Hospitalizacja domowa

Koncepcja hospitalizacji domowej wywodzi się z Francji. Powstała w 1961 roku i była dotąd
realizowana w krajach Europy i Ameryki Północnej. W Polsce popularyzuje się tę formę
opieki.

Hospitalizacja domowa (HD) jest definiowana jako świadczenia obejmujące aktywne
leczenie, realizowane przez klinicystów w domu pacjenta, w przypadku schorzeń, które
zwykle wymagają leczenia w oddziale szpitalnym. Należy jednak podkreślić, że
hospitalizacja domowa ogranicza się tylko do okresu, gdy stan pacjenta wymaga skierowania
do leczenia w szpitalu.

Zasadniczym celem tego modelu opieki jest zapobieganie hospitalizacji, a jeśli do niej
doszło przyspieszenie wypisu pacjenta ze szpitala. HD organizowana jest na bazie szpitali lub
opieki środowiskowej. W szpitalach często tworzone są zespoły lekarzy i pielęgniarek oraz
innych terapeutów, które kontynuują leczenie w domu pacjenta po jego wypisie. Pacjenci są
kierowani do hospitalizacji domowej prosto ze szpitala lub ze środowiska (przez lekarza
rodzinnego).

Wskazania do hospitalizacji domowej różnią się znacznie w różnych krajach i zależą ściśle od
zakresu świadczeń dostępnych w ramach tej formy opieki. Wskazaniem może być: typ
schorzenia, wypis ze szpitala, typ leczenia lub określone stany chorobowe. Meta-analiza
badań dotyczących HD (Shepperd, 1999) wykazała brak statystycznie istotnych różnic
pomiędzy wynikami zdrowotnymi pacjentów leczonych w tym trybie a leczonych tradycyjnie
w szpitalu. Pacjenci leczeni w domu zwykle podkreślali większe zadowolenie z opieki, jednak
ich opiekunowie skarżyli się na wiele związanych z tym uciążliwości. Jednocześnie nie
stwierdzono istotnych różnic pomiędzy kosztami opieki prowadzonej w HD w porównaniu z
leczeniem szpitalnym (tylko w jednym badaniu dotyczącym opieki terminalnej hospitalizacja
domowa okazała się tańsza niż leczenie szpitalne).

Na podstawie dotychczasowych badań nie można więc zalecać szerokiego wprowadzania
hospitalizacji domowej w miejsce dotychczas istniejących organizacji opieki dla ludzi
starych, ponieważ nie ma wystarczających dowodów, że uzyskiwane wyniki zdrowotne są
lepsze, a koszty opieki niższe. Ważnym czynnikiem decydującym o efektywności tego
modelu opieki może okazać się ustalenie zasad kwalifikacji do tego typu opieki, które z
pewnością powinny uwzględniać typ schorzenia, obecność rodziny lub innego opiekuna w
domu i warunki mieszkaniowe pacjenta.

Źródło: Szczerbińska K.: Modele opieki geriatrycznej w świecie. Służba Zdrowia, 2000, nr
61-64: 35-37.

Opieka długoterminowa w Europie

Starzenie się społeczeństw i narastanie potrzeb zdrowotnych ludzi starszych spowodowały
gwałtowny rozwój różnych form stacjonarnej opieki długoterminowej. Charakter tych
placówek często wiąże się z kulturą i tradycją narodów.

I tak, można bardzo ogólnie powiedzieć, że w krajach Europy Północnej obserwujemy
tendencje instytucjonalizacji osób starszych. Przoduje w tym Holandia, gdzie większość ludzi
w wieku podeszłym swój ostatni okres życia spędza w różnego typu placówkach
opiekuńczych.

W krajach Europy Południowej (np. we Włoszech, Hiszpanii) ludzie starsi częściej pozostają
w środowisku rodzinnym. Umieszczani są w placówkach opiekuńczych dopiero, gdy ich stan
zdrowia nie pozwala na dalszą opiekę w domu.

Ta różnorodność kulturowa, jak również względy ekonomiczne spowodowały powstanie
różnych form stacjonarnej opieki długoterminowej począwszy od:

placówek przejmujących pacjentów wprost ze szpitala do opieki przewlekłej, poprzez

zakłady prowadzące leczenie i pielęgnację osób przewlekle chorych nie
wymagających zabiegów specjalistycznych,

zakłady typowo opiekuńcze dla osób, które nie są w stanie funkcjonować w
środowisku rodzinnym, a skończywszy na

placówkach dla osób niedołężnych, będących w trudnej sytuacji materialnej i
rodzinnej, które wymagają opieki z powodów socjalnych.

Zakres świadczeń realizowanych w tych instytucjach zależy od typu jednostki. W jednych
przeważają działania medyczne, w innych - opiekuńcze. W ostatnim okresie w Polsce dzięki
powstaniu wielu placówek ZOL i ZPO wypełniono lukę pomiędzy opieką szpitalną i
domową. Ponadto, w ramach pomocy społecznej funkcjonują DPS dla osób przewlekle
somatycznie chorych i osób starszych. Obecny system opieki długoterminowej w naszym
kraju upodabnia się zatem do formy organizacji tej opieki w innych krajach Europy.

Rola geriatry w europejskich systemach opieki zdrowotnej

Lekarze geriatrzy pełnią różne role. Zwykle pracują:

jako lekarze opieki podstawowej,

jako konsultanci lekarzy rodzinnych, w szpitalach i zakładach opieki
długoterminowej,

jako kierownicy w zarządach wielu zakładów opieki zdrowotnej i pomocy społecznej.

Należy podkreślić, że szersze wprowadzanie geriatrów do systemu opieki zdrowotnej ma
swoje ekonomiczne uzasadnienie. I tak:

1. Korzyścią z zatrudnienia geriatry w podstawowej opiece zdrowotnej w formie

płatności za usługę jest obniżenie wskaźnika hospitalizacji i stosowania innych,
drogich form opieki.

2. Zatrudnienie go w formie płatności za opiekę podstawową w przeliczeniu na liczbę

potencjalnych pacjentów (outpatient primary care capitation) jest korzystne dla
chorych, jednak powoduje większe ryzyko finansowe dla geriatry - w związku z
negatywną selekcją pacjentów, którzy zwykle są bardziej schorowani niż tzw.
przeciętny pacjent w środowisku.

3. Największe możliwości rozwoju systemów zintegrowanej opieki geriatrycznej daje

kontrakt geriatry bezpośrednio z organizacją opieki kierowanej lub instytucją
ubezpieczającą w formie płatności za całościową opiekę w przeliczeniu na liczbę
potencjalnych pacjentów (global capitation). Kwota kapitacyjna obejmuje wówczas
przeciętny koszt leczenia w różnych placówkach opieki zdrowotnej, w tym także w
szpitalu.

4. Włączenie geriatrów do dużych instytucji opieki zdrowotnej pozwala na jeszcze

bardziej efektywne ich wykorzystanie, jednak nieraz wymaga od nich zdolności
marketingowych i umiejętności przekonania zarządu instytucji o tym, że zatrudnienie
ich istotnie poprawia jakość opieki i zmniejsza jej koszt.

5. Zatrudnienie geriatry jako konsultanta lub lekarza w zakładach opiekuńczych

powoduje zmniejszenie liczby hospitalizacji, ponieważ częściej podejmuje się on
leczenia zaostrzeń schorzeń w tych placówkach i dokonuje rozsądnych decyzji
odnośnie stosowania kosztownych technologii medycznych.

6. Zatrudnienie geriatry jako lekarza i konsultanta korzystne jest także w systemach

opieki długoterminowej, która wypełnia przestrzeń pomiędzy leczeniem szpitalnym i
opieką domową. Stwierdzono, że tworzenie oddziałów opieki długoterminowej
powoduje obniżenie kosztów do jednej trzeciej kosztów leczenia szpitalnego. Pacjenci
po opanowaniu ostrej fazy schorzenia przesyłani są do tych oddziałów w celu
rekonwalescencji i przygotowania do powrotu do domu. Przewiduje się intensywny
rozwój tego typu placówek w najbliższych latach; lekarz geriatra będzie tam osobą
najbardziej pożądaną, ponieważ jego obecność umożliwi racjonalne leczenie.

7. Geriatrzy mogą być zatrudniani jako dyrektorzy lub kierownicy zakładów opieki

zdrowotnej - zwłaszcza poradni geriatrycznych, zakładów opieki zdrowotnej lub
pomocy społecznej (DPS), jako ordynatorzy szpitalnych oddziałów dla przewlekle
chorych (powinni wówczas odbyć przeszkolenie w zakresie zarządzania).

Źródło: Szczerbińska K.: Modele opieki geriatrycznej w świecie. Służba Zdrowia, 2000, nr
61-64: 35-37.

Dzienny szpital geriatryczny w Wielkiej Brytanii

Dzienny szpital geriatryczny (DSG) jest częścią Narodowej Służby Zdrowia (NHS) i
świadczy przede wszystkim opiekę medyczną w postaci konsultacji lekarskich, zabiegów
pielęgnacyjnych, rehabilitacji, terapii zajęciowej, logopedii itp. Poza tym zapewnia pacjentom
transport i posiłki. Zwykle funkcjonuje na bazie szpitala ogólnego lub geriatrycznego, a jego
zasadniczym zadaniem jest przyspieszenie wypisu starszych pacjentów ze szpitala.

Ponieważ często się zdarza, że pacjenci dziennych szpitali geriatrycznych wymagają pomocy
socjalnej, a z kolei pacjenci ośrodków dziennego pobytu wymagają rehabilitacji - zaleca się
powiązanie funkcjonalne i strukturalne tych placówek na bazie szpitali.

Do dziennego szpitala geriatrycznego przyjmowani są pacjenci bezpośrednio po leczeniu
szpitalnym lub kierowani z domu przez geriatrę lub lekarza rodzinnego z powodu nagłego
pogorszenia się stanu ich zdrowia. Najczęstszą przyczyną przyjęcia do DSG jest niedowład po
udarze mózgu lub niesprawność spowodowana zmianami zapalno-zwyrodnieniowymi
stawów.

Najważniejszym zadaniem dziennego szpitala geriatrycznego jest rehabilitacja w celu
przywrócenia pacjentowi sprawności i zdolności do funkcjonowania w środowisku. Nie mniej
ważne są kontynuacja leczenia i realizacja zabiegów pielęgnacyjnych, których pacjent nie
może otrzymać w ramach opieki środowiskowej. Opieka jest realizowana przez
wielodyscyplinarny zespół terapeutyczny z udziałem m.in. lekarza geriatry i pielęgniarki
geriatrycznej.

Pacjenci początkowo przychodzą do dziennego szpitala 3-5 razy w tygodniu, a pod koniec 1
raz w tygodniu i rzadziej. Większość spędza w dziennym szpitalu geriatrycznym 4-6 godzin
dziennie 2 razy w tygodniu przez 7-12 tygodni. Celem tego modelu jest poprawa jakości i
skuteczności opieki geriatrycznej, jednak jego efektywność jest dyskutowana. Poważny
problem stanowią organizacja i koszt transportu pacjentów. Podważana jest zasadność
przedłużania pobytu pacjentów w DSG w celu dalszego podtrzymywania ich sprawności oraz
odciążenia opiekunów. Na podstawie wielu badań dotyczących efektywności DSG nie
stwierdzono, by był on istotnie tańszą formą opieki niż pobyt w szpitalu.

Źródło: Szczerbińska K.: Modele opieki geriatrycznej w świecie. Służba Zdrowia, 2000, nr
61-64: 35-37.

Dodatek 1 - skala ADL

ADL – Skala oceny podstawowych czynności życia codziennego Katz’a

Za każdą twierdzącą odpowiedź badany otrzymuje 1 punkt.

Za odpowiedź przeczącą - 0 punktów.

Czynności życia codziennego

Pacjent

TAK

Kąpanie się nie wymaga pomocy lub pomoc
potrzebna tylko przy myciu jednej części
ciała

nie wymaga pomocy lub pomoc
potrzebna tylko przy myciu jednej
części ciała

.

Ubieranie się ubiera się bez żadnej pomocy
lub pomoc potrzeba tylko przy wiązaniu
sznurówek

ubiera się bez żadnej pomocy lub
pomoc potrzeba tylko przy wiązaniu
sznurówek

.

Korzystanie z toalety idzie do toalety,
korzysta z niej, poprawia ubranie i wraca z
toalety bez pomocy (może używać laski,
chodzika, w nocy basenu lub nocnika)

idzie do toalety, korzysta z niej,
poprawia ubranie i wraca z toalety bez
pomocy (może używać laski, chodzika,
w nocy basenu lub nocnika)

.

Poruszanie się przemieszcza się z/do łóżka
lub na krzesło bez pomocy (może używać
laski lub chodzika)

przemieszcza się z/do łóżka lub na
krzesło bez pomocy (może używać
laski lub chodzika)

.

Kontrolowane wydalanie moczu i stolca
całkowicie panuje nad zwieraczami

całkowicie panuje nad zwieraczami

.

Jedzenie spożywa posiłek bez pomocy
(ewentualnie wymaga pomocy w krojeniu
mięsa lub smarowaniu pieczywa masłem)

spożywa posiłek bez pomocy
(ewentualnie wymaga pomocy w
krojeniu mięsa lub smarowaniu
pieczywa masłem)

.

RAZEM:

.

.

Wynik:

0-2 punkty – znaczne upośledzenie sprawności w zakresie ADL

3-4 punkty – umiarkowane upośledzenie sprawności w zakresie ADL

5-6 punktów – osoby sprawne w zakresie czynności życia codziennego

Źródło: Abrams W.B., Beers M.H., Berkow R., (Galus K., Kocemba J. red. wydania
polskiego): MSD Podręcznik geriatrii. Wrocław 1999.

Dodatek 2 - test AMTS

AMTS - Skrócony Test Sprawności Umysłowej (Abbreviated Mental Test Score, Hodkinson
1972)

Zadaj kolejno poniższe pytania. Badany otrzymuje 1 punkt za każdą prawidłową odpowiedź
lub 0 punktów za brak lub złą odpowiedź . Na koniec testu podlicz punkty.

1. Ile ma Pan / Pani lat?
2. Która jest godzina ? (podać z dokładnością do 1 godziny)
3. Proszę powtórzyć podany adres: ulica Gruszkowa 42 XXXX
4. Który mamy rok?
5. Jaki jest Pana / Pani adres?
6. Kto to jest Jan Paweł II?
7. Kiedy się Pan / Pani urodził/a? (proszę podać pełną datę)
8. W którym roku rozpoczęła się Druga Wojna Światowa?
9. Jak nazywa się Prezydent?
10. Policz wspak od 20 odejmując 1.
11. Proszę przypomnieć adres, który wcześniej podałam/em.

RAZEM:

Wynik:

0-3 - ciężkie upośledzenie pamięci,

4-6 - umiarkowane upośledzenie pamięci,

7-8 - łagodne upośledzenie pamięci,

9-10 - stan prawidłowy.