Aleksander Gierymski urodził się w 1850 r. w Warszawie, zmarł 1901 r. w

Rzymie, brat Maksymiliana Gierymskiego, zmarłego w wieku 28 lat . Żył dłużej od swojego
brata, lecz przez całe życie borykał się ze swoją naturą, otoczeniem co było przyczyną
jego choroby umysłowej. Twórczość Aleksandra trwała 3 razy dłużej, prawie 30 lat, a
stosunek do natury i formy ulegał przemianom, dlatego można wyznaczyć kilka okresów
pracy artystycznej związanych z etapami jego drogi życiowej.

Uczęszczał do warszawskiej Szkoły Rysunkowej, pracował tam pod kierunkiem

Rafała Hadziewicza. W 1868 już w Monachium kształcił się u Strahubera i Anschutza i w
Klasie Kompozycyjnej Piloty'ego. Ten młodzieńczy pierwszy etap twórczości kończy
wystawienie Kupca weneckiego w 1873 r. (namalował ten obraz w 23 roku życia, jest
poprawnie skomponowany z dobrym przygotowaniem warsztatu, literackość tematu
wybranego pod wpływem szkoły już nigdy nie została powtórzona w innych dziełach) w
Warszawie znajduje się rycina, która jest reprodukcją zaginionego obrazu, przedstawia I
scenę aktu IV słynnego dramatu Szekspira; był to temat konkursowy Akademii Monachijskiej
gdzie uwidaczniają się echa stylu ,,wczesnego renesansu''- który Gierymski studiował na
dziełach mistrzów tej szkoły: Cimabuego, Jana Belliniego, Masaccia i innych.). W tym też
roku (1873) opuścił Monachium i wyjechał do Włoch, gdzie przebywał z przerwami do 1879 r.
i zaczął malować w duchu nowego realizmu, zerwał z akademicko-teatralną tradycją i zaczął
szukać tematów życia codziennego, takimi zapowiedziami naturalizmu były m. in: Gra w
Mora (1874) i Austeria rzymska. Rozpoczął prace nad wybitnymi już dziełami: Sjesta włoska,
W Altanie (dzieło wieńczące jego drugi okres twórczy, w której zastosował nowe zasady
operowania kolorem i światłem w wyniku samodzielnego studium natury, bowiem nie był
wtedy jeszcze we Francji i nie znał francuskiego impresjonizmu; nie było to spontanicznie
dzieło, a rozważna praca powstała w kilka lat, stąd mogą pojawiać się wątpliwości w uznaniu
za w pełni impresjonistyczny obraz).

Trzeci okres dziesięcioletniej twórczości przypada na lata 1880-90. W 1879-1888 w

Warszawie ukończył Altanę, malował w tym czasie wiele scen rodzajowych, powrócił do
przedimpresjonistycznego realizmu, całą uwagę skupił na odtwarzaniu wyglądu i życia
codziennego najuboższych, zaniedbanych dzielnic Warszawy - Starego Miasta, Powiśla,
Solca. Wykonywał wiele szkiców w plenerze ukazujących miejskie epizody życia, które
wykorzystywał w swoich pracach, w których był bliski założeniom programowym realizmu
propagowanych w tym okresie w czasopiśmie ,,Wędrowiec'' przez Stanisława Witkiewicza i
Antoniego Sygietyńskiego, z którymi podjął współpracę czego wynikiem był cykl scen
rodzajowym przedstawiających realistyczne życie żydowskich mieszkańców Powiśla i innych
ubogich dzielnic. Była to konsekwenta sztuka krytycznego realizmu, utrwalił w swych dziełach
prawdziwą, ludową Warszawę (są to m. in dwukrotnie malowana Żydówka z cytrynami z
1881, drugi obraz zw. ,,Pomarańczarka'', 1880-81), Brama na Starym Mieście, Przystań na
Solcu, Powiśle, Święto Trąbek z r. 1884 (kilka wersji), Piaskarze (1887).

Początkowo były to przedstawienia autentyczne z odtworzeniem każdego

szczegółu z rzeczywistości czy zaobserwowanej sytuacji – o precyzyjnym wyglądzie i
wykonywanej czynności ujętych w bliskiej przestrzeni na pierwszym planie.(czyli Żydówka z
cytrynami, Pomarańczarka, Brama na Starym Mieście)

W kolejnych obrazach z 1883-84 (Powiśle, Przystań na Solcu, Święto Trąbek)

stopniowo widać rezygnację z narracyjnego opisywania dzieł. W przedstawionych scenach
obserwujemy większy dystans, odległość jak i psychiczne oddalenie. Przedstawieni ludzie
i ich codzienne czynności już nie są najważniejsze dla obserwatora, ale stają się cząstką
w ich naturalnym otoczeniu. Postać ludzka przestaje pełnić główną rolę w kompozycji.
-Pomarańczarka: ​Artysta rzadko był zadowolony ze swoich dzieł, zaś Żydówka z
pomarańczmi to jedno z nielicznych , które uznał za udane, sam mówił o tym dziele cytując:
,,​Żydówka była może najlepszym obrazem (...). Diablo plastyczna i kolorowa. Być może, że
przesadzam, ale jeśli kiedy na serio wrócę do malarstwa, to dla mnie pozostaną tylko duże
albo średnie figury - nic z pejzażu". ​Namalowany z fotograficzną dokładnością, niemal
hieperrealistycznie, Obraz powstawał w latach 1880-81 w Warszawie, kiedy artysta był
związany z krytykami i literatami pracującymi nad pozytywistycznym czasopismem
,,Wędrowiec'', dzieło zaginione w czasie II wojny światowej, odzyskane w 2011 r. Znajduje się
w Muzeum Narodowym w Warszawie, Ubogo ubrana kobieta z dwoma koszami pomarańczy,
twarz poważna, pełna smutku i bezsilności.

kolejny obraz ​Żydówka z cytrynami ​jest repliką ,,Pomarańczarki'', znajduje się w zbiorach
Muzeum Śląskiego w Katowicach, to prawie identyczny autentyczny, psychologiczny portret
ubogiej samotnej żydówki sprzedającej cytryny na ulicy, oczekującej na kupca. Zmęczona
życiem starsza kobieta patrzy się wprost na widza, twarz przepełnioną smutkiem uwydatniają
liczne zmarszczki. W tle kompozycji most Kierbedzia. Gierymski wykonał wiele szkiców do
tego tematu, a inspiracją była czarno-biała fotografia kobiety z koszami owoców ustawionymi
na ziemi

Piaskarze: ​olej na płótnie MN w Warszawie z 1887 r., powstał pod koniec pobytu artysty w
Warszawie, obraz ukazuje robotników skupionych po lewej stronie kadru przy pracy u brzegu
Wisły przerzucających piasek na wysokie nabrzeże, bogata gra światła odbija się w tafli
wody, przeważają szaroniebieskie tony i ugry, kompozycję zamyka ten sam most Kierbedzia,
który występuje u żydówki z pomarańczami (pierwszy stalowy most na Wiśle, skąd wiemy że
scena rogrywa się na warszawskim Powiślu), obecnie most Śląsko-Dąbrowski. Gierymski w
ulotnej zaobserwowanej chwili niesamowicie ukazał studium światła i zależnych od niego
tonów barwnych ​Święto Trąbek: ​trzy kompozycje, którymi artysta zamyka etap
eksperymentownia ze światłem i jego wpływu na współgranie barwne w obrazie.(święto
trąbek - to żydowskie święto Rosz ha Szana , hebrajski Noy Rok(w tym czasie Żydzi zgodnie

z tradycją wyrzucają do wody zawartość swoich kieszeni co symbolizuje oczyszczenie z
grzechu, zwyczaj nakazywał dąć w tym czasie w róg skąd błedna nazwa nadania przez
nie-żydów: święto trąbek) I obraz powstał w 1884 r., znajduje się w MN w Warszawie,
fascynacja artysty nie tylko społeczeństwem ale i cywilizacją techniczną, którą widać na
drugim planie-na moście kolejowym, drugim w Warszawie (obecnie moście gdańskim) widać
żelazny parowóz, Przymglony blask zorzy, złote refleksy odbijają się w wodzie, modlący się
ludzie, nastrój wyciszenia i zadumy o religijnym charakterze, motyw powtórzony jeszcze dwa
razy w 1888-zaginiony obraz w czasie II wojny światowej) i z1890 (Muzeum Narodowe w
Krakowie) z nieco zminioną kompozycją i tonacją kolorystyczno-świetlną.

Po wyjeździe z Warszawy zmienił stosunek do sztuki, już nie zajmuje się

społeczeństwem, ale zagłębia się w problematykę koloru i światła, tworzy nastrojowe dzieła.
W 1888-1890 pracował w Monachium, malował przede wszystkim nokturny np. Plac
Wittelsbachów. W 1889 z Włodzimierzem Tetmajerem odbył wędrówkę przez Tyrol (kraj
związkowy w zach. Austrii) i Brener do Tyrolu włoskiego. W tym czasie malował pejzaże w
okolicy Schleisheimu i zamku Kufstein, a także większy obraz Anioł Pański (1890) i własny
portret. W 1890-1893 we Francji, głównie w Paryżu wykonał pejzaże nocne: Operę(1891) i
Luwr, Wieczór nad Sekwaną (MN Kraków), urbanisyczne krajobrazy Paryża i Lyonu i widoki
nadmorskie. W 1893-1895 odwiedzał Kraków, w związku z inspiracjami krajobrazem i
folklorem powstało słynne dzieło:Trumna chłopska (1894-1895), pejzaże z Bronowic,
Chłopiec ze snopem zboża. W Bronowicach Wielkich mieszkał przez jakiś czas ale do pracy
wykorzystywał pracownię Tetmajera w Bronowicach
Małych. W 1895-1896 przebywał w Monachium i Frankonii, powstały wtedy widoki
Rottenburga, a w latach 1897-1898 ponownie bywał we Włoszech, w Wenecji, Palermo,
Amalfii i Sienie (główne tematy malarstwa: Pałac Dożów, bazylika św. Marka, katedry w
Sienie i Amalfi. Następnie 10 miesięcy spędził w Paryżu, kończył rozpoczęte obrazy. Wkrótce
w 1899 ponownie był w Rzymie (studiował widoki ogrodów Borghese i namalował Piazza del
Popolo). W ostatnich latach jego działalności artystyczniej, po trzecim wyjeździe do Paryża w
1900 zatrzymał się w drodze powrotnej w Weronie, tam szkicował pejzaże i kończył je w
Rzymie. Niebawem zapadł na chorobę umysłową, która doprowadziła do jego śmierci.