Aleksander Gierymski
Święto Trąbek
Treść
Obraz należy do serii dzieł Aleksandra Gierymskiego ukazujących codzienne życie najuboższych dzielnic Warszawy - Starego Miasta, Powiśla i Solca. Artysta przedstawił tu żydowski obrzęd symbolicznego oczyszczenia z grzechów, związany z rytuałem judaistycznego święta Rosz ha-Szana (popularnie zwanego Świętem Trąbek).
Inspiracje
Scenę modlitwy Żydów nad brzegiem Wisły o zmierzchu namalował w 1871 roku Maksymilian Gierymski, umiejscawiając ją na Solcu. Święto Trąbek Aleksandra Gierymskiego jest bliskie dziełu starszego brata nie tylko pod względem scenerii i układu kompozycji, ale przede wszystkim pod względem malarskiego nastroju, będącego wyrazem kontemplacyjnego stosunku artysty do natury i ukazanego na jej tle życia ludzi.
Konteksty
Malarski motyw Święta Trąbek bardzo głęboko poruszył wyobraźnię Gierymskiego, który ten sam temat powtórzył trzykrotnie, tylko nieznacznie modyfikując układ kompozycji. Druga, większa wersja obrazu (o wymiarach 101 x 132 cm) powstała w 1888 roku na zamówienie Ignacego Korwin-Milewskiego (obecnie zaginiona). Trzecią, uznawaną za nokturn (w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie), namalował Gierymski w Monachium w 1890 roku, zawężając nieco kadr i przybliżając do krawędzi obrazu scenę z postaciami modlących się Żydów.
Interpretacja
Święto Trąbek, pomimo wiernego opisu rzeczywistości, jest przepojone liryczną nutą poezji i sentymentu artysty do rodzinnego miasta. Z modlitewnym skupieniem ludzi współgra wyciszenie i bezruch przyrody w zapadającym zmierzchu. Elegijny, pełen zadumy nastrój obrazu podkreśla światło gasnącego dnia, złotymi promieniami słońca odbite w lustrze wody.
Środki warsztatowe
Święto Trąbek, powszechnie uznawane za najcenniejsze dzieło okresu warszawskiego a zarazem przełomowe w rozwoju artystycznym Gierymskiego, odznacza się subtelną modulacją natężenia światła i koloru. Budowa kompozycji, przy pozornej przypadkowości układu zaobserwowanej w naturze sceny, jest poddana logicznej, ścisłej dyscyplinie, która służy wydobyciu głębi przestrzennej. Rytmiczne rozmieszczenie akcentów wertykalnych (maszty łodzi, smukłe, nieruchome sylwetki Żydów) na tle płaskiej przestrzeni rzeki i piaszczystego brzegu stwarza wrażenie niemal muzycznej harmonii, którą potęguje wspaniała świetlistość barw.
Recepcja dzieła
Obrazem tym Gierymski zamknął kolejny etap swoich poszukiwań i eksperymentów twórczych służących zgłębianiu tajemnicy światła oraz zależnej od niego zmienności tonów barwnych. Święto Trąbek, wystawione w 1888 roku w Warszawie i Krakowie, odniosło ogromny sukces i ugruntowało w świadomości społeczeństwa polskiego wysoką pozycję Gierymskiego jako malarza realisty. Nawet Jan Matejko, krytykując w swojej mowie rektorskiej Święto Trąbek jako "rzecz codzienną, banalną i bezmyślną", na koniec musiał uznać, że: "Jedno, co tylko ten obraz jeszcze ratuje - to bardzo dobre malowanie".
Opinie, recenzje
Obszerną wypowiedź dziełu Gierymskiego poświęcił Bolesław Prus w recenzji z wystawy warszawskiej w 1888 roku: " ...po raz szósty oglądam obraz i przekonywam się, że - posiada on coś więcej niż to, co zwykłe oko podpatrzy w naturze. Posiada geniusz artysty, który przegląda z każdej łódki, tratwy, berlinki, z każdego chałata, z nieba, z ziemi i z wody. [...] jeden tylko Gierymski, nie ograniczając się do malowania przedmiotów, stara się jeszcze malować światło. U niego nie ma przedmiotu małego lub dużego, pięknego lub brzydkiego, lecz są tylko przedmioty rozmaicie oświetlone. Tą troską o oświetlenie wywołuje on swoje zadziwiające efekty; oświetlenie jest ideą jego obrazów. [...] Jeżeli jest w naturze jakiś duch uniwersalny, to ciałem jego jest chyba światło, które kojarzy między sobą najodleglejsze przedmioty i nadaje myśli i sensu całej naturze. [...] Taki więc artysta, jak Gierymski, nie jest ani malarzem rodzajowym, ani historycznym, ani fotografem, ale raczej kapłanem światła, którego śledzi tajemnice i wykłada nam jego piękności." (B. Prus, Arcydzieło Aleksandra Gierymskiego, "Kurier Codzienny" 1888, nr 194).
Nota katalogowa
Aleksander Gierymski (1850-1901)
Święto Trąbek, 1884
Olej, płótno, 47 x 64,5 cm
Sygnowany po lewej u dołu: A. GIERYMSKI. 84
Zakup 1951
Numer inwentarza MP 124 MNW