www.imp.lodz.pl
CZYNNIKI FIZYCZNE
W ŚRODOWISKU
PRACY-HAŁAS
CZYNNIKI FIZYCZNE
CZYNNIKI FIZYCZNE
W ŚRODOWISKU
W ŚRODOWISKU
PRACY
PRACY
-
-
HAŁAS
HAŁAS
alab@bg.p.lodz.pl
Dźwięk o charakterze akustycznym, niepożądany w
danych warunkach i przez daną osobę (wg Polskiej
Normy)
W zależności od częstotliwości drgań wyróżniamy:
¾
hałas infradźwiękowy
, niesłyszalny, lecz
odczuwalny, o częstotliwości drgań 1-20 Hz
¾
hałas niskoczęstotliwościowy,
10-250 Hz
¾
hałas słyszalny
o częstotliwości w przedziale 20-
20000 Hz (20 kHz)
¾
hałas ultradźwiękowy
, niesłyszalny, ponad 10 –40
kHz
Hałas
Ze względu na charakter zmian poziomu
akustycznego wyróżniamy:
¾
hałas ustalony
(zmiany poziomu dźwięku nie są
większe od 5 dB)
¾
hałas nieustalony
(zmienny w czasie, przerywany,
zmiany poziomu dźwięku większe od 5 dB), odmianą
hałasu nieustalonego jest:
9
Hałas impulsowy
-występowanie jednego lub kilku
impulsów o czasie trwania krótszym niż 1 sek.
Hałas
0 dB
próg słyszalności
10 dB
szmer liści
20 dB
szept, cichy ogród
30 dB
czytelnia
40 dB
szmery w mieszkaniu, darcie papieru
50 dB
szum w biurach
60 dB
odkurzacz dobrej jakości
70 dB
wnętrze głośnej restauracji
80 dB
głośna muzyka w pomieszczeniach, klakson
Od szmeru do wybuchu
90 dB
zwykły odkurzacz
90-100 dB samochód ciężarowy
100 dB
motocykl bez tłumika
110 dB
młot pneumatyczny
120 dB
śmigło samolotu w odległości 5 m, start
samolotu
140 dB
granica bólu
160 dB
wybuch petardy
Od szmeru do wybuchu
W Polsce ok. 248 tys. osób jest zatrudnionych w
narażeniu na hałas o poziomie
>85 dB
, a 375 tys.
pracuje w narażeniu na hałas
80-85 dB.
45/1000
pracowników narażonych jest na hałas
ponadnormatywny
W Europie-25-30 mln ludzi jest zatrudnionych w
warunkach hałasu stwarzających ryzyko trwałego
uszkodzenia słuchu
Hałas zawodowy
Nie może przekraczać:
9
w Polsce w miejscu pracy -
85 dB,
9
dla kobiet w ciąży
65 dB,
9
dla młodocianych
80 dB
9
w Unii Europejskiej
87 dB
,
9
w USA
90 dB
Hałas zawodowy (zwłaszcza impulsowy)
Hałas zawodowy
źródła
¾
przemysł ciężki
90-134 dB
¾
przemysł maszynowy
92- 125 dB
¾
przemysł lekki
90 - 114 dB
¾
budownictwo i przemysł materiałów
budowlanych
91- 119 dB
¾
przemysł chemiczny
90 - 130 dB
55 dB
w pomieszczeniach administracyjnych,
biur projektowych, przeznaczonych do prac
teoretycznych, opracowywania danych i w
innych pomieszczeniach o podobnym
przeznaczeniu
Hałas zawodowy
W Polsce ok. 248 tys. osób jest zatrudnionych w
narażeniu na hałas o poziomie
>85 dB
, a 375 tys. W
narażeniu na hałas
80-85 dB
.
45/1000 pracowników narażonych jest na hałas
ponadnormatywny
W Polsce
13 mln
osób jest narażonych na hałas
13%
Polaków ma problemy zdrowotne spowodowane
hałasem
Hałas
Nie może przekraczać w Polsce
45- 60 dB
Szacuje się, że średniodobowe poziomy hałasu
wynoszą:
9
na sieci dróg krajowych
70 dB
,
9
na sieci dróg kolejowych
69 dB
,
9
na terenach przylotniskowych
80-100 dB
9
w otoczeniu zakładów przemysłowych
50- 90 dB.
Hałas środowiskowy
9
pojazdy jednośladowe
79-87 dB
9
samochody ciężarowe
83-93 dB
9
autobusy i ciągniki
85-92 dB
9
samochody osobowe
75-84 dB
9
maszyny drogowe i budowlane
75-85 dB
9
wozy oczyszczania miasta
77-95 dB
Środki komunikacji drogowej
Hałas
Hałas groźny dla zdrowia
¾
Zaburzenia funkcji fizjologicznych
występują przy poziomie hałasu 75 dB
¾
Silne reakcje tj. zaburzenia wzroku,
równowagi, czucia występują przy
poziomie 110-120 dB.
Negatywne oddziaŁywanie haŁasu na
organizm człowieka jest utożsamiane przede
wszystkim z bezpośrednim oddziaływaniem
na narząd słuchu. Szkodliwość oddziaływania
hałasu zależy od poziomu ciśnienia
akustycznego oraz czasu trwania narażenia,
czyli tzw. „dawki” hałasu.
Im wyższy jest poziom ciśnienia
akustycznego i dłuższy czas narażenia na
hałas, tym jest on bardziej szkodliwy.
Hałas w środowisku pracy
charakteryzowany jest przez:
9
poziom ekspozycji odniesiony do
8-godz. dobowego wymiaru czasu
pracy i odpowiadającą mu ekspozycję
dzienną
9
maksymalny poziom dźwięku A
9
szczytowy poziom dźwięku C
Reakcją obronną organizmu na nadmierny hałas
jest czasowe przesunięcie progu słyszenia,
które ustępuje po upływie określonego czasu.
Trwałe przesunięcie progu słyszenia jest
nieodwracalne i wynika z wywołanych hałasem
zmian w uchu środkowym i wewnętrznym.
Narząd krytyczny – ucho wewnętrzne
Uszkodzenie słuchu (upośledzenie sprawności
słuchu, uszkodzenia anatomiczne) – postępujący
niedosłuch
Hałasy o wysokich szczytowych poziomach
ciśnienia akustycznego o wartościach
130–140 dB
(zwłaszcza hałasy impulsowe) są
czynnikiem niebezpiecznym środowiska pracy,
gdyż narażenie na hałas o takich poziomach
może prowadzić do natychmiastowego i
nieodwracalnego uszkodzenia słuchu (w wyniku
mechanicznych uszkodzeń narządu słuchu).
Hałas o poziomie dźwięku
nieprzekraczającym
80 dB
może mieć
istotny wpływ na wydajność pracy i jakość
realizowanych zadań gdyż:
9
ogranicza zdolność koncentracji uwagi,
9
utrudnia wykonywanie prac
precyzyjnych i koncepcyjnych
9
utrudnia zrozumiałość mowy
9
utrudnia percepcję sygnałów
ostrzegawczych.
Jest traktowany jako czynnik uciążliwy w
środowisku pracy.
Hałas zawodowy
W polskiej normie
PN-N-01307
: 1994 zostały
podane wartości hałasu dopuszczalne ze względu
na możliwość realizacji przez pracownika jego
podstawowych zadań (tj. z uwzględnieniem
pozasłuchowych skutków oddziaływania hałasu –
kryterium uciążliwości).
75 dB
-
w kabinach bezpośredniego sterowania
bez łączności telefonicznej, w laboratoriach, w
których są źródła hałasu, w pomieszczeniach, gdzie
są maszyny i urządzenia liczące, maszyny do
pisania i w innych pomieszczeniach o podobnym
przeznaczeniu
65 dB
- w kabinach dyspozytorskich,
obserwacyjnych i zdalnego sterowania z łącznością
telefoniczną używaną w procesie sterowania, w
pomieszczeniach do wykonywania prac
precyzyjnych i w innych pomieszczeniach o
podobnym przeznaczeniu
Hałas zawodowy
Skutki zdrowotne działania hałasu
Trwały ubytek słuchu przy spełnieniu
odpowiednich kryteriów może być traktowany
jako choroba zawodowa
Hałas powoduje ok. 28 % wszystkich chorób
zawodowych w Polsce
Choroby zawodowe o najwyższej zapadalności w
Choroby zawodowe o najwyższej zapadalności w
Polsce w latach 1980
Polsce w latach 1980
-
-
2003
2003
0
5
10
15
20
25
30
35
40
19
80
19
82
19
84
19
86
19
88
19
90
19
92
19
94
19
96
19
98
20
00
20
02
Prz.ch. na rz.głos u
Us zk. s łuchu
Pylice płuc
Ch.za ka ź.i inwa zyjne
Ch. Skóry
Prze wl. ch. os krz.
Ze s pół wibra c.
Za tr. os tre i prze wl.
Li
cz
ba
ch
.z
aw
od
ow
yc
h n
a
10
0 0
00
z
at
r.
Hałas
Gałęzie przemysłu o najwyższym wskaźniku
zapadalności na zawodowe uszkodzenie słuchu
/100 tys. zatrudnionych:
¾
Górnictwo
¾
Hutnictwo stali i żelaza
¾
Przemysł maszynowy
¾
Przemysł budowy środków transportu
¾
Przemysł włókienniczy
Wg danych z Rejestru Chorób Zawodowych
Skutki zdrowotne działania hałasu
Działania pozasłuchowe hałasu
Działanie hałasu odbywa się nie tylko za
pośrednictwem słuchu. Potwierdzono to w
badaniach na zwierzętach, które pozbawiono
operacyjnie ucha środkowego. Z tego względu
zabezpieczenie przed patogennym działaniem
hałasu tylko za pomocą ochronników słuchu
może być niewystarczające.
Hałas groźny dla zdrowia
¾
Wpływ na układ krążenia
(zwężenie drobnych
obwodowych naczyń krwionośnych, zmniejszenie
objętości wyrzutowej i minutowej serca, przy
częstym narażeniu na hałas - wzrost ciśnienia
tętniczego, sprzyja rozwojowi nadciśnienia
¾
Wpływ na psychikę
(np. zwrócono uwagę, że
zaburzenia psychiczne występowały częściej u
osób mieszkających wzdłuż ruchliwej arterii
komunikacyjnej, w porównaniu z mieszkańcami
innych rejonów miasta)
¾
Wpływ na układ nerwowy –
zespoły nerwicowe
Hałas
¾
Wpływ na układ pokarmowy
- sprzyja
rozwojowi choroby wrzodowej
¾
Wpływ hałasu na zdrowie reprodukcyjne
-
badania na zwierzętach - narażenie na
hałas (75-95 dB) samic szczurów podczas
pierwszych 20 dni ciąży powodowało u
płodów zaburzenia gospodarki wapniowej (w
konsekwencji zaburzenia rozwoju,
deformacje kośćca)
¾
Odruchy motoryczne
– skurcz mięśni jako
reakcja na niespodziewany hałas
Hałas
Reakcja fizjologiczna na hałas zależy od wielu
czynników:
¾
Pory doby (w nocy hałas o natężeniu 50-
60 dB wywołuje taką samą reakcję jak w
ciągu dnia hałas 80-90 dB).
¾
Stanu organizmu (wypoczęty-zmęczony)
¾
Współistnienia innych czynników
szkodliwych lub uciążliwych
¾
Cech psychologicznych
U człowieka nie występuje adaptacja
fizjologiczna do hałasu
Społeczne skutki oddziaływania hałasu
¾
obniżenie sprawności i chęci działania oraz
wydajności pracy;
¾
negatywny wpływ na możliwość komunikowania
się;
¾
utrudnianie odbioru sygnałów ostrzegawczych;
¾
obniżenie sprawności uczenia się;
¾
powodowanie lokalnych napięć i kłótni między
ludźmi;
¾
zwiększenie negatywnych uwarunkowań w pracy
i komunikacji, powodujących wypadki;
¾
wcześniejsze starzenie się
Środowiskowe skutki hałasu
9
zmniejszenie (lub utrata) wartości terenów
rekreacyjnych lub leczniczych
9
zmiana zachowań ptaków i innych zwierząt
(stany lękowe, zmiana siedlisk, zmniejszenie
liczby składanych jaj, spadek mleczności
zwierząt i inne)
Ochrona przed hałasem
Minimalne wymagania w zakresie bezpieczeństwa i
ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy
związane z narażeniem na hałas zawarto w dwóch
tzw. dyrektywach socjalnych.
¾
dyrektywa 86/188/EWG
dotycząca ochrony
pracowników przed zagrożeniami związanymi z
narażeniem na hałas podczas pracy,
¾
dyrektywa 86/188/EWG (od 15.02.2006)
w
sprawie minimalnych wymagań ochrony zdrowia i
bezpieczeństwa dotyczących narażenia
pracowników na czynniki fizyczne (hałas). Na ich
podstawie państwa członkowskie mogą ustalić
własne, wyższe standardy
Ochrona przed hałasem
ROZPORZĄDZENIE
MINISTRA GOSPODARKI I PRACY
z dnia 5 sierpnia 2005 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach
związanych z narażeniem na hałas lub drgania
mechaniczne
Rozporządzenie określa wymagania bezpieczeństwa i
higieny pracy dotyczące prac, podczas wykonywania
których z przyczyn wynikających z cech miejsca pracy,
stosowanych środków lub procesów pracy, mogą wystąpić
szkodliwe czynniki fizyczne w środowisku pracy w postaci
hałasu lub drgań mechanicznych.
Ochrona przed hałasem
Przepisy rozporządzenia wdrażają postanowienia
dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady:
9
2002/44/WE
z dnia 25 czerwca 2002 r. w
sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony
zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia
pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami
fizycznymi
(wibracji) (szesnasta dyrektywa
szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy
89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 177 z 6.07.2002),
9
2003/10/WE
z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie
minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i
bezpieczeństwa dotyczących narażenia
pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami
fizycznymi (hałasem) (siedemnasta dyrektywa
szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy
89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 042 z 15.02.2003).
Ochrona przed hałasem
Metody ograniczania zagrożenia hałasem
9
administracyjno-prawne
¾
stosowanie przerw w pracy i ograniczanie czasu
pracy na hałaśliwych stanowiskach,
¾
przenoszenie pracowników wrażliwych na działanie
hałasu oraz tych, u których stwierdzono schorzenia,
a zwłaszcza upośledzenie słuchu, do pracy w
warunkach mniej uciążliwych.
¾
stosowanie profilaktyki lekarskiej, w tym badania
lekarskie wstępne i okresowe obejmujące kontrolę
wszystkich pracowników narażonych na hałas
przekraczający dopuszczalne wartości,
Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych
dla osób pracujących w narażeniu na hałas
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z
dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań
lekarskich pracowników z zakresu profilaktycznej opieki
zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich
wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
Dz. U. nr 69, poz. 332 ze zm.: Dz. U. 1997, nr 60, poz.
375, Dz. U. 2001, nr 37, poz. 451.
Stosowanie profilaktyki lekarskiej
¾
badania wstępne:
–
badania lekarskie – ogólne i otolaryngologiczne,
–
badania pomocnicze – audiometryczne tonalne w
zakresie 125÷8000 Hz (przewodnictwo powietrzne i
kostne) oraz inne badania w zależności od wskazań,
¾
badania okresowe:
–
badania lekarskie – ogólne i otolaryngologiczne,
–
badania pomocnicze – audiometryczne tonalne w
zakresie 125÷8000 Hz (przewodnictwo powietrzne i
kostne),
Stosowanie profilaktyki lekarskiej
Ochrona przed hałasem
9
Badania ogólne powinny być wykonywane
co 4 lata
,
9
Badania otolaryngologiczne i audiometryczne
powinny być wykonywane przez pierwsze trzy lata
pracy w hałasie –
co 1 rok, następnie co 3 lata,
9
Ostatnie badania okresowe powinny obejmować:
–badania lekarskie – ogólne i otolaryngologiczne,
–badania pomocnicze – audiometryczne tonalne w
zakresie 125÷8000 Hz (przewodnictwo powietrzne i
kostne)
Ochrona przed hałasem
9
w razie ujawnienia w okresowym badaniu
audiometrycznym ubytków słuchu
charakteryzujących się znaczną dynamiką
rozwoju, częstotliwość badań audiometrycznych
należy zwiększyć, skracając przerwę między
kolejnymi testami do 1 roku lub 6 miesięcy,
9
w razie narażenia na hałas impulsowy albo
hałas, którego równoważny poziom dźwięku
przekracza stale lub często 110 dB (A), badanie
audiometryczne należy przeprowadzać nie
rzadziej niż 1 raz w roku.
Ochrona przed hałasem
Metody ograniczania zagrożenia hałasem
9
Metody techniczne
¾
ograniczanie transmisji hałasu, tj. ograniczanie
energii wibroakustycznej na drogach jej
przenoszenia,
¾
ograniczanie imisji (tj. oddziaływania) hałasu
na określone obszary hal produkcyjnych i na
stanowiska pracy, oraz stosowanie m.in.
ochronników słuchu,
¾
aktywna redukcja hałasu, polegająca na
kompensowaniu hałasu sygnałem generowanym
przez dodatkowe źródła.
Ochrona przed hałasem w środowisku
9
Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska -
wprowadzenie systemu ewidencji hałaśliwych obiektów
w środowisku.
9
ocena obiektów szczególnie uciążliwych dla
środowiska, pomiary kontrolne, mapy akustyczne
terenów wokół lotnisk i całych miast
9
nowelizacja ustaw i przepisów wykonawczych
dotyczących ochrony środowiska przed hałasem i
wibracjami.
9
przeciwhałasowe ekrany urbanistyczne,
9
antywibracyjne podtorza tramwajowe
Cisza
Wg Lehmanna niezbędny dla dobrego
samopoczucia poziom wpływów akustycznych
jest cechą indywidualną i wynosi 20-30 dB
(szept) w warunkach wypoczynku i 40-60 dB
(zwykła mowa) w warunkach aktywności.
ROLA FIZJOLOGII
PRACY W OCHRONIE
ZDROWIA
PRACOWNIKÓW
ROLA FIZJOLOGII
ROLA FIZJOLOGII
PRACY W OCHRONIE
PRACY W OCHRONIE
ZDROWIA
ZDROWIA
PRACOWNIKÓW
PRACOWNIKÓW
FIZJOLOGIA PRACY
Nowa encyklopedia powszechna PWN
© Wydawnictwo Naukowe PWN SA
FIZJOLOGIA PRACY, gałąź fizjologii, badająca wpływ pracy na
człowieka; do zakresu zainteresowań f.p. należy wpływ
dynamicznej i statycznej pracy fizycznej oraz monotypii
ruchowej na zdrowie człowieka; f.p. bada zarówno skutki
przeciążenia, jak i niedociążenia pracą; jest elementem
medycyny pracy oraz ergonomii.
Co to jest fizjologia pracy?
Nauka o pracującym człowieku, zarówno w aspekcie
funkcjonowania organizmu w różnych warunkach
środowiska jak i w pojęciu jego struktury
psychicznej i związków z otoczeniem
Fizjologia pracy i psychologia pracy uzupełniają się
wzajemnie i trudno czasami traktować te dwie
dziedziny nauki oddzielnie
Fizjologia pracy
Fizjologia
+praca
Od czasu powstania koncepcji homeostazy fizjologia
stała się nauką o mechanizmach utrzymujących stałość
środowiska wewnętrznego w warunkach działania
czynników zewnętrznych
Homeostaza-właściwość utrzymywania przez organizm
stałości środowiska wewnętrznego (
Walter Cannon
-
amerykański fizjolog). Warunkuje prawidłowy przebieg
procesów biochemicznych i enzymatycznych istotnych
dla zachowania zdrowia i życia.
Fizjologia+
praca
Praca = siła x przesunięcie
Ta fizyczna definicja nie odpowiada pracy w
rozumieniu fizjologii pracy
Praca (w rozumieniu stosowanym w fizjologii
pracy) to każda czynność ludzka wykonywana
zawodowo, prowadząca do wytworzenia produktu
Fizjologia pracy to nie tylko fizjologia pracy
mięśni, procesów krążenia, przemiany materii,
ale także fizjologiczne podłoże wszystkich
procesów zachodzących w organizmie biorących
udział w wykonywaniu pracy (w tym także
procesów myślowych)
Fizjologia pracy jest nauką młodą, zaczęła
się rozwijać pod koniec XIX w.
Amerykański inżynier, Frederick W. Taylor
jako pierwszy zwrócił uwagę na istotne
znaczenie racjonalnego wykorzystania
możliwości ludzkich w procesie pracy, nie
tylko ze względów społecznych, ale także
ekonomicznych (Scientific Management)
Próbował on zoptymalizować wielkość
(powierzchnię) łopaty w zależności od typu
materiału przesypywanego - lekkiego czy
ciężkiego, tak żeby zawsze obciążenie wynosiło
około 6-8 kg.
Z perspektywy czasu może się to wydawać nic nie
znaczącym faktem, był to jednak początek
naukowych rozważań nad dostosowaniem pracy do
możliwości człowieka.
¾
Ludwig i Rubner – Niemcy (stworzyli w 1913r.
Instytut Fizjologii Pracy im. Cesarza
Wilhelma, przekształcony w Instytut
Fizjologii Pracy im. Maxa Plancka w
Dortmundzie
¾
Marey i Amare- Francja
¾
Johannson i Tigerstedt – Szwecja, Prowadzili
badania laboratoryjne (przede wszystkim na
zwierzętach) i stworzyli podstawy
współczesnej fizjologii pracy
Kontynuatorzy idei Taylora:
¾
Gunther Lehmann-wieloletni dyrektor
Instytutu Fizjologii Pracy im. Maxa Plancka
w Dortmundzie, twórca podręcznika p.t.
„Praktyczna fizjologia pracy”
Kontynuatorzy idei Taylora:
Obecnie w większości krajów w Europie i
na świecie są instytuty naukowo-
badawcze, w których prowadzone są
badania z zakresu fizjologii pracy i
ergonomii oraz działają krajowe i
międzynarodowe organizacje i
towarzystwa naukowe zajmujące się
problemami ergonomii, fizjologii pracy i
medycyny pracy
¾
WHO
¾
ILO (MOP)
¾
Finnish Institute of Occupational Health (Finlandia)
¾
National Institute of of Occupational Healt (Dania)
¾
Nordic Institute of Advanced Training in Occupational
Health
¾
Health and Safety Executive (Anglia)
¾
IOSH Institution of Occupational Safety and Health
(Anglia)
¾
European Foundation for the Improvement of Living and
Working Conditions
OSHA (U.S. Department of Labor)
¾
NIOSH – National Institute of Occupational Safety
and Health (USA)
¾
NIEHS – The National Institute of Environmental
Health Sciences (USA)
¾
CCOHS – Canadian Centre for Occupational Health
and Safety
SafetyLine (Australia)
¾
ICOH (International Commission on Occupational
Health
¾
International Occupational Hygiene Association
(IOHA)
¾
International Ergonomics Association (IEA)
European Science Foundation
¾
Instytuty Medycyny Pracy (Łódź, Sosnowiec, Lublin)
¾
CIOP - Centralny Instytut Ochrony Pracy
¾
Rada Ochrony Pracy
¾
Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy
¾
Towarzystwo Higienistów Polskich
¾
Polskie Towarzystwo Ergonomiczne
W Polsce później niż w innych krajach rozwinęła
się fizjologia stosowana, w tym fizjologia pracy i
fizjologia sportu. Pierwszy podręcznik z tej
dziedziny pt. „Zarys fizjologii pracy” przygotował
w roku 1965 profesor fizjologii pracy i medycyny
pracy Włodzimierz Missiuro (1892-1967), który
zajmował się przede wszystkim fizjologią wysiłków
fizycznych.
Kontynuatorem tego kierunku badań był profesor
Stanisław Kozłowski, autor podręcznika: „Zarys
fizjologii klinicznej” oraz „Granice przystosowania”
Celem fizjologii pracy jest poznanie
warunków w jakich praca powinna być
wykonywana, by nie prowadziła do
niepotrzebnego wysiłku i zmęczenia, a w
konsekwencji do powstania negatywnych
skutków zdrowotnych
Zadania fizjologii pracy
¾
zbadanie zmian zachodzących w organizmie
pod wpływem czynników związanych z
pracą,
¾
wyjaśnienie czy wpływy te mogą stanowić
zagrożenie dla zdrowia
¾
określenie, jakie nasilenie i czas trwania
tych czynników może być tolerowany -
granice tej tolerancji muszą być
precyzyjnie ustalone i przestrzegane
¾
Sprawdzanie czy wyznaczone wartości NDS i
NDN naprawdę zabezpieczają przed negatywnymi
skutkami zdrowotnymi, czy długotrwała
ekspozycja na niższe poziomy nie wywołuje
odległych skutków zdrowotnych?
¾
Sprawdzenie, czy przyjęte standardy higieniczne
zabezpieczają w równym stopniu osoby w różnym
wieku (młodociani, osoby starsze) różnej płci,
osoby z przewlekłymi schorzeniami?
Odpowiedzi na te pytania nie da się udzielić na
podstawie badań eksperymentalnych na zwierzętach.
Problemy te może wyjaśnić tylko fizjologia pracy.
Zmiany tolerancji pracy związane
z wiekiem - praca osób starszych
Jak zmienia się zdolność do pracy pracowników
starszych ?
1. Starzenie wiąże się z pogorszeniem stanu zdrowia,
zmniejszeniem energii fizycznej, zwiększeniem liczby
chorób, co prowadzi do zmniejszenia możliwości
wykonywania zadań roboczych, zmniejszenia sił
życiowych, wzrostu absencji chorobowej.
2. Starzenie się wiąże się ze wzrostem częstości
wypadków, stratami dni pracy, wzrostem kosztów
ubezpieczenia i usług medycznych. W rezultacie starsi
pracownicy są bardziej kosztowni dla
przedsiębiorstwa, zwiększają ryzyko dla siebie i dla
współpracowników.
3.
Pracownicy starsi są mniej wydajni, ponieważ wolniej
pracują, mają większą absencję chorobową, są przez to
mniej związani z pracodawcą i przegrywają w konkurencji
z młodszymi pracownikami.
4. Wiek jest powodem braku ustępliwości w postępowaniu,
zmniejszenia zdolności do uczenia się rzeczy nowych,
odrzucania innowacji. Z tego względu uważa się, że starsi
pracownicy nie są dobrymi kandydatami do pracy
wymagającej uczenia się nowych sprawności i nowej
organizacji pracy.
5. Wraz z wiekiem zmniejsza się wartość wprowadzanych
innowacji, nie warto więc inwestować w starszych
pracowników.
U osób starszych, nawet zdrowych następuje spadek
możliwości fizycznych i umysłowych.
9
Pogarsza się zdolność do wykonywania wysiłku
fizycznego:
¾
zmniejsza się masa mięśni i obniża siła mięśniowa
¾
zmniejsza się maksymalna częstość skurczów serca,
naczynia stają się mniej elastyczne
¾
w płucach zmniejsza się powierzchnia wymiany
gazowej, zmniejsza się siła i wytrzymałość mięśni
oddechowych, zmniejsza się pojemność życiowa płuc;
¾
konsekwencją tych zmian jest obniżanie się
maksymalnych możliwości wysiłkowych (VO
2
max).
U osób starszych najbardziej wyraźne różnice w
możliwościach wysiłkowych w porównaniu do osób
młodszych dotyczą ciężkich wysiłków angażujących duże
grupy mięśniowe. Natomiast u osób starszych nie
pogarszają się możliwości wykonywania wysiłków
angażujących małe grupy mięśniowe.
Starsze osoby jednak szybciej odczuwają zmęczenie
podczas wysiłków o charakterze statycznym. Pogarsza się
u nich możliwość odnowy po wysiłku, co doprowadza do
chronicznego przeciążenia.
Korzystna jest tendencja, by osoby po 45 roku życia
przechodziły ze stanowisk związanych z pracą
wymagającą dużego wysiłku fizycznego do prac
lżejszych
Starsi pracownicy dzięki wieloletniemu doświadczeniu,
uzyskują wysoką sprawność w wykonywaniu określonych
czynności.
Osiągają to dzięki:
¾
optymalizacji pozycji ciała podczas pracy,
¾
zmianie metod pracy na bardziej efektywne,
¾
optymalnemu wykorzystaniu narzędzi,
¾
zwolnieniu tempa pracy.
Zwolnienie tempa pracy jest możliwe wówczas, gdy na
danym stanowisku pracownik dysponuje szerokim
zakresem kontroli, co umożliwia mu w większym zakresie
korzystanie ze swych umiejętności i doświadczenia.
9
U osób starszych pogarsza się funkcjonowanie
narządów zmysłów:
¾
pogarsza się zdolność akomodacji oka, zmniejsza
się ostrość widzenia, pogarsza zdolność adaptacji
do ciemności, pogarsza się przezierność soczewki,
zwiększają się wymagania co do intensywności
oświetlenia;
¾
pogarsza się słuch i wraz z wiekiem nasilają się
zmiany wynikające z narażenia na hałas
9
U osób starszych proces przetwarzania informacji
przebiega wolniej, ale najczęściej udzielają poprawnych
odpowiedzi, choć po dłuższym czasie.
Pogorszenie wykonywania zadań jest widoczne szczególnie
wówczas, gdy wymagana jest duża szybkość, nie pogarsza
się dokładność ich wykonywania.
9
Pogarsza się zdolność zapamiętywania, koncentracja
uwagi
Zmiany w układzie nerwowym prowadzą do tego, że
produktywność osób starszych pozostaje niezmieniona
tylko wówczas, gdy mają oni możliwość indywidualnego
regulowania tempa pracy.
Pracowników starszych należy w mniejszym stopniu
angażować
¾
do prac wykonywanych w szybkim tempie (stres
czasu),
¾
do prac, w których tempo jest narzucone przez
czynniki zewnętrzne (maszynę)
W takiej sytuacji ogólne oceny wydawane starszym
pracownikom przez ich przełożonych rzadko są gorsze
niż oceny pracowników młodych. Niższe oceny
pracowników starszych wynikają tylko stąd, że osiągają
oni mniejszą szybkość pracy i mają mniejszą zdolność
uczenia się nowych zadań.
9
Osoby starsze mają większe trudności w pracach
koncepcyjnych i wymagających abstrakcyjnego
myślenia.
9
U osób starszych zanika możliwość wykonywania
kilku czynności równocześnie i płynnego przejścia
z jednego typu aktywności do innego.
9
Pogarszają się możliwości adaptacyjne organizmu
do nieregularnych godzin pracy, pracy
zmianowej, a także do gorącego lub zimnego
mikroklimatu, hałasu itp.
Wytyczne i rekomendacje dotyczące stanowisk pracy,
na których mają być zatrudnione osoby starsze:
1. Organizacja pracy
¾
Tempo pracy
- powinno być ustalane przez pracownika,
nie powinno być narzucane przez maszynę lub grupowe
wymagania.
¾
Godziny pracy
- nie jest wskazane wydłużanie czasu
pracy, szczególną uwagę należy zwracać na
wprowadzenie przerw wypoczynkowych.
¾
Zmienność
- korzystną sytuacją jest zróżnicowanie
pracy (ograniczenie monotonii), jednakże wskazane są
przerwy po każdym rodzaju pracy.
Wytyczne i rekomendacje dotyczące stanowisk pracy,
na których mają być zatrudnione osoby starsze:
¾
Praca zmianowa
- krytycznym okresem życia, w którym
nasilają się objawy nietolerancji pracy zmianowej jest wiek
40-45 lat: narastają zaburzenia snu, trudności z
zasypianiem, skłonność do drzemek w ciągu dnia, zmniejsza
się amplituda rytmu dobowego i zwiększa skłonność do
desynchronizacji rytmów. Dla pracowników starszych
korzystne jest wprowadzenie ruchomego czasu pracy,
również w systemie zmianowym, co ma im ułatwić
dostosowanie się do zmieniających się godzin
rozpoczynania pracy.
2. Czynniki psychologiczne
¾
Rola
- niejednoznaczne określenie roli w miejscu pracy
stanowi poważne obciążenie dla pracowników starszych i
pogarsza ich pewność siebie.
¾
Perspektywy
- obawy związane z przyszłością (dalszym
zatrudnieniem) wpływają w negatywny sposób na wydajność
pracy i mają negatywne konsekwencje zdrowotne.
¾
Kontrola
- starsi pracownicy są bardziej lojalni wobec
organizacji pod warunkiem, że sami kontrolują wykonywanie
pracy.
3. Czynniki ergonomiczne
¾
Powtarzalność pracy
- należy unikać powtarzalnych
czynności, gdyż one, szczególnie u osób starszych powodują
uszkodzenia (zaburzenia) w zakresie układu mięśniowo-
szkieletowego.
¾
Pozycja ciała
- ponieważ starsi pracownicy mają mniejsza
wytrzymałość mięśni gorzej tolerują wydłużone okresy pracy w
pozycji wymuszonej. Ponadto niewygodne i obciążające pozycje
u osób starszych przyspieszają pojawianie się zmian
zwyrodnieniowych w układzie ruchu.
¾
Podnoszenie/przenoszenie ciężkich przedmiotów
- ze
względu na zachodzące z wiekiem zmiany w układzie ruchu są
to czynności szczególnie źle tolerowane przez osoby starsze,
ich wykonywanie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem
uszkodzenia układu ruchu i/lub wypadku.
3.
Czynniki ergonomiczne
¾
Szybkość
- czynności wymagające dużej szybkości ruchów nie
są wskazane dla osób starszych, ponieważ zmniejszona jest u
nich liczba szybkich włókien mięśniowych, gorsza jest również
koordynacja nerwowo-mięśniowa.
¾
Precyzja
- tego rodzaju prace nie są wskazane dla
pracowników starszych ponieważ wiążą się najczęściej z dużym
obciążeniem statycznym i koniecznością bardzo dobrego
oświetlenia stanowisk pracy, należałoby specjalnie dostosować
stanowiska pracy precyzyjnych do osób starszych.
¾
Ciężkość pracy
- ponieważ maksymalne możliwości obniżają
się wraz z wiekiem duża intensywność wysiłku zwiększa ryzyko
zmęczenia i wypadków przy pracy.
¾
Parametry antropometryczne
- należy brać pod uwagę zmiany
masy ciała pracowników starszych.
4.
Czynniki fizyczne
¾
Gorąco
- obciążenie gorącem zaczyna być gorzej
tolerowane po 40 roku życia, częściowo z powodu
obniżenia wydolności, częściowo z powodu zmian w
gruczołach potowych i pogorszenia tolerancji dużych
zmian przepływu krwi.
¾
Zimno
- biologiczna adaptacja do pracy w niskich
temperaturach jest gorzej tolerowana przez osoby
starsze, większy jest wzrost ciśnienia krwi jako reakcja
na zimno, gorsza jest tolerancja gwałtownych zmian
temperatury.
4.
Czynniki fizyczne
¾
Hałas
- zakłóca pracę osób starszych w większym
stopniu niż młodszych z powodu pogorszenia słuch u
starszych i większej wrażliwości na zakłócenia podczas
prac wymagających koncentracji uwagi.
¾
Wibracja
- wibracja przenosząca się na całe ciała, a
również miejscowa jest bardziej niebezpieczna u
pracowników starszych ponieważ jest gorsza u nich
tolerancja wszystkich tkanek i mniejsza siła mięśniowa.
¾
Oświetlenie
- starsi pracownicy wolniej adaptują się do
zmian oświetlenia, wymagają znacznie większego natężenia
oświetlenia stanowisk pracy.
W ujęciu historycznym fizjologia pracy
zajmowała się przede wszystkim badaniem
zdolności do wykonywania wysiłków fizycznych
9
Praca fizyczna:
¾
dynamiczna (ciężkość pracy)
¾
statyczna (obciążenie statyczne, pozycja
ciała)
9
Praca umysłowa, która była domeną psychologii
pracy
Obecnie trudno rozdzielić te dwa rodzaje pracy
Zadaniem współczesnej fizjologii pracy jest ocena
reakcji organizmu na pracę o różnym
charakterze, wykonywaną w różnych warunkach
środowiska, w różnych porach doby, oraz ocena
bezpośrednich konsekwencji pracy i jej odległych
skutków.
Wykorzystuje nowoczesne metody diagnostyczne
(monitorowanie długookresowe parametrów
fizjologicznych-HR, BP, analiza obciążenia układu
ruchu, badania parametrów biochemicznych).
Badania ukierunkowane są na określone grupy
pracowników np. kierowców, pracowników służby
zdrowia, pracowników budownictwa lub na
wybrane czynniki środowiska pracy np. pola
elektromagnetyczne, hałas, czynniki chemiczne
itp.
Szczegółowe zagadnienia fizjologii
pracy
9
Wysiłki fizyczne, wydolność fizyczna i aktywność
ruchowa,
9
Ograniczenie aktywności ruchowej-fizjologia bezczynności
ruchowej (dziedzina fizjologii, która powstała w 1945 r.)
9
Żywienie, a zdolność do pracy
9
Środowisko termiczne
¾
Mikroklimat gorący
¾
Mikroklimat zimny
9
Ciśnienie atmosferyczne
¾
Ciśnienie obniżone - duże wysokości
¾
Ciśnienie podwyższone (w środowisku wodnym –
nurkowanie lub gazowym-prace w kesonach)
Szczegółowe zagadnienia fizjologii
pracy
9
Czynniki środowiska tworzone przez człowieka
¾
Czynniki fizyczne: hałas, wibracja,pola
elektromagnetyczne, oświetlenie
¾
Czynniki chemiczne
¾
Czynniki organizacyjne -systemy pracy, praca
zmianowa, rytmy dobowe,
¾
Czynniki psychospołeczne
¾
Obciążenia emocjonalne
9
Zmęczenie
9
Zmiany tolerancji pracy związane z wiekiem (praca
młodocianych i osób starszych)
9
Wpływ płci na zdolność do pracy
Nowy problem - fizjologia
bezczynności
Homo sedentarius
Określenie zdolności do pracy
Zdolność do pracy
- bardzo złożona cecha, jej poziom
jest wynikiem interakcji
wymagań pracy
co do wielkości
wysiłku fizycznego i umysłowego, z
możliwościami
czynnościowymi i umiejętnościami pracownika, jego stanem
zdrowia i własną oceną funkcjonowania w określonej
sytuacji organizacyjnej i społecznej.
Dobre zasoby indywidualne nie oznaczają wysokiego
poziomu zdolności do każdej pracy. Niskie zasoby nie
wskazują na całkowity brak zdolności do pracy. Z tych
zależności wynika, że zdolność do pracy jest dynamicznym
procesem, którego składowe mogą zmieniać się z upływem
lat życia zależąc również od rodzaju wykonywanej pracy i
spotykanych obciążeń.
Koszt fizjologiczny adaptacji
Zdolność człowieka do pracy zależy od mechanizmów
przystosowawczych do różnych warunków i wymagań.
Doskonalenie mechanizmów adaptacji fizjologicznej
jest doskonaleniem zdrowia, nie tylko w pojęciu
braku choroby, ale utrzymania dobrostanu
fizycznego i psychicznego.
Współczesna fizjologia pracy stale doskonali metody
oceny adaptacji fizjologicznej do różnych warunków
pracy, wyznacza drogi zapobiegania utracie zdrowia.
Jednak ciągle zbyt wiele uwagi poświęca się ocenie
środowiska pracy a zbyt mało człowiekowi w tym
środowisku
.
Fizjologia pracy- fizjologia procesów
adaptacji
Adaptacja-zjawisko przejściowe wytworzone
poprzez wpływy środowiska, które powinno
ustąpić po ich ustaniu. Jeśli jednak trwają
przez dłuższy czas po ustaniu działania
czynnika mogą stać się zbędne lub szkodliwe
Adaptacja fizjologiczna zwiększa tolerancję
zmiennego środowisku życia i pracy. Ale czy
zawsze jest korzystna? Gdzie leży granica
między adaptacją fizjologiczną a patologią
(czy jak niektórzy autorzy określają
adaptacją patologiczną)?
Koszt fizjologiczny adaptacji
9
Policytemia
rozwijająca się podczas pobytu na
dużych wysokościach – zwiększa zdolność krwi do
przenoszenia tlenu, jednak w warunkach
normalnych staje się czynnikiem obciążającym,
zwiększa lepkość krwi, opory naczyniowe,
obciążenie układu krążenia
9
Łokieć tenisisty
(deformacja wyrostka łokciowego
kości ramiennej pod wpływem stymulacji rozrostu
tkanki kostnej przez czynnik mechaniczny-ruch
zwiazany z grą w tenisa. Zmiany te wzmacniają
przyczep mięśnia prostującego staw łokciowy
(adaptacja) ale jednocześnie ograniczają zakres
ruchów w stawie (patologia?)
Zdolność do pracy a dieta
Dieta zbilansowana - dostarczająca do
organizmu składniki niezbędne do wyrównania
strat energetycznych, do odnowy komórek
ulegających degradacji, do wzrostu tkanek
Pod względem wartości kalorycznej i zawartości
mikroelementów dieta zbilansowana pracownika
wykonującego ciężką pracę fizyczną i urzędnika
prowadzącego siedzący tryb życia będzie różna
Warunkiem utrzymania zdolności wysiłkowej jest
wyrównywanie zachodzących podczas pracy strat
energetycznych, przede wszystkim
węglowodanów a następnie tłuszczów (posiłki
regeneracyjne)
Przyjmowanie płynów z zawartością 5% glukozy-
najłatwiej wchłaniane z przewodu pokarmowego
Wchłanianie cukru-50 g /godzinę podczas
umiarkowanego wysiłku
Problemem jest kiedy rozpocząć uzupełnianie
zapasów glukozy (przed rozpoczęciem wysiłku, w
trakcie?)
Zdolność do pracy a dieta
Zdolność do pracy a dieta
Sposoby żywienia zwiększające zdolność do
pracy fizycznej i poprawiające sprawność
psychiczną – jeden z problemów fizjologii pracy
Zdolność do pracy a dieta
Można obliczyć wydatek energetyczny
pracującego górnika, czy hutnika, ale trudno
określić czy ten wydatek energetyczny związany
jest z proporcjonalnym zużyciem różnych
składników (węglowodanów, białek, tłuszczów).
Dane doświadczalne wskazują, że różne rodzaje
wysiłku (intensywność, czas trwania) powodują
różne zużycie określonych składników np.
¾
Wysiłki bardzo intensywne, krótkotrwałe -
glukoza
¾
Wysiłki o umiarkowanej intensywności,
długotrwałe - tłuszcze
Zdolność do pracy a dieta
Głównym źródłem energii w organizmie jest
spalanie węglowodanów- 1 g-4 kcal oraz
tłuszczów 1 g-9 kcal. Jednak spalanie tłuszczów
wymaga większej ilości tlenu (zużycie 1 litra
tlenu przy spalaniu węglowodanów dostarcza 5
kcal energii a przy spaleniu tłuszczów 4,7 kcal),
tzn., że spalanie węglowodanów jest o 9%
sprawniejsze:
¾
Mózg wykorzystuje 75% glukozy, w
warunkach spoczynku zużywa 100-145 g
glukozy
¾
Inne tkanki 25%
W spoczynku mięśnie wykorzystują głównie wolne
kwasy tłuszczowe, natomiast podczas pracy
korzystają z glikogenu zgromadzonego w mięśniach
i glukozy krążącej w surowicy.
Zapasy glikogenu w wątrobie nie pokrywają nawet
dobowego zapotrzebowania na ten substrat
energetyczny. Konieczna jest synteza glukozy
tzw. glukoneogeneza, która zachodzi w wątrobie.
Substraty: kwas mlekowy, kwas pirogronowy
(przemiana węglowodanów w mięśniach), glicerol
(uwalniany z trójglicerydów), aminokwasy (alanina)
powstające z rozpadu białek
Zdolność do pracy a dieta
Jedynym wewnętrznym, dostępnym źródłem
glukozy jest glikogen zmagazynowany w
wątrobie, jednak te zapasy są małe (mogą być
zużyte w ciągu kilkunastu godzin spoczynku).
Podczas długotrwałej pracy mięśnie wychwytują
krążącą glukozę i może się rozwijać
hipoglikemia. Początkowo jej objawy są trudne
do zidentyfikowania, następuje upośledzenie
mechanizmów przystosowania do pracy -
pogarsza się koordynacja ruchów, zmniejsza się
ich precyzja, występuje uczucie znużenia
Zdolność do pracy a dieta
Zmniejszenie zasobów węglowodanów podczas
długotrwałej pracy mięśniowej jest czynnikiem
ograniczającym zdolność do jej kontynuowania
¾
Obniżenie stężenia glikogenu w mięśniach –
wyczerpanie energetyczne mięśni
¾
Obniżenie stężenia glukozy w surowicy -
upośledzenie czynności ośrodkowego układu
nerwowego
Hipoglikemia może wystąpić podczas pracy nawet
o niewielkiej intensywności, która nie powoduje
obniżenia zasobów glikogenu w mięśniach
Zdolność do pracy a dieta
Fizjologia pracy stwarza podstawy dla
medycyny pracy, wyznacza granice między
prawidłową reakcją na pracę, a reakcją
nieprawidłową:
Zła tolerancja pracy
Choroby związane
z pracą
Choroby zawodowe
Wypadki przy pracy
Co to jest medycyna pracy?
Co to jest medycyna pracy?
Na
Na
ś
ś
wiecie termin medycyna pracy (
wiecie termin medycyna pracy (
occupational
occupational
medicine
medicine
) jest rozumiany jako specjalno
) jest rozumiany jako specjalno
ść
ść
medyczna
medyczna
.
.
Natomiast zdrowie pracuj
Natomiast zdrowie pracuj
ą
ą
cych (
cych (
occupational
occupational
health
health
) zawiera elementy dzia
) zawiera elementy dzia
ł
ł
a
a
ń
ń
technicznych,
technicznych,
medycznych i organizacyjnych zmierzaj
medycznych i organizacyjnych zmierzaj
ą
ą
cych do
cych do
ograniczenia szkodliwych skutk
ograniczenia szkodliwych skutk
ó
ó
w zdrowotnych
w zdrowotnych
pracy.
pracy.
W Polsce wprowadzone zosta
W Polsce wprowadzone zosta
ł
ł
o ustawowo
o ustawowo
poj
poj
ę
ę
cie
cie
„
„
s
s
ł
ł
u
u
ż
ż
by medycyny pracy
by medycyny pracy
”
”
dla
dla
okre
okre
ś
ś
lenia systemu organizacyjnego
lenia systemu organizacyjnego
stworzonego w celu
stworzonego w celu
„
„
ochrony zdrowia
ochrony zdrowia
pracuj
pracuj
ą
ą
cych przed wp
cych przed wp
ł
ł
ywem
ywem
niekorzystnych warunk
niekorzystnych warunk
ó
ó
w zwi
w zwi
ą
ą
zanych ze
zanych ze
ś
ś
rodowiskiem pracy i sposobem jej
rodowiskiem pracy i sposobem jej
wykonywania a tak
wykonywania a tak
ż
ż
e w celu sprawowania
e w celu sprawowania
profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
pracuj
pracuj
ą
ą
cymi
cymi
”
”
.
.
Ustawa z dn.27 czerwca 1997 r o służbie medycyny
pracy (Dz U. art. 96, poz.593 z późniejszymi zmianami)
Ochrona zdrowia pracownik
Ochrona zdrowia pracownik
ó
ó
w
w
9
zapewnienie higienicznych, bezpiecznych i
nieszkodlwych dla zdrowia warunków pracy -
obowiązki
pracodawcy
9
ochrona zdrowia pracowników przed skutkami
niekorzystnych warunków pracy, sprawowanie opieki
profilaktycznej -
obowiązki służb medycyny pracy.
Rodzaje badań
profilaktycznych wyróżnionych w
Kodeksie Pracy:
9
badania wstępne
9
badania okresowe
9
badania kontrolne
9
badanie byłych pracowników narażonych
na
działanie substancji i czynników rakotwórczych i
pyłów zwłókniających
W ustalaniu zakresu i częstotliwości badań
profilaktycznych podstawowe znaczenie mają
„Wskazówki metodyczne w sprawie
przeprowadzania badań
profilaktycznych
pracowników”, stanowiące załącznik do
Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z dn. 30 maja 1996 r. Wskazówki te
spełniają rolę standardów i określają minimum
zakresu badań profilaktycznych.
Lp
Czynnik szkodliwy lub uciążliwy
Badania wstępne/okresowe
lekarskie
pomocnicze
1
2
3
4
I
Czynniki fizyczne
6.
Promieniowanie i pola
elektromagnetyczne
Ogólne, neurologiczne, okulistyczne z oceną
soczewek
EKG, w zależności od wskazań EEG
12
.
Mikroklimat gorący
Ogólne
EKG
13
.
Mikroklimat zimny
Ogólne.
W zależności od wskazań dermatologiczne
W zależności od wskazań EKG
14
Zwiększone lub obniżone ciśnienie
atmosferyczne
Ogólne, otolaryngologiczne, neurologiczne,
stomatologiczne
EKG
II
I.
Czynniki toksyczne
4.
Arsen i jego związki
Ogólne, ze zwróceniem uwagi na wątrobę i
skórę. W zależności od wskazań
neurologiczne
Morfologia krwi z rozmazem, badania
czynności wątroby, EKG, badanie ogólne
moczu
14
Czterochloroetylen /PER/
Ogólne, neurologiczne
Badania czynności wątroby. W
zależności od wskazań EKG, EEG
28
Kobalt
Ogólne, ze zwróceniem uwagi na układ
krążenia, oddechowy i skórę
EKG, spirometria, zdjęcie rtg klatki
piersiowej
34
Nitrogliceryna i nitroglikol
Ogólne, ze zwróceniem uwagi na układ
krążenia i nerwowy
EKG
35
Ołów i jego związki
Ogólne, ze zwróceniem uwagi na układ
nerwowy
Morfologia krwi, badanie ogólne moczu,
stężenie kreatyniny w surowicy
W Polsce 60,7% osób jest
W Polsce 60,7% osób jest
aktywnych zawodowo. Największą
aktywnych zawodowo. Największą
grupę zawodową stanowią rolnicy
grupę zawodową stanowią rolnicy
(27,5%), ale proporcje te ulegają
(27,5%), ale proporcje te ulegają
ciągłym zmianom w związku z
ciągłym zmianom w związku z
postępującym procesem przemian
postępującym procesem przemian
ekonomicznych zapoczątkowanych w
ekonomicznych zapoczątkowanych w
roku 1989.
roku 1989.
Struktura pracujących wg wielkości zakładów
Struktura pracujących wg wielkości zakładów
23,5
42,7
9,5
18,6
59,2
17,1
25,3
13,9
26,7
10,7
13,4
16,2
17,9
20,4
15,8
58,7
34,3
24,0
6,1
46,0*
Ogółem
Działalność
produkcyjna
Handel
i naprawy
Budownictwo Transport,
gosp.magaz.
i łączność
-9 prac.
10-49
50-249
250 prac.-
* w tym ponad 26% stanowią rolnicy
9
9
Lata 1980
Lata 1980
-
-
90
90
–
–
opieką
opieką
profilaktyczną objętych było ok. 6,5
profilaktyczną objętych było ok. 6,5
mln
mln
pracowników zatrudnionych w
pracowników zatrudnionych w
9
9
tys
tys
zakładach pracy
zakładach pracy
.
.
9
9
2000
2000
r.
r.
-
-
opieką profilaktyczną
opieką profilaktyczną
objętych było ok.10
objętych było ok.10
mln
mln
.
.
pracowników zatrudnionych w
pracowników zatrudnionych w
2,3
2,3
mln
mln
zakładach pracy.
zakładach pracy.
Konsekwencje przemian ekonomicznych:
Konsekwencje przemian ekonomicznych:
9
9
niedoskona
niedoskona
ł
ł
o
o
ś
ś
ci systemu kontroli
ci systemu kontroli
nara
nara
ż
ż
enia
enia
(
(
konieczno
konieczno
ść
ść
skontrolowania 2
skontrolowania 2
,
,
5
5
mln
mln
ma
ma
ł
ł
ych przedsi
ych przedsi
ę
ę
biorstw sprawia
biorstw sprawia
,
,
ż
ż
e
e
statystycznie ka
statystycznie ka
ż
ż
de przedsi
de przedsi
ę
ę
biorstwo
biorstwo
mo
mo
ż
ż
e by
e by
ć
ć
obj
obj
ę
ę
te inspekcj
te inspekcj
ą
ą
tylko 1 raz na
tylko 1 raz na
20 lat
20 lat
),
),
9
9
brak uregulowa
brak uregulowa
ń
ń
dotycz
dotycz
ą
ą
cych pracy z
cych pracy z
nowymi technologiami, gdzie wyst
nowymi technologiami, gdzie wyst
ę
ę
puj
puj
ą
ą
inne
inne
, nowe
, nowe
zagro
zagro
ż
ż
enia np. stres
enia np. stres
.
.
9
9
niewystarczaj
niewystarczaj
ą
ą
cy dost
cy dost
ę
ę
p do opieki
p do opieki
zdrowotnej i prawnej ochrony przed
zdrowotnej i prawnej ochrony przed
szkodliwymi warunkami pracy
szkodliwymi warunkami pracy
osób
osób
samozatrudniaj
samozatrudniaj
ą
ą
cy
cy
ch
ch
si
si
ę (o
ę (o
becnie 40%
becnie 40%
wszystkich pracujących).
wszystkich pracujących).
Mo
Mo
ż
ż
e to
e to
wywo
wywo
ł
ł
ywa
ywa
ć
ć
negatywne skutki zdrowotne
negatywne skutki zdrowotne
w
w
ś
ś
r
r
ó
ó
d
d
samozatrudniajacych
samozatrudniajacych
si
si
ę i
ę i
sp
sp
owod
owod
ować
ować
wzrost koszt
wzrost koszt
ó
ó
w pracy
w pracy
zwi
zwi
ą
ą
zanych z
zanych z
:
:
¾
¾
l
l
eczeniem
eczeniem
¾
¾
r
r
ehabilitacj
ehabilitacj
ą
ą
¾
¾
r
r
entami chorobowymi
entami chorobowymi
Choroby zawodowe
Pojęcie choroby zawodowej jest zdefiniowane
prawnie.
Jest nią taka choroba, rozpoznana u pracownika
(byłego pracownika), która bezspornie lub z
wysokim prawdopodobieństwem została
spowodowana działaniem czynników szkodliwych
dla zdrowia występujących w środowisku pracy
lub w wyniku sposobu wykonywania pracy.
W Polsce, po II wojnie światowej kilkakrotnie
nowelizowano przepisy o chorobach zawodowych i
rozszerzano ich wykaz.
Aktualne przepisy
wprowadzone zostały
Rozporządzeniem Rady
Ministrów z dn. 30 lipca 2002 w sprawie wykazu
chorób zawodowych, szczegółowych zasad
postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia,
rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych
oraz przedmiotów właściwych w tych sprawach
Wykaz ten zawiera 26 jednostek chorobowych
(
Dz.U.132 z dn. 19. 08. 2002)
ustawa z dnia 30
października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z
tytułu wypadk
ó
w przy pracy i chorób zawodowych -
Dziennik Ustaw z 2002r., Nr 199, poz. 1673, z
późniejszymi zmianami)
ROZWIĄZANIA PRAWNE DOTYCZĄCE
ROZWIĄZANIA PRAWNE DOTYCZĄCE
CHORÓB ZAWODOWYCH
CHORÓB ZAWODOWYCH
W NIEKTÓRYCH KRAJACH EUROPEJSKICH
W NIEKTÓRYCH KRAJACH EUROPEJSKICH
System mieszany
System mieszany
Holandia
Holandia
Francja
Francja
Dania
Dania
Niemcy
Niemcy
Luxemburg
Luxemburg
Portugalia
Portugalia
Wykaz chorób zawodowych
Wykaz chorób zawodowych
Belgia
Belgia
Hiszpania
Hiszpania
Irlandia
Irlandia
Wielka Brytania
Wielka Brytania
Grecja
Grecja
Wypadki przy pracy
Wypadki przy pracy
W Polsce w roku 2000 zarejestrowano 94 881
W Polsce w roku 2000 zarejestrowano 94 881
wypadk
wypadk
ó
ó
w przy pracy w tym 604
w przy pracy w tym 604
ś
ś
miertelne i
miertelne i
1371 ci
1371 ci
ęż
ęż
kich
kich
.
.
Wypadek przy pracy
Wypadek przy pracy
:
:
9
9
zdarzenie nag
zdarzenie nag
ł
ł
e
e
,
,
9
9
wywo
wywo
ł
ł
ane przyczyn
ane przyczyn
ą
ą
zewn
zewn
ę
ę
trzn
trzn
ą
ą
9
9
maj
maj
ą
ą
ce zwi
ce zwi
ą
ą
zek z prac
zek z prac
ą
ą
Zawał mięśnia sercowego- wypadek przy
pracy czy nie?
Przez wiele lat zawał serca nie był uznawany za wypadek przy
pracy. Od 1963 roku w niektórych przypadkach zawał serca
może być uznany za wypadek przy pracy.
Zdarzenie nagłe - zaistniało w ciągu 1 zmiany roboczej.
Do przyczyn zewnętrznych zaliczamy:
9
nagły, nadmierny wysiłek fizyczny, który zwiększa
zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen
9
nadmierny, nagły stres
Według uchwały Sądu Najwyższego nie każdy stres jest
przyczyną zewnętrzną wypadku np. stres w pracy na stanowisku
kierowniczym nie jest uznany za przyczynę zewnętrzną wypadku.
Zmiany warunk
Zmiany warunk
ó
ó
w pracy
w pracy
powinny
powinny
s
s
powod
powod
ować
ować
inne podej
inne podej
ś
ś
cie do ochrony
cie do ochrony
zdrowia pracuj
zdrowia pracuj
ą
ą
cych.
cych.
Mniejsze znaczenie
Mniejsze znaczenie
będą
będą
m
m
i
i
a
a
ły
ły
choroby
choroby
zawodowe w
zawodowe w
„
„
uj
uj
ę
ę
ciu klasycznym
ciu klasycznym
”
”
a coraz
a coraz
wi
wi
ę
ę
ksz
ksz
e
e
-
-
choroby
choroby
związane z pracą
związane z pracą
(
(
parazawodowe
parazawodowe
).
).
Medycyna pracy jest dyscyplin
Medycyna pracy jest dyscyplin
ą
ą
medyczn
medyczn
ą
ą
,
,
kt
kt
ó
ó
ra najszybciej spo
ra najszybciej spo
ś
ś
r
r
ó
ó
d wszystkich
d wszystkich
specjalno
specjalno
ś
ś
ci medycznych musi reagowa
ci medycznych musi reagowa
ć
ć
na
na
zmieniaj
zmieniaj
ą
ą
ce si
ce si
ę
ę
warunki ekonomiczne i
warunki ekonomiczne i
spo
spo
ł
ł
eczne.
eczne.
Struktura zatrudnienia w Polsce w
Struktura zatrudnienia w Polsce w
roku
roku
2001
2001
(nie uwzgl
(nie uwzgl
ę
ę
dnia
dnia
samozatrudnienia
samozatrudnienia
)
)
Działalność
produkcyjna
18,6%
Ochrona
zdrowia
6,2%
Budownictwo
5,8%
Edukacja
5,8%
Transport
5,3%
Handel
13,3%
Rolnictwo
27,6%
Pozostałe
17,4%
15 691,7 tys.
Dziękuję za uwagę
Dziękuję za uwagę