Ezechiela – który wprowadza całkiem nowe

elementy w stosunku do wcześniejszej tradycji –skrystalizowała się ich „kanoniczna"

ikonografia. Istoty, które ukazały się prorokowi, miary postać człowieka, a każda z

nich cztery twarze – człowieka, lwa, wołu i orła, cztery skrzydła, dwa rozpostarte do

góry i dwa złożone u dołu, usiane oczami. Pod skrzydłami miały ręce ludzkie, nogi

proste, ale stopy podobne do stóp cielca, błyszczące niczym wypolerowany brąz.

W ikonografii przedstawiani byli jako upierzone i połączone ze sobą koła. Niektórzy

artyści, odwołując się do wypowiedzi św. Tomasza z Akwinu, ukazywali cherubiny

trzymające w dłoniach otwarte księgi – znak pełni posiadanej wiedzy.

Trony, jak sama nazwa wskazuje, przebywają przed tronem Bożym. Opiekują się

Bożą siedzibą. Są syntezą posłuszeństwa i stabilności. Ich atrybuty to korona i berło,

szaty purpurowe.

W dziele Hierarchia niebiańska Pseudo-Dionizy twierdzi, że imię tronów oznacza, że

znajdują się ponad wszelkimi sprawami ziemskimi, nie doznając skażenia nimi.

Rozmieszczone wokół Najwyższego uzyskują boską iluminację w stanie całkowitego

pozbawienia namiętności. Tomasz z Akwinu definiuje trony jako „zwierciadła” i „w

kochaniu wirujące koła”, w których odbija się boski sąd.

Artyści na przestrzeni wieków przedstawiali trony w skrajnie różny sposób. Na

mozaice w baptysterium San Marco w Wenecji przedstawiono ukoronowanego anioła

siedzącego na gwiezdnym dysku. Freski Guarienta z Musei Civici w Padwie ukazują

aniołów siedzących w koncentrycznych kręgach tęczy, z gałązkami lilii i globami w

rękach. Prostsze przedstawienie w baptysterium florenckim wyobraża anioła

trzymającego w ręce błękitną mandrolę. W ikonografii przedstawiane były również z

wagami w rękach – symbolem sprawiedliwości.

Panowania wydają rozkazy i rozporządzają, to energia i autorytet, ale także

niewzruszone panowanie nad samym sobą. Atrybuty: korona i berło, jabłko cesarskie,

szaty niebieskie lub purpurowe.

Panowania, według Pseudo-Dionizego, zapobiegają opanowaniu świata przez

Szatana.

Ikonografia ubiera tych aniołów w królewskie szaty. Dzierżą berła i królewskie

jabłka – symbole władzy nad światem – lub laski i kule z napisem IC XC

Moce są kwintesencją niespożytych sił. Doglądają spełniania poleceń. Atrybuty:

szaty zielone, wawrzynowe laury na głowach, pancerz, lanca, tarcza, hełm, proporzec

z białym krzyżem na czerwonym polu.

Pseudo-Dionizy umieścił tych aniołów w drugiej hierarchii, która otrzymuje boskie

światło i przekazuje je duszy ludzkiej. Św. Hildegarda opisuje je – Mają głowy jak

ludzie, a chmura koloru żelaza osłania je od ramion w dół.

Od XIV wieku artyści zachodni przedstawiają ten chór zawsze pod postacią aniołów

– fresk z kościoła Santa Maria Novella we Florencji autorstwa Andrea de Firenze;

cykl malowideł Giotta w kaplicy Scoveginich w Padwie; „Alegoria Dobrych

Rządów” Lorenzettiego w Palazzo Pubblico w Sienie; reliefy Agostina di Duccio w

Tempio Malatestiano w Rimini; piętnastowieczna seria kart tarota z wyobrażeniami

potęg zwana „tarocchi Mantegni”

Władze oznaczają uduchowienie i uwolnienie się od spraw materialnych,

specjalizują się w poskramianiu demonów. Ich atrybutem jest buława i globus.

W Hierarchii niebianskie Pseudo-Dionizego imię Zastępy oznacza inteligencje

niebiańskie drugiej hierarchii, które wznoszą się ku sprawom boskim, prowadząc za

sobą istoty niższe. Zastępy mają też władzę nad demonami. Aniołowie z tego chóru

jawią się w szatach liturgicznych, często trzymają naczynia liturgiczne. Lilie w ich

dłoniach przywołują mękę pańska, w której szczególnie uczestniczyli.

Zwierzchności kierują państwami i narodami. Jako atrybut noszą książęce korony,

berło, płaszcz w kolorze zielonym.

Imię księstw, według Pseudo-Dionizego, wskazują na hegemonię tych aniołów

podobną do Boga. Są oni opiekunami religii, troszczą się o ludy i narody. Przypisuje

sie im bycie „duchami osobowości” – dzięki nim w pewnych okresach na ziemi

pojawiły się wyraźnie określone osobowości ludzkie. Jest oczywiste, pisze Steiner, że

zadania ziemskie muszą być wykonywane przez poszczególnych ludzi – jak Karol

Wielki czy Luter – ale wszystko, co zdarzyło się na ziemi, zostało już wcześniej

pomyślane w taki sposób, aby zachować harmonijną relację z ewolucją ziemską; do

tego właśnie służą archai.

Artyści ukazują ten chór w postaciach książąt, na zbroje mają narzucone szaty

książęce, a na głowach korony. W dłoniach miecz lub berło.

Archaniołowie przekazują dyspozycje od zwierzchności do aniołów dziewiątego

chóru.

Słowo archanioł występuje bardzo rzadko w Piśmie Świętym. Chóry te, jak pisze

Pseudo-Dionizy są heroldami bożych wyroków i posiadają cechy właściwe dla

księstw oraz aniołów.

Przedstawiani są jako wojownicy lub w strojach diakońskich

Aniołowie to duchy najniższego chóru, opiekują się konkretnymi ludźmi.

Przedstawiani bywają z diademem na głowie. Trzymają instrumenty muzyczne.

Niekiedy noszą szaty liturgiczne. Tak jak Archaniołowie, są bardziej niż pozostałe

anioły zwróceni ku człowiekowi.

Hierarchia anielska to doskonały porządek, w którym każdy stojący wyżej oczyszcza,

a znajdujący się niżej jest oczyszczany, poucza lub jest pouczany, oświeca lub jest

oświecany. Co prawda nazwa „aniołowie” odnosi się do najniższego chóru, ale

równie dobrze może być stosowana do każdego innego, a zatem serafin także jest

aniołem ponieważ może spełniać jego posługę. Pseudo-Dionizy zdaje sobie sprawę,

że tylko Bóg i aniołowie znają w szczegółach hierarchię niebiańską, ludzie – wiedzą

tyle, ile zostało im objawione.

Aniołowie wszystkich hierarchii mogą przybierać dowolną postać. Proponowane

elementy ikonograficzne oddają według Pseudo-Dionizego umownie pewne cechy

posłańców Bożych: skrzydło oznacza oderwanie od spraw ziemskich i lotność myśli,

bose stopy to dobrowolne ubóstwo, przepaska i klejnoty na czole to błyskotliwa

inteligencja, berła i buławy symbolizują władzę Bożych zarządców, narzędzia walki

to moc i zdeterminowanie dobrych duchów w wypełnianiu powierzonych misji.

Ogień, w jakim aniołowie najczęściej się pojawiają, jest symbolem miłości i

niepojętej natury Boga.

Z dzisiejszej perspektywy wczesnośredniowieczne próby klasyfikacji społeczności

anielskiej wydają się w dużym stopniu nieaktualne, ponieważ nie zaspokajają potrzeb

duchowych współczesnego człowieka. Odpowiadały one średniowiecznemu

modelowi kosmosu – aniołowie pełnili rolę poruszycieli sfer, a zatem bez nich

gwiazdy by spadły i wszechświat runął w otchłań. Hierarchia anielska Pseudo-

Dionizego jest do dziś bardzo pieczołowicie kultywowana w Kościele wschodnim,

nie przyjmuje się tam nawet udowodnionej tezy o anonimowości autora.

Tak naprawdę nie wiemy dokładnie, ile jest chórów. Kościół ogłosił trzy dogmaty

odnośnie do aniołów, ale żaden z nich nie precyzuje kwestii organizacyjnych. Wśród

specjalistów powszechne jest przekonanie o istnieniu jakiejś trudnej do określenia

hierarchii oraz opinia, że aniołowie godniejsi przebywają bliżej Boga.

Pomimo to dzieło Anonima z V wieku pozostaje do dzisiaj wybitne, ponieważ

pomimo skostnienia niektórych wątków, inne pozostają żywe i inspirujące, zwłaszcza

te dotyczące dziedziny psychologii życia wewnętrznego. Aby się o tym przekonać,

wystarczy po prostu znaleźć trochę wolnego czasu i zagłębić się w lekturze

Hierarchii.