Temat pracy: Wyjaśnić przyczyny zmęczenia fizycznego i psychicznego.

Zmęczenie to przejściowe zmniejszenie zdolności do pracy, wykonywania jakiś czynności spowodowane przez brak rezerw energetycznych. W czasie zamiany cukru w energię, organizm wytwarza też kwas mlekowy, który gromadzi się w mięśniu używanym w danej chwili i wywołuje uczucie zmęczenia. W wypadku odczuwania zmęczenia, należy położyć się i nie dopuścić do utraty ciepła przez ciało. Zmęczenie jest reakcją fizjologiczną chroniącą przed dalszą zbyt intensywną pracą. Może być też objawem wielu chorób i nie należy go bagatelizować. Zmęczenie może być fizyczne bądź psychiczne.

Zmęczenie można podzielić ze względu na stopień intensywności na:

- utajone, nie jest bezpośrednio odczuwalne,

- umiarkowane, związane jest z codziennym funkcjonowaniem, regeneracja następuje adekwatnie do poziomu wykonanej wcześniej pracy,

- przemęczenie, którego skutkiem jest wycieńczenie organizmu, a jego regeneracja jest bardzo trudna.

Zmęczenie fizyczne jest stanem fizjologicznym objawiającym się przejściowym zmniejszeniem sprawności ruchowej organizmu. Zmęczenie stanowi mechanizm zabezpieczający organizm przed nadmiernym wysiłkiem i tym samym przed nadmiernym zaburzeniem homeostazy ustroju. Zmęczenie to spowodowane jest intensywną pracą mięśni, w następstwie której zachodzą określone zmiany biochemiczne.

Przyczyny zmęczenia fizycznego:

- złe nawyki żywieniowe, czyli zła dieta. Japońscy naukowcy dowodzą, że nieodpowiednie jedzenie, bogate w cukry, tłuszcze i substancje chemiczne, może być przyczyną senności, poirytowania, a nawet agresji.

- przyjmowanie narkotyków lub picie zbyt dużych ilości alkoholu.

- brak snu. Sen jest w naszym życiu niezbędny. Wspomaga on wiele funkcji fizjologicznych i psychologicznych, w tym naprawę tkanek, wzrost, wzmocnienie pamięci i procesu uczenia się. Osoby dorosłe różnią się zapotrzebowaniem na sen, ale uważa się, że mniej niż 7 godzin snu w dłuższym przedziale czasu skutkuje wystąpieniem niekorzystnych następstw dla mózgu i ciała.

- brak kondycji fizycznej (kondycja, czyli aktualny stan fizjologiczny organizmu podlegający zmianom pod wpływem czynników środowiska zewnętrznego. Wynika ona ze stanu odżywienia i wytrenowania organizmu, a także zabiegów pielęgnacyjnych. Kondycja fizyczna - to współczynnik wykorzystania tlenu), powoduje że człowiek szybko się męczy i nawet najprostsze czynności powodują problem. Dlatego ważne jest uprawianie aktywnego trybu życia, który powoduje lepsze znoszenie trudności codziennego życia. Człowiek wysportowany, aktywny wykazuje też szybsza zdolność do regeneracji, więc szybciej przezwycięża zmęczenie.

- zbyt ciepłe pomieszczenia w pracy lub mieszkaniu. Temperatura odgrywa jak najbardziej ważny czynnik, który może być powodem zmęczenia. Kiedy jest nam za zimno albo za ciepło nie możemy się skupić na wykonywanych czynnościach. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom w miejscu pracy odpowiedniej temperatury. Nie ma tu znaczenia ani pora roku, ani sytuacja ekonomiczna pracodawcy. W przypadku, kiedy technologicznie nie da się zapewnić odpowiedniej temperatury, albo odbywa się ona na zewnątrz, to na pracodawcę spadają dodatkowe obowiązki związane z dodatkowymi przerwami w prace, posiłkami regeneracyjnymi, ubraniem itd. W sprawie temperatury minimalnej jasne jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650). Stwierdza ono, że w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania), nie niższą jednak niż 14°C, chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają (np. praca w chłodniach). Natomiast w pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych, temperatura nie może być niższa niż 18°C (§ 30 powyższego rozporządzenia). Podobna sytuacja jest w domach czy mieszkaniach - powinniśmy zapewnić sobie jak najbardziej komfortowe warunki temperaturowe.

- zatrucie tlenkiem węgla. Powoduje często zakłócenie podstawowych czynności życiowych.

-zażywane leki np. przeciwbólowe, przeciw przeziębieniu i kaszlowi, leki nasenne i przeciw chorobie lokomocyjnej, tabletki antykoncepcyjne i leki kontrolujące ciśnienie krwi.

- odwodnienie (stan, w którym zawartość wody w organizmie spada poniżej wartości niezbędnej do jego prawidłowego funkcjonowania)

- zmęczenie może być także wczesnym objawem wielu chorób: zbyt małej liczby krwinek czerwonych (niedokrwistość), osłabionej czynności gruczołu tarczowego (niedoczynność tarczycy)zakażeń, chorób serca, zaburzeń snu, nierównowagi elektrolitycznej.

Zmęczenie psychiczne może objawiać się obniżeniem sprawności intelektualnej w zakresie przyswajania wiedzy, a także brakiem koncentracji, ogólnym otępieniem i apatią. Wpływa to negatywnie na różne sfery naszej psychiki:

- sfera emocjonalna - zaburzenie spowodowane jest stresem lub silnymi przeżyciami zarówno negatywnymi jak i pozytywnymi.

- sfera poznawcza - zaburzenie spowodowane jest znacznym i długotrwałym wysiłkiem intelektualnym.

- sfera motywacyjna - zaburzenie spowodowane jest licznymi niepowodzeniami lub brakiem poczucia kontroli.

- sfera ja - zaburzenie spowodowane jest zaniżoną samooceną, niemożnością zrozumienia siebie, poznania własnych potrzeb.

Do typowych przyczyn zmęczenia emocjonalnego zaliczamy:

- przepracowywanie, zwłaszcza gdy nie umiemy odmawiać

- znudzenie lub brak stymulacji ze strony rodziny, przyjaciół czy współpracowników

- istotny kryzys (utrata małżonka lub pracy), przeprowadzka lub problemy rodzinne

- depresja

- samotność

- nierozwiązane sprawy emocjonalne z przeszłości

- tłumienie złości zamiast jej wyrażania

W sytuacji zmęczenia można sobie pomóc, często w banalny sposób:

- sen powinien trwać 6-8 godzin w nocy

- stosowanie przerw

- zorganizowanie swojego dziennego grafiku i uszeregowanie zadania do wykonania

- czas na odpoczynek

- aktywność fizyczna

- zwiększenie dopływ świeżego powietrza w pracy i w domu

- stosowanie zrównoważonej diety

- schudnij, jeśli masz nadwagę

- picie dużej ilości wody (2 lub więcej litrów wody dziennie, aby uniknąć odwodnienia).

- przejrzyj swoje lekarstwa (te bez recepty i wypisane przez lekarza) by sprawdzić, czy zmęczenie nie jest ich działaniem niepożądanym

- rzucenie palenia

- zmniejszenie lub wyeliminowanie spożycia alkoholu

Badacze zajmujący się tematyka zmęczenia wysunęli kilka teorii dotyczące zmęczenia:

1. Teoria wyczerpania (Verworn`a i Schiff`a) - zmęczenie jest następstwem zużycia materiałów energetycznych w pracującym mięśniu. Badania wykazały, że zmęczenie mięśnia pojawia się przed wyczerpaniem się substancji energiodajnych (glikogenu, glukozy).

2. Teoria zakwaszenia (Pflüger`a) - zmęczenie jest wynikiem nagromadzenia się metabolitów przemian beztlenowych (kwasy, kreatyna, dwutlenek węgla).

3. Teoria neurogenna Pawłowa, Sjeczenowa, Orbelli`ego i Krestownikowa - zmęczenie jest efektem znużenia nerwowego i zahamowania przekaźnictwa nerwowego oraz nerwowo-mięśniowego. Stan zmęczenia jest wywołany zmianami głównie w układzie nerwowym. Duży udział w rozwoju zmęczenia bierze kora mózgowa i wegetatywny układ nerwowy.

4. Teoria zatrucia - zmęczenie jest rezultatem nagromadzenia się w pracującym mięśniu swoistych toksyn zmęczenia. Obecnie teoria ma historyczne znaczenie, bowiem obok typowych i znanych metabolitów nie wyodrębniono przewidywanych toksyn zmęczenia z mięśni intensywnie pracujących.

5. Teoria niedotlenienia - zmęczenie mięśnia podczas pracy jest wywołane narastającym niedotlenieniem (hipoksja w mięśniu) z powodu intensywnego wykorzystywania tlenu do oddychania wewnątrzkomórkowego.

Żadna z wymienionych teorii nie wyjaśnia w pełni przyczyn zmęczenia. Obecnie dominuje koncepcja syntetycznego podejścia do procesu zmęczenia, tzn. wyjaśniania jego przyczyn za pomocą wszystkich teorii, z wyłączeniem teorii zatrucia, która nie została udowodniona. Wraz z rozwojem biologii molekularnej pojawiają się kolejne teorie zmęczenia (np. teoria dehydratacji, teoria elektrolitowa, teoria mediatorowa, teoria łańcuchowa = wzajemnych powiązań), rozpatrujące ten proces na poziomie cząsteczkowym. Żadna jednak nie może być przyjęta bezkrytycznie i tak naprawdę można je podciągnąć do wcześniej opublikowanych już teorii (np. szeroko pojętej teorii neurogennej czy wyczerpania).

Zmęczenie może być rezultatem problemów fizycznych lub emocjonalnych. Fizyczne zmęczenie zazwyczaj nasila się pod koniec dnia i często skutkuje dobrym snem nocnym. Zmęczenie emocjonalne często osiąga szczyt rano i ustępuje wraz z upływem dnia. Do pewnego stopnia jest objawem pozytywnym. Spełnia bowiem dwie role, regulacyjną, zapobiega nadmiernemu wysiłkowi, a także adaptacyjną, służy zwiększaniu wydajności energetycznej organizmu czyli jest to swego rodzaju trening, dzięki któremu stajemy się bardziej zdolni do większego wysiłku niż wyjściowo.

BIBLIOGRAFIA:

D'Adamo Peter, Whitney Catherine, ZMĘCZENIE, wydawnictwo MADA, Warszawa 2009

---