„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Barbara Trzewik

Pozyskiwanie i przetwarzanie roślinnych surowców
leczniczych 322[10].Z1.02

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr biol. med. Grażyna Czechowska
prof. zw. dr hab. Marek Wesołowski



Opracowanie redakcyjne:
mgr farm. Alina Krawczak



Konsultacja:
dr hab. inż. Henryk Budzeń










Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[10].Z1.02
„Pozyskiwanie i przetwarzanie roślinnych surowców leczniczych”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik farmaceutyczny.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

11

5.1. Pozyskiwanie roślinnych surowców leczniczych

11

5.1.1. Ćwiczenie 1

11

5.2. Metody badania roślinnych surowców leczniczych

13

5.2.1. Ćwiczenie 1

13

5.3. Surowce pochodzenia roślinnego o budowie tkankowej

16

5.3.1. Ćwiczenie 1

16

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

24

7. Literatura

38

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przedkładam Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny przy organizacji

procesu uczenia się. Efektywność tego procesu zależy przede wszystkim od samego ucznia.
Jednak precyzyjne ukierunkowanie ucznia przez nauczyciela jest nie mniej ważną rolą
w procesie uczenia się. Mam nadzieję że przedstawiony poradnik pomoże w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w Medycznym Studium Zawodowym kształcącym w zawodzie technik
farmaceutyczny.

W poradniku zamieszczono:

−

wykaz literatury uzupełniającej wiedzę ucznia,

−

wykaz umiejętności, które uczeń powinien opanować przystępując do realizacji jednostki
modułowej,

−

wykaz umiejętności, które uczeń wykształtuje realizując temat jednostki modułowej,

−

propozycje ćwiczeń rozwijających umiejętności praktyczne dotyczące kontrolowania
i wydawania gotowego leku,

−

dwie konkretne propozycje prowadzenia zajęć dydaktycznych, prowadzonych różnymi
metodami aktywizującymi ucznia.
Różna powinna być forma organizacyjna pracy uczniów, od indywidualnej do grupowej.
Przedstawiam również zestawy zadań testowych w celu sprawdzenia wiadomości

i umiejętności ucznia, wraz z instrukcją dla ucznia i nauczyciela oraz kluczem odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

322[10].Z1

Podstawy analizy i wytwarzania

produktów leczniczych

322[10].Z1.01

Wykonywanie analizy jakościowej

i ilościowej produktów leczniczych

322[10].Z1.02

Pozyskiwanie i przetwarzanie roślinnych

surowców leczniczych

322[10].Z1.03

Analizowanie procesów technologicznych

produkcji leków

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, zasad ergonomii oraz regulaminu
pracowni,

−

współpracować w grupie,

−

korzystać z Farmakopei Polskiej,

−

poszukiwać informacji z różnych źródeł,

−

posługiwać się terminologią z dziedziny botaniki,

−

interpretować podstawowe pojęcia botaniczne,

−

posługiwać się mikroskopem,

−

obserwować i opisywać zjawiska ze świata roślin,

−

dokumentować obserwacje i podejmowane działania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

rozróżnić źródła pochodzenia surowców roślinnych,

−

określić zasady pozyskiwania i przetwarzania surowców roślinnych,

−

scharakteryzować metody sporządzania leku roślinnego,

−

zastosować zasady przechowywania surowców i produktów roślinnych w zależności od
ich składu jakościowego i postaci farmaceutycznej,

−

wykonać podstawowe czynności laboratoryjne podczas badania jakości surowców
pochodzenia roślinnego,

−

zastosować metody mikroskopowe, makroskopowe i fitochemiczne do badania
tożsamości i czystości surowców farmakognostycznych,

−

określić jakość leków ziołowych według obowiązujących norm,

−

wykorzystać literaturę zawodową i technologie informacyjne do pozyskiwania informacji
o roślinnych produktach leczniczych,

−

wyjaśnić wpływ różnych czynników na zawartość substancji czynnych w surowcach
roślinnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

………………………………………

Modułowy program nauczania: Technik farmaceutyczny 322[10]
Moduł:

Podstawy analizy i wytwarzania produktów leczniczych
322[10].Z1

Jednostka modułowa:

Pozyskiwanie i przetwarzanie roślinnych surowców

leczniczych 322[10].Z1.02

Temat: Rozpoznanie w preparacie roślinnym i określenie rodzaje włosków

gruczołowych.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności rozpoznawania w preparatach surowców roślinnych

włosków gruczołowych jako elementów charakterystycznych przy identyfikacji
surowców roślinnych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zaplanować tok pracy przy obserwacji preparatów surowców roślinnych,

−

obsłużyć mikroskop,

−

zaobserwować elementy charakterystyczne dla włosków gruczołowych,

−

określić ilość komórek i sposób ich ułożenia,

−

nazwać rozpoznane elementy i określić ich funkcje,

−

porównać rozpoznane elementy z ilustracjami z tablic poglądowych,

−

udokumentować obserwacje i prowadzone badania.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

podczas wykładu informacyjnego, dyskusji i pokazu praca w zespołach, podczas realizacji
ćwiczeń przedmiotowych praca indywidualna

Czas: 5 godzin dydaktycznych.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

preparaty z surowców roślinnych do obserwacji włosków gruczołowych, przygotowane
przez nauczyciela,

−

tablice poglądowe z rysunkami typów włosków gruczołowych,

−

mikroskop,

−

zeszyt, przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Przebieg zajęć:
1. Czynności wstępne, przywitanie grupy, sprawdzenie obecności, sprawdzenie gotowości

do pracy (odzież ochronna, zeszyty ćwiczeń).

2. Zadanie uczniom pytań sprawdzających znajomość regulaminu pracowni.
3. Podanie tematu i celu zajęć.
4. Wprowadzenie do wykładu, zorientowanie uczniów w przedmiocie wykładu,

przypomnienie znanych treści mających powiązanie z tematem zajęć (budowa roślin,
rodzaje włosków, miejsce ich występowania w organizmie roślinnym, pełnione funkcje),
skoncentrowanie uwagi uczniów.

5. Omówienie zawartej w temacie problematyki (dokładna budowa włosków gruczołowych,

występowanie, funkcje).

6. Podsumowanie materiału z jednoczesnym podkreśleniem praktycznych możliwości

wykorzystania przedstawianych treści (włoski gruczołowe jako jeden z elementów
charakterystycznych w budowie anatomicznej roślin wykorzystywany przy ich identyfikacji).

7. Postawienie pytań problemowych przez nauczyciela.
8. Postawienie pytań uzupełniających przez uczniów i udzielenie na nie odpowiedzi przez

nauczyciela.

9. Uzyskanie informacji zwrotnej od uczniów dotyczącej zrozumienia zrealizowanych treści

(w formie dyskusji dydaktycznej).

10. Ustalenie odpowiedzi na postawione przez nauczyciela pytania problemowe.
11. Ocenienie wartości dydaktycznej dyskusji, osób biorących w niej udział i posumowanie

dyskusji.

12. Opisanie czynności składających się na całość ćwiczenia.
13. Pokazanie po kolei, przez nauczyciela, wszystkich czynności przy realizacji zadania.
14. Podkreślenie najbardziej skomplikowanych czynności.
15. Przydzielenie zadań do indywidualnego wykonania.
16. Wykonywanie przez uczniów poszczególnych czynności.
17. Monitorowanie przebiegu samodzielnie wykonywanych czynności.
18. Prezentacja wykonanych zadań (nauczyciel komentuje efekty pracy).
19. Sprawdzenie stopnia przyswojenia przez uczniów wiedzy zdobytej samodzielnie

(nauczyciel zadaje pytania, na które uczniowie udzielają odpowiedzi).

20. Porządkowanie stanowisk pracy (uczniowie sprzątają swoje stanowiska pracy, nauczyciel

kontroluje porządek w pracowni).

Zakończenie zajęć
Uczniowie sygnalizują, które etapy pracy sprawiały najwięcej trudności. Nauczyciel jeszcze raz
wskazuje jakie ważne umiejętności były ćwiczone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich w
przyszłości unikać. Nauczyciel zapowiada temat kolejnych zajęć i żegna się z grupą.

Praca domowa:
Podaj przykłady roślin, których cechą charakterystyczną budowy anatomicznej jest
występowanie włosków gruczołowych:
a) typu Labiatae,
b) typu Compositae,
c) typu Solanaceae.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

Anonimowe odpowiedzi na pytania:

−

Który z etapów ćwiczeń był dla Ciebie najtrudniejszy?

−

Który z poruszanych tematów wydał Ci się na tyle interesujący, że zachęcił Cię do
poszerzenia wiedzy na ten temat?

−

Czy baza lokalowa i sprzętowa była wystarczająca do wykonania ćwiczeń?

−

Jaką punktację w skali 0-5 (0-najniższa, 5-najwyższa) wystawisz osobie prowadzącej,
biorąc pod uwagę sposób prowadzenia zajęć, wiedzę i zaangażowanie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

………………………………………………

Modułowy program nauczania:

Technik farmaceutyczny 322[10]

Moduł:

Podstawy

analizy

i

wytwarzania

produktów

leczniczych 322[10].Z1

Jednostka modułowa:

Pozyskiwanie i przetwarzanie roślinnych surowców
leczniczych 322[10].Z1.02

Temat:

Przygotowanie zielnika roślin leczniczych.

Cel ogólny: Wykonywania zielnika.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zaplanować wszystkie czynności potrzebne do wykonania zielnika

−

wybrać odpowiednie miejsce i czas zbioru roślin do zielnika,

−

zebrać eksponaty roślinne do zielnika,

−

prowadzić notatki ze zbiorów, zapisując wszystkie niezbędne informacje,

−

wysuszyć surowiec roślinny,

−

oznaczyć zebrane rośliny,

−

wykonać kartę zielnika- właściwe przymocować i opisać,

−

określić właściwości lecznicze zebranych roślin.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

instruktaż,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

podczas wykładu praca zespołowa,

−

przy wykonywaniu ćwiczeń przedmiotowych praca indywidualna.

Czas: 12 godzin dydaktycznych + 1 miesiąc potrzebny na zebranie, oznaczenie wysuszenie

i opisanie surowców

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa, atlas roślin leczniczych, klucz do oznaczania roślin leczniczych,

−

gazety, karty A3, paski do przyklejania rośliny,

−

klucze do oznaczania

−

zeszyt, przybory do pisania,

Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjno porządkowe (zaznajomienie uczniów z tematem ćwiczeń).
2. Sprawdzenie znajomości przepisów bhp (poprzez zadawanie pytań wybranej osobie).
3. Przedstawienie uczniom tematu, podtematów i celów wykładu (cel sporządzania zielnika,

wybór miejsca, czasu zbioru, techniki suszenia, posługiwanie się kluczem do oznaczania
roślin, sposób wykonania karty zielnika).

4. Zwięzłe przedstawienie treści.
5. Kontrolowanie sporządzanych przez uczniów notatek.
6. Sprawdzenie stopnia przyswojenia przekazanych treści.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

7. Określenie celów zadania.
8. Wskazanie przez nauczyciela, wszystkich czynności przy realizacji zadania (wybór miejsca

zbioru i czasu zbioru, sposób zbierania roślin, przypomnienie o zakazie zbierania roślin
chronionych, sporządzanie notatek o siedlisku rośliny, cechach charakterystycznych, które
podczas suszenia mogą ulec zmianie, oznaczanie świeżych roślin, techniki suszenia,
estetyczne wykonanie karty zielnika).

9. Wymiana informacji na temat przyswojonych treści (uczniowie prezentują swoje

przemyślenia, co pozwoli na usystematyzowanie wiadomości, wyrobi umiejętność
samodzielnego formułowania myśli, wnioskowania oraz referowania).

10. Ustalenie ostatecznego terminu zbioru roślin.
11. Wyznaczenie godzin konsultacji w celu pomocy i wyjaśnienie wszystkich trudnych dla

ucznia czynności,

12. Ustalenie ostatecznego terminu składania wykonanych zielników,
13. Prezentacja wykonanych zadań (nauczyciel komentuje swoje obserwacje z realizacji

ćwiczeń).

14. Sprawdzenie przyswojonych wiadomości (pomiar dydaktyczny w formie ustnej, poprzez

zadawanie pytań przez nauczyciela).

Zakończenie zajęć
Nauczyciel analizuje przebieg ćwiczeń, uczniowie zgłaszają, które etapy pracy sprawiały
najwięcej trudności. Nauczyciel jeszcze raz wskazuje jakie ważne umiejętności były ćwiczone,
jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich w przyszłości unikać. Nauczyciel zapowiada temat
kolejnych zajęć i żegna się z grupą.

Praca domowa
Podaj zastosowanie zebranych w zielniku roślin leczniczych.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

rozmowy przeprowadzona na końcu zajęć, na temat stopnia trudności ćwiczenia, sposobu
jego przeprowadzenia, czasochłonności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5. ĆWICZENIA

5.1. Pozyskiwanie roślinnych surowców leczniczych

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj zielnik roślin leczniczych Twojej okolicy.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji tematu ćwiczeń zaleca się wykład informacyjny

i dyskusja dydaktyczna na temat celów sporządzania zielników, wyboru terenu i czasu zbioru,
technik zbioru roślin, metod suszenia i oznaczania świeżych surowców. Podstawową metodą
realizacji zajęć powinny być podczas wykładu i dyskusji praca zespołowa, podczas realizacji
zadania ćwiczenia indywidualne. Należy udostępnić literaturę uzupełniającą oraz służyć
pomocą przy wyjaśnianiu wszystkich problematycznych kwestii na każdym etapie
wykonywania zielnika. Efektem pracy uczniów powinien być wykonany zielnik roślin
leczniczych z okolicy zamieszkania ucznia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) wybrać miejsce zbioru roślin leczniczych,
3) wybrać najodpowiedniejszy czas do zbioru roślin,
4) zbierać rośliny w całości najlepiej zdrowe z kwiatami i owocami (jeśli ich rozmiar na to

pozwala),

5) sporządzić notatkę o siedlisku rośliny,
6) opisać te cechy, które mogą zaniknąć podczas suszenia np. barwa kwiatów,
7) oznaczyć roślinę na świeżym eksponacie,
8) oczyścić korzenie z grudek ziemi,
9) rozłożyć na papierze gazetowym, tak aby roślina mieściła się na karcie zielnika (A3),
10) poprzekładać warstwami gazet,
11) ułożyć stos i obciążyć, np. książkami,
12) zmieniać papier gazetowy początkowo nawet co kilka godzin,
13) przymocować po około 2-3tygodniach gdy roślina jest sucha paseczkami papieru do karty

zielnika w kilku miejscach, tak aby się nie przesuwała i nie zakrywała charakterystycznych
elementów,

14) umieścić w prawym dolnym rogu karty etykietkę z nazwą gatunku, rodziny, nazwą

łacińską, datą zbioru, siedliskiem, imieniem i nazwiskiem autora zielnika.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny

−

dyskusję dydaktyczną

−

ćwiczenia przedmiotowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa, atlas roślin leczniczych, klucz do oznaczania roślin leczniczych,

−

gazety, karty A3, paski do przyklejania rośliny,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

5.2. Metody badania roślinnych surowców leczniczych

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj preparat z otrzymanego od nauczyciela surowca roślinnego i obejrzyj go pod

mikroskopem.

Wskazówki do realizacji
Realizację

programu

należy

rozpocząć

wykładem

informacyjnym

na

temat

przygotowywania preparatów z surowców roślinnych, budowy i obsługi mikroskopu
świetlnego. Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać
odpowiedni rozdział Materiału nauczania oraz poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej. Wskazana jest indywidualna praca. Należy zwrócić uwagę na sposób
posługiwania się mikroskopem. Efektem pracy uczniów powinna być umiejętność
przygotowania preparatu jak i właściwego ustawienia obrazu tego preparatu w mikroskopie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) przeczytać uważnie treść ćwiczenia i przyjrzeć się otrzymanemu od nauczyciela

surowcowi,

3) wybrać odpowiedni prześwietlacz,
4) umieścić na szkiełku podstawowym preparat w wybranym roztworze,
5) umieścić preparat na stoliku,
6) naświetlić za pomocą lusterka badany preparat,
7) ustawić przekręcając rewolwerem właściwy obiektyw,
8) ustawić wstępnie odległość za pomocą śruby makrometrycznej,
9) ustawić ostrość za pomocą śruby mikrometrycznej,
10) zapisać wszystkie spostrzeżenia w zeszycie ćwiczeń,
11) przedstawić efekty pracy na forum grupy

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

instruktaż,

−

ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

surowce roślinne,

−

mikroskop,

−

odczynniki,

−

szkiełka podstawowe i nakrywkowe,

−

zeszyt i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Ćwiczenie 2

Oznacz domieszki i zanieczyszczenia w surowcu roślinnym jedną z metod opisanych

w Farmakopei Polskiej.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji tematu ćwiczeń zaleca się przybliżenie tematu

domieszek i zanieczyszczeń surowców roślinnych oraz sposobu ich oznaczania. Zaleca się
wykład informacyjny, dyskusję dydaktyczną lub pracę z tekstem przewodnim. Podstawową
metodą realizacji zajęć powinny być ćwiczenia w zespołach 2-3 osobowych z wykorzystaniem
preparatów roślinnych przygotowanych przez nauczyciela. Nauczyciel nie powinien
interweniować przy błędnym wykonywaniu ćwiczeń a jedynie obserwować sposób realizacji
zadań przez uczniów i w przypadku nierzetelnego wykonywania należy polecić powtórne
wykonanie ćwiczenia. Należy udostępnić literaturę uzupełniającą. Efektem pracy uczniów
powinna być umiejętność rozpoznawania, na podstawie składu leku, niezgodności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) odważyć a) – ok. 200 g korzeni, kłączy i bulw, b) – ok. 100 g ziela liści, kory, c) – ok. 50 g

kwiatów, owoców, nasion, dębianek i surowców bezpostaciowych, d) – ok. 30 g
proszków naturalnych,

3) przesiać surowiec odpowiednio a) –sito 1,6 mm, b) – 3,15 mm, c) – 0,5 mm,
4) zważyć rozkrusz surowca wraz z zanieczyszczeniami mineralnymi,
5) wytarować zlewkę,
6) wsypać do zlewki rozkrusz i dodać 25 ml wody,
7) wymieszać bagietką i pozostawić na 1 min,
8) zlać wodę znad osadu wraz z pływającym na powierzchni rozkruszem,
9) wysuszyć osad w temp. od 100 do 105°C,
10) zważyć wysuszony osad,
11) obliczyć różnicę między masą rozkruszu a masą wysuszonego osadu zanieczyszczeń

mineralnych i obliczyć zawartość rozkruszu w procentach,

12) określić masę zanieczyszczeń mineralnych sumując masę wysuszonego osadu i masę

zanieczyszczeń mineralnych nie przechodzących przez sito,

13) zapisać efekty pracy w zeszycie ćwiczeń i przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

dyskusję dydaktyczną,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

surowce roślinne,

−

sita, zlewki, bagietki, waga, suszarka,

−

zeszyt, przybory do pisania, kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Ćwiczenie 3

Przeprowadź podstawowe badania mikrochemiczne w celu wykrycia garbników,

tłuszczów, skrobi, komórek śluzowych.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji tematu ćwiczeń zaleca się przybliżenie tematu

podstawowych badań mikrochemicznych surowców roślinnych. Zaleca się wykład
informacyjny, dyskusję dydaktyczną lub pracę z tekstem przewodnim. Podstawową metodą
realizacji zajęć powinny być ćwiczenia indywidualne z wykorzystaniem preparatów roślinnych
przygotowanych przez nauczyciela. Nauczyciel nie powinien interweniować przy błędnym
wykonywaniu ćwiczeń a jedynie obserwować sposób realizacji zadań przez uczniów i w
przypadku nierzetelnego wykonywania polecić powtórne wykonanie ćwiczenia. Efektem pracy
uczniów powinna być umiejętność rozpoznawania najważniejszych związków występujących w
roślinach za pomocą podstawowych badań mikrochemicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) przygotować na szkiełkach podstawowych preparaty z surowców roślinnych,
3) nakroplić na każdym preparacie (na surowiec) jeden odczynnik: roztwór chlorku żelaza

(III), Sudan III lub IV, Płyn Lugola, tusz kreślarski rozcieńczony 1:10,

4) umieścić obok preparatu po jednej kropli odczynnika w celach porównawczych,
5) zaobserwować zabarwienie preparatu pod wpływem odczynnika,
6) wyciągnąć wnioski z obserwacji,
7) zapisać tok i efekty pracy w zeszycie ćwiczeń i przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

dyskusję dydaktyczną,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

preparaty z surowców roślinnych,

−

odczynniki chlorek żelaza, Sudan III i IV, Płyn Lugola, tusz kreślarski,

−

mikroskop, szkiełka podstawowe,

−

zeszyt, przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

5.3. Surowce pochodzenia roślinnego o budowie tkankowej

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj w preparacie z surowca roślinnego znane Ci elementy komórki roślinnej.

Odszukaj ziarna szczawianu wapnia, ziarenka skrobi. Opisz ich wygląd i funkcje jakie pełnią w
komórce.

Wskazówki do realizacji
Podstawową metodą realizacji zajęć powinny być ćwiczenia indywidualne na

przygotowanych przez nauczyciela preparatach. Należy zwrócić uwagę na sposób
prowadzenia oceny wizualnej. W przypadku niedbałych lub błędnych spostrzeżeń należy
polecić uczniowi powtórne przeanalizowanie obrazu mikroskopowego. Należy udostępnić
uczniom literaturą uzupełniającą, a szczególnie Farmakopeę Polską i tablice poglądowe
z ilustracjami elementów komórki roślinnej. Efektem pracy uczniów powinna być trafnie
przeprowadzona obserwacja preparatu roślinnego i rozpoznanie podstawowych elementów
komórki roślinnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) uważnie przeczytać treść ćwiczenia,
3) ustawić prawidłowo obraz preparatu pod mikroskopem,
4) zaobserwować charakterystyczne, widoczne elementy komórki roślinnej,
5) narysować w zeszycie ćwiczeń wszystkie zauważone elementy,
6) nazwać rozpoznane elementy i określić ich funkcję,
7) porównać wygląd rozpoznanych elementów ze wzorami na tablicach ilustrujących

elementy składowe komórek,

8) opisać ewentualne różnice w wyglądzie,
9) zapisać wnioski i przedstawić je na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

preparaty do obserwacji plazmatycznych i nieplazmatycznych składników komórki
roślinnej,

−

tablice poglądowe z rysunkami elementów plazmatycznych i nieplazmatycznych
składników komórki roślinnej,

−

mikroskop,

−

zeszyt i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj w otrzymanym od nauczyciela preparacie z surowca roślinnego rodzaje

włosków okrywających.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić rodzaje

włosków okrywających, ich budowę, pełnione w roślinie funkcje oraz sposób ich
rozpoznawania. Zaleca się aby uczniowie przeczytali odpowiedni rozdział w Materiale
nauczania. Proponuje się, aby uczniowie pracowali indywidualnie. Efektem pracy uczniów
powinna być umiejętność rozpoznawania włosków okrywających.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) ustawić obraz preparatu pod mikroskopem,
3) przerysować do zeszytu ćwiczeń wszystkie zauważone elementy obrazu mikroskopowego,
4) wskazać włoski lub fragmenty włosków okrywających,
5) określić ilość komórek, sposób rozgałęzienia,
6) porównać włoski z obrazu mikroskopowego z tablicami ilustrującymi typy włosków,
7) określić typ włoska,
8) opisać ewentualne różnice w wyglądzie,
9) zapisać wszystkie wnioski i efekty pracy przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

preparaty z surowców roślinnych do obserwacji włosków okrywających, przygotowane
przez nauczyciela,

−

tablice poglądowe z rysunkami typów włosków okrywających,

−

mikroskop,

−

zeszyt i przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj w preparacie roślinnym i określ rodzaj włosków gruczołowych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z Materiałem nauczania dotyczącym budowy i rodzaju włosków gruczołowych oraz poszerzyć
wiadomości z literatury uzupełniającej. Nauczyciel powinien sprawdzić przyswojone
wiadomości rozwinąć je i omówić sposób wykonania zadania. Zaleca się pracę indywidualną.
Efektem pracy ucznia powinna być umiejętność rozpoznawania w preparacie roślinnym
włosków gruczołowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) ustawić obraz preparatu pod mikroskopem,
3) wskazać włoski lub fragmenty włosków gruczołowych,
4) określić ilość komórek i sposób ich ułożenia,
5) przerysować zaobserwowany obraz do zeszytu ćwiczeń,
6) porównać włoski z obrazu mikroskopowego z tablicami ilustrującymi typy włosków

gruczołowych,

7) określić typ zaobserwowanych włosków,
8) opisać ewentualne różnice w wyglądzie,
9) zapisać wszystkie wnioski i efekty pracy przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

instruktaż,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

ćwiczenia laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

preparaty z surowców roślinnych do obserwacji włosków gruczołowych, przygotowane
przez nauczyciela,

−

tablice poglądowe z rysunkami typów włosków gruczołowych,

−

mikroskop,

−

zeszyt, przybory do pisania.

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj w preparacie roślinnym wiązki przewodzące. Określ wzajemny układ części

sitowej i naczyniowej.

Wskazówki do realizacji
Realizację programu należy rozpocząć wykładem informacyjnym na temat wiązek

przewodzących i sposobów ich rozpoznawania. Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia
uczniowie powinni przeczytać odpowiedni rozdział Materiału nauczania oraz poszerzyć
wiadomości z literatury uzupełniającej. Zaleca się indywidualną pracę ucznia. Efektem pracy
powinna być umiejętność rozpoznawania wiązek przewodzących w preparacie roślinnym oraz
określenie pełnionych w roślinie funkcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) ustawić obraz preparatu pod mikroskopem,
3) wskazać elementy typowe dla wiązek przewodzących,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4) określić wzajemny układ części sitowej i naczyniowej czy jest to układ koncentryczny

(wewnątrz lub zewnątrzksylemowy), naprzemianległy, obokległy, dwuobokległy,

5) przerysować zaobserwowany obraz do zeszytu ćwiczeń,
6) porównać układ wiązek przewodzących w oglądanym preparacie z tablicami ilustrującymi

schematy budowy wiązek przewodzących,

7) określić typ wiązek przewodzących,
8) opisać ewentualne różnice w wyglądzie,
9) zapisać wszystkie wnioski i efekty pracy przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

instruktaż,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

preparaty przygotowane przez nauczyciela,

−

tablice poglądowe ilustrujące schematy budowy wiązek przewodzących,

−

mikroskop,

−

zeszyt, przybory do pisania.

Ćwiczenie 5

Porównaj elementy budowy pierwotnej i wtórnej korzenia rośliny dwuliściennej. Nazwij

rozpoznane elementy.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni

rozdział Materiału nauczania oraz poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej. Wskazany
jest wykład informacyjny o budowie pierwotnej i wtórnej korzeni rozszerzający wiadomości
uczniów. Zaleca się indywidualną pracę uczniów, której efektem powinna być umiejętność
rozpoznawania elementów budowy pierwotnej i wtórnej korzeni, jako jednego ze sposobów
identyfikacji surowców roślinnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) ustawić obraz preparatu pod mikroskopem,
3) rozpoznać elementy stadium pierwotnego i stadium wtórnego rozwoju rośliny,
4) nazwać rozpoznane elementy stadium pierwotnego i wtórnego,
5) przerysować zaobserwowany obraz do zeszytu ćwiczeń,
6) porównać zaobserwowany obraz ze schematem budowy korzenia rośliny dwuliściennej

przedstawionym na tablicach poglądowych,

7) opisać ewentualne różnice w wyglądzie,
8) zapisać wszystkie wnioski i efekty pracy przedstawić na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

preparaty przygotowane przez nauczyciela,

−

tablice poglądowe ilustrujące schematy budowy pierwotnej i wtórnej korzenia,

−

mikroskop,

−

zeszyt, przybory do pisania.

Ćwiczenie 6

Określ cechy morfologiczne leczniczego surowca roślinnego na podstawie atlasu roślin.

Wskazówki do realizacji

Podstawową

metodą

realizacji

zajęć

powinny

być

ćwiczenia indywidualne

z wykorzystaniem surowców roślinnych przygotowanych wcześniej przez nauczyciela.
Nauczyciel nie powinien interweniować przy błędnym wykonywaniu ćwiczeń. Po
przedstawieniu przez ucznia na forum grupy efektów swojej pracy, w przypadku nierzetelnego
wykonania zadania należy mu polecić powtórne wykonanie ćwiczenia. Należy udostępnić
literaturę uzupełniającą. Efektem pracy uczniów powinna być umiejętność rozpoznawania
i nazywania , na podstawie atlasu roślin, cech morfologicznych rośliny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) rozłożyć znany roślinny surowiec leczniczy na białej karcie papieru,
3) odszukać w atlasie roślin leczniczych badany surowiec,
4) porównać poszczególne fragmenty rośliny z ze zdjęciami i opisem w atlasie roślin

leczniczych,

5) wskazać i nazwać na podstawie opisu w atlasie, charakterystyczne elementy

morfologiczne rośliny,

6) przerysować do zeszytu ćwiczeń najważniejsze, charakterystyczne cechy anatomiczne

rośliny,

7) przedstawić efekty swojej pracy na forum grupy, opisując roślinę na podstawie informacji

uzyskanych z atlasu roślin leczniczych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa w tym atlas roślin leczniczych,

−

rośliny lecznicze,

−

mikroskop,

−

zeszyt, przybory do pisania.

Ćwiczenie 7

Porównaj wygląd zewnętrzny i jakość surowca leczniczego z określonym w monografii

szczegółowej Farmakopei Polskiej (świeżej rośliny, surowca krojonego).

Wskazówki do realizacji

Podstawową

metodą

realizacji

zajęć

powinny

być

ćwiczenia indywidualne

z wykorzystaniem surowców roślinnych przygotowanych przez nauczyciela. Nauczyciel
powinien obserwować prawidłowość prowadzenia przez uczniów oceny preparatów, jednak
nie powinien interweniować przy błędnym wykonywaniu ćwiczeń. Nauczyciel winien natomiast
wyjaśniać wszelkie wątpliwości i zapytania uczniów. Po przedstawieniu przez ucznia na forum
grupy efektów swojej pracy, w przypadku nierzetelnego wykonania zadania należy mu polecić
powtórne wykonanie ćwiczenia. Należy udostępnić literaturę uzupełniającą. Efektem pracy
uczniów powinna być umiejętność oceniania zgodności wyglądu zewnętrznego i jakości
surowca z normami określonymi w monografiach szczegółowych FP.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) rozłożyć surowiec na białym papierze,
3) obejrzeć dokładnie roślinę (wielkość i kształt liści, brzeg, szczyt i nasadę blaszki liściowej,

długość i grubość łodygi, rodzaj i wygląd kwiatów, rodzaj, wielkość, kolor korzeni,
owoców itp.),

4) przeanalizować kolejno informacje zawarte w monografii szczegółowej w Farmakopei

Polskiej i porównać z zaobserwowanymi cechami badanej rośliny,

5) wyciągnąć wnioski dotyczące zgodności wyglądu z wymaganiami,
6) obejrzeć surowiec pocięty pod mikroskopem,
7) odszukać elementy charakterystyczne i porównać z wymaganiami opisanymi

w Farmakopei Polskiej,

8) wyciągnąć wnioski dotyczące jakości surowca pod względem wymagań określonych przez

Farmakopeę Polską,

9) zapisać wszystkie spostrzeżenia w zeszycie ćwiczeń i przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

rośliny lecznicze, pokrojone surowce roślinne, sproszkowane surowce roślinne,

−

tablice poglądowe ilustrujące ważniejsze cechy budowy anatomicznej poszczególnych
organów rośliny,

−

mikroskop,

−

zeszyt, przybory do pisania.

Ćwiczenie 8

Rozpoznaj elementy diagnostyczne oraz określ cechy fizyczne sproszkowanego surowca

roślinnego.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji tematu ćwiczeń zaleca się przeprowadzenie wykładu

informacyjnego na temat rozpoznawania surowców roślinnych sproszkowanych, głównych
elementów diagnostycznych i korzystania z klucza do oznaczania sproszkowanych surowców
roślinnych. Podstawową metodą realizacji zajęć powinny być ćwiczenia indywidualne
z wykorzystaniem sproszkowanych surowców roślinnych przygotowanych przez nauczyciela.
Nauczyciel nie powinien interweniować przy błędnym wykonywaniu ćwiczeń a jedynie
obserwować sposób realizacji zadań przez uczniów. Wyjaśniać wszystkie wątpliwości
i zapytania uczniów. W przypadku nierzetelnego wykonywania należy polecić powtórne
wykonanie ćwiczenia. Należy udostępnić literaturę uzupełniającą. Efektem pracy uczniów
powinna być umiejętność rozpoznawania charakterystycznych elementów diagnostycznych
w sproszkowanym surowcu roślinnym oraz korzystania z klucza do oznaczania takich
preparatów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) określić barwę, smak i zapach sproszkowanego surowca,
3) obejrzeć pod mikroskopem sproszkowany surowiec roślinny,
4) określić czy znajdują się fragmenty tkanek właściwych, czy są naczynia, elementy

kwiatów, tkanka zieleniowa, tkanka mechaniczna, tkanki zdrewniałe, elementy owocni
i łupiny nasiennej, tkanka spichrzowa, włoski wydzielnicze, ziarna skrobi,

5) porównać własne obserwacje z opisem sproszkowanego surowca roślinnego

w Farmakopei Polskiej,

6) opisać cechy charakterystyczne badanego proszku,
7) przerysować je do zeszytu ćwiczeń i wyciągnąć wnioski z prowadzonych obserwacji.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

dyskusja dydaktyczną,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa, klucz do oznaczania sproszkowanych surowców roślinnych,

−

tablice poglądowe z ilustracjami elementów diagnostycznych surowców roślinnych
sproszkowanych,

−

sproszkowane surowce roślinne,

−

mikroskop, szkiełka podstawowe,

−

zeszyt, przybory do pisania i rysowania.

Ćwiczenie 9

Przeanalizuj sposób działania, stosowania i dawkowania mieszanki ziołowej.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji tematu ćwiczeń zaleca się przedstawienie mieszanek

ziołowych w formie wykładu informacyjnego, dyskusji dydaktycznej lub pracy z tekstem
przewodnim. Podstawową metodą realizacji zajęć powinny być ćwiczenia indywidualne.
Należy udostępnić literaturę uzupełniającą. Efektem pracy uczniów powinna być umiejętność
określania działania, sposobu stosowania i dawkowania mieszanek ziołowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) odszukać w monografiach szczegółowych informacje dotyczące zawartości ciał czynnych

w poszczególnych składnikach mieszanki,

3) określić działanie poszczególnych ciał czynnych, jak i całej mieszanki,
4) określić na podstawie monografii szczegółowej sposób stosowania (sposób przygotowania

w warunkach domowych),

5) określić dawkowanie,
6) wszystkie ustalenia zapisać w zeszycie ćwiczeń,
7) omówić na forum grupy skład mieszanki ziołowej, działanie, sposób przygotowania

i dawkowania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

dyskusję dydaktyczną,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

mieszanki surowców roślinnych,

−

zeszyt, przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Pozyskiwanie i przetwarzanie

roślinnych surowców leczniczych”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 6, 7, 10, 11, 13, 14, 15, 17, 18, 19 są z poziomu podstawowego,

−

zadania od 5, 8, 9, 12, 16, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi:

1. c, 2. d, 3. b, 4. b, 5. c, 6. a, 7. c, 8. b, 9. c, 10. d, 11. a,

12. a, 13. b, 14. a, 15. b, 16. a, 17. a, 18. a, 19. a, 20. b

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1 Zdefiniować lek roślinny

B

P

c

2

Określić nowoczesne metody pozyskiwania
surowców leczniczych

B

P

d

3 Określić surowiec roślinny pierwotny

C

P

b

4 Scharakteryzować kierunki działania ciał czynnych

B

P

b

5 Scharakteryzować ciała czynne

C

PP

c

6

Scharakteryzować ciała czynne pod względem
trwałości

B

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

7

Zdefiniować pojęcia dotyczące zbioru surowców
roślinnych

C

P

c

8

Określić zależność wartości surowca w zależności od
okresu zbioru

C

PP

b

9

Określić warunki suszenia w zależności od charakteru
ciał czynnych

C

PP

c

10 Zdefiniować domieszki w surowcach roślinnych

B

P

d

11

Wyjaśnić sposób przeprowadzenia badania
sprawdzania zapachu surowca roślinnego

C

P

a

12

Scharakteryzować przejrzystość preparatów
z surowców roślinnych

D

PP

a

13

Określić metody oznaczania podstawowych
związków chemicznych w surowcach roślinnych

C

P

b

14 Scharakteryzować budowę kory pierwotnej

B

P

a

15 Scharakteryzować budowę włosków gruczołowych

B

P

b

16

Określić sposób przygotowywania preparatów
roślinnych

D

PP

a

17

Określić zawartość związków chemicznych
w tkankach roślinnych

B

P

a

18 Określić surowce o budowie beztkankowej

B

P

a

19

Wskazać elementy charakterystyczne surowca które
podczas suszenia mogą ulec zmianie

C

P

a

20

Określić zawartość ciał czynnych w zależności od
pory zbioru

D

PP

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Przedstaw uczniom termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
4. Omów sposób udzielania odpowiedzi
5. Zapewnij uczniom odpowiednią atmosferę oraz możliwość samodzielnej pracy.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
7. Upewnij się, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Zgłoszone wątpliwości wyjaśnij.
8. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych oraz karty odpowiedzi, podaj czas rozpoczęcia

i zakończenia rozwiązywania testu.

9. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
10. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

11. Zbierz karty odpowiedzi i zestawy zadań testowych.
12. Sprawdź odpowiedzi a wyniki wpisz do arkusza zbiorczego.
13. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

14. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
15. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, które będą miały na celu uniknięcie

niepowodzeń dydaktycznych w późniejszej pracy.

Instrukcja dla ucznia:

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych..
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących „Pozyskiwanie i przetwarzanie roślinnych surowców

leczniczych”.

5. Wszystkie zadania są wielokrotnego wyboru.
6. Tylko jedna odpowiedź jest prawdziwa.
7. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
8. Kolejność rozwiązywania jest dowolna.
9. Uważnie czytaj zestawy zadań testowych.
10. Odpowiedzi udzielaj na załączonej karcie odpowiedzi.
11. Prawidłową odpowiedź zaznacz w odpowiedniej rubryce znakiem – X.
12. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zakreśl kółkiem, a następnie prawidłową zaznacz

– X.

13. Kiedy będziesz miał problemy z udzieleniem odpowiedzi na jakieś pytanie, zostaw je,

przejdź do następnych a do niego wrócisz na końcu jak zostanie Ci czasu.

14. Po zakończeniu rozwiązywania zadań, sprawdź w karcie odpowiedzi, czy dla wszystkich

zadań zaznaczyłeś odpowiedź.

15. Rozwiązuj zadania samodzielnie, pozwoli ci to nie tylko sprawdzić stopień opanowania

jednostki ale przyniesie satysfakcję.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Lek roślinny

a) sprzedawany jest wyłącznie w sklepach zielarskich.
b) sprzedawany jest wyłącznie w aptekach.
c) zawiera w swoim składzie rośliny lub zawarte w nich ciała czynne, zarówno w postaci

nieprzerobionej jak i przerobionej.

d) zawiera w swoim składzie rośliny lub zawarte w nich ciała czynne w postaci

nieprzerobionej.

2. Biotechnologia zajmuje się

a) hodowlą surowców roślinnych.
b) uprawą surowców roślinnych.
c) bliżej nieokreślonymi technikami pozyskiwania surowców roślinnych.
d) nowymi technikami pozyskiwania surowców roślinnych od hodowli tkankowej do

inżynierii genetycznej.

3. Surowiec roślinny pierwotny

a) nie wymaga żadnej obróbki.
b) nie wymaga żadnej obróbki oprócz suszenia.
c) wymaga złożonej obróbki.
d) nie wymaga suszenia.

4. Jednym z kierunków działania ciał czynnych jest działanie

a) wybudzające.
b) pobudzające.
c) przebudzające.
d) usypiające.

5. Do alkaloidów pochodnych histydyny należy

a) efedryna.
b) histamina.
c) pilokarpina.
d) morfina.

6. Bardzo łatwo ulegają hydrolizie

a) glikozydy nasercowe.
b) flawonoidy.
c) garbniki.
d) gorycze.

7. Okres zbioru oznacza

a) porę dnia w której zbiera się roślinę.
b) porę roku w której zbiera się roślinę.
c) okres rozwoju rośliny.
d) ilość dni potrzebnych na zbiór całej uprawy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

8. Najwartościowszy surowiec otrzymuje się z kwiatów

a) nierozwiniętych.
b) na wpół rozwiniętych.
c) rozwiniętych.
d) przekwitniętych.

9. Surowce roślinne zawierające garbniki suszy się w temperaturze

a) poniżej 35°C.
b) poniżej 40°C.
c) od 40° C do 55°C.
d) powyżej 55°C.

10. Domieszkami w surowcu roślinnym są:

a) celowo wprowadzone inne surowce roślinne.
b) piasek.
c) gleba.
d) surowiec lub jego część o zabarwieniu odbiegającym od podanego w monografii

szczegółowej

11. Sprawdzanie zapachu przeprowadza się

a) natychmiast po otwarciu opakowania i roztarciu szczypty surowca.
b) chwilę po otwarciu opakowania i roztarciu szczypty surowca.
c) poprzez porównanie ze wzorcem zapachów.
d) tylko dla surowców sprowadzanych spoza Unii Europejskiej.

12. Preparat jest tym bardziej przejrzysty

a) im bardziej różni się przepuszczalnością światła od cieczy w której jest zanurzony.
b) im mniej różni się przepuszczalnością światła od cieczy w której jest zanurzony.
c) im bardziej różni się przepuszczalnością światła od powietrza.
d) im mniej różni się przepuszczalnością światła od powietrza.

13. Tusz kreślarski

a) zabarwia komórki śluzowe.
b) nie zabarwia komórek śluzowych i dlatego wykorzystywany jest do ich wykrywania.
c) służy do wykrywania garbników.
d) służy do wykrywania alkaloidów.

14. Kora pierwotna składa się

a) z kilku warstw cienkościennych komórek miękiszowych.
b) z korka.
c) z felodermy.
d) z łyka.

15. Włosek gruczołowy typu Compositae ma kształt

a) maczugi.
b) elipsy.
c) gwiazdy.
d) wachlarza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

16. Elementy prozenchymatyczne

a) należy oglądać na przekrojach podłużnych stycznych.
b) na przekrojach poprzecznych stycznych.
c) nie są widoczne.
d) nie występują w surowcu roślinnym.

17. Komórki wchodzące w skład kory najczęściej zawierają

a) garbniki i związki goryczkowe.
b) śluzy i olejki eteryczne.
c) glikozydy i alkaloidy.
d) glikozydy i flawonoidy.

18. Do surowców roślinnych o budowie beztkankowej zaliczamy

a) ziarna skrobi.
b) szczawiany wapnia.
c) piasek krystaliczny.
d) słupkowie.

19. :Podczas suszenia surowca może

a) zaniknąć barwa kwiatów.
b) zmienić się typ liści.
c) zmienić się typ korzeni.
d) zmienić się rodzaj surowca.

20. W słoneczne popołudnie zawartość olejku w surowcu jest

a) wyższa.
b) niższa.
c) taka sama jak w dni pochmurne.
d) taka sama jak przed obeschnięciem rosy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Pozyskiwanie i przetwarzanie roślinnego surowca leczniczego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Test 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Pozyskiwanie i przetwarzanie

roślinnych surowców leczniczych”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 16, 17, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego,

−

Zadania 4, 5, 14, 15 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego.

−

Klucz odpowiedzi:

1. c, 2. a, 3. a, 4. a, 5. d, 6. a, 7. b, 8. a, 9. c, 10. a, 11. d,

12. d, 13. b, 14. a, 15. b, 16. a, 17. a, 18. b, 19. a, 20. a

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Wskazać źródła pozyskiwania surowców do leków
roślinnych

C

P

c

2 Określić surowce o budowie tkankowej

B

P

a

3 Określić ciała czynne

B

P

a

4 Określić budowę chemiczną ciał czynnych

C

PP

a

5 Określić budowę chemiczną ciał czynnych

C

PP

d

6

Określić warunki zbioru w zależności od zawartości
ciał czynnych

C

P

a

7

Określić warunki zbioru w zależności od części
zbieranej rośliny

C

P

b

8 Scharakteryzować standaryzację surowców roślinnych

C

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

9

Scharakteryzować opakowania do surowców
roślinnych

C

P

c

10 Określić domieszki w surowcach roślinnych

C

P

a

11 Wyjaśnić cel prowadzenia badań makroskopowych

B

P

d

12 Wyjaśnić zadania poszczególnych części mikroskopu

C

P

d

13

Określić zastosowanie odczynników do reakcji
pozwalających na wykrycie podstawowych związków
chemicznych w surowcu

C

P

b

14 Określić budowę korzeni

D

PP

a

15 Scharakteryzować budowę kory

D

PP

b

16 Określić surowce o budowie beztkankowej

C

P

a

17 Określić budowę włosków gruczołowych

C

P

a

18 Scharakteryzować włosek gruczołowy typu Labiatae

B

P

b

19 Określić mianowanie biologiczne surowców

B

P

a

20

Określić warunki przechowywania surowców
roślinnych

C

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Przedstaw uczniom termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
4. Omów sposób udzielania odpowiedzi
5. Zapewnij uczniom odpowiednią atmosferę oraz możliwość samodzielnej pracy.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
7. Upewnij się, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Zgłoszone wątpliwości wyjaśnij.
8. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych oraz karty odpowiedzi, podaj czas rozpoczęcia

i zakończenia rozwiązywania testu.

9. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
10. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

11. Zbierz karty odpowiedzi i zestawy zadań testowych.
12. Sprawdź odpowiedzi a wyniki wpisz do arkusza zbiorczego.
13. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

14. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
15. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, które będą miały na celu uniknięcie

niepowodzeń dydaktycznych w późniejszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych..
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących „Pozyskiwanie i przetwarzanie roślinnych surowców

leczniczych”.

5. Wszystkie zadania są wielokrotnego wyboru.
6. Tylko jedna odpowiedź jest prawdziwa.
7. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
8. Kolejność rozwiązywania jest dowolna.
9. Uważnie czytaj zestawy zadań testowych.
10. Odpowiedzi udzielaj na załączonej karcie odpowiedzi.
11. Prawidłową odpowiedź zaznacz w odpowiedniej rubryce znakiem – X.
12. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zakreśl kółkiem, a następnie prawidłową zaznacz

– X.

13. Kiedy będziesz miał problemy z udzieleniem odpowiedzi na jakieś pytanie, zostaw je,

przejdź do następnych a do niego wrócisz na końcu jak zostanie Ci czasu.

14. Po zakończeniu rozwiązywania zadań, sprawdź w karcie odpowiedzi, czy dla wszystkich

zadań zaznaczyłeś odpowiedź.

15. Rozwiązuj zadania samodzielnie, pozwoli ci to nie tylko sprawdzić stopień opanowania

jednostki ale przyniesie satysfakcję.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1

Podstawą do uzyskania leków roślinnych są surowce roślinne pochodzące z
a) naturalnych zasobów.
b) mutacji genetycznych.
c) upraw.
d) procesów fermentacyjnych.

2

Do surowców roślinnych o budowie tkankowej należą

a) bulwa.

b) balsam.

c) sok roślinny.

d) żywica.

3

Rezerpina jest

a) alkaloidem.

b) garbnikiem.

c) glikozydem.

d) substancją śluzową.

4

Rezerpina jest pochodną

a) tryptofanu.

b) tyrozyny.

c) fenyloalaniny.

d) histydyny.

5. Gorycze są

a) organicznymi zasadami azotowymi.

b) związkami eterowymi.

c) mieszaninami olejków organicznych.

d) związkami o różnej budowie chemicznej.

6. Rośliny zawierające alkaloidy i glikozydy zbiera się

a) w godzinach silnego nasłonecznienia.

b) przed opadnięciem rosy.

c) w pochmurne dni.

d) po pierwszych przymrozkach.

7. Części podziemne roślin zbiera się

a) podczas kwitnienia.

b) z chwilą żółknięcia liści i trwa do późnej jesieni.

c) rano z rosą.

d) po pierwszych przymrozkach.

8. Standaryzacja polega na

a) ujednoliceniu wartości surowca znajdującego się w obrocie.

b) stabilizacji surowca.

c) zahamowaniu hydrolizy cukrów w surowcu.

d) na suszeniu z zastosowaniem adsorbentów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

9. Opakowania polietylenowe nie są właściwe dla surowców roślinnych ponieważ

a) są nieestetyczne.

b) są zbyt drogie.

c) chłoną olejki eteryczne.

d) wilgotnieją.

10. Surowiec roślinny posiadający cechy wymienione w monografii szczegółowej jako

niedopuszczalne, jest

a) domieszką.

b) zanieczyszczeniem organicznym.

c) zanieczyszczeniem nieorganicznym.

d) zafałszowaniem.

11. Badanie makroskopowe polega na

a) określeniu pod mikroskopem elementów diagnostycznych.

b) określeniu ciał czynnych.

c) określeniu struktury ścian komórkowych.

d) badaniu zgodności wyglądu zewnętrznego z opisem podanym w monografii.

12. Okular w mikroskopie służy do

a) zmiany obiektywu.

b) powiększania obrazu pośredniego.

c) koncentracji światła.

d) powiększania obrazu tworzonego przez obiektyw mikroskopu.

13. Sudan III lub IV zabarwia na czerwono

a) garbniki.

b) tłuszcze.

c) antrazwiązki.

d) komórki śluzowe.

14. Pierwotną budowę korzeni u roślin dwuliściennych możemy zaobserwować tylko

a) w bardzo młodych korzeniach np. pierwiosnka.

b) we wszystkich korzeniach.

c) tylko w korzeniach nie posiadających tworów liściowych.

d) tylko w korzeniach nie posiadających przewodów olejowych.

15. W cienkościennym miękiszu kory wtórnej obserwuje się

a) komórki wydzielnicze.

b) grupy sit.

c) oskórnię korkową.

d) międzywęźla.

16. Do surowców o budowie beztkankowej należą

a) kalafonia.

b) rafidy.

c) jedyńce.

d) styloidy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

17. Główka gruczołowa włoska typu Labiatae zazwyczaj składa się z

a) 8 ułożonych wachlarzowo komórek wydzielniczych.

b) 8 zbiorników wydzielniczych.

c) komórek szczytowych ułożonych piętrowo.

d) z jednej komórki wydzielniczej.

18. Włosek gruczołowy typu Labiatae to inaczej

a) włosek biczowaty.

b) włosek rozetowy.

c) gruczoł dwoinkowy.

d) gruczoł krzaczkowaty.

19. Mianowanie określone w jednostkach gołębich oznacza

a) ilość surowca w gramach w przeliczeniu na kg masy gołębia, będącą dla gołębia

dawką śmiertelną.

b) ilość surowca w gramach w przeliczeniu na g masy gołębia, będącą dla gołębia dawką

śmiertelną.

c) ilość surowca w gramach w przeliczeniu na kg masy gołębia, będącą dla gołębia

dawką leczniczą.

d) ilość surowca w gramach w przeliczeniu na g masy gołębia, będącą dla gołębia dawką

leczniczą.

20. Wysuszone surowce roślinne należy przechowywać

a) w temp. 15-20° C i wilgotności 60-80%.

b) w temp. 10-15° C i wilgotności do 20%.

c) w temp. 5-10° C i wilgotności do 20%.

d) w temp. powyżej 25° C i wilgotności powyżej 80%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Pozyskiwanie i przetwarzanie roślinnych surowców leczniczych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

7. LITERATURA

1. Danek A. (red.): Leksykon farmacji. PZWL, Warszawa 1990
2. Farmakopea Polska IV. PZWL, Warszawa 1970
3. Farmakopea Polska V. PTFarm, Warszawa 1995–1999
4. Farmakopea Polska VI. PTFarm, Warszawa 2002
5. Farmakopea Polska VII. PTFarm, Warszawa 2006
6. Borkowski B., Doryng J., Dobrowolska B., Kamińska J., Kamiński B., Rajkowski Z.,

Strzelecka H., Twardowska K.: Klucz do oznaczania sproszkowanych surowców
roślinnych. PZWL, Warszawa 1972

7. Broda B.: Zarys botaniki farmaceutycznej. PZWL, Warszawa 2002
8. Broda B., Mowszowicz J.: Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujących

i użytkowych. PZWL, Warszawa 1985

9. Kayser O., Mueller R.H.: Biotechnologia farmaceutyczna. PZWL, Warszawa 2002
10. Kohlmunzer S.: Farmakognozja. PZWL, Warszawa 2003
11. Rutkowski L.: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo

Naukowe, Warszawa 2007

12. Sthal E.: Chromatograficzna i mikroskopowa analiza surowców roślinnych. PZWL,

Warszawa 1987

13. Strzelecka H.: Kamińska J., Kowalski J., Walewska E.: Chemiczne metody badań

roślinnych surowców leczniczych. PZWL, Warszawa 1987

14. Strzelecka H. i wsp.: Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PZWL, Warszawa 2000

Literatura metodyczna
1. Figurski J., Symela K. (red.): Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym,

Wyd. ITEE, Radom 2001

2. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wydawnictwo Akademickie „Żak”,

Warszawa 2003

3. Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, cz. I i II.

Wyd. ITEE, Radom 1999

4. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Instytut Technologii

Eksploatacji, Radom 1998

5. Symela K.(red.): Skuteczność kształcenia modułowego w Polsce w systemie szkolnej

i pozaszkolnej edukacji zawodowej. Wyd. ITEE, Radom 2003