15 Organizowanie prac z zakresu pozyskiwania drewna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Bartosz Nowosadko

Organizowanie prac z zakresu pozyskiwania drewna
i leśnych użytków ubocznych 321[02].Z3.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Eugeniusz Masalski
mgr inż. Iwona Rogozińska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Bartosz Nowosadko

Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
mgr Czesław Nowak

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[02].Z3.03
„Organizowanie prac z zakresu pozyskiwania drewna i leśnych użytków ubocznych”,
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik leśnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Planowanie i pozyskanie drewna

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2.

Przemysłowe wykorzystanie drewna

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3.

Użytkowanie uboczne

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o organizowaniu prac z zakresu

pozyskiwania drewna i leśnych użytków ubocznych,

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury uzupełniającej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module

321[02].Z3.01

Klasyfikowanie surowca drzewnego

321[02].Z3.02

Wykonywanie prac pomiarowych
i szacunkowych w drzewostanach

321[02].Z3

Użytkowanie zasobów leśnych

321[02].Z3.03

Organizowanie prac z zakresu

pozyskiwania drewna i leśnych użytków

ubocznych

321[02].Z3.04

Prowadzenie gospodarki łowieckiej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

korzystać z różnych źródeł informacji,

—

współpracować w grupie,

—

wymienić i scharakteryzować sortymenty drzewne,

—

rozpoznawać i scharakteryzować sortymenty drzewne,

—

wykonać podstawowe pomiary drewna, drzew i drzewostanu,

—

charakteryzować elementy przyrostu miąższości w drzewostanie,

—

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywaniu prac leśnych,
szczególnie prac związanych z pozyskiwaniem surowca drzewnego,

—

określać zagrożenia dla życia i zdrowia związane z wykonywaniem prac leśnych,

—

dobrać środki i sprzęt ochrony indywidualnej oraz zbiorowej do wykonywania prac
leśnych,

—

określać skutki nieprawidłowego użytkowania narzędzi, maszyn i urządzeń stosowanych
w leśnictwie,

—

określać przyczyny powstawania wypadków związanych z wykonywaniem prac leśnych,

—

udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

—

wyjaśniać nazewnictwo i symbole zawarte w przepisach prawa oraz literaturze
dotyczącej ochrony środowiska,

—

wymieniać przepisy prawa dotyczące ochrony środowiska,

—

rozpoznawać podstawowe gatunki roślin i zwierząt w tym:

—

gatunki roślin i zwierząt chronionych w Polsce,

—

gatunki zwierząt łownych w Polsce,

—

posługiwać się mapami leśnymi,

—

wykonywać podstawowe pomiary geodezyjne,

—

odczytywać i wykonywać rysunki techniczne w tym maszynowe i budowlane,

—

określać podstawowe elementy składowe maszyn i urządzeń oraz rozróżniać materiały
konstrukcyjne użyte do ich budowy,

—

rozróżniać podstawowe operacje obróbki ręcznej i mechanicznej drewna,

—

charakteryzować budowę i zasady działania maszyn i urządzeń stosowanych do prac
leśnych,

—

dobierać maszyny i urządzenia do prac leśnych,

—

użytkować podstawowe urządzenia i maszyny stosowane do prac leśnych,

—

dokonywać obsługi technicznej i konserwacji urządzeń i maszyn leśnych,

—

racjonalnie gospodarować drewnem oraz przeciwdziałać jego deprecjacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić rodzaje użytków leśnych,

−

określić zasady racjonalnej gospodarki drewnem w lesie,

−

scharakteryzować nowoczesne systemy i metody pozyskiwania drewna,

−

sporządzić roczny plan pozyskania surowca drzewnego,

−

zaplanować skład zespołów roboczych, ilość sprzętu i paliw potrzebnych w procesach
pozyskiwania drewna,

−

zaplanować cięcia w użytkach rębnych i przedrębnych,

−

wykorzystać leśne operaty urządzeniowe w planowaniu cięć,

−

określić obowiązki leśniczego i osób zatrudnionych do prac zrębowych,

−

zorganizować prace związane z pozyskiwaniem surowca drzewnego,

−

wykonać prace z zakresu szacunku brakarskiego,

−

dobrać metody pozyskiwania produktów dodatkowych w procesie produkcji drewna,

−

zorganizować leśny transport drewna,

−

zorganizować prace związane ze składowaniem i konserwacją drewna w lesie
i w składnicach leśnych,

−

określić zastosowanie drewna oraz sposoby racjonalnego wykorzystania drewna,

−

rozróżnić rodzaje maszyn stosowanych w przemyśle drzewnym,

−

scharakteryzować proces przerobu drewna,

−

scharakteryzować półfabrykaty i wyroby przemysłu drzewnego,

−

pozyskać użytki leśne uboczne pochodzenia roślinnego,

−

pozyskać użytki leśne uboczne pochodzenia zwierzęcego,

−

określić zasady racjonalnego użytkowania leśnych użytków ubocznych,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska dotyczące pozyskiwania drewna i leśnych użytków ubocznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Planowanie i pozyskanie drewna

4.1.1. Materiał nauczania

Użytkowanie lasu jest gałęzią gospodarki leśnej zajmującą się planowaniem

i racjonalnym pobieraniem użytków leśnych w postaci:

—

drewna w granicach nie przekraczających możliwości produkcyjnych lasu,

—

produktów ubocznego użytkowania lasu w sposób zapewniający możliwość ich
biologicznego odtwarzania, a także ochrony przyrody.
Użytkowanie lasu należy również rozpatrywać jako dyscyplinę naukową traktującą nie

tylko o użytkach leśnych ale i służącą zaspokajania potrzeb społecznych.

Użytkowanie lasu zajmuje się przede wszystkim sposobami i organizacją pozyskiwania

drewna i innych płodów leśnych oraz narzędziami do tego służącymi, ich budową i techniką
posługiwania się nimi. Podstawą do opanowania tej dziedziny wiedzy jest nauka o drewnie.

Ze względu na rodzaj użytków leśnych użytkowanie lasu dzieli się na:

—

główne (dotyczące pozyskania i wykorzystania surowca drzewnego)

—

uboczne (dotyczące pozyskania i wykorzystania innych użytków niedrzewnych min.
owoców, grzybów leśnych, żywicy).
Użytkowanie lasu a ochrona środowiska leśnego
Każda działalność człowieka na terenie lasu jest silną ingerencją w ukształtowane tu

ekosystemy. Nawet czynności zmierzające do chronienia środowiska nie są wolne od tej
ingerencji. Każda forma użytkowania lasu musi również silnie wpływać na skomplikowany
organizm lasu, szczególnie przy prowadzeniu cięć na zrębach zupełnych. Społeczeństwa
rozwinięte używają powyżej 0,5 m

drewna rocznie na osobę. O ogromnym powiązaniu

rozwoju gospodarczego kraju i stałego zużytkowania znacznych ilości drewna świadczy jego
stosowanie w różnych dziedzinach gospodarczych. Czasem wydają się one tak odległe, że
trudno się w nich dopatrzyć drewna.

Leśnik musi więc pozyskiwać drewno, ale musi jednocześnie pamiętać o wszystkich

zagrożeniach dla swojego środowiska, środowiska całego społeczeństwa, jakie ten proces
niesie.

Każda ścinka, nawet w czasie cięć pielęgnacyjnych, powoduje zmiany mikroklimatyczne

w środowisku leśnym. Ten czynnik dotychczas został najlepiej poznany, a więc i najlepiej
potrafimy przeciwdziałać niekorzystnym jego skutkom.

W czasie ścinki i wyróbki drewna obecnie pojawia się zanieczyszczenie powietrza

i gleby leśnej spalinami, paliwem i olejami. Pojawiają się głosy, że zanieczyszczenia te mogą
mieć bardzo duży ujemny wpływ na las; są również głosy oceniające negatywnie hałasy
towarzyszące eksploatacji maszyn.

Przy samej eksploatacji pilarek spalinowych zużywamy rocznie około 5mln litrów paliwa

i ok. 2mln l oleju. Paliwo w zasadzie w całości przedostaje się do powietrza leśnego w postaci
spalin, a olej pozostaje w runie przez dłuższy czas w postaci płynnej. Duża ilość paliwa, oleju
i smarów zużywa się również do napędu innych maszyn leśnych, jak choćby ciągników
zrywkowych i samochodów.

Innego rodzaju silną ingerencją człowieka w ekosystemy leśne jest ścinka, wyróbka,

a przede wszystkim zrywka drewna.

W czasie tych operacji powstają uszkodzenia pni drzew i korzeni, które następnie mogą

się przerodzić w zgniliznę drewna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Las użytkujemy nie tylko pozyskując z niego drewno; jest on przecież również źródłem

poszukiwanych przez człowieka produktów ubocznych, takich jak żywica, owoce leśne,
grzyby. Na terenie lasów pozyskuje się często piasek, żwir i kamień -materiały niezbędne dla
budownictwa wysokiego i drogowego. Las jest też głównym miejscem polowań będących
ź

ródłem mięsa, ale co najważniejsze – sposobem wypoczynku i likwidacji stresów dla

pokaźnej rzeszy myśliwych.

Las jest użytkowany wreszcie jako obiekt sprzyjający ochronie zdrowia, rekreacji

i wypoczynku, turystyki, rozwoju kultury. Można również powiedzieć, że użytkowany jest
rolniczo stwarzając korzystne warunki mikroklimatyczne i wodne dla upraw położonych poza
jego granicami. Powszechnie znane, ale mało uświadomione społecznie jest obronne
użytkowanie lasu.
Pozyskiwanie drewna

Bezwzględnie należy przyjąć, że pozyskiwanie drewna jest największą ingerencją

człowieka w środowisko leśne. Odbywa się ono corocznie na bardzo dużej powierzchni lasu
i to systematycznie przez cały rok. W wykonawstwie robót bierze udział znacznie większa
liczba ludzi niż przy innych pracach leśnych. W procesie produkcyjnym używa się znacznie
urządzeń technicznych, często znacznej mocy, napędzanych przez silniki spalinowe.
z kontynuowaniem procesu związane jest wycofywanie ze środowiska znacznych ilości
substancji wytworzonych przez drzewa, przez co następuje znaczne zubożenie środowiska.
Nic więc dziwnego, że przede wszystkim na pozyskiwanie drewna zwrócona jest uwaga osób
zainteresowanych ochroną środowiska.
Kompleksowe użytkowanie arbomasy leśnej

Pewne formy kompleksowego użytkowania arbomasy leśnej mogą mieć dodatni wpływ

na środowisko. Można przecież oddzielić cetynę i cienkie gałązki od gałęzi grubszych za
pomocą defoliatora mechanicznego. Oddzielone fragmenty mogą pozostać w środowisku
wzbogacając glebę w próchnicę i substancje odżywcze. Grubsze gałęzie mogą być
zrębkowane. Ze sprzedaży zrębków można uzyskać środki na opłacenie tej operacji. Świeżą
cetynę można rozrzucić po powierzchni w czasie zrębkowania. Cetynę można też
wykorzystywać do produkcji olejków eterycznych, ze sprzedaży których można uzyskać
dodatkowe środki pieniężne na wzbogacenie środowiska. Wzbogacenie to można uzyskać
przez rozrzucenie cetyny podestylacyjnej w lesie również za pomocą tego samego
rozrzutnika. Wartość nawozowa przerobionej cetyny jest podobna jak i cetyny świeżej.
Cetyna poekstrakcyjna łatwiej rozkłada się niż cetyna świeża.

Przyjmując do wiadomości informacje o stopniu zubożenia środowiska powodowanego

zużytkowaniem arbomasy, trzeba przyjąć również jedną poprawę. Wszystkie podawane
w literaturze informacje noszą w dużym stopniu charakter teoretyczny. W zasadzie wiemy, ile
tej masy w różnych sytuacjach „wyciągamy” z lasu. Wiedza nasza nie jest jednak zbyt
dokładna: znamy zmierzoną ilość drewna odebranego, a oszacować jedynie możemy ilość
spalonej drobnicy. Wiemy, jaki jest skład chemiczny tej masy; wiemy i to, że często pobrane
substancje nie trafią już do środowiska leśnego. O skutkach środowiskowych tego stanu
rzeczy najczęściej sądzimy pośrednio. Bardzo mało jest badań porównawczych, których
celem byłoby wyjaśnienie procesów zachodzących w glebie po dokonaniu pozyskiwania.
Badania takie są bardzo żmudne, kosztowne i muszą trwać często kilkadziesiąt lat.

Zaznaczyć przy tym należy, że przy obecnie stosowanych technologiach pozyskiwania,

mimo że zaledwie ok. 60% arbomasy staje się towarem rynkowym, większość masy drzewa
zostaje „usunięta" ze środowiska. Głównym „sprawcą" jest nadal spalanie odpadów
zrębowych w lesie i pozostawienie popiołu w miejscu spalania. Bardzo duże znaczenie
w wielu drzewostanach ma pozyskiwanie na cele opałowe znacznych ilości grubszych gałęzi
przez ludność miejscową (tzw. „gałązkarzy”).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zwiększenie stopnia zużytkowania arbomasy leśnej przy jednoczesnym zwiększeniu

wysiłku w celu bardziej racjonalnego wykorzystania drewna, samo w sobie może być
czynnikiem ochrony środowiska leśnego. Większe zużycie zrębków leśnych i przemysłowych
może zwolnić pewne ilości grubszej papierówki, którą można będzie przerobić na zawsze
deficytową tarcicę, wykorzystując do tego choćby przewoźne traki taśmowe. W tej sytuacji
bez zwiększenia wyrębów poprawi się zaopatrzenie ludności w drewno.

Z punktu widzenia ochrony środowiska leśnego nie jest obojętne, w jakim stopniu

wycięte w czasie pozyskiwania drewno służy zaspokojeniu potrzeb społecznych. Dążąc do
kompleksowego użytkowania arbomasy dąży się do maksymalizacji dostaw rynkowych przy
minimalizacji wyrębów. W ramach tego kierunku działań gospodarczych można ująć
z powodzeniem

przeznaczanie

cele

użytkowe

gatunków

„nieprzemysłowych"

i występujących pojedynczo na danej powierzchni (np. czeremcha, czereśnia, a nawet często
i brzoza czy klon). Na przeszkodzie w wykorzystaniu tego drewna stoją nie tylko względy
ekonomicznie. Często nie mamy opracowanych racjonalnych metod przerobu i zużytkowania
tego drewna.
Planowanie i organizacja pozyskania drewna

Plan urządzenia lasu
Zgodnie z Ustawą z dnia 28 września 1991r. O lasach (wraz z późniejszymi zmianami),

plan urządzenia lasu jest podstawowym dokumentem gospodarki leśnej opracowywanym dla
określonego obiektu, zawierający opis i ocenę stanu lasu oraz cele, zadania i sposoby
prowadzenia gospodarki leśnej. Plany urządzenia lasu wykonywane są w dwojakiej formie:
jako plan urządzenia lasu – sporządzany dla lasów Skarbu Państwa (z wyjątkiem lasów
wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa), w szczególności dla
nadleśnictw, oraz jako uproszczony plan urządzenia lasu – dla lasów pozostałych, z tym że
dla lasów rozdrobnionych (w kompleksach do około 10 ha) przeprowadza się tzw.
inwentaryzację stanu lasu.

Plany urządzenia lasu sporządzane są na okresy 10-letnie, co jest uzasadnione zarówno

stosunkowo małą stabilnością lasów, jak również dużą intensywnością gospodarki leśnej
w Polsce. Ustawa nie przewiduje opracowywania planów na okresy dłuższe, natomiast
w wypadkach uzasadnionych stanem lasu, w szczególności wystąpieniem szkód lub klęsk
ż

ywiołowych, plany urządzenia lasu mogą być opracowywane na okresy krótsze.

Ponadto, jeżeli na skutek zjawisk klęskowych nastąpi zwiększenie pozyskania drewna

ponad wielkość określoną w planie urządzenia lasu, a jednocześnie – ze względu na
likwidację szkód oraz konieczność utrzymania właściwego stanu zdrowotnego i sanitarnego
lasu – nie można w pełni zrealizować obowiązku odpowiedniego zmniejszenia pozyskania
drewna w użytkowaniu rębnym, dopuszcza się zmianę planu urządzenia lasu przed upływem
10-letniego okresu – poprzez opracowanie aneksu do planu (aktualizację zadań
gospodarczych).

Zasady planowania gospodarki leśnej
Podstawą planowania gospodarki leśnej, w szczególności regulacji użytkowania rębnego

na etapie prac urządzeniowych, jest podział gospodarczy oraz przyjęte wieki rębności.
Obecnie, podział lasu na gospodarstwa uzależniony jest od przyjętego sposobu
zagospodarowania – powiązanego z projektowaną grupą rębni, którą planuje się w zależności
od typu siedliskowego lasu, aktualnego i docelowego składu gatunkowego, a także stanu
drzewostanu. Wyróżnia się cztery następujące gospodarstwa: specjalne, zrębowe,
przerębowo-zrębowe oraz przerębowe. Obowiązują przy tym następujące zasady zaliczania
drzewostanów do poszczególnych gospodarstw, a mianowicie:

—

do gospodarstwa zrębowego zalicza się drzewostany, w których przyjmuje się sposób
zagospodarowania rębnią zupełną;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

—

do gospodarstwa przerębowo-zrębowego zalicza się drzewostany, w których stosuje się
rębnie częściowe lub stopniowe z okresem odnowienia do około 40 lat;

—

do gospodarstwa przerębowego zalicza się te drzewostany, w których stosuje się rębnię
przerębową lub stopniową z okresem odnowienia w zasadzie do 40 lat.

—

gospodarstwa

specjalnego

zalicza

się

drzewostany

o różnym

sposobie

zagospodarowania, w których – przy ustalaniu terminu użytkowania rębnego – wiek
rębności i dojrzałość techniczna schodzą na dalszy plan, natomiast na czoło wysuwają się
kryteria wynikające z pełnienia przez te drzewostany określonych funkcji, głównie
ochronnych i społecznych, oraz takich, w których nie jest możliwa regulacja użytkowania
(np. w lasach silnie uszkodzonych przez przemysł).
W ramach tak wyodrębnionych gospodarstw, dla których ustala się etaty, można

wyodrębniać mniejsze (bardziej jednorodne) gospodarstwa na potrzeby planowania
hodowlanego, w ramach których projektuje się podobne (takie same) gospodarcze typy
drzewostanów.

W ramach przyjętych gospodarstw podstawą regulacji użytkowania rębnego są wieki

rębności (wyrażające przeciętny wiek osiągania technicznego celu produkcji), które dla
głównych gatunków lasotwórczych (sosny, świerka, jodły, buka i dębu) przyjmowane są
z wykazu zatwierdzonego przez ministra nadzorującego leśnictwo. W ramach wyróżnianych
gospodarstw, wieki rębności mogą być różnicowane w zależności od możliwości
produkcyjnych siedlisk, przy czym odstępstwa od przeciętnego wieku rębności nie mogą
przekraczać 20 lat – dla sosny, świerka, jodły i buka, oraz 40 lat – dla dębu.

Regulacja użytkowania rębnego podczas prac urządzeniowych obejmuje dwa etapy.

Pierwszy etap, tj. regulacja rozmiaru użytkowania, odnosi się do całego gospodarstwa
i obejmuje ustalenie wielkości etatu (plonu). W drugim etapie, tj. podczas regulacji cięć
następuje rozłożenie etatu na poszczególne drzewostany.

W poszczególnych gospodarstwach przyjmuje się różne sposoby ustalania etatów:
W gospodarstwie zrębowym ustala się tzw. etat optymalny. Jest on ustalany z przedziału

etatów z ostatniej i z dwóch ostatnich klas wieku za pomocą etatu zrównania. W zależności
od

relacji

między

etatem

zrównania

etatami

dojrzałości,

tj.

z ostatniej

i z dwóch ostatnich klas wieku, etat optymalny jest równy:

—

mniejszemu z etatów dojrzałości, jeżeli etat zrównania jest mniejszy od mniejszego
z etatów dojrzałości;

—

większemu z etatów dojrzałości, jeżeli etat zrównania jest większy od większego z etatów
dojrzałości;

—

etatowi zrównania, jeżeli mieści się on w przedziale określonym etatami dojrzałości.
Etaty optymalne, w wymiarze powierzchniowym i miąższościowym, w gospodarstwie

zrębowym są jednocześnie etatami maksymalnymi. Przy rozplanowaniu cięć użytkowania
rębnego (II etap regulacji) dąży się do zlokalizowania tych etatów przy respektowaniu
obowiązujących kryteriów naboru drzewostanów wynikających z konieczności zachowania
ładu przestrzennego oraz respektowania ograniczeń hodowlanych (np. nawrót cięć, szerokość
działek zrębowych), a także wynikających z pełnionych funkcji, w tym również ochrony
przyrody. W wypadku braku możliwości lokalizacji etatu optymalnego, przy obowiązujących
kryteriach naboru drzewostanów do użytkowania rębnego, uzasadnione jest przyjęcie etatu
w wysokości niższej od tego etatu. W gospodarstwie zrębowym nadrzędnym jest etat
w wymiarze powierzchniowym.

Przyjęty etat nie może być niższy niż wysokość użytkowania wynikająca ze stanu lasu, tj.

z potrzeb uproduktywnienia drzewostanów źle produkujących, użytkowania w blokach litych
jednowiekowych drzewostanów na dużych łącznych powierzchniach, porządkowania ładu
przestrzennego, odsłaniania młodego pokolenia itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W gospodarstwie przerębowo-zrębowym podstawą do ustalenia etatu w wymiarze

miąższościowym jest suma potrzeb hodowlanych drzewostanów określana w toku prac
taksacyjnych zweryfikowana podczas rozplanowania cięć, przy respektowaniu ładu
przestrzennego. Etat optymalny- ustalany analogicznie jak w gospodarstwie zrębowym –
określany jest tylko w celach kontroli prawidłowości ustalenia wielkości etatu z potrzeb
hodowlanych. Przyjmowany etat w tym gospodarstwie nie powinien być niższy od wysokości
użytkowania wynikającego z potrzeb odsłaniania młodego pokolenia (z uwzględnieniem
również niezbędnych cięć inicjujących jego powstanie) oraz pełnienia przez lasy funkcji
pozaprodukcyjnych. Etat w takiej wysokości powinien być przyjmowany także wówczas, gdy
jest on wyższy niż etat optymalny.

Etat użytkowania rębnego w gospodarstwie przerębowym ustalany jest jako suma

miąższości drzew przewidywanych do użytkowania w najbliższym 10-leciu, zarówno
w drzewostanach z rębnią stopniową z okresem odnowienia powyżej 40 lat, jak
i w drzewostanach użytkowanych rębnią prze-rębową.

Dla gospodarstwa specjalnego, etat użytkowania rębnego jest sumą stwierdzonych na

gruncie potrzeb hodowlanych drzewostanów realizowanych w postaci różnych form
użytkowania rębnego, zapewniającego ciągłe spełnianie przez nie funkcji, dla których zostały
wyłączone.

Regulacja użytkowania przedrębnego w trakcie prac urządzeniowych polega na

określeniu powierzchni drzewostanów, w których przewidywane jest prowadzenie
w najbliższym 10-letnim okresie gospodarczym czyszczeń i trzebieży oraz orientacyjnego
(przybliżonego) etatu użytkowania przedrębnego w wymiarze miąższościowym. Etat
w wymiarze miąższościowym ustala się na i 10-lecie, sumarycznie dla całego obrębu
(bez podziału na gospodarstwa), według rodzajów cięć, stref uszkodzenia, gatunków
panujących oraz klas i podklas wieku.

Podstawowym kryterium przy ustalaniu rozmiaru użytkowania przedrębnego na etapie

prac urządzeniowych jest stosunek użytkowania do spodziewanego bieżącego przyrostu
miąższości. Relację tę można ustalać przy wykorzystaniu zarówno dostępnych tablic
wydajności cięć pielęgnacyjnych, jak również wskaźników użytkowania przedrębnego
w ubiegłym okresie (w szczególności ostatnim 5-leciu), a także w procentach spodziewanego
bieżącego przyrostu miąższości w drzewostanach przewidywanych do użytkowania
przedrębnego.

Przyjęta w planie urządzenia lasu wysokość projektowanego użytkowania przedrębnego

nie może przekroczyć 50% spodziewanego przyrostu miąższości drzewostanów objętych
użytkowaniem przedrębnym. Należy podkreślić, że do prawidłowego ustalenia wysokości
użytkowania przedrębnego w stosunku do przyrostu oraz w stosunku do miąższości bardzo
istotna jest również informacja dotycząca hodowlanej oceny wykonania cięć; bez takiej
informacji nie można bowiem w pełni ocenić, czy realizowana w ubiegłym okresie
gospodarczym, intensywność użytkowania przedrębnego była uzasadniona.

W celu przedstawienia zadań w zakresie użytkowania rębnego sporządza się wykaz cięć

użytków rębnych, który ma charakter ramowego, średniookresowego planu, określającego
maksymalną wielkość użytkowania rębnego uwzględniającego zarówno wymogi ładu
czasowego i przestrzennego, jak również inne ograniczenia wynikające z hodowli lasu oraz
ochrony środowiska, w tym w szczególności ochrony przyrody.

Przy projektowaniu drzewostanów do cięć rębnych uwzględnia się w szczególności

wymogi hodowlane odnośnie szerokości zrębów, nawrotów cięć, długości okresów
odnowienia itp., przy przyjęciu modyfikacji ustalonych na Komisjach Techniczno-
Gospodarczych – podyktowanych aktualnym stanem lasu (np. potrzebą porządkowania stanu
sanitarnego z tytułu zjawisk klęskowych) oraz warunkami lokalnymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy kwalifikowaniu drzewostanów do wyrębu w gospodarstwach – zrębowym

i przerębowo-zrębowym uwzględnia się potrzebę zachowania ostępowego kierunku cięć oraz
odpowiedniej kolejności cięć, tj. kwalifikowania do cięć w pierwszej kolejności
drzewostanów źle produkujących, w klasie odnowienia oraz projektowania cięć związanych
z potrzebą zapewnienia ładu przestrzennego (rozręby, oręby).

Zaleca się również, aby do użytkowania rębnego kwalifikować m.in. drzewostany

przedrębne o niskiej jakości technicznej, z uszkodzeniami biotycznymi i abiotycznymi lub
występujące na niewłaściwym siedlisku oraz charakteryzujące się znacznym udziałem
gatunków o niższym (niż gatunek panujący) wieku rębności lub których pierśnica znacznie
przekracza tzw. pierśnice docelowe wskazujące na uzyskanie przez drzewostan dojrzałości
technicznej.

Przy poszczególnych pozycjach wykazu cięć użytkowania rębnego – oprócz danych

adresowych – podaje się również takie elementy, jak: rodzaj rębni i cięcia, powierzchnię
manipulacyjną i do odnowienia oraz miąższość grubizny do pozyskania, a także strefę
uszkodzenia oraz łączną miąższość drobnicy według gatunku panującego.

Zadania dotyczące użytkowania przedrębnego przedstawia się w formie wykazu

drzewostanów (lub ich części), w których w najbliższym 10-leciu przewiduje się wykonanie
czyszczeń późnych i trzebieży, przy czym w czyszczeniach późnych uwzględnia się tylko te
pozycje, w których projektuje się pozyskanie grubizny (praktycznie są to drzewostany
w których spodziewany 10-letni bieżący przyrost miąższości jest większy niż 5 m3/ha).

Przy poszczególnych pozycjach, oprócz danych adresowych i powierzchni, określa się

rodzaj cięcia, strefę uszkodzenia. Podaje się liczbę nawrotów cięć w 10-leciu oraz termin lub
pilność cięcia (tj. początek, środek i koniec okresu gospodarczego). Dla poszczególnych
drzewostanów nie podaje się natomiast – z uwagi na brak możliwości wystarczająco
dokładnego oszacowania – przewidywanej do pozyskania miąższości.

Miąższość przewidywaną do pozyskania w użytkowaniu przedrębnym podaje się tylko

sumarycznie dla całego obrębu według rodzajów cięć, stref uszkodzenia, gatunków oraz klas
i pod-klas wieku. W takim samym układzie podaje się również planowaną do pozyskania
ogólną w obrębie miąższość drobnicy w rozbiciu na drobnicę iglastą i liściastą.

Należy podkreślić, że dodatkowo sporządza się także zestawienie intensywności

planowanego użytkowania przedrębnego według gatunków panujących oraz klas i podklas
wieku w stosunku do przyrostu spodziewanego oraz do miąższości drzewostanów.

Więcej informacji na temat planowania w PGL LP i planu urządzenia lasu zdobędziesz

z literatury, oraz w trakcie realizacji modułu „Gospodarka Leśna”.

Wniosek cięć i terminy wykonywania prac pozyskaniowych
10- letni plan pozyskania drewna jest podstawą wykonania corocznych szacunków

brakarskich. Na ich podstawie wykonywany jest wniosek cięć – czyli roczny plan pozyskania.
Na podstawie wniosku cięć wykonywane są z kolei wszelkie prace pozyskaniowe
w nadleśnictwie.

Aby wykonać zadania ustawowe z zakresu hodowli lasu, jak też zadania z zakresu

użytkowania lasu nadleśnictwa zatrudniają pracowników fizycznych, oraz szereg różnych
podmiotów gospodarczych, które prowadzą prace na terenie nadleśnictwa.

Wszystkie zadania dotyczące planu pozyskania drewna powinny być skorelowane

z kalendarzem ochrony i hodowli lasu. Przykładem takiej korelacji jest np. prowadzenie cięć
zrębowych w czasie zimy. Termin taki jest korzystny z punktu widzenia hodowli lasu,
ochrony lasu a także z punktu widzenia jakości drewna, czyli ostatecznie z punktu widzenia
klienta, który kupi od właściciela lasu drewno.

Właściciel lasu (leśniczy a na szczeblu nadleśnictwa nadleśniczy) określa na podstawie

bazy danych jaką jest wniosek cięć (oraz na podstawie wniosków innych działów gospodarki
leśnej) zapotrzebowanie na siłę roboczą (narzędzia, maszyny oraz ludzi). Dokładne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyliczenie takiego harmonogramu prac nie jest możliwe z uwagi na szereg zmian
w przyrodzie, które mogą skomplikować możliwość dotrzymania terminów, jakości prac itp.
(kornik drukarz i jego gradacje, pożary lasu, wiatrołomy). Przy założeniu, że nie istnieją
czynniki biotyczne i wykonanie harmonogramów też nie jest dokładne z powodu czynnika
ludzkiego.

Tabela 1. Przeciętne rozłożenie podstawowych prac leśnych [poz. lit. 4, zebrane informacje].

procentowy udział prac w poszczególnych miesiącach:

zakres

prac

leśnych:

III IV V

VI VII VIII IX X

XI XII

suma

udział w
skali roku

pozyskanie
drewna

14 14 14 5

11 100 47

zalesienia

odnowienia

36 46 4

100 19

czyszczenia
(pielęgnowanie
młodszych
drzewostanów)

14 27 15 13 3

100 10

prace
szkółkarskie

28 11 17 14 10 6

100 7

pielęgnacja
upraw

24 41 20 11 2

100 6

melioracje leśne 10 9

17 19 8

13 6

100 4

prace ogólne

10 7

10 8

13 15 9

100 2

ochrona lasu

13 8

14 23 100 2

ochrona p-poż 1 3

13 16 15 12 17 10 8

100 2

zbiór nasion

13 11 14 4

25 13 10 100 1

udział miesiąca
w skali roku

10 12 13 9

10 8

100 100

Z tabeli 1 wynika, że najwięcej prac związanych z pozyskaniem drewna odbywa się

w miesiącach zimowych. Ogólnie najwięcej prac leśnych przebiega wiosną.

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w 2006 roku w leśnictwie

pracowało 47244 pracowników, z czego niecałe 7 tysięcy na stanowiskach robotniczych.
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (PGL LP) w 2006 roku gospodarowało
w 428 nadleśnictwach na powierzchni ponad 7 mln ha, pozyskało ponad 30 mln m

drewna.

Leśniczy jest koordynatorem wszelkich prac w leśnictwie. Kontrolując prace

pozyskaniowe oprócz sprawdzania jakości wykonanej pracy sprawdza ilość pozyskanego
surowca. Znając jednocześnie ładowność środków transportowych porównuje ją do ilości
pozyskanego surowca, informuje odpowiednie służby w nadleśnictwie o konieczności
wywozu lub też o braku takiej konieczności. Leśniczy jest zobowiązywany do meldowania
o zapasie drewna (najczęściej odbywa się to drogą teleinformatyczną), dzięki czemu
nadleśnictwo zna w dość dużym przybliżeniu swój obecny „stan magazynu”. Leśniczy
powinien tak sterować pracami pozyskaniowymi, aby sortymenty przy nich pozyskane można
było sprzedać na bieżąco. Powinien znać możliwości zbytu drewna – znać lokalny rynek
drewna. Praktycznym sposobem planowania dostaw i wywozu jest podzielenie ilości
planowanych do pozyskania sortymentów przez ładowność środków transportowych. Przy
rozkładaniu prac powinien się kierować przede wszystkim interesem nadleśnictwa, tak jednak
sterując lokalizacją cięć, jak i samym tempem prowadzenia pracy, aby nie doprowadzić do
przestojów w lesie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Organizacja prac pozyskaniowych
Proces pozyskiwania drewna jest jednym z bardziej skomplikowanych układów trzech

wzajemnie zazębiających się elementów: człowiek-maszyna-środowisko. Następstwo po
sobie kolejnych działań jest ściśle sprecyzowane. Od etapu planowania pracy, następnie
dobrego jej zorganizowania w czasie i przestrzeni zależy zarówno sprawność, wydajność
procesu pracy jak i bezpieczeństwo, życie robotników oraz zachowanie na odpowiednim
poziomie realizacji wymagań ekologicznych.

Na proces pozyskiwania drewna składa się cała gama zróżnicowanych zadań

wykonywanych z wykorzystaniem rożnych metod pracy, narzędzi, systemów maszynowych.
W zakres niniejszego opracowania wejdzie ogólne omówienie zasad bezpieczeństwa na
zróżnicowanych

powierzchniach

roboczych,

z wykorzystaniem

różnych

rodków

pomocniczych. Jest to zakres obejmujący powszechnie stosowane w warunkach Polski
systemy organizacji pracy i stopień wykorzystania środków technicznych. Planowanie
i organizacja prac. Planowanie prac pozyskaniowych, podobnie jak wszelkich innych działań
w gospodarce leśnej wymaga realizacji w bardzo przemyślany sposób. Konsekwencje
bowiem źle zorganizowanej pracy poza natychmiastowymi skutkami mogą być odczuwalne
dopiero po dłuższym okresie czasu.

Do planu organizacji prac powinny wejść następujące zagadnienia:

—

zakres prowadzonych prac i ich cel,

—

zastosowany system pracy i metody pracy z uwzględnieniem infrastruktury lokalnej,
warunków miejscowego środowiska,

—

lokalizacja poszczególnych powierzchni roboczych, wyznaczenie i oznakowanie
w terenie, specjalne oznakowanie przy drogach publicznych uniemożliwiające wejście na
powierzchnie robocze, ewentualne zastosowanie sygnalizacji stop na drogach
publicznych,

—

wyznaczenie i oznakowanie szlaków zrywkowych, kierunku wywozu, miejsc
składowania drewna, kierunku ścinki, miejsc niebezpiecznych,

—

zaplanowanie miejsca dla schronu zrębowego, miejsca składowania narzędzi,

—

podjęcie decyzji co do transportu pracowników, narzędzi, materiałów na miejsce pracy
i z niego,

—

w przypadku prowadzenia prac przez kilku podwykonawców, ustalenie wzajemnego
kontaktu między nimi, wyznaczenie koordynatora prac,

—

rozkład wszystkich operacji w czasie,

—

wymagania ilościowe, jakościowe produktów,

—

określenie sposobu prowadzenia nadzoru, wyznaczenie osób odpowiedzialnych,
określenie systemu łączności, powiadamiania w razie wypadku przy pracy,

—

zaplanowanie czynności zastępczych w przypadku niesprzyjających warunków
pogodowych, bądź problemów ze sprzętem,

—

ocena ryzyka (naniesienie na mapie i w terenie) przy uwzględnieniu:
a)

topografii terenu,

stosowanego sprzętu i metod pracy,

drzew niebezpiecznych i trudnych,

zagrożeń ze strony istniejącej infrastruktury (linie energetyczne, telefoniczne, itp.).

planowaniu

prac

należy

uwzględniać

wykorzystanie

systemów

i metod

najbezpieczniejszych, standardowych procedur, które są powszechnie w danym rejonie
stosowane. Wszelkie nowości wymagają szczególnego podejścia ze strony personelu
nadzorującego, odpowiednio do tego przygotowanego. Przyjąć należy zasadę by praca ręczna,
związana z dźwiganiem, praca ręczno-maszynowa stwarzająca duże zagrożenie dla
robotników była eliminowana w jak największym stopniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dobrze zorganizowana praca dokładnie określa zobowiązania i zadania wszystkich

uczestników procesu pracy. Dokładna instrukcja postępowania winna być przekazana
robotnikom, tam gdzie to niezbędne na piśmie, tam gdzie jest wystarczające – w sposób
ustny. Robotnicy muszą mieć pełną świadomość odnośnie:

—

specyfikacji zadań,

—

lokalizacji powierzchni i działek roboczych,

—

lokalizacji miejsca wypoczynku, składowania narzędzi, paliw, itp.,

—

wielkości strefy zagrożenia i strefy niebezpiecznej,

—

niezbędnych maszyn i narzędzi,

—

reguł bezpieczeństwa i elementów ryzyka miejscowego (oznaczenie w terenie),

—

procedur postępowania w razie zaistnienia niebezpieczeństwa (np. trudności ze
ś

ciągnięciem drzewa zawieszonego),

—

niezbędnych środków ochrony indywidualnej,

—

procedur działania w razie zagrożenia, wypadku,

—

systemu wzajemnej łączności, stosowanej sygnalizacji ruchowej i dźwiękowej.
Ze względów bezpieczeństwa zatrudnionych i ich zdrowia, dobrze jest gdy członkowie

pracujących zespołów mają dostateczne kwalifikacje i uprawnienia do wykonywania różnych
czynności roboczych. Rotacja na stanowiskach pracy zmniejsza bowiem ekspozycję
zawodową poszczególnych robotników na czynniki szkodliwe i uciążliwe. Prace przy
pozyskiwaniu drewna jako szczególnie niebezpieczne nie mogą być wykonywane przez
samotnych robotników. Zawsze w pobliżu musi się znajdować inny pracownik,
z zachowaniem kontaktu wzrokowego lub słuchowego między nimi. Przy ścince i wyróbce
drewna dopuszczalny jest nadzór doraźny. Nadzór stały konieczny jest w sytuacjach
szczególnych, to znaczy gdy ścinka dotyczy drzew:

—

silnie pochylonych,

—

hubiastych,

—

dziuplastych,

—

dwóch i większej liczbie pni,

—

pękniętych,

—

położonych w pobliżu linii energetycznej.
Systemy, metody i poziomy techniczne pozyskiwania drewna
Klasyfikacje systemów, metod i poziomów technicznych pozyskiwania drewna

podejmowane były przez wielu autorów. Dążenie do uproszczeń oraz stały rozwój
technologiczny i techniczny sprawiają, że klasyfikacje te stosunkowo szybko tracą
aktualność.

Do wyróżnienia systemów celowe jest w szczególności określenie: warunków

terenowych i drzewostanowych, kategorii cięć pielęgnacyjnych (przedrębnych) lub rębni
w drzewostanach dojrzałych, metody pozyskiwania, miejsc okrzesywania i wyróbki drewna
oraz zaangażowania składnic, a także wskazanie przynajmniej poziomu technicznego pracy.

Uwarunkowania i wyróżniki systemu pozyskiwania drewna
Nachylenie terenu
Wyróżniono trzy klasy nachylenia terenu, biorąc pod uwagę jego dostępność dla grup

maszyn:
1)

do 7° (tereny nizinne, dostępne dla ciągników rolniczych i agregatowanych z nimi
maszyn i urządzeń oraz samojezdnych maszyn specjalistycznych),

8°-16° (tereny podgórskie, dostępne dla ciągników oraz większości innych samojezdnych
maszyn specjalistycznych),

powyżej 16° (tereny górskie, wymagające zastosowania środków do zrywki nadziemnej
oraz częściowo dostępne dla niektórych samojezdnych maszyn specjalistycznych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Udział powierzchni Lasów Państwowych w powyższych stopniach nachylenia terenu

wynosi odpowiednio: 73, 18 i 9%. Pod względem rozmiaru miąższości pozyskiwania nieco
większy jest udział terenów podgórskich (ok. 21%) i górskich (ok. 10%).

Gospodarcze typy drzewostanów
W uproszczeniu przyjęto trzy grupy gospodarczych typów drzewostanów, które w sposób

najbardziej istotny mogą wpływać na układ systemów pozyskiwania drewna, a mianowicie:
1)

drzewostany iglaste,

drzewostany liściaste,

drzewostany mieszane.
Kategorie cięć i rębnie. Uwzględniono kategorie cięć w których może być pozyskiwane

drewno, podstawowe rębnie oraz cięcia specjalne, a więc:
1)

czyszczenia późne,

trzebieże wczesne,

trzebieże późne,

rębnia zupełna,

rębnia częściowa,

rębnia gniazdowa,

rębnia stopniowa,

rębnia przerębowa,

cięcia sanitarne (przygodne),

10)

cięcia poklęskowe.
Wyróżniki systemów
Metoda pozyskiwania drewna określa w pewnym uproszczeniu system technologiczny.

Wskazuje ogólnie technologię (miejsce i kolejność wykonania podstawowych operacji) oraz
sposób zrywki i wywozu drewna. W najbardziej rozpowszechnionej klasyfikacji metod –
systemów technologicznych pozyskiwania drewna, wyróżnia się je na podstawie postaci
wywożonego drewna, a więc:
1)

całego drzewa (FTS),

drewna długiego (LTS),

drewna krótkiego – sortymentowy (SWS).
Taka klasyfikacja nie oddaje istotnych różnic w technologii w warunkach europejskich.

Przyjmując jako kryterium podziału postać zrywanego drewna, a więc także miejsce
okrzesywania i sposób wyróbki drewna w lesie, wyróżniono następujące metody
pozyskiwania drewna, nazywane także systemami technologicznymi:
1)

całego drzewa – w której dokonywana jest zrywka nieokrzesanych drzew z częścią

korzeni (na powierzchni cięć wykonywane jest tylko obalanie drzew z korzeniami, a inne
operacje mogą być realizowane po zrywce),

nadziemnej części drzewa – cechująca się zrywką nieokrzesanych pni drzew

(na powierzchni cięć wykonywana jest tylko ścinka drzew, a inne operacje po zrywce),

drzewa w częściach – wyróżniająca się zrywką podzielonych na części, nieokrzesanych

pni (na powierzchni cięć wykonywane są ścinka i podział nieokrzesanych pni na części,
a ewentualne inne operacje, np. zrębkowanie, po zrywce),

całej strzały – cechująca się zrywką okrzesanych pni (na powierzchni cięć wykonywane

są ścinka i okrzesywania drzew z ewentualnym odcięciem wierzchołka, a inne operacje
po zrywce drewna),

dłużycowa (sortymentowa drewna długiego) – charakteryzująca się zrywką drewna

w dłużycach oraz wałkach i/lub wyrzynkach (na powierzchni cięć wykonywane są
ś

cinka, okrzesywanie i przerzynka pni na dłużyce, wałki i/lub wyrzynki, a ewentualne

inne operacje po zrywce drewna),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drewna krótkiego (sortymentowa drewna krótkiego) – polegająca na zrywce drewna

w kłodach oraz wałkach (na powierzchni cięć wykonywane są ścinka, okrzesywanie oraz
przerzynka pni na kłody i wałki, rzadziej wyrzynki, a ewentualne inne operacje po
zrywce drewna),

drewna sypkiego – cechująca się zrywką drewna w postaci rozdrobnionej

(na powierzchni cięć wykonywane jest zrębkowanie lub kruszenie drewna, np.
bezpośrednio po ścince lub po okrzesaniu, a nawet okorowaniu).

Poza wyżej wymienionymi, można wyróżnić także inne, np. metodę strzały w częściach,

charakteryzującą się zrywką odcinków pni, zwykle jednakowej długości, stanowiącą odmianę
metody drewna krótkiego.

Metoda (system technologiczny) pozyskiwania drewna określa więc nie tylko postać

zrywanego drewna. Wskazuje także które operacje technologiczne zostały wykonane na
powierzchni cięć, nie precyzując tych, które mogą być jeszcze wykonane po zrywce oraz
miejsca ich realizacji. Do bliższego określenia systemu pozyskiwania drewna konieczne są
więc dalsze wyróżniki, określające jego organizację i zaangażowane środki.

Precyzując nieco dokładniej niż określa to metoda, można wyróżnić następujące miejsca

okrzesywania drzew:
1)

W żadnym miejscu (bez okrzesywania),

Przy pniu, na całej powierzchni cięć,

Przy/na szlaku operacyjnym,

Przy drodze wywozowej (na składnicy przyzrębowej),

Na zbiorczej składnicy manipulacyjno-spedycyjnej,

Na składnicy docelowej (składzie) drewna (np. w zakładzie przemysłowym,

w gospodarstwie rolnym).

Miejsca załadunku, przeładunku, rozładunku drewna
Określenie miejsc załadunku, przeładunku i rozładunku wskazuje na potrzeby

organizacyjne i zaangażowanie środków w systemie pozyskiwania drewna. Można wyróżnić
następujące możliwości:
1)

Załadunek (zaczepianie przy zrywce) na powierzchni cięć przy pniu oraz na szlaku
i rozładunek (odczepianie) na składnicy docelowej drewna,

Załadunek (zaczepianie przy zrywce) na powierzchni cięć przy pniu oraz na szlaku,
przeładunek na szlaku operacyjnym (może to być załadunek lub zaczepianie po
wyciąganiu drewna do szlaku) i rozładunek (odczepianie) na składnicy docelowej
drewna,

Załadunek (zaczepianie przy zrywce) na powierzchni cięć przy pniu oraz na szlaku,
przeładunek na składnicy przyzrębowej i rozładunek na składnicy docelowej drewna,

Załadunek na powierzchni cięć przy pniu oraz na szlaku, przeładunek na składnicy
zbiorczej i rozładunek na składnicy docelowej drewna,

Załadunek na powierzchni cięć przy pniu oraz na szlaku, przeładunek na szlaku
operacyjnym i składnicy przyzrębowej oraz rozładunek na składnicy docelowej drewna,

Załadunek na powierzchni cięć przy pniu oraz na szlaku, przeładunek na szlaku
operacyjnym i składnicy zbiorczej oraz rozładunek na składnicy docelowej drewna,

Załadunek na powierzchni cięć przy pniu oraz na szlaku, przeładunek na składnicy
przyzrębowej i zbiorczej oraz rozładunek na składnicy docelowej drewna,

Załadunek na powierzchni cięć przy pniu oraz na szlaku, przeładunek na szlaku
operacyjnym, składnicy przyzrębowej i zbiorczej oraz rozładunek na składnicy docelowej
drewna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poziomy techniczne pracy
Najczęściej wyróżnia się następujące poziomy techniczne pracy:

ręczny – polegający na wykorzystaniu narzędzi poruszanych siłą mięśni ludzkich,
a także praca z wykorzystaniem zwierząt lub sił przyrody (np. ścinka siekierą, zrywka
koniem, zrywka za pomocą ślizgów linowych lub ziemnych),

ręczno-maszynowy – praca za pomocą maszyn (z silnikiem), wymagających siły żywej
do przemieszczania tych maszyn lub ich elementów roboczych do przedmiotu pracy,
względnie przedmiotu pracy do maszyny (np. praca pilarką, praca za pomocą
okrzesywarki, korowarki, łuparki, rębarki, z ręcznym podawaniem lub odbieraniem
drewna, zrywka ciągnikiem z zaczepem lub wciągarką, z koniecznością ręcznego
zaczepienia/odczepienia drewna),

maszynowy – praca za pomocą maszyn z różnym wyposażeniem, bez udziału człowieka
w funkcji wykonawczej (bez dotykania przedmiotu pracy), tylko w sterowniczej
i kontrolnej (np. praca maszynami do ścinki, okrzesywania, przerzynki, korowania,
łupania, rozdrabniania, z mechanicznym podawaniem i odbieraniem drewna, bez
elementów automatyki w sterowaniu urządzeniami roboczymi, zrywka ciągnikami
wyposażonymi w kleszcze, chwytaki hydrauliczne lub dźwigi – żurawie),

maszynowy, częściowo zautomatyzowany -praca za pomocą maszyn z elementami
automatyki w sterowaniu urządzeniami roboczymi, a człowiek częściowo spełnia jeszcze
funkcje sterownicze oraz prowadzi obserwację i kontrolę (np. praca harwesterem
wyposażonym w komputer, umożliwiający zaprogramowanie automatycznej realizacji
niektórych czynności),

maszynowy w pełni zautomatyzowany – praca maszynami realizującymi założony proces
według ustalonego programu, a rola człowieka sprowadza się do ustaleń programu
i regulacji urządzeń sterujących (w pozyskiwaniu drewna brak maszyn na takim
poziomie, przykładowo można wymienić halę klimatyzacyjną z automatyczną regulacją
założonych parametrów procesu),

robotyzacji – praca zaprogramowanych, samoregulujących się maszyn, bez
bezpośredniego nadzoru człowieka (człowiek może dokonać przeprogramowania lub
usunięcia zakłóceń programu, nawet bez bezpośredniego kontaktu z maszyną),
W praktyce często bywa tak, że poszczególne części systemu pozyskiwania drewna są

realizowane na różnych poziomach technicznych pracy. W takich przypadkach można się
posłużyć średnim poziomem technicznym. Można go określić jako średnią ważoną liczb
porządkowych poziomów technicznych, przyjmując jako wagi czasochłonności różniących
się pod względem poziomu technicznego części systemu. W uproszczeniu, można się
posłużyć średnią arytmetyczną liczb porządkowych poziomów technicznych pracy
w poszczególnych częściach systemu pozyskiwania drewna.

System pozyskiwania drewna określa więc jego organizację, technologię i poziom

techniczny, od pnia do składnicy docelowej.
Składnice drewna

Składnicami nazywamy wydzielony obszar terenu, wyposażony w środki techniczne, na

którym prowadzona jest koncentracja drewna pozyskanego w lesie, jego obróbka, wyrób
sortymentów i produktów uzyskiwanych na drodze prostej obróbki, czasowe ich
magazynowanie połączone z ewentualną jego konserwacją oraz przeładunki ze spedycją.

Istniejące obecnie w świecie składnice można podzielić następująco:

składnice spedycyjne z minimalnymi funkcjami obróbczymi:

leśne punkty przeładunkowe,

zbiorcze (zwykle przykolejowe) składnice spedycyjne.

składnice

(składy)

obróbcze

drewna

okrągłego

z minimalnymi

funkcjami

transportowymi:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

centralne, obróbcze, uprzemysłowione składnice drewna typu rosyjskiego
i amerykańskiego,

centralne, obróbcze, zmechanizowane i zautomatyzowane składnice drewna typu
austriackiego i niemieckiego,

przyzakładowe składnice surowca, często zmechanizowane, z automatycznymi
liniami obróbczymi.

składnice związane z liniami kompleksowego wykorzystania arbomasy.

Projektowaniem składnic nowoczesnych i instalowanych na nich linii obróbczych

zajmują się wyspecjalizowane zespoły. Najlepsze osiągnięcia przydatne w warunkach
polskich mają firmy austriackie, czeskie i niemieckie. Powstały obecnie również u nas
zespoły oferujące swoje usługi w projektowaniu i budownictwie linii produkcyjnych.

Obecnie przemysł przerabiający drewno jest całkowicie oddzielony od leśnictwa, a do

tego jest prawie całkowicie sprywatyzowany. Coraz częściej jest on zainteresowany zakupem
drewna kłodowego dostosowanego parametrami do swego przerobu, a nie dłużycowego.
Leśnictwo z kolei zaczęło wprowadzać do pozyskiwania skomputeryzowane maszyny,
pozyskujące drewno w kłodach, umożliwiające bieżące programowanie wyróbki pod
względem wymiarowym. Za kłody wyrabiane na zamówienie uzyskuje się wyższe ceny niż za
drewno dłużycowe.

Procesy technologiczne pozyskiwania drewna na terenach nizinnych
Proces technologiczny pozyskiwania drewna, jest to zespół kolejnych operacji

(technologicznych i transportowych) w rezultacie których w przedmiocie pracy (drewnie)
dokonują się bezpośrednie przemiany jakościowe i wymiarowe. Opis procesu powinien
zawierać technologię oraz wskazywać środki (techniczne, inne) jej realizacji.

W Europie coraz powszechniejsze jest zastosowanie procesów technologicznych

z zakresu metody drewna krótkiego. Dominuje ona w Skandynawii. Szybko zwiększa się jej
udział w Europie Zachodniej, np. w Niemczech. W Europie Środkowej utrzymują się jeszcze
tradycyjnie metody, cechujące się zrywką drewna w dłużycach, choć i tutaj rozmiar
stosowania metody drewna krótkiego stale się zwiększa. Rośnie jej znaczenie również
w Europie Wschodniej.

W świecie obserwuje się także wyraźny trend coraz szybszego wprowadzania maszyn na

wysokim poziomie technicznym do pozyskiwania drewna. W wielu krajach stosuje się już
powszechnie nie tylko forwardera, ale również maszyny wielooperacyjne do ścinki,
okrzesywania i wyróbki drewna, a szczególnie harwestery jednochwytakowe. Stosuje się je
głównie w metodzie drewna krótkiego, zarówno w cięciach rębnych jak i przedrębnych,
w zasadzie w drzewostanach iglastych. Wskazuje się, na możliwość użycia wspomnianych
maszyn również w drzewostanach liściastych. Maszyny poruszają się po szlakach
operacyjnych (technologiczno-zrywkowych służących najpierw do wykonania operacji
technologicznych np. ścinki, okrzesywania, przerzynki, a następnie zrywki drewna lub
zrywkowych wykorzystywanych głównie do zrywki).

Przy pozyskiwaniu drewna, w szczególności na wysokim poziomie technicznym,

proponuje się uwzględnić poniższe wskazówki i propozycje.
1)

Należy z wyprzedzeniem zaplanować front pracy maszyn. Zręby i powierzchnie
trzebieżowe nie muszą być duże, należy jednak dążyć do koncentracji pracy maszyn
w przestrzeni i czasie.

Planując pracę maszyn, trzeba wziąć pod uwagę możliwość ich dojazdu do powierzchni
cięć. Nośność mostów i przepustów na drogach dojazdowych nie może być mniejsza od
masy maszyn. Należy też uwzględnić możliwości techniczne maszyn.

W trzebieżach należy ustalić zasady wykonania szlaków operacyjnych (zrywkowych,
technologiczno-zrywkowych), mając na względzie konkretne warunki oraz zakładany
proces technologiczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyznaczyć i przygotować miejsca składowania drewna, biorąc pod uwagę przebieg
szlaków i minimalizację odległości zrywki oraz możliwość dojazdu do składnicy
odpowiedniego zestawu wywozowego.

Wybrać odpowiedni w danych warunkach system pracy maszyn. W celu zapewnienia
efektywności ekonomicznej (szczególnie harwestera), rozważyć możliwość stosowania
pracy dwuzmianowej, np. 2x6 godz. dziennie.

Ustalić zasady dojazdu operatorów i dowozu paliwa do maszyn.

Maszyny powinny garażować jak najbliżej powierzchni cięć.

Ustalić długości drewna z uwzględnieniem sposobu jego zrywki i wywozu. Celowe jest
też uwzględnienie regionalnego rynku. W metodzie drewna krótkiego zaleca się na
zrębach wyrabiać drewno w „kłodach" w przedziale 5,0-7,0 m. W przypadkach
uzasadnionych, np. lepszym wykorzystaniem drewna i środków transportowych oraz
możliwościami zbytu, wskazana jest wyróbka w innych długościach. W trzebieżach
powinno się wyrabiać „kłody” już od 3 m długości. Należy mieć na uwadze, że długość
drewna do zrywki forwarderem jest ograniczona do około 7 m, natomiast długość
przestrzeni ładunkowej wysokotonażowego samochodu do wywozu drewna krótkiego
wynosi zwykle ok. 5,5 m, a przyczep 7 lub 8 m. Długość wałków (wyrzynków) jest
podyktowana racjonalnym wykorzystaniem drewna i środków technicznych oraz
regionalnymi możliwościami zbytu. Zaleca się wyróbkę grubizny stosowej o długości
powyżej 2 m.
Prace z użyciem maszyn wielooperacyjnych mogą być wykonywane przez jedną osobę

na danej powierzchni roboczej, pod warunkiem nadzoru doraźnego lub wyposażenia maszyny
w radiotelefon.
Procesy technologiczne pozyskiwania drewna w trzebieżach wczesnych

W trzebieżach wczesnych mamy do czynienia z drzewami o małej miąższości, które

rosną w dużym zagęszczeniu. Pozyskiwanie drewna w takich warunkach nastręcza problemy
przede wszystkim natury ekonomicznej, ponieważ surowiec uzyskiwany w trakcie
wykonywania zabiegu nie przedstawia dużej wartości rynkowej -jest to głównie drewno
małowymiarowe i średniowymiarowe. Wpływy ze sprzedaży nie zawsze pokrywają koszty
poniesione na jego pozyskanie. Wybór technologii odpowiadającej lokalnym potrzebom
i możliwościom ma więc bardzo duże znaczenie.
Prace przygotowawcze

Przed przystąpieniem do zasadniczych prac pozyskaniowych drzewostan należy

udostępnić odpowiednio przeprowadzonymi szlakami operacyjnymi: zrywkowymi lub
technologiczno-zrywkowymi. Należy również przewidzieć kierunek zrywki i miejsca
składowania zerwanego surowca.

Szlaki operacyjne powinny być prowadzone prostopadle do rzędów drzew, ponieważ

umożliwiają wtedy wyciąganie surowca z obydwu stron szlaku. Szerokość szlaków
zrywkowych oraz odstępy między nimi zależą od zastosowanej metody pozyskiwania drewna
i przewidzianych do użycia środków zrywkowych. Sieć szlaków operacyjnych jest
projektowana i wyznaczana w terenie przez leśniczego.
Metody i procesy technologiczne

W trzebieżach wczesnych mogą być stosowane następujące metody pozyskiwania

drewna:

—

nadziemnej części drzewa;

—

drzewa w częściach;

—

całej strzały;

—

drewna krótkiego;

—

drewna sypkiego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metoda nadziemnej części drzewa
Pozyskane nadziemne części drzew stanowią surowiec do produkcji zrębków zielonych

(zawierających igliwie) i mogą być po zrywce rozdrabniane przy drodze wywozowej lub
transportowane w całości do dalszego przerobu. z ekologicznego punktu widzenia metoda
nadziemnej części drzewa nie jest zbyt korzystna, ponieważ z drzewostanu zbierane są
cienkie gałązki i igliwie, które zawierają najwięcej składników mineralnych.

Metoda jest stosowana w ograniczonym zakresie w Skandynawii, głównie w Finlandii,

w odniesieniu do czyszczeń późnych i trzebieży wczesnych w drzewostanach, gdzie
przeciętna miąższość pozyskiwanego drzewa nie jest duża i wynosi 0,02-0,03 m

. W latach

siedemdziesiątych opracowano tam szereg procesów technologicznych o różnej skali i stopniu
zmechanizowania – zarówno dla leśnictwa drobnej własności, zwłaszcza gospodarstw rolno-
leśnych, jak i leśnictwa wielkoobszarowego.

W technologiach prostszych, opracowanych dla potrzeb gospodarstw rolno-leśnych

dysponujących podstawowym sprzętem, operacje pozyskaniowe wykonuje się na poziomie
pracy ręczno-maszynowej. Drzewa są ścinane pilarką, układane w wiązki po kilka-kilkanaście
sztuk i zrywane ciągnikiem rolniczym z wciągarką.

Stosowany jest również proces z użyciem do zrywki przyczepki leśnej, doczepianej do

ciągnika rolniczego. W tym przypadku wszystkie wiązki powinny być ułożone prostopadle do
osi szlaku i w zasięgu żurawia przyczepki.

Szlaki zrywkowe stosowane w tych procesach mają szerokość 2,5–3 m i są prowadzone

w odstępach 30–50 m (ciągnik rolniczy z wciągarką) i około 30 m (przyczepka leśna).

W technologiach w pełni zmechanizowanych ścinka i układanie drzew w wiązki jest

wykonywane przy użyciu maszyny ścinkowo-układającej. Wiązki drzew są układane
w międzyrzędach, prostopadle do osi szlaku zrywkowego. Tak przygotowany surowiec jest
następnie zrywany forwarderem. Odstęp między szlakami zrywkowymi w tym procesie jest
uzależniony od wysięgu żurawia maszyny ścinkowo-układającej i najczęściej wynosi około
20m. Szerokość szlaków zrywkowych nie powinna być mniejsza niż 3,5–4 m.
Metoda drzewa w częściach

W tym przypadku zrywane są nieokrzesane części ściętych drzew. Podobnie jak

w poprzedniej metodzie stanowią one surowiec do produkcji zrębków zielonych. Do zrywki
są stosowane wyłącznie środki nasiębierne – agregowane z ciągnikami rolniczymi przyczepki
leśne z żurawiami załadowczymi lub forwardery.

W skład procesów technologicznych w tej metodzie wchodzą następujące operacje:

—

cinka drzew pilarką;

—

układanie ściętych drzew w wiązki, w zasięgu żurawia załadowczego;

—

przerzynka drzew w wiązkach na odcinki o długości 4,5–5 m;

—

zrywka przyczepka leśną lub forwarderem;
Przerzynkę wiązek można usprawnić stosując pilarkę łańcuchową wbudowaną

w chwytak żurawia forwardera.

Szlaki zrywkowe o szerokości 3,5–4 m powinny być odległe od siebie o około 30 m.

Metoda całej strzały

Stosunkowo powszechna metoda pozyskiwania drewna w trzebieżach wczesnych

w Polsce. Drewno żerdziowe i drobnica tyczkowa pozyskane w tej metodzie może stanowić
produkt finalny lub podlegać dalszej obróbce -przerzynce bądź zrębkowaniu.

Wszystkie operacje technologiczne, a więc ścinkę i okrzesywanie wykonuje się pilarką.

Do zrywki są stosowane konie i ciągniki rolnicze z wciągarkami, trzeba zauważyć, że udział
zrywki konnej nie jest duży i systematycznie się zmniejsza.

cinkę drzew rozpoczyna się od końca zaplanowanego szlaku zrywkowego i kontynuuje

ku jego początkowi (wylotowi). Równocześnie z przygotowaniem szlaku wykonuje się
trzebież po obu jego stronach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Metoda całej strzały w trzebieżach
wczesnych. Po lewej proces z użyciem pilarki
i zrywką konną, po prawej z użyciem pilarki
i zrywka ciągnikiem rolniczym z wciągarką.
[poz.lit.17;s. 258]

Drzewa należy obalać w kierunku przeciwnym do szlaku, w już rozluźniony drzewostan.

Pomocne przy obalaniu są haki samozaciskowe (kleszcze), którymi chwyta się odziomek
i dociąga do planowanego miejsca formowania wiązki. Okrzesywanie i odcięcie wierzchołka
wykonuje się pilarką lub siekierą. W zależności od wielkości pozyskiwanych drzew wiązki
mogą liczyć od kilku do kilkunastu okrzesanych strzał.

W przypadku metody całej strzały szczególnie narażone na zranienia są drzewa rosnące

przy skraju szlaku zrywkowego, gdzie następuje zmiana kierunku przemieszczania
zrywanego drewna. Aby zmniejszyć ryzyko powstania zranień, wiązki okrzesanych strzał
należy układać pod kątem w stosunku do szlaku, w tzw. „jodełkę", w sposób ułatwiający ich
późniejszą zrywkę (rys. 1). W tym celu należy wykorzystywać wszelkie naturalne luki
istniejące w drzewostanie, aby dociąganie do szlaku zrywkowego odbywało się możliwie bez
przeszkód. Część wiązek można ułożyć również na szlaku zrywkowym.

W przypadku zrywki ciągnikowej najlepiej zastosować wciągarkę sterowaną drogą

radiową, ponieważ pozwala ona na pełną kontrolę operacji dociągania wiązki do ciągnika
i tym samym zmniejszenie uszkodzeń pozostających drzew.

Podczas zrywki często dokonuje się także wstępnego sortowania surowca, oddzielając

drobnicę

tyczkową

drewna

erdziowego.

Szerokość szlaków powinna wynosić

1,5–2m

w przypadku

zrywki

konnej

i około 3m przy użyciu ciągnika rolniczego
z wciągarką, natomiast odstęp między nimi
30–50m,

w zależności

warunków

drzewostanowych (większy w przypadku
drzewostanów o mniejszym zagęszczeniu).

Przykładowe procesy pozyskiwania

drewna w trzebieżach wczesnych metodą
całej strzały:

Proces 1 – tradycyjny, z zastosowaniem

pilarki i zrywki konnej (rys. 1):

—

cinka i okrzesywanie drzew pilarką,

—

ręczne układanie okrzesanych strzał,

—

zrywka konna.
Proces 2 – z zastosowaniem pilarki

i ciągnika rolniczego z wciągarką (rys. 1):

—

cinka i okrzesywanie drzew pilarką,

—

ręczne układanie okrzesanych strzał,

—

zrywka

ciągnikiem

rolniczym

z wciągarką.
Proces 3 – w sytuacji, gdy celem procesu technologicznego jest wyłącznie pozyskanie

surowca do zrębkowania, klasyczne okrzesywanie można zastąpić zgrubnym, wydajniejszym,
polegającym odcięciu pilarką zielonych, uiglonych końców gałązek i wierzchołków:

—

cinka drzew pilarką;

—

ręczne układanie ściętych drzew w wiązki po kilka sztuk;

—

zgrubne okrzesywanie ułożonych wiązek pilarką;

—

zrywka ciągnikiem rolniczym z wciągarką.

Metoda drewna krótkiego (sortymentowa)

Powszechnie stosowana w Skandynawii i wielu krajach Europy Zachodniej. Jej udział

szybko się zwiększa również w republikach nadbałtyckich, z uwagi na bliskie związki ze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skandynawskim przemysłem drzewnym. W trzebieżach wczesnych w Polsce jest stosowana
w mniejszym stopniu

Zastosowanie metody drewna krótkiego i związane z nią zwiększenie udziału pracy

maszynowej jest atrakcyjne zarówno z uwagi na zmniejszenie jednostkowych kosztów
pozyskania jak i negatywnego oddziaływania na środowisko leśne. Nie bez znaczenia jest
również zmniejszenie uciążliwości pracy i poprawa bezpieczeństwa jej wykonywania.

Metoda drewna krótkiego w trzebieżach wczesnych może być stosowana na dwóch

poziomach techniki:

—

ręczno-maszynowym – wszystkie operacje technologiczne (ścinka, okrzesywanie
i przerzynka) są wykonywane przy użyciu pilarki, do zrywki są stosowane forwardery,
przyczepki leśne lub nawet proste przyczepki doczepiane do ciągników rolniczych;

—

maszynowym

–

harwester

jednochwytakowy

wykonuje

wszystkie

operacje

technologiczne, zrywka przy pomocy środków nasiębiernych – forwardera lub
przyczepki leśnej agregowanej z ciągnikiem rolniczym.
W procesie technologicznym z użyciem pilarki prace pozyskaniowe mają charakter

etapowy – wykonuje się odcinki szlaku zrywkowego o długości równej 1–2 wysokościom
ś

cinanych drzew, z równoczesnym prowadzeniem trzebieży po obu jego stronach.

Zakończenie każdego etapu stanowi układanie wyrobionego drewna.

Szczegółowy przebieg prac wygląda następująco. Drzewa rosnące na szlaku zrywkowym

i w jego najbliższym sąsiedztwie (do 3-4 m) są obalane na szlak, okrzesywane i przerzynane.
Drzewa rosnące w większej odległości są obalane w kierunku przeciwnym do szlaku
zrywkowego, w drzewostan. z uwagi na duże zagęszczenie często opierają się o drzewa
sąsiednie. Obala się je przemieszczając odziomek, np. za pomocą haków samozaciskowych,
w kierunku szlaku zrywkowego, a następnie okrzesuje i przerzyna.

Układanie wyrobionego drewna jest bardzo ważnym elementem prac pozyskaniowych

w metodzie drewna krótkiego, ponieważ w dużym stopniu wpływa na wydajność zrywki.
Drewno należy układać w międzyrzędach, w tzw. strefie układania drewna – (rys. 2). Szlak
zrywkowy musi być pusty, ponieważ załadunek leżącego na nim surowca znacznie obniża
wydajność pracy i zwiększa ryzyko uszkodzenia drzew rosnących w sąsiedztwie. Przyczepki
leśne dysponują żurawiami o wysięgu mniejszym niż forwardery, więc w przypadku ich
zastosowania drewno powinno być ułożone bliżej szlaku zrywkowego.

Wymagane jest stosowanie szlaków zrywkowych o szerokości 3–3,5 m (przyczepka

leśna) oraz 3,5–4 m (forwarder), wykonywanych w 30 m odstępach.

Zastosowanie harwestera jednochwytakowego eliminuje uciążliwości związane z pracą

pilarką. Szlaki technologiczno-zrywkowe są jednak prowadzone gęściej. Odstęp między nimi
jest równy podwójnemu wysięgowi żurawia harwestera i wynosi najczęściej 20 m.

Ponieważ harwester porusza się wyłącznie po szlaku technologiczno-zrywkowym,

drzewa przeznaczone do usunięcia powinny być oznaczone w sposób widoczny, najlepiej
z trzech stron, na wysokości 1,5–2 m.

Przykładowe procesy technologiczne z zakresu drewna krótkiego:
Proces 1: z zastosowaniem pilarki i forwardera (rys. 2):

—

cinka drzew pilarką;

—

okrzesywanie i przerzynka pilarką. Wyrabiane sortymenty zależą od miąższości
pozyskiwanego drzewa. Gdy jest ona mała, okrzesaną strzałę przerzyna się na odcinki
o długości 4,5–5 m. W przypadku drzew o większej miąższości z części odziomkowej
wyrabia się dodatkowo wałki drewna stosowego;

—

ręczne układanie sortymentów;

—

zrywka wyrobionych sortymentów forwarderem lub przyczepą leśną agregowaną
z ciągnikiem rolniczym;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Metoda drewna krótkiego w trzebieżach
wczesnych z użyciem pilarki i nasiębiernych środków
zrywkowych. Po lewej proces ze zrywką ciągnikiem
rolniczym z przyczepka leśną, po prawej ze zrywką
forwarderem. Obszar zakreskowany to tzw. strefa
układania drewna. Jej szerokość zależy od wysięgu
ż

urawia załadowczego. [17; s. 260]

Proces 2: z użyciem harwestera i forwardera

—

cinka, okrzesywanie i wyróbka sortymentów harwesterem;

—

zrywka sortymentów forwarderem;
Z uwagi na wysoki jednostkowy koszt pozyskania, stosowanie tego procesu jest znacznie

droższe i może okazać się nieopłacalne.
Metoda drewna sypkiego

Stosowana do pozyskiwania zrębków leśnych opałowych i przemysłowych. Okrzesane

strzały lub nadziemne części drzew są zrębkowane bezpośrednio w drzewostanie, na szlaku
technologiczno-zrywkowym,

w tej

formie zrywane. Do rozdrabniania są
wykorzystywane rębarki z pojemnikami
na zrębki – samobieżne, montowane na
podwoziu forwarderów lub agregowane
z ciągnikami

rolniczymi.

W trakcie

zrębkowania

następuje

napełnienie

pojemnika.

napełnieniu

zrębki

dowozi się w pojemniku do miejsca
przeznaczenia lub przeładowuje na
przeznaczony do tego celu samochód
wywozowy. Niekiedy stosuje się rębarki
z wymiennym pojemnikiem. Specjalnie
oprzyrządowany forwarder pełni rolę
wahadła między rębarką samochodem
wywozowym, dostarczając pojemniki
puste

i odbierając

już

napełnione.

W obydwu

przypadkach

szerokość

szlaków zrywkowych powinna wynosić
około 4 m.

Metoda drewna sypkiego jest na

szerszą skalę stosowana w leśnictwie
duńskim i fińskim.

W zależności od stopnia mechanizacji poszczególnych operacji można w ramach tej

metody wyróżnić następujące procesy technologiczne.

Proces 1 – pozyskiwanie zrębków zielonych, polegające na zrębkowaniu drzew wraz

z koronami (rys. 3):

—

cinka drzew pilarką;

—

ręczne przemieszczane ściętych drzew w zasięg żurawia hydraulicznego maszyny
zrębkującej;

—

zrębkowane za pomocą samobieżnego agregatu zrębkującego lub rębarki z zasobnikiem
na zrębki doczepianej do ciągnika rolniczego bądź montowanej na forwarderze.
Odstęp miedzy szlakami zrywkowymi nie powinien przekraczać 30m.
Proces 2 – pozyskiwanie zrębków zielonych. W przypadku tego procesu ścinka drzew

odbywa się za pomocą specjalistycznych maszyn ścinkowo-układających. Uformowane przez
nie wiązki drzew są następnie zrębkowane w sposób identyczny jak w procesie 1. Odstęp
miedzy szlakami zrywkowymi jest tutaj podyktowany przez wysięg żurawia hydraulicznego
maszyny ścinkowo-układającej i przeważnie wynosi około 20 m.

Proces 3 – pozyskiwanie zrębków brunatnych, pochodzących ze zrębkowania

okrzesanych strzał:

—

cinka i okrzesywanie drzew za pomocą pilarki;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Metoda drewna sypkiego w trzebieżach
wczesnych.

Pozyskiwanie

zrębków

zielonych

z użyciem pilarki i rębarki zamontowanej na
forwarderze. . [poz.lit. 17, s. 261]

—

ręczne przemieszczanie okrzesanych strzał w strefę zasięgu żurawia urządzenia
zrębkującego;

—

zrębkowanie za pomocą rębarki samobieżnej bądź montowanej na ciągniku rolniczym
lub forwarderze.
Odstęp między szlakami zrywkowymi

nie powinien przekraczać 30 m.

Możliwości poprawy efektywności

procesów

technologicznych

pozyskiwania

drewna

w trzebieżach

wczesnych:
1)

Pracownicy wykonujący i nadzorujący
prace pozyskaniowe powinni posiadać
wiedzę i umiejętności niezbędne do
prawidłowego wykonywania operacji
przewidzianych w ramach przyjętego
procesu technologicznego.

Drzewostan należy udostępnić siecią
szlaków zrywkowych dostosowaną do
przyjętej technologii.

Szlaki

operacyjne

powinny

być

prawidłowo

zaprojektowane

i wykonane. Szlak zbyt wąski lub/i
o źle wyprofilowanych łukach nie tylko
zwiększa w sposób istotny ryzyko zranienia drzew rosnących przy jego brzegach, ale
także utrudnia pracę.

Wyloty szlaków powinny być zwrócone w kierunku miejsca planowanego składowania
zerwanego drewna. Ułatwia to znacznie poruszanie się środka zrywkowego.

Drzewa na szlaku zrywkowym należy ścinać jak najniżej, pozostawiając poziomą
płaszczyznę pniaka. Wysokie, zaostrzone pniaki stanowią duże zagrożenie dla opon
pojazdów zrywkowych. Operator musi je omijać, często uszkadzając sąsiednie drzewa.

Wyrobione sortymenty należy układać zgodnie z przyjętą technologią, w sposób
ułatwiający późniejszą zrywkę.

Procesy technologiczne pozyskiwania drewna w trzebieżach późnych

Procesy technologicze pozyskiwania metodą drewna krótkiego
W ramach metody drewna krótkiego wyróżniono następujące procesy technologiczne:

—

cinka i wyróbka pilarką oraz zrywka forwarderem lub ciągnikiem rolniczym z przyczepą

i żurawiem,

—

cinka i wyróbka harwesterem jednochwytakowym oraz zrywka forwarderem lub

ciągnikiem rolniczym z przyczepą i żurawiem,

—

cinka części drzew pilarką, ścinka i wyróbka harwesterem jednochwytakowym oraz

zrywka forwarderem lub ciągnikiem rolniczym z przyczepą i żurawiem.
Poniżej przedstawiono zasady wykonania operacji w ramach wymienionych procesów

technologicznych.

Ścinka i wyróbka pilarką – odstęp między szlakami około 30 m. W procesie

technologicznym z użyciem pilarki do ścinki i wyróbki drewna zaleca się udostępnienie
drzewostanu systemem szlaków zrywkowych szerokości około 4m, w odstępach
stanowiących podwójną sumę wysięgu żurawia ciągnika forwarder i długości wyrabianej
w danych warunkach „kłody”, a więc obecnie około 30m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Schemat pracy harwestera
jednochwytakowego metodą sortymentową
w trzebieżach - przy odstępach między szlakami
operacyjnymi ok. 20 m. [17, s. 264]

cinkę oraz wyróbkę drewna pilarką zaleca się wykonywać jednoosobowo na

wyznaczonych działkach z zachowaniem poniższych zasad:

—

rozpoczynać ścinkę od drzew rosnących na szlaku (jeżeli szlak nie został wycięty
wcześniej), a następnie prowadzić ścinkę wzdłuż szlaku oraz w głąb drzewostanu do
ś

rodka pasów między szlakami,

—

drzewa rosnące na szlaku oraz w jego pobliżu obalać na wycięty wcześniej odcinek
szlaku,

—

w miarę oddalania się od szlaku, obalać drzewa w kierunku najbliższego szlaku,

—

poszczególne drzewa należy w zasadzie ścinać i bezpośrednio wyrabiać po jednej sztuce,

—

po obaleniu drzewa ewentualnie okrzesać cieńsze gałęzie siekierą,

—

po zaczepieniu taśmy samozwijającej, wykonać okrzesywanie (wszystkich lub
pozostałych grubszych gałęzi) oraz przerzynkę pilarką części odziomkowej strzały na
„kłody", a pozostałej części (lub całej strzały) na wałki,

—

w przypadku kiedy kłoda skierowana w kierunku szlaku byłaby po jej odcięciu
(przerzynce) poza zasięgiem żurawia ciągnika poruszającego się po szlaku, nie należy jej
oddzielać od następnej kłody lub wałka, leżących bliżej szlaku, a jedynie naciąć od góry
i dołu,

pozostawiając

niedopił

(ok. 1cm), który może być złamany
ż

urawiem

dociągnięciu

obu

odcinków drewna do ciągnika,

—

składać po kilka, kilkanaście wałków
najlepiej na podkładce (odpadowa
część wierzchołkowa lub gałąź, które
pozostają

w lesie

zrywce)

w zasięgu

urawia

ciągnika

poruszającego się po szlaku (nie
układać wałków przy drzewach lub za
nimi, patrząc od strony szlaku),

—

ewentualnie uzupełnić okrzesywanie
„kłód”

w trakcie

przejścia

następnego drzewa.
Przy odstępie między szlakami ok. 20 m

(2 x wysięg żurawia) harwester porusza
się wyłącznie po wyznaczonym szlaku
technologiczno – zrywkowym (rys. 4).

Harwesterem

cina

się

drzewa

i prowadzi wyróbkę po obu stronach szlaku, do połowy pasów drzewostanu między szlakami.
Równocześnie może być wykonana ścinka drzew rosnących na wyznaczonym szlaku oraz ich
wyróbka, jeżeli szlak nie został wykonany podczas wcześniejszych zabiegów.

Przy odstępie między szlakami 30–40m harwester (o wysięgu żurawia ok. 10 m) porusza

się wyłącznie po szlaku technologiczno-zrywkowym, z tym że część drzew musi być ścięta za
pomocą pilarki. Proponuje się następujący przebieg ścinki i wyróbki drewna:

–

cinka drzew pilarką na środkowym pasie drzewostanu między szlakami, z obalaniem

w kierunku najbliższego szlaku,

–

cinka, okrzesywanie i wyróbka harwesterem drzew na pasach drzewostanu przy szlaku

(do ok. 10 m), a także okrzesywanie i wyróbka drewna z drzew leżących po ścince
pilarką.
Zrywkę drewna forwarderem lub ciąnikiem rolniczym z przyczepą i żurawiem należy

wykonywać z zachowaniem następujących ogólnych zasad:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

—

rozpoczynać zrywkę od grupy jakościowo-wymiarowej, której jest najwięcej na danej
pozycji cięć,

—

zrywkę prowadzić tylko do drogi wywozowej, możliwie bez jej przedłużania po drodze
dostępnej dla zestawu wywozowego.
Zaleca się następujący przebieg nawrotu zrywki:

—

jazda bez ładunku do drewna najbardziej oddalonego od drogi,

—

załadunek drewna w zasadzie jednej grupy jakościowo-wymiarowej (w uzasadnionych
przypadkach, szczególnie przy większej wprawie operatora, można ładować po dwie lub
trzy długości drewna z odpowiednim jego układaniem w skrzyni ładunkowej, mając na
uwadze konieczność ich rozdzielenia podczas rozładunku),

—

jazda z ładunkiem do miejsca rozładunku,

—

rozładunek

drewna

z oddzielnym

układaniem

grup

jakościowo-wymiarowych

prostopadle do osi drogi (do wywozu zestawem wywozowym do drewna krótkiego
z żurawiem do załadunku).

Procesy technologiczne pozyskiwania drewna metodą całej strzały

Do ścinki i okrzesywania drzew w metodzie całej strzały proponuje się stosować pilarkę

i narzędzia ręczne. Zaczynać pracę od miejsca najdalej położonego od wylotów szlaków na
drogę wywozową. Na szlakach obalać drzewa w kierunku przeciwnym do kierunku zrywki.
Na pasach drzewostanu między szlakami obalać drzewa w „jodełkę", odziomkami w kierunku
najbliższego szlaku oraz kierunku zrywki.

W miarę możliwości stosować zrywkę konną. W przypadkach koniecznych używać

ciągnik rolniczy wyposażony we wciągarkę, najlepiej zdalnie sterowaną. Szerokość szlaków
powinna wynosić ok. 3m. Mając na uwadze możliwość zastosowania metody drewna
krótkiego w następnych nawrotach cięć, zaleca się odstęp między szlakami 30 lub 60m.
W tym drugim przypadku należy się liczyć z większym udziałem drzew uszkodzonych, nawet
przy zrywce konnej.
Procesy technologiczne pozyskiwania drewna na zrębach zupełnych

Stosownie do regionalnych uwarunkowań (wymagania rynku drzewnego, ceny drewna,

koszty pozyskiwania, dostępne środki techniczne) proponuje się w szczególności
zastosowanie procesów technologicznych pozyskiwania metodą drewna krótkiego bądź
dłużycową.
Procesy technologiczne pozyskiwania metodą drewna krótkiego na zrębach

W ramach metody drewna krótkiego wyróżniono dwa podstawowe procesy

technologiczne, obejmujące:

—

cinkę i wyróbkę pilarką oraz zrywkę drewna forwarderem,

—

cinkę i wyróbkę harwesterem jednochwytakowym oraz zrywkę forwarderem.

Zasady wykonania operacji w procesach technologicznych podano poniżej.
Ś

cinkę drzew oraz wyróbkę drewna pilarką zaleca się prowadzić jednoosobowo na

wyznaczonych działkach, z przestrzeganiem następujących zasad (rys. 5):

—

ogólny kierunek obalania drzew powinien być zbliżony do prostopadłego do zakładanego
kierunku zrywki forwarderem na zrębie (należy uwzględnić przy tym pochylenie
większości drzew oraz przebieg najbliższej drogi wywozowej),

—

w przybliżeniu zgodnie z ogólnym kierunkiem obalania, obalać drzewa ukośnie
wierzchołkami do siebie po kilka sztuk, mając na uwadze, aby odległości ręcznego
przemieszczania wałków (wyrzynków) wyrabianych z części wierzchołkowych strzał
były jak najmniejsze,

—

drzewa, których obalenie zgodnie z ogólnym kierunkiem może być utrudnione (np. ze
względu na ich pochylenie), najlepiej jest obalić w kierunku przeciwnym do niego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.5. Schemat organizacji procesu technologicznego pozyskiwania
metodą drewna krótkiego na zrębie zupełnym - ścinka, okrzesywanie
i przerzynka pilarką, zrywka forwarderem. [17, s. 266]

—

wykonywać okrzesywanie i przerzynkę drewna pilarką, rozpoczynając od części
odziomkowej na „kłody" (długości 5–7 m) oraz reszty strzały na wałki (długości
minimum 2 m),

—

do ścinki drzewa następnego należy przystępować w zasadzie po okrzesaniu i przerzynce
poprzedniego,

—

składać

kilka

kilkunastu

wałków,

możliwie

równo

czołami

z użyciem

specjalnych

haków,

—

uzupełnić

okrzesywanie,

z ewentualnym obróceniem
kłód, w trakcie przejścia do
następnego

drzewa

przeznaczonego do ścinki.
Ścinka i wyróbka drewna

harwesterem wąskimi pasami
(ok. 10 m)

Harwester

porusza

się

skrajem wycinanego pasa. Obala
drzewa

w drzewostan

(wykorzystując luki), w kierunku
w przybliżeniu prostopadłym do
kierunku jazdy. Przemieszcza
odziomek

obalonego

drzewa

poza skraj wycinanego pasa
drzew

oraz

wykonuje

okrzesywanie i wyróbkę drewna
w założonych kłodach i wałkach.
Podczas przerzynki układa drewno prostopadle do brzegu pasa, wykonując sortowania
według klas jakościowo-wymiarowych.

Ścinka i wyróbka drewna harwesterem szerokimi pasami (15–20m – przy wysięgu

żurawia harwestera ok. 10 m)

Harwester porusza się w przybliżeniu środkiem pasa (rys. 6). Na jego połowach obala

drzewa w kierunku w przybliżeniu prostopadłym do kierunku jazdy, odziomkami w stronę osi
pasa. Po obaleniu drzewa na jednej części pasa, harwester przemieszcza odziomek drzewa na
drugą część pasa, gdzie prowadzi okrzesywanie i wyróbkę drewna w kłodach i wałkach
w ustalonych długościach. Podczas przerzynki harwester układa drewno prostopadle do osi
pasa i sortuje według założonych klas jakościowo-wymiarowych.

Możliwe jest także układanie drewna w „jodełkę". W tym przypadku harwester porusza

się także w przybliżeniu środkiem wycinanego pasa drzew. Na jego połowach obala drzewa
w „jodełkę”, odziomkami w kierunku środka pasa. Stosownie do zaistniałej potrzeby,
harwester przemieszcza odziomek drzewa bliżej maszyny. Wykonuje okrzesywanie drzewa
i przerzynkę, z układaniem drewna w „jodełkę” oraz sortowaniem klas jakościowo
wymiarowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Praca harwestera jednochwytakowego
metodą drewna krótkiego na zrębie zupełnym -
szerokim pasem, z prostopadłym do kierunku
jazdy układaniem drewna. [17, s. 268]

Zrywka drewna forwarderem
Zrywkę drewna forwarderem należy wykonywać z zachowaniem poniższych zasad:

—

rozpoczynać zrywkę od grupy jakościowo-wymiarowej, której jest najwięcej na danej
pozycji cięć,

—

zrywkę prowadzić tylko do drogi wywozowej, możliwie bez jej przedłużania po drodze
dostępnej dla zestawu wywozowego.
Wykonanie nawrotu zrywki jest podobne jak trzebieżach, a więc:

—

jazda bez ładunku do drewna najbardziej oddalonego od drogi,

—

załadunek drewna w zasadzie jednej
grupy

jakościowo-wymiarowej

(w uzasadnionych

przypadkach,

szczególnie

przy

większej

wprawie

operatora, można ładować po dwie lub
trzy długości drewna z odpowiednim jego
układaniem w skrzyni ładunkowej, mając
na uwadze konieczność ich rozdzielenia
podczas rozładunku),

—

jazda z ładunkiem do miejsca rozładunku,

—

rozładunek

drewna

z oddzielnym

układaniem

grup

jakościowo-

wymiarowych prostopadle do osi drogi
(do wywozu zestawem wywozowym do
drewna

krótkiego

z żurawiem

załadunku).
Procesy technologiczne pozyskiwania

drewna metodą dłużycową

Wyróżniono

następujące

procesy

technologiczne pozyskiwania drewna:

—

cinka i wyróbka pilarką oraz zrywka

drewna skiderem i forwarderem (w łatwiejszych warunkach terenowych, forwarder może
być zastąpiony ciągnikiem rolniczym z przyczepą i żurawiem),

—

cinka i wyróbka harwesterem jednochwytakowym oraz zrywka drewna skiderem

i forwarderem.
Poniżej przedstawiono ważniejsze zasady wykonania operacji.
Ścinka i wyróbka pilarką
Podstawowe zasady ścinki drzew oraz wyróbki drewna pilarką w metodzie dłużycowej są

następujące (rys. 7):

—

ogólny kierunek obalania drzew powinien być zbliżony do przeciwnego do zakładanego
kierunku zrywki skiderem na zrębie (należy uwzględnić przy tym pochylenie większości
drzew oraz przebieg najbliższej drogi wywozowej),

—

w przybliżeniu zgodnie z ogólnym kierunkiem obalania, tak jak w metodzie drewna
krótkiego, obalać drzewa ukośnie wierzchołkami do siebie po kilka sztuk, mając na
uwadze, aby odległości ręcznego przemieszczania wałków (wyrzynków) wyrabianych
z części wierzchołkowych strzał były jak najmniejsze,

—

wykonywać okrzesywanie i przerzynkę drewna pilarką, rozpoczynając od części
odziomkowej na dłużycę oraz reszty strzały na wałki (długości minimum 2 m),

—

do ścinki drzewa następnego przystępować w zasadzie po okrzesaniu i przerzynce
poprzedniego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.7. Schemat organizacji procesu technologicznego pozyskiwania
metodą dłużycową na zrębie zupełnym -ścinka, okrzesywanie
i przerzynka pilarką, zrywka forwarderem. [17, s. 269]

składać po kilka do kilkunastu wałków, możliwie równo czołami, z użyciem specjalnych
haków.
Ścinka i wyróbka harwesterem jednochwyta-kowym

Harwester wykonuje ścinkę i wyróbkę drewna na pasie roboczym szerokości ok. 10 m.

Porusza się skrajem wycinanego pasa drzew. Obala drzewa w drzewostan, w kierunku
w przybliżeniu prostopadłym do kierunku jazdy. Po obaleniu drzewa, harwester przemieszcza
jego odziomek na skraj pasa
roboczego

oraz

wykonuje

okrzesywanie i wyróbkę drewna
w dłużycach

i wałkach,

z sortowaniem

grupy

jakościowo-wymiarowe.

Możliwe

jest

również

łączenie

metody

drewna

krótkiego i dłużycowej, a więc
wyróbka

harwesterem

w dłużycach, kłodach i wałkach.
Zrywka dłużyc skiderem lub
ciągnikiem

uniwersalnym

wyposażonym we wciągarkę

Przebieg nawrotu zrywki

skiderem

wyposażonym

wciągarkę, przy dwuosobowej
obsłudze

ciągnika,

jest

następujący:

—

pomocnik operatora zakłada
linki

zaczepowe

dłużycach przewidzianych
do

zrywki

w danym

nawrocie (należy zaczynać
od skraju zrębu),

—

operator ustawia ciągnik stosownie do przewidywanego kierunku jazdy z ładunkiem
i zwalnia linę roboczą,

—

pomocnik rozciąga linę roboczą (liny robocze) i zapina do niej (do nich) linki zaczepowe
(czynność może być wykonana wspólnie z operatorem), a następnie pomocnik odchodzi
poza zasięg dłużyc i lin, ustawia się w miejscu skąd jest dobrze widoczny przez operatora
znajdującego się w kabinie ciągnika,

—

pomocnik daje umówiony sygnał „GOTOWE" operatorowi do włączenia napędu
wciągarki, sformowania ładunku i ruszenia ciągnika,

—

operator wykonuje powyższe czynności po upewnieniu się, że w strefie zagrożenia nie
znajdują się żadne osoby,

—

pomocnik zwraca uwagę aby dłużyce nie zaczepiały o przeszkody oraz nie odpinały się,
w razie potrzeby poprawienia ładunku, daje operatorowi sygnał „STOP” (np. przez
podniesienie ręki) do wyłączenia wciągarki lub zatrzymania ciągnika,

—

wszelkie czynności przy ładunku oraz linach mogą być wykonane przy stojącym
ciągniku, wyłączonej wciągarce i zwolnionych linach, po wyraźnym sygnale operatora
„POPRAWIĆ”, podanym głosem lub ruchem ręki wskazującym miejsce koniecznych
poprawek,

—

powtórne uruchomienie wciągarki oraz ciągnika przez operatora może nastąpić dopiero
po opuszczeniu strefy zagrożenia przez pomocnika oraz podaniu przez niego
umówionego sygnału „GOTOWE”,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

—

przed podejściem do dłużyc celem rozpięcia lin zaczepowych należy uprzednio
unieruchomić ciągnik, zwolnić linę roboczą, upewnić się czy dłużyce zaczepione i leżące
obok nie grożą przemieszczeniem się – podchodzić należy zawsze od strony czół, nigdy
z boku,

—

rozpięcie lin zaczepowych przez pomocnika (czynność może wykonać operator,
a pomocnik w tym czasie zapina linki zaczepowe do dłużyc na zrębie), powinno być
wykonane zgodnie z powyższymi zasadami, dopiero po sygnale operatora „ODCZEPIĆ”,
podanym głosem lub ruchem ręki,

—

po rozpięciu lin zaczepowych pomocnik musi odejść poza strefę zagrożenia (minimum
5m od drewna i lin) i daje operatorowi sygnał „GOTOWE” oraz ruchem ręki do
włączenia wciągarki lub ruszenia ciągnika.
Zrywka drewna forwarderem lub ciągnikiem rolniczym z przyczepą i żurawiem

Zrywkę należy wykonać zgodnie z zasadami podanymi w ramach metody drewna krótkiego.
Procesy technologiczne pozyskiwania drewna w rębni zupełnej gniazdowej

Wycinanie gniazd
Zarówno przy zastosowaniu pilarki jak i harwestera obowiązują podobne zasady jak na

zrębach zupełnych. Proponuje się w pierwszej kolejności zastosowanie metody drewna
krótkiego, zapewniającej mniejsze uszkodzenia drzew i gleby. Ścinkę, okrzesywanie
i wyróbkę drewna harwesterem wykonuje się pasami roboczymi, raczej wąskimi. W zasadzie,
pracę należy zaczynać u wylotu szlaku operacyjnego. Pierwszy pas prowadzić stycznie do
granicy gniazda, w miarę możliwości wzdłuż dłuższego boku gniazda (jeżeli ma kształt
wydłużony). Drzewa obalać w kierunku gniazda, a wyrobione drewno układać na jego
granicy. Na ostatnim pasie celowa jest zmiana kierunku obalania na przeciwny (w kierunku
wyciętego już gniazda, a nie w pozostający drzewostan).
Cięcie uprzątające

W cięciach prowadzonych na powierzchni międzygniazdowej zaleca się także

pozyskiwanie metodą drewna krótkiego, zgodnie z zasadami postępowania na zrębie
zupełnym. Pracę należy tak zaplanować, aby nie obalać drzew na odnowione już gniazda.
Zrywka drewna

Zrywkę drewna wykonać zgodnie z zasadami pracy na zrębie zupełnym. W przypadku

wycinania gniazd, zrywkę należy w zasadzie rozpocząć po ścince i wyróbce drewna na
gnieździe.
Uwarunkowania technologiczne pozyskiwania drewna w górach

Analiza stosowanych procesów technologicznych pozyskania drewna wskazuje, że przy

ich realizacji w lesie muszą być brane pod uwagę takie czynniki jak rodzaj ukształtowania
terenu oraz sposób zagospodarowania lasu. W zależności bowiem od możliwości
zastosowania w lesie pozyskaniowych środków technicznych, stopnia udostępnienia
drzewostanu do prac pozyskaniowych, stosowanych rębni i wkraczania w drzewostan
kilkakrotnie z cięciami, aż wreszcie możliwości różnego natężenia uszkodzenia środowiska
leśnego przez proces pozyskania drewna zależeć będzie ogólny stan ekosystemu leśnego.

W warunkach trwałej i zrównoważonej gospodarki leśnej zatem procesy pozyskania

drewna w górach, terenach z natury rzeczy znacznie trudniej dostępnych, bardziej
zróżnicowanych biocenotycznie, prowadzonych rębniami złożonymi (rębnią częściową,
gniazdową, stopniową, przerębową) koniecznym jest stosowanie takich technologii
pozyskaniowych, które będą uwzględniać specyficzne cechy i wymogi tych drzewostanów.
Trzeba także pamiętać, że lasy górskie, obejmując ok. 10% powierzchni leśnej w Polsce,
pełnią jednocześnie szereg bardzo ważnych pozaprodukcyjnych funkcji (wodochronną,
rekreacyjną, klimatyczną, itp.).

Omówienie pozyskania drewna w terenach górskich znajdziesz w dostępnej literaturze

[np. 17].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Racjonalna wyróbka drewna

Leśnictwo jest specyficzną gałęzią gospodarki narodowej, w której rozmiar produkcji jest

limitowany z góry: ilość drewna pozyskiwanego rocznie nie może być większa od tego limitu,
– od etatu. Wprawdzie coroczne drobne rozbieżności między etatem a rozmiarem
pozyskiwania są dopuszczalne, lecz w dziesięcioleciu przekroczenie etatu nie powinno mieć
miejsca. Jedynym wyjątkiem są tu sytuacje klęskowe, takie jak gradacje owadów,
wiatrołomy, totalne niszczenie lasu przez zanieczyszczenia przemysłowe itp.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami Lasy Państwowe są jednostką samofinansującą

się. Podobnie lasy innych ministerstw, komunalne, wspólnot, a tym bardziej – prywatne.
Zgodnie z przepisami również etat powinien być wyliczany we wszystkich lasach, każdej
własności. Przekroczenie etatu jest zjawiskiem zagrażającym istnieniu lasu: wraz z lasami
giną społeczeństwa. Przekraczanie etatów jest więc uderzeniem w interes ogólnospołeczny.
Właściciel lasu nie może tą drogą zwiększać swoich przychodów. Pozostaje mu jedyna
legalna, logiczna droga: racjonalna wyróbka tego drewna; które ma prawo pozyskać.

Racjonalną

wyróbką

drewna

nazywamy

zespół

czynników

organizacyjnych

technologicznych, których celem jest:

—

przeprowadzenie pozyskiwania i wyróbki drewna w sposób zabezpieczając środowisko
leśne i drewno przed degradacją,

—

zorganizowanie całego procesu pozyskiwania w sposób zapewniający sprzedaż drewna
i uzyskanie maksymalnych cen (optymalizacja procesu pozyskiwania),

—

wyróbkę sortymentów w sposób akceptowany na rynkach drzewnych,

—

podział drewna na sortymenty, klasy, grupy w sposób zapewniający maksymalne
wykorzystanie cech i wartości użytkowych drewna, a tym samym zapewniający
możliwość uzyskania maksymalnych cen (optymalizacja tzw. rozkrojów).
Nadrzędnym celem racjonalnej wyróbki drewna w gospodarce rynkowej jest

maksymalizacja zysków i zasobów finansowych przedsiębiorstwa.

Pierwszym posunięciem gospodarczym jest tu dobór takich metod i rytmu pozyskiwania

(łącznie ze zrywką i wywozem), które zapewnią maksymalną ochronę środowiska leśnego,
a tym samym zapewnią minimalizację kosztów rekultywacji środowiska leśnego. Wybrane
metody i rytm muszą być jednocześnie zgodne z rytmem sprzedaży drewna zapewniającym
możliwość uzyskania maksymalnych cen i zysków. Dobrane metody i rytm pozyskiwania
muszą również zapewnić maksymalną ochronę drewna przed degradacją w czasie prac
technologicznych i transportowych oraz później – w czasie składowania. Maksymalne ceny
i zyski uzyskuje się wyłącznie za towar pełnowartościowy.

Przy doborze racjonalnych metod wyróbki drewna należy brać również pod uwagę taką

organizację pozyskiwania drewna, która zminimalizuje koszty składowania i konserwacji
drewna.

Następną decyzją, związaną jeszcze częściowo z organizacją i technologią ścinki, ale

w dużej mierze już i z obróbką drewna, jest dobór stopnia obróbki drewna. Wiadomo, że wraz
ze wzrostem stopnia obróbki rosną przychody właściciela towaru rynkowego. Dobór stopnia
obróbki w dużej mierze zależy od zasobów, którymi dysponuje właściciel lasu. Mając
możliwość ścinki tylko kilku drzew rocznie nie warto do tego celu kupować całego sprzętu;
może okazać się, że sprzedaż tego drewna na pniu jest najbardziej racjonalnym rozwiązaniem.

W drewnie wielkowymiarowym czynności mające na celu optymalne wykorzystanie

drewna zaczynają się już w lesie i mogą tu być prowadzone bez wsparcia komputerowego.
Przy podziale pozyskanego drewna wykorzystuje się tu trzy metody klasyfikacji i manipulacji
surowca:

—

od odziomka,

—

od wierzchołka,

—

od środka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyróbkę sortymentów od odziomka prowadzi się w pierwszej kolejności, a jej celem

jest:

—

odcięcie drewna najwyższej jakości sortymentów specjalnych (drewno na okleinę,
zapałki, sklejkę itp),

—

odcięcie drewna z wadami uniemożliwiającymi przeznaczenie go na cele przemysłowe
(zwykle z nadmierną odziomkową zgnilizną miękką).
Po ewentualnym odcięciu odziomka przystępuje się do wyróbki drewna od wierzchołka

odcinając potrzebną liczbę wałków z przeznaczeniem ich na drewno stosowe.

Wówczas, gdy w części środkowej występuje nadmierne nagromadzenie wad drewna,

w drugim etapie wyróbkę prowadzi się od środka, tnąc drewno na wałki o znormalizowanej
długości. Po wycięciu wadliwego odcinka pnia dalszą wyróbkę przy długiej kłodzie
wierzchołkowej prowadzi się od wierzchołka. Gdy kłoda wierzchołkowa jest krótka, a po
odcięciu wałka drewna z nadmiernymi wadami niemożliwe jest jej przeznaczenie na cele
przemysłowe, wyróbkę od środka (cięcia na wałki) kontynuuje się nadal aż do miejsca
najcieńszego.

Po zakończeniu opisanej manipulacji, szczególnie od odziomka, pozostaje kłoda, która

w zasadzie będzie sprzedana przemysłowi tartacznemu. Często ze względów transportowych
musi być ona skrócona. Zwykle czynność ta jest u nas wykonywana dość mechanicznie. Na
przykład odcina się od odziomka kłody o długości transportowej równej 9 m (lub innej
preferowanej) pozostawiając część wierzchołkową, jak wyda".

Komputerowe wspomaganie optymalnego podziału drewna średniowymiarowego daje

bardzo duże korzyści. Często w jednej sztuce tego drewna obecna jest po kilka stref różnej
użyteczności. W odziomku jest drewno przydatne na tarcicę, dalej – na kopalniaki,
papierówkę, kołki, palisadę itp. w warunkach leśnych szybkie podjęcie optymalnej decyzji
bez wspomagania komputerowego praktycznie jest niemożliwe. Racjonalna wyróbka tego
drewna możliwa jest tylko na składnicach zmechanizowanych wyposażonych w spierające
systemy komputerowe.
Konserwacja drewna

Obszerny materiał dowodzący, że drewno doskonale przechowuje się w ziemi i w wodzie

oraz na powietrzu, dostarczyły prace wykopaliskowe oraz dotychczas istniejące wielowieczne
budowle wodne i ziemne. Trwałością drewna nazywamy zatem odporność na zniszczenie
przez czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne. Trwałość w dużym stopniu zależy od
budowy anatomicznej i składu chemicznego drewna oraz od czynników otoczenia.
W suchych, przewietrzanych, a także klimatyzowanych pomieszczeniach okres trwałości
drewna, które nie zostało zaatakowane przez owady lub grzyby, praktycznie jest
nieograniczony. Budowa drewna ma niewątpliwy wpływ na jego trwałość. Jak wynika
z poczynionych obserwacji gęstość drewna danego gatunku jest wskaźnikiem trwałości,
drewno o dużej gęstości jest uważane za wytrzymalsze na działanie czynników
fizykochemicznych. Drewno twardzieli jest na ogół trwalsze od bielu. Przyjmuje się, że
drewno drzew o średnim wieku wyróżnia się większą trwałością, niż w młodszym lub
starszym. Można zatem mówić o różnych stopniach trwałości drewna, które starano się od
wielu lat uszeregować według pewnej skali i zależności. Według starożytnych autorów,
niektóre rodzaje cyprysa, cedru, modrzewia, cisa, dębu, oliwki zupełnie nie ulegają gniciu.
W skali trwałości względnej (trwałość na powietrzu, w wodzie, w suchym powietrzu)
w odniesieniu do trwałości dębu przyjętej za 100 następnymi pod względem trwałości są
następujące gatunki: wiąz górski (90), modrzew (80–95), sosna (60–90), świerk (50–75),
jesion (64), buk (40–70), osika (50–95), olcha (38–100), brzoza (38–40), wierzba, topola
(30–35). Ciekawa jest również skala bezwzględna dotycząca trwałości drewna w latach
użytkowania na wolnym powietrzu, w pomieszczeniach zamkniętych bez przewiewu,
w warunkach niezmiennie suchych i niezmiennie wilgotnych. W tej skali najmniej trwałym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

okazało się drewno olchy, osiki, brzozy, jesionu, a najbardziej trwałym dębu, osiągając
następujące wskaźniki: trwałość na wolnym powietrzu 120 lat, w pomieszczeniach
zamkniętych bez przewiewu 200 lat, w warunkach niezmiennie suchych 1800 lat,
a w warunkach niezmiennie wilgotnych 700 lat.

Wydawać się zatem może, że drewno jest materiałem bardzo trwałym nie podlegającym

deprecjacji, to jednak w niesprzyjających warunkach użytkowania i składowania okazuje się
materiałem łatwo ulegającym zniszczeniu przez grzyby, owady, ulega pękaniu i paczeniu.
Dotyczy to szczególnie drewna okrągłego, w którym od momentu ścinki, a często już za życia
drzewa zaczynają zachodzić zmiany własności technicznych oraz struktury. Zmiany te
przebiegają w sposób bardzo zróżnicowany i zależą od wielu czynników, a szczególnie
gatunku drewna, warunków otoczenia w jakich znajduje się składowany surowiec oraz
okresu, w tym pory roku.

Drzewo po ścięciu w stosunkowo krótkim czasie może być zasiedlone przez liczne

gatunki szkodników (fizjologicznych i technicznych) owadzich i grzybów (szczególnie
podatne na uszkodzenia są gatunki iglaste oraz liściaste beztwardzielowe). Pękanie drewna
będące następstwem zmiany pierwotnej wilgotności procesy te może znacznie przyspieszać.
Z uwagi na niskie temperatury w I i IV kwartale zjawiska te występują w drewnie w znacznie
mniejszym stopniu, stąd też istnieje opinia, że drewno ze ścinki zimowej posiada lepsze
właściwości od drewna pozyskiwanego w okresie letnim (za ścinkę zimową uważa się okres
od 1 października do 31 marca, tj. okres spoczynku wegetacyjnego). Faktem jest, że jest
bardziej odporne na działanie grzybów i trudniej ulega procesom rozkładowym.

Zbyt niska temperatura powoduje brak możliwości zaistnienia procesów destrukcyjnych,

ponadto spowalnia proces wysychania drewna mającego dość znaczną wilgotność. Stąd też
wysycha ono bardziej równomiernie w stosunku do drewna pozyskiwanego w porze letniej,
w którym szybko przebiegający proces wysychania może powodować powstawanie naprężeń,
a w ślad za tym liczniejszych i większych pęknięć.

W lesie i na różnego rodzaju składnicach magazynowane są niekiedy w określonych

sytuacjach znaczne ilości surowca drzewnego. Na skutek składowania i działania warunków
otoczenia surowiec traci swą jakość i wartość. Z drugiej strony surowiec ten staje się
przyczyną rozmnoży i gradacji szkodliwych owadów jeżeli w odpowiednim czasie nie
zostanie właściwie zabezpieczony lub w porę wywieziony i przerobiony. Jeszcze do niedawna
obowiązujący system dostaw surowca w określonym okresie i ilościach zmuszał leśników do
tworzenia znacznych zapasów drewna w lesie, celem stworzenie możliwości wykonania
planów dostaw określonych sortymentów bez względu na porę roku, warunki atmosferyczne,
stan dróg i posiadanych środków transportowych oraz opracowywania metod zabezpieczenia
i ochrony drewna przed owadami i grzybami.

Wydawać się może, że przy założeniu prawidłowej rotacji drewna w lesie i wszelkiego

rodzaju składnicach, problematyka konserwacji drewna już nie istnieje. W normalnych
warunkach gospodarowania jest to pogląd słuszny, jednak w przypadku wystąpienia klęsk
ż

ywiołowych jak wiatrołomy, śniegołomy, czy też masowe wypadanie drzew po gradacjach

owadów lub też na skutek nagłego często nawarstwiającego się pogarszania warunków
ekologicznych sytuacja ulega niekiedy gwałtownym zmianom w bardzo krótkim okresie
czasu. Zjawiska te mają miejsce nie tylko w Polsce, występują również w innych krajach
europejskich i to w dość znacznych rozmiarach, co przy praktycznie już istniejącej
globalizacji rynku i swobodnym przepływie znacznych ilości surowca drzewnego pomiędzy
krajami stwarza określone problemy. Jest to szczególnie zauważalne w momencie, gdy na
rynku zaczynają pojawiać się zbyt nadmierne masy surowca poklęskowego po bardzo niskich
cenach. Dlatego też w każdym okresie może zaistnieć sytuacja, w której zajdzie potrzeba
zmagazynowania i krótko lub długotrwałego przechowywania i składowania znacznych ilości
drewna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposoby zabezpieczania i konserwacji drewna w zasadzie możemy podzielić na

bezpośrednie oraz pośrednio związane z procesem pozyskania i wprowadzania drewna do
obrotu.

Prawidłowa ścinka drzew, okrzesywanie i wyróbka kłód, a następnie zrywka i transport

to podstawowa metoda zapobiegania deprecjacji (obniżeniu wartości użytkowej
i wartościowej) surowca drzewnego w pierwszej fazie obrotu. Polega ona na prawidłowym
wykonywaniu, organizacji prac oraz wyborze technologii w pozyskaniu, zrywce i wywozie
drewna. Przy wykonywaniu tych prac może powstać w drewnie szereg uszkodzeń (wad)
polegających na:

—

rozłupywaniu, pękaniu i ranieniu drewna najcenniejszych odziomkowych części strzał;

—

odarciu kory z drzew ścinanych i stojących, wyrabianych dłużyc i kłód podczas obalania
drzew, zrywki i mygłowania;

—

nieprawidłowym przerzynaniu dłużyc na kłody przy wyróbce już określonych
sortymentów.
Głównymi przyczynami powstawania wymienionych uszkodzeń drewna to zła

organizacja i technika wykonywania prac, brak odpowiedniego przeszkolenia oraz nadzoru,
często też zwykła nieświadomość. Dlatego też podczas wykonywania prac przy pozyskaniu
drewna należy zwrócić uwagę na zjawisko pękania drewna, na które szczególnie narażone są
takie gatunki jak dąb, jesion, buk. Stąd też należy stosować ścinkę niską tzn. nie wyżej od
ziemi niż ¼ średnicy pnia w miejscu rozwidlenia korzeni. Przy przerzynaniu dłużyc gatunków
podatnych na pękanie rzazy należy wykonywać na sękach oraz w miejscach rozwidleń.
Ponadto liściaste sortymenty cenne winny bezpośrednio po manipulacji mieć czoła
zabezpieczone przed szybkim wysychaniem np. farbą emulsyjną. Konieczne jest również
natychmiastowe lokalizowanie pęknięć i zabijanie ich końców przy pomocy esów od strony
obwodu.

Najskuteczniejszym sposobem ochrony drewna (zabezpieczania) przed deprecjacją nie

wymagającym nakładów finansowych jest bezpośredni przerób drewna po jego pozyskaniu.
Istotą takiego działania jest uniknięcie zmian zachodzących w czasie między pozyskaniem
a przerobem. Do pośrednich sposobów konserwacji drewna należy również wybór pory
ś

cinki. Najodpowiedniejszą porą ścinki również ze względu na wymogi ochrony lasu jest

okres spoczynku wegetacyjnego, przyjmowany od 1 października do 31 marca roku
następnego (okres zimowy). W przypadku pozyskiwania surowca drzewnego w okresie
letnim ze względu ochrony lasu konieczne jest aby drewno było wyrabiane bezpośrednio po
ś

cięciu i maksymalnie w ciągu 3 tygodni wywożone z lasu i przerobione (praktycznie, aby nie

dopuścić do rozwoju sinizny okres ten winien wynosić 2 tygodnie). Surowiec iglasty z cięć
jesienno-zimowych zalegający w lesie lub składnicach w pobliżu drzewostanów iglastych
powinien zgodnie z „Instrukcją ochrony lasu" zostać zabezpieczony środkami chemicznymi
lub okorowany przed dniem 15 maja. Celem niedopuszczenia do rozmnoży owadów wymóg
korowania lub oprysku środkami chemicznymi dotyczy również surowca z cięć letnich
(pozyskanego po 15 maja), który nie został wywieziony z lasu w okresie 3 tygodni od
momentu pozyskania. Zabiegu korowania lub oprysków nie trzeba stosować w przypadku gdy
surowiec zostanie wywieziony na składnicę zlokalizowaną w odległości powyżej 3 km od
lasu.

Stan największego zagrożenia przez techniczne szkodniki drewna i grzyby powodujące

siniznę, brunatnicę, zaparzenie a następnie zgniliznę występuje w II i III kwartale. Grzyby
optymalne warunki rozwoju znajdują w temperaturze 20–22°C, zaś największe zagrożenie ze
strony sinizny występuje przy temperaturze 22,5–29°C oraz wilgotności drewna 33–82%,
poniżej 28–30% oraz powyżej 138–150% całkowicie zanika. Ze strony owadów największe
zagrożenie rozpoczyna się w maju, osiąga swe apogeum w czerwcu i lipcu utrzymując się do
końca sierpnia. Wśród szkodników wtórnych zagrażających składowanemu drewnu w lesie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i na składnicach najgroźniejsze są szkodniki fizjologiczne wygryzające chodniki
powierzchniowe, do których należą głównie korniki, bogatki, przypłaszczki i opiętki oraz
szkodniki fizjologiczno-techniczne, których larwy zakładają chodniki głębokie, a więc
kózkowate, ścigi, żerdzianki, drwalniki, trzpienniki, spuszczele i inne.

Biorąc pod uwagę przedstawione czynniki mające wpływ na deprecjację drewna

konserwacja metodami bezpośrednimi może odbywać się poprzez:

—

konserwację na wilgotno, polegającą na utrzymaniu, a nawet maksymalnym
podwyższeniu naturalnej wilgotności drewna za życia i bezpośrednio po ścięciu. Ten
rodzaj konserwacji jest szczególnie przydatny do długotrwałego przechowywania drewna
w tym poklęskowego;

—

konserwację na sucho, polegająca na obniżaniu wilgotności drewna poniżej punktu
nasycenia włókien (podstawową operacją w tej metodzie było korowanie drewna).
W chwili obecnej konserwacja na sucho jest praktycznie rzadko stosowana, zaś sam
proces wysychania drewna jest normalnym zjawiskiem występującym po ścięciu drzewa;

—

konserwację środkami chemicznymi.
W praktyce do bezpośrednich sposobów konserwacji drewna polegających na stworzeniu

warunków otoczenia, w których nie istnieje możliwości rozwoju w drewnie grzybów czy
opanowania go przez owady zaliczamy:

—

konserwację metodą pławienia i zatapiania,

—

konserwację metodą zraszania,

—

konserwację środkami chemicznymi.

—

Konserwacja drewna metodą pławienia i zatapiania polega na całkowitym lub
częściowym zanurzeniu drewna w zbiornikach wodnych (sztucznych, naturalnych).
Nasycenie drewna wodą zahamowuje całkowicie lub prawie całkowicie rozwój owadów
i grzybów niszczących drewno oraz zapobiega powstawaniu pęknięć. Do pławienia
i zatapiania należy przeznaczać surowiec w korze i zabezpieczać go maksymalnie szybko
jeżeli jest pozyskany (uprzątany) w porze letniej szczególnie od połowy maja. Surowiec
szczególnie do pławienia musi być w stanie świeżym. Drewno przeschnięte z cięć
sanitarnych czy też pochodzące z uprzątania klęsk żywiołowych co z konieczności musi
być rozłożone w czasie, osiąga pełną wilgotność dopiero po okresie wielomiesięcznego
zanurzenia w wodzie. W tym czasie może podlegać działaniu rozwoju owadów i grzybów
niszczących drewno. Należy pamiętać, że przy stosowaniu konserwacji metodą
pławienia, szczególnie narażone jest na infekcje drewno wynurzone z wody, stąd też
konieczne jest obciążenie drewna konserwowanego przez dłuższy okres poprzez
wciąganie jednej tratwy na drugą lub kotwiczenie magazynowanego surowca do dna
zbiornika. Pomimo, że przechowywanie drewna w zbiornikach wodnych w zasadzie nie
ma wpływu na środowisko wodne, to jednak korzystanie ze zbiornika musi być
każdorazowo

uzgadniane

z odpowiednimi

władzami.

W każdym

przypadku

magazynowania drewna w wodzie konieczne jest uzyskanie pozwolenia wodno-
prawnego wydawanego przez starostę na podstawie ustawy o prawie wodnym, która
traktuje zatapianie drewna jako szczególne korzystanie z wód.
Konserwacja drewna metodą zraszania, polegająca na utrzymaniu stanu nasycenia

włókien wodą jest najbardziej rozpowszechnioną metodą długotrwałego przechowywania
drewna.

Zaletami tej metody są:

—

mała szkodliwość dla środowiska;

—

możliwość przechowywania dużych praktycznie nieograniczonych ilości drewna;

—

możliwość zastosowania w każdym miejscu gdzie istnieje dostęp do zasilania wodnego
(naturalne zbiorniki wodne, rzeki, strumienie, studnie, wodociągi);

—

możliwość szybkiej zmiany lokalizacji składowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wodę do zraszania najbardziej ekonomicznie pobierać jest ze zbiorników naturalnych,

szczególnie z tych, gdzie istnieje możliwość wykorzystania różnic poziomu do zasilania
deszczowni wodą (tereny górskie). Zraszanie drewna przeprowadza się zwykle wykorzystując
typowe urządzenia do zraszania szkółek leśnych lub deszczownie wykorzystywane
w rolnictwie. Rozmieszczenie zraszaczy winno uwzględniać również nawilżanie czół. Do
zraszania należy dłużyce układać w mygły ścisłe o wysokości nawet powyżej 7 m, bez
przekładek, bezpośrednio na ziemi. Zraszanie należy przeprowadzać codziennie przez 12–16
godzin na dobę, w miesiącach od maja do końca września (z wyjątkiem dni o ciągłych
opadach). Wybrany teren do składowania drewna w tej metodzie winien charakteryzować się
pewnym spadkiem, umożliwiającym zbieranie nadmiaru wody i zastosowanie obiegu
zamkniętego, ze względu na wymogi ochrony środowiska.

Konserwacja drewna środkami chemicznymi jest ostateczną koniecznością w sytuacji

gdy nie możemy zastosować konserwacji wodą. Alternatywą tej metody jest korowanie
drewna. Nie można zabezpieczać drewna chemicznie przeznaczonego do zraszania, zatapiania
i pławienia. Szczegółowe zasady stosowania oprysków chemicznych precyzuje „Instrukcja
ochrony lasu”.
Rejestrator jako narzędzie prowadzenia przychodu i rozchodu drewna oraz szacunków
brakarskich

W związku z rozwojem Systemu Informatycznego Lasów Państwowych pojawiła się

potrzeba zautomatyzowania procesu rejestracji danych podstawowych na poziomie leśnictwa.
Programy usprawniają proces sporządzania dokumentów, a dodatkowo spełniają następujące
cele:
1)

Przygotowywują i przetwarzają dane w układzie systemu LAS oraz innych modułów
SILP w taki sposób, aby mogły one być następnie automatycznie wymieniane
z komputerem w nadleśnictwie. Pozwala to na usprawnienie i przyśpieszenie pracy
systemu w nadleśnictwie oraz eliminuje błędy pojawiające się na etapie ręcznego
wprowadzania danych,

Posiada aktualne i zgodne z systemem LAS informacje, istotne dla prowadzenia
dokumentacji w leśnictwie,

Kontroluje poprawność wprowadzanych w terenie danych w celu wyeliminowania
potencjalnych błędów,

Obsługuje wszystkie podstawowe dokumenty związane z ewidencją drewna oraz
ewidencją pracy,

Porządkuje ewidencję dokumentów, poprzez zapewnienie unikalności numeracji
i ujednolicenie wydruków.

Aktualnie system REJESTRATOR LEŚNICZEGO składa się z programu LEŚNIK,

programu komunikacyjnego RT, programu SIBOFAST do porządkowania dysków oraz
INTERFEJSU LEŚNIK-LAS (podsystem REJESTRATOR) obsługującego przejmowanie
danych do systemu LAS w nadleśnictwie. System REJESTRATOR LEŚNICZEGO jest
jednym ze składników Systemu Informatycznego Lasów Państwowych (SILP). Program
LEŚNIK służy do obsługi i edycji następujących dokumentów sporządzanych w leśnictwie:

—

Rejestr Odbiórki Drewna (ROD),

—

Kwity zrywkowe, podwozowe, wywozowe, asygnaty, specyfikacje manipulacyjne (KZ1,
KZ2, KP, KW, SM)

—

Wykaz Robót (WR),

—

Dziennik Obecności Robotnika (DOR).
Dzięki temu programowi leśniczy posiada bieżącą informację o stanie drewna

w leśnictwie oraz planowanych w danym roku zabiegach gospodarczych. Program generuje
dokumenty ścisłego zarachowania oraz pomocnicze zestawienia typu informacyjno-
statystycznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Program do szacunków brakarskich BRAKARZ służy do rejestracji danych

gromadzonych terenie, do raptularza Wzór nr 1 oraz Wzór nr 1a. Główne zadanie aplikacji
polega na zautomatyzowaniu i ułatwieniu pracy leśniczego, przy jednoczesnym przejściu od
„ręcznych" metod sporządzania raptularzy w postaci papierowej, do technik wprowadzania
danych w postaci elektronicznej.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co rozumiesz pod pojęciem użytkowanie lasu?

Co oznacza pojęcie „plan cięć”?

Jak zdefiniujesz etat użytków rębnych?

W jaki sposób można konserwować drewno?

Jakie są rodzaje etatów?

W jaki sposób pozyskuje się drewno w trzebieżach?

Jakie są sposoby pozyskania drewna w czyszczeniach?

Jakie są sposoby pozyskania drewna na zrębach?

Jakie są rodzaje użytków leśnych?

10.

Jakie role w procesie pozyskania drewna odgrywa szacunek brakarski?

11.

Jakie role w procesie pozyskania drewna wspomaga rejestrator leśniczego?

12.

Jakie znasz dokumenty dotyczące obrotu drewnem w LP?

13.

Jakie elementy należy wziąć pod uwagę przy projektowaniu harmonogramu prac
pozyskaniowych?

14.

Jakie są poziomy techniki wykonywania prac pozyskaniowych?

15.

Jakie znasz kryteria podziału systemów (metod) pozyskania drewna?

16.

Jak zdefiniujesz racjonalną wyróbkę drewna?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj kwartalny harmonogram prac związanych z pozyskaniem drewna (pomiń

aspekty rynku drzewnego). Na podstawie planów pozyskania i opisu sytuacji sanitarnej
leśnictwa oraz kalendarza ochrony lasu i hodowli lasu

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać odpowiedni rozdział w podręczniku,

przeanalizować dołączone do ćwiczenia dokumenty,

podzielić plan pozyskania (wniosek cięć) na poszczególne rodzaje użytkowania,

wykonać dodatkowe podziały ze względu na główny, gatunek występujący w planie
pozyskania, oraz na masę poszczególnych sortymentów.

zaproponować termin wykonania pozyskania drewna, na podstawie występujących
w szacunku głównych gatunków, oraz sortymentów, kierując się właściwościami drewna,
zasadami hodowli i ochrony lasu,

zweryfikować swoje wyliczenie o możliwe występowanie cieć sanitarnych,

zapisać wszystkie terminy dla poszczególnych powierzchni (pozycji planu cięć),

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

—

poradnik dla ucznia,

—

plan cieć (wniosek cieć),

—

opis stanu sanitarnego lasu,

—

kalkulator,

—

kartka papieru,

—

długopis.

Ćwiczenie 2

Na podstawie szacunku brakarskiego w leśnictwie wykonanego przez całą grupę (klasę)

w 3-4 drzewostanach rębnych. Wykonaj analizę planu pozyskania sortymentów drzewnych
w użytkach rębnych dla całego leśnictwa i twego zrębu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać odpowiedni rozdział w podręczniku,

odnaleźć odpowiednie informacje w dostarczonych prze nauczyciela dokumentach,

sprawdzić, czy wszystkie niezbędne do realizacji zadania narzędzia,

podzielić się rolami z członkami grupy (zapisujący, mierzący wysokość itp.),

wykonać szacunek brakarski na odpowiednim formularzu,

wprowadzić szacunek do programu ACER,

przeliczyć szacunki po wprowadzeniu szacunków przez wszystkie grupy,

wydrukować zestawienia mas dla całego leśnictwa (użytki rębne) i własnej powierzchni,

przeanalizować wydruki,

10)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

Wyposażenie stanowiska pracy:

—

poradnik dla ucznia,

—

rednicomierz,

—

taśma pomiarowa,

—

wysokościomierz,

—

wykaz powierzchni do wykonania szacunków brakarskich.

—

SILP z ACER i drukarką.

Ćwiczenie 3

Zakład usług leśnych w Twoim leśnictwie ma na stanie sprzęt wypisany w załączniku 1

do ćwiczenia. Ustal z właścicielem ZUL sposób prowadzenia jednego ze zrębów w lesie
(opisanego w załączniku 2). Określ zapotrzebowanie na materiały pędne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać odpowiedni rozdział w podręczniku,

odnaleźć odpowiednie normy zużycia paliwa i oleju dla pilarki i innych urządzeń
mechanicznych,

odnaleźć informacje o planowanej do pozyskania masie poszczególnych sortymentów
i gatunków,

dobrać do określonych warunków technicznych i terenowych metodę pozyskania drewna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przemnożyć poszczególne normy zużycia paliwa i oleju przez masę, dla określonych
operacji i sortymentów,

zaprezentować wykonane ćwiczenie i porównać z wynikami innych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

—

poradnik dla ucznia,

—

kalkulator lub komputer wraz z arkuszem kalkulacyjnym,

—

załącznik 1 – lista maszyn i urządzeń ZUL,

—

załącznik 2 – opis powierzchni zrębowej i wyciąg z wniosku cięć,

—

odpowiednie normy zużycia paliwa i oleju,

—

kartka papieru,

—

długopis.

Ćwiczenie 4

Na podstawie wydruków z rejestratora trzech ROD’ów i wydruku z SILP trzech

WOD’ow wykonaj na formularzu kwit wywozowy do firmy ZSL, na podstawie umowy
nr1/2010; (ćwiczenie nie zakłada umiejętności korzystania z rejestratora ani magazynu
drewna podsystemu las).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać odpowiedni rozdział w podręczniku,

przeanalizować informacje zawarte w WOD i ROD,

sprawdzić, czy wszystkie informacje do sporządzenia kwitu wywozowego znajdują się
w WOD i ROD,

wykonać odpowiednie zestawienie w formularzu kwitu wywozowego,

sprawdzić kompletność i poprawność wpisania wszystkich informacji i mas,

podsumować wywożone masy drewna.

zaprezentować wykonane ćwiczenie i porównać z wynikami innych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

—

poradnik dla ucznia,

—

trzy wydruki ROD z rejestratora i trzy wydruki WOD z SILP,

—

formularz identyczny z kwitem wywozowym,

—

kalkulator lub komputer wraz z arkuszem kalkulacyjnym,

—

kartka papieru,

—

długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować użytkowanie główne i uboczne?

określić rolę planu urządzania lasu w planowaniu cięć?

scharakteryzować poszczególne etaty cięć?

wyjaśnić potrzebę racjonalnej wyróbki sortymentów drzewnych?

wyjaśnić potrzebę konserwacji drewna?

narysować schematy systemów (metod) pozyskiwania drewna
w poszczególnych etapach rozwoju drzewostanu i poszczególnych
kategoriach cięć?

zaplanować pozyskanie drewna w leśnictwie?

sporządzić harmonogram pozyskania drewna w leśnictwie?

wykorzystać wydruki rejestratora leśniczego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Przemysłowe wykorzystanie drewna

4.2.1. Materiał nauczania

Ogólne wiadomości o przemyśle drzewnym

Drewno użytkowe w przemyśle może być przetwarzany w różnoraki sposób:

przerób mechaniczny (fizyczny) – przez zwykły podział w tartakach przy pomocy
traków, lub innych mniej lub bardziej specjalistycznych pił. Podczas tego przerobu
powstają m.in.: deski i elementy sklejki. Przerób mechaniczny dzieli się w zależności od
stopnia skomplikowania na:

obróbkę pierwiastkową, gdzie drewno dzieli się na mniejsze elementy,

obróbkę wtórną, gdzie drewno łączy się również z innymi materiałami:
(meblarstwo, szkutnictwo, stolarka budowlana),

przerób chemiczny – gdzie z drewna zostają wyodrębnione poszczególne jego składniki
chemiczne. Przerób chemiczny dzieli się na:

celulozowo-papierniczy, gdzie powstaje: papier, celuloza, tektura i inne,

piroliza – destylacja rozkładowa drewna, gdzie powstaje: gaz drzewny i węgiel
drzewny,

ekstrakcja – gdzie wyodrębnia się garbniki (z drewna i kory), produktów
ż

ywicznych z karpiny,

hydroliza drewna – scukrzanie drewna,

przerób fizyko-chemiczny – łączący w sobie przerób chemiczny i mechaniczny, zwany
też ulepszaniem drewna; dzieli się na:

przemysł płytowy – gdzie powstają: sklejki, płyty stolarskie, pilśniowe i wiórowe,

produkcja drewna ulepszonego – warstwowego i prasowanego,

nasycanie drewna – gdzie drewno zostaje nasycone środkami owadobójczymi,
przeciwgrzybicznymi i przeciwogniowymi,

produkcja mąki drzewnej.

Każdy rodzaj przemysłu drzewnego wymaga zastosowania różnych metod, narzędzi,

maszyn

i urządzeń

wykonania

przedmiotu

przerobu.

Bogactwo

rozwiązań

technologicznych zmierzających do zmiany drewna okrągłego w przedmiot użytkowy jest
olbrzymia. W serwisie internetowym www.drewno.pl oraz www.drewno.com.pl można
dowiedzieć więcej na temat tego aspektu..
Użyteczność głównych polskich gatunków drewna

Sosna pospolita ma drewno łatwo obrabialne, mało elastyczne; o średniej kurczliwości.

Łatwo się barwi, lecz źle poleruje. Przed zniszczeniem przy ściskaniu i zginaniu trzeszczy
(posiada własności ostrzegawcze). Biel łatwo przesiąkliwy, daje się nasycać impregnatami,
twardziel trudno przesiąkliwa, o bardzo słabej nasycalności. Sinizna (wada występująca
bardzo często) obniża nasycalność bielu. Trwałość drewna szczególnie z twardziela
intensywnie zabarwioną, jest bardzo duża, w stanie suchym przekraczająca 1000 lat.

Drewno sosny pospolitej jest u nas głównie przerabiane na tarcicę, na którą zawsze jest

bardzo duże zapotrzebowanie budownictwa i meblarstwa. W tej dziedzinie bez wątpienia
największą jego zaletą jest bardzo duża wytrzymałość przy małym ciężarze i łatwość obróbki.
Wytrzymałość i zdolność wchłaniania znacznych ilości impregnatów czyni go bardzo cennym
materiałem na podkłady kolejowe. Duża odporność na ścieranie powoduje, że jest ono chętnie
stosowane do budowy podłóg i pokładów statków. W stanie okrągłym używane jest na
kopalniaki, stemple budowlane i słupy teleenergetyczne. W ostatnim dwudziestoleciu zaczęto
w świecie cenić okleinę sosnową. W dużej mierze związane to jest z dekoracyjnymi cechami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drewna tego gatunku, wynikającymi z dużych różnic w zabarwieniu poszczególnych
elementów budowy.

Wytrzymałość drewna sosnowego ze stanowisk z północy i ze wschodu Polski jest

najwyższa. Cewki mają tu długość nawet trzykrotnie większą niż w regionach centralnych.
Zróżnicowanie to może mieć istotne znaczenie dla przemysłu celulozowo-papierniczego.
Dobry papier można wykonać tylko z surowca jednorodnego.

Drewno modrzewiowe nadaje się do robót snycerskich. Dobrze się poleruje i polituruje,

le się barwi; przed barwieniem konieczne jest odżywiczenie. Drewno odporne na działanie

zasad i kwasów. W wodzie z czasem kamienieje. Trwałość naturalna w stanie suchym
(w budynku) jest bardzo duża – ocenia się ją na 1800 lat; w stanie mokrym (w wodzie) – na
około 500 lat. Wyrabia się z niego drewno tartaczne, okleinowe, pale portowe i mostowe.

Drewno modrzewia jest bardzo wytrzymałe i trwałe, co jest nieodzownym warunkiem

używania drewna w budownictwie wszelkiego rodzaju; dlatego też jest ono pierwszorzędnym
drewnem budulcowym i pod tym względem zajmuje pierwsze miejsce wśród wszystkich
gatunków drewna. W razie użycia do budowli wodnych, o ile jest w wodzie zupełnie
zanurzone, w zupełności dorównuje dębinie.

Drewno modrzewiowe nadaje się bardzo dobrze na materiał stolarski, gdyż odznacza się

bardzo ładnym rysunkiem (z powodu lekko falistego przebiegu słojów rocznych
i nieregularnego rozłożenia sęków po całym przekroju podłużnym deski, a nie regularnym,
jak u innych gatunków iglastych). Również cenione i poszukiwane jest drewno modrzewiowe
do wyrobu gontów.

U nas, z powodu małych zasobów drewna modrzewiowego, ma ono znaczenie głównie

w przemyśle stolarskim.

Jako opał, jest drewno modrzewiowe również pierwszorzędnej jakości, posiada wyższą

wartość opałową niż drewno sosny pospolitej.

Przy

przerobie

modrzewia

w zakładach

przemysłowych

występują

trudności

powodowane zażywiczeniem narzędzi. z tego powodu przemysł nie zawsze chce przyjmować
do przerobu większe partie surowca, które wymagają stosowania odmiennych, uciążliwych
technologii. Pojedyncze kłody można z powodzeniem przerabiać wraz z drewnem sosnowym.
Drewno modrzewiowe odbiera się więc oddzielnie tylko na specjalne zamówienie.
Najczęściej jest ono odbierane wraz z drewnem sosnowym pod nazwą „drewno sosnowe".

Na właściwym siedlisku (górskim) świerk tworzy prostą i pełną strzałę, daje duży

przyrost wytwarza bardzo wąskie słoje roczne; drewno zatem jest zwarte, proste i dobrze
łupliwe, posiada większą twardość i większą gęstość w porównaniu do drewna z nizin.
Szczególne znaczenie ma właściwe siedlisko dla jakości drewna świerkowego, które, jeżeli
pochodzi z siedliska odpowiedniego, jest drewnem pierwszorzędnej jakości, prawie że
równym drewnu sosny pospolitej. W innych przypadkach drewno świerkowe jest gorsze
i można go porównać niekiedy z drewnem miękkich gatunków liściastych. Mamy zatem do
czynienia jakby z drewnem dwóch odmiennych gatunków, znacznie różniących się między
sobą, więcej lub mniej użytecznych.

Cechą charakterystyczną drewna ze stanowisk górskich, przede wszystkim z większych

wysokości nad poziom morza, jest tendencja do wytwarzania szerokiej twardzicy.
Niekorzystny wpływ na jakość drewna potęguje jej tworzenie się w kolejnych latach po
przeciwnej stronie pnia, co sprzyja paczeniu się i pękaniu drewna obrobionego.

Ogólnie przyjmuje się, że nasze świerki wytwarzają drewno lekkie i miękkie, łatwo

łupliwe. Przy górnej granicy w Tatrach jest ono jednak często bardzo twarde i trudne
w obróbce. Przy ścince, a szczególnie przy okrzesywaniu piły łańcuchowe pękają, siekiery
szczerbią się. Bywa, że w takich warunkach robotnicy odmawiają pozyskiwania i drewno na
przykład z wiatrołomów, w całości musi być zaliczone do odpadów zrębowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cechą bardzo cenioną tego drewna są silne właściwości ostrzegawcze, to znaczy

trzeszczy ono przed zawaleniem się konstrukcji. Cecha ta jest szczególnie cenna przy drewnie
kopalniakowym.

Obróbkę skrawaniem utrudniają liczne, twarde sęki. Do obróbki gięciem nadaje się tylko

drewno młode. Drewno świerkowe jest mało kurczliwe, daje się suszyć szybko lecz w trakcie
suszenia łatwo pęka. Barwi się dobrze, poleruje źle, nasycaniu poddaje się średnio,
szczególnie twardziel. Drewno łatwopalne, odporne na działanie kwasów i zasad. Trwałość
w stanie suchym do 900 lat, na wolnym powietrzu – do 70 lat.

O ile drewno świerka, wyrosłego na właściwym siedlisku posiada wszystkie własności

techniczne w stopniu należytym i używane jest na wszelkie cele na równi z drewnem sosny
pospolitej, o tyle drewno świerków z siedlisk nizinnych posiada mniejszą wartość techniczną.
Dobre drewno świerkowe stanowi cenny materiał budowlany, przy czym wykazuje, obok
dostatecznej wytrzymałości, znaczną trwałość. Daje ono też doskonały materiał stolarski,
cieszący się ogromnym popytem. Drewno świerkowe znajduje szczególne zastosowanie
w przemyśle papierniczym, jako surowiec służący do wyrobu celulozy i ścieru. Świerk ma
cewki długie, cienkie a także silne, dostarcza zatem celulozę pierwszorzędnej jakości.

Budowa cewek i skład chemiczny drewna są cechami, dzięki którym drewno świerkowe

zaliczane jest do najlepszych surowców celulozowo-papierniczych, zarówno na celulozę jak
i na ścier. Podkreślić jednak należy ponownie, że sosna ze stanowisk północnych ma wymiary
cewek (zwanych w przemyśle chemicznym „włóknami”) podobne do świerkowych.

Na podkreślenie zasługuje szczególna przydatność drewna świerkowego do budowy

instrumentów muzycznych. Wprawdzie możliwe jest stosowanie na ten cel również drewna
innych gatunków, w tym też niektórych liściastych, to jednak podstawowym surowcem do
budowy instrumentów koncertowych było i jest nadal drewno świerkowe.

Ogólnie uważa się, że drewno jodłowe jest lekkie, miękkie, bardzo łupliwe, łatwo

zapalne, a kurczliwość ma małą. Suszy się łatwo, lecz jest skłonne do paczenia się. Obróbka
skrawaniem jest dość łatwa, lecz wskutek włóknistej powierzchni piłowanie świeżego
(wilgotnego) drewna jest trudne. Przy struganiu i frezowaniu narzędzia powinny być bardzo
ostre, gdyż w przeciwnym wypadku powierzchnia jest włóknista. Drewno (zwłaszcza o małej
wilgotności) łatwo pęka i wyłupuje się przy struganiu. Nadaje się do wyrobów snycerskich.
Dość dobrze się barwi, źle poleruje i źle polituruje. Nasycalność średnia. Odporne jest na
działanie zasad i kwasów o stężeniu do 10%.

Drewno jodłowe nie jest lubiane przez stolarzy, a drwale często niechętnie wyrabiają

z niego szczapy. Przyczyną jest występująca w wielu drzewach falistość „włókien”
przebiegająca w kierunku obwodowym. Charakterystyczne, że w sąsiadujących ze sobą
słojach „fale" bywają przesunięte o część fazy. Cecha ta występuje częściej w starych jodłach
i w górach niż w młodych i na Pogórzu lub nizinach. W przypadkach krańcowych przełupanie
wałka, szczególnie odziomkowego staje się niemożliwe i szczapy muszą być wyrabiane drogą
przerzynki pilarką wzdłuż „włókien”.

Tarcica wyrobiona z takiego drewna nie daje się dobrze heblować i polerować. Jak

twierdzą stolarze zawsze się je obrabia „pod włos”. Trwałość drewna jodłowego jest podobna
jak i świerkowego.

W przemyśle mas włóknistych drewno jodłowe jest mniej cenione niż świerkowe.

Powodem tego są krótsze i grubsze cewki, zapychanie się sit przy sortowaniu celulozy.

Drewno dębowe jest na ogół prostowłókniste, dość ciężkie, łatwo łupliwe. Kurczliwość

rednia. Jest trudno zapalne. Łatwe w obróbce skrawaniem i gięciem; nadaje się również do

robót snycerskich. Poleruje się trudno, barwi się i klei dobrze. Biel dość łatwo nasycalny,
twardziel prawie w ogóle nie nasycalna. Wykazuje właściwości ostrzegawcze. Drewno trudne
w suszeniu. Łatwo ulega zaskorupieniu, paczy się i pęka (pęknięcia wewnętrzne). Wskutek
dużej zawartości garbników pod działaniem związków żelaza i klejów o odczynie zasadowym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powstają atramentowe plamy. Z tej samej przyczyny koroduje metale. Twardziel dębu
szypułkowego jest nieprzepuszczalna dla cieczy i gazów, i z tego powodu jest cennym
surowcem do produkcji beczek na płyny, szczególnie gazowane.

Z powodu licznych i szerokich promieni drzewnych drewno dębowe jest bardzo dobrze

łupliwe; własność ta odgrywa rolę szczególną, ze względu na przydatność drewna do wyrobu
klepek.

Zawartość garbnika nadaje dębinie znaczną trwałość i dlatego wraz z dużą

wytrzymałością sprzyja używaniu go do celów budowlanych, a szczególnie do budowli
wodnych. Dębina jest drewnem twardym i ciężkim, a jednak do obrabiania łatwym. Jeżeli
uwzględnimy oprócz tego wysoką wartość opałową drewna dębowego, to dojdziemy do
przekonania, że dębinę zupełnie słusznie najbardziej się ceni ze wszystkich naszych gatunków
liściastych. Grubsze sztuki dębiny przy większej długości strzały, proste, przedstawiają
ogromną wartość i użyteczność.

Obecnie dębina jest ceniona głównie jako drewno okleinowe. Spotyka się często

twierdzenia, że ilość tego drewna w lasach naszych jest ograniczona i z trudem wystarcza na
zaopatrzenie naszego rynku drzewnego. Wydaje się, że sytuacja jest wręcz odwrotna
i znaczna część tego drewna przerabiana jest na tarcicę. Istnieje możliwość korzystnego jego
eksportu i sprowadzenia w zamian gatunków tropikalnych urozmaicających nasz rynek
meblarski.

Znaczna ilość drewna dębowego przerabiana jest w tartakach na fryzy dla meblarstwa

i na produkcję parkietów. Przemysł na ten cel poszukuje jednak dębiny lepszej, grubszej.
Dębina cienka, bielasta, pochodząca z cięć pielęgnacyjnych i z drugiego piętra drzewostanów
nie jest chętnie przerabiana i w dużej ilości przeznaczana jest na drewno opałowe. Wprawdzie
może być ona przerabiana na celulozę i płyty wiórowe; obydwa te produkty są jednak
wówczas mniej cenione przez użytkowników niż produkty z drewna gatunków iglastych.

W budynkach murowanych drewno dębowe jest używane do wykańczania wnętrz

(parkiety, boazerie, schody), na które dębina jest odpowiednim materiałem. W budownictwie
jednorodzinnym dużo drewna zużywa się na wiązania dachowe, na które jest jednak dębina
niechętnie stosowana z uwagi na cenę, ciężar i twardość utrudniającą wbijanie gwoździ.
z tego też powodu w budownictwie miejskim nie jest chętnie widziana do zagospodarowania
placów budowy (rusztowania, szalunki).

Drewno bukowe odznacza się znacznie większą gamą zastosowań niż drewno dębowe.

Stosuje się go we wszystkich dziedzinach, w których przerabiane jest drewno dębowe.
Oprócz tego stosowane jest ono chętnie w przemyśle celulozowym i płytowym, mimo
znacznej jego gęstości i ciężaru.

Należy do rodzajów twardych; wytrzymałość buka, zwłaszcza na złamanie, jest mała.

Drewno jest zwykle cienkowłókniste, daje się zatem łatwo i gładko obrabiać; jest bardzo
łatwo łupliwe, przy czym powierzchnie przełupania są gładkie i mają silny połysk.

Drewno buka ma wysoką wartość opałową, która stawia go na pierwszym miejscu wśród

innych rodzajów drzew.

Powszechnie uważa się, że drewno bukowe jest średnio ciężkie, twarde, łupliwe. Duża

i bardzo nierównomierna kurczliwość jest przyczyną wyjątkowej skłonności do pęknięć
desorpcyjnych. Daje się dobrze barwić, lakierować i polerować oraz jest dobrze nasycalne
(z wyjątkiem twardzieli fałszywej i mrozowej). Wykazuje słabe własności ostrzegawcze.
Obróbka skrawaniem jest dość łatwa, obróbka gięciem (po parzeniu) – bardzo łatwa. Drewno
składowane w okresie ciepłym (wilgotnym) łatwo ulega zaparzeniu i rozkładowi przez
grzyby. Świeżą tarcicę parzy się; zabieg ten zmniejsza skłonność do paczenia się i nadaje
drewnu jednolitą, czerwonawą barwę; zabieg ten zwiększa też odporność drewna na rozkład
przez grzyby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Drewno bukowe jest cenionym surowcem na okleiny i na sklejkę. Znaczną ilość buczyny

przerabia się w tartakach i fryzarniach z przeznaczeniem na meble i parkiety. Cenione są
również deszczółki podłogowe powstałe przez naklejenie na deseczki sosnowe złej jakości
obłogu łuszczonego grubości ok. 5 mm.

Bardzo cenionymi w meblarstwie są fryzy bukowe przeznaczone na meble gięte. Na ten

cel ceni się przede wszystkim bielaste drewno (bez fałszywej twardzieli) z bazy południowej.

Buczyna jest też podstawowym surowcem do produkcji lignofolu i lignostonu.

Stosowane jest również chętnie z powodu „ciepłego" wyglądu do wykańczania wnętrz.
W Polsce jest to drewno podstawowym surowcem do produkcji kolb karabinowych; chętnie
wyrabia się z niego drobny sprzęt domowy, szczególnie kuchenny. Dużo drewna bukowego
zużywa przemysł zabawkarski. Węgiel drzewny wyprodukowany z drewna bukowego na
rynku krajowym i międzynarodowym uważany jest jako najlepszy.

Brzoza brodawkowata, najszerzej rozprzestrzeniona w naszym kraju, nie jest zbyt

wysoko ceniona przez przemysł i często są trudności ze zbytem drewna. Brzozy omszone,
rosnące głównie w Polsce Północno-Wschodniej, dają drewno bardzo dobre, poszukiwane
szczególnie przez przemysł sklejkowy.

Kurczliwość średnia; prawie nie paczy się i nie wykazuje skłonności do pęknięć

desorpcyjnych. Ze zmianą wilgotności i temperatury otoczenia szybko następują zmiany
wymiarów (drewno silnie „pracuje"). Suszy się dość dobrze. Łatwe w obróbce skrawaniem
i gięciem; przy parzeniu szarzeje. Nadaje się do wyrobów snycerskich. Dobrze barwi się,
poleruje i polituruje, jest łatwo nasycalne. Odporne jest na działanie kwasów.

Użyteczność drewna brzozy jest duża. Nie nadaje się wprawdzie do celów budowlanych

z powodu małej trwałości, stanowi natomiast doskonały materiał stolarski do wyrobu mebli
i innych rzeczy codziennego użytku. Szczególnie cenione i poszukiwane są części drewna
z odziomka, wykazujące wspaniały „rysunek-flader" z powodu licznych sęczków i bardzo
nieraz powikłanego przebiegu włókien i słojów rocznych („czeczotowe" meble są to meble
wyrobione z takich odziomkowych części brzozy).

Takie części drewna używane są też do wyrobów rzeźbiarskich i snycerskich (rozmaite

przedmioty ozdobne, np. szkatułki, ramy itp.).

Brzoza daje bardzo cenny surowiec dla przemysłu sklejkowego. Jednorodność budowy

drewna umożliwia złuszczanie bardzo cienkich płatów, a przez to wytwarzanie bardzo
cienkiej sklejki wielowarstwowej.

Brzoza jest bardzo cenionym surowcem dla przemysłu celulozowo-papierniczego

i płytowego. W rozwiniętej rynkowej gospodarce leśnej i przy racjonalnym gospodarowaniu
drewnem okrągłym, każdy kawałek zdrowego drewna brzozowego może znaleźć nabywcę.
Często nawet na rynkach drzewnych odczuwa się niedobór tego surowca.

Jako materiał do suchej destylacji brzoza jest drewnem pierwszorzędnym; dostarcza nam

wielkie ilości cennych produktów destylacyjnych (węgiel, ocet, alkohol metylowy itp.).

Znaczenie przemysłowe innych gatunków drzew znajdziesz w dostępnej literaturze.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz sposoby przemysłowego przerobu drewna?

Jakie są właściwości drewna poddanego poszczególnym przerobom?

Jakie mają zastosowania polskich gatunków drewna iglastego w przemyśle?

Jakie są zastosowania polskich gatunków drewna liściastego w przemyśle?

Jakie drewno nadaje się doskonale na sklejkę i okleinę?

Jakie drewno jest podstawowym, przeznaczanym na sortyment tartaczny?

Czym się rożni drewno świerka od drewna jodły w zastosowaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie są problemy przy przerabianiu drewna modrzewiowego i jodłowego?

Jakie maszyny leśne można zastosować do wyrobu zrębków na powierzchni leśnej?

10.

Jakie maszyny są podstawą funkcjonowania tartaków?

11.

Gdzie używane są defibratory?

12.

Jakie są różnice w cechach drewna ulepszonego i zwykłego?

13.

Do jakich celów stosuje się bakelit?

14.

Czym się różni sklejka od okleiny?

15.

Na czym polega różnica między płyta wiórową a płytą pilśniową?

16.

Czym się różni wełna drzewna od mąki drzewnej?

17.

Czym się różni deska od belki?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz spośród nich oferty rożnych maszyn do przerobu drewna:

—

maszyny do zrębkowania drewna w warunkach leśnych, na nizinach w drzewostanach II
klasy wieku;

—

maszyny do łupania drewna (z przeznaczeniem go na drewno kominkowe),
umożliwiającej prace w trzebieżach II i II klasy wieku drzewostanów brzozowo-
sosnowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać odpowiedni rozdział w poradniku lub dostępnej literaturze,

przeanalizować dołączone do ćwiczenia katalogi,

określić (np. na podstawie tablic zasobności) średnice (pierśnice) maksymalne drzew
występujących w II i III klasach wieku,

sprawdzić w opisach urządzeń w katalogach maksymalne średnice przetwarzanego
drewna,

wypisać wszystkie maszyny odpowiadające w/w średnicom,

zaprezentować wykonane ćwiczenie, podzielić się uwagami z grupą (klasa).

Wyposażenie stanowiska pracy:

—

poradnik dla ucznia,

—

katalogi z maszynami leśnymi,

—

tablice miąższości drzewostanów,

—

kartka papieru,

—

długopis.

Ćwiczenie 2

Określ produkty przerobu drewna. Otrzymałeś katalogi przedstawiające rożne produkty

przemysłowego przerobu drewna. Nauczyciel podał Ci też 10 przykładów przerobu drewna.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać odpowiedni rozdział w podręczniku,

przeanalizować dołączone do ćwiczenia katalogami,

określić rodzaj przerobu drewna dla każdej z próbek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozpoznać na podstawie wyglądu, z pomocą podręcznika, poradnika lub dostarczonych
katalogów produkt.

zaprezentować wykonane ćwiczenie, podzielić się uwagami z grupą (klasa).

Wyposażenie stanowiska pracy:

―

poradnik dla ucznia,

―

katalogi z produktami przemysłowego przerobu drewna,

―

10 przykładowych próbek przerobu drewna,

―

kartka papieru,

―

długopis.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić rodzaje przemysłowego przerobu drewna?

określić właściwości drewna poddanego poszczególnym rodzajom
przerobu?

określić właściwości i ich zastosowanie polskich gatunków drzew
w przetwórstwie (przemyśle)?

wymienić gatunki drewna nadające się na poszczególne sortymenty
drzewne?

określić rodzaj przerobu drewna u stałego klienta na podstawie jego
zamówień?

opisać

podstawowe

sposoby

produkcji

płyt

(pilśniowych,

wiórowych, sklejek)?

wymienić zastosowanie poszczególnych produktów końcowych
przerobu drewna?

scharakteryzować podstawowe produkty tartacznictwa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Użytkowanie uboczne

4.3.1. Materiał nauczania

Nadrzędnym celem gospodarki leśnej jest trwałość zachowania różnorodności lasów oraz

ich wielofunkcyjnego charakteru, a więc przede wszystkim równowagi między ekologią,
a

ekonomią

leśną.

Wprowadzenie

w ostatnim

dziesięcioleciu

zasad

gospodarki

wolnorynkowej w Lasach Państwowych przyniosło obok pozytywnych również negatywne
skutki, które niestety dotknęły zagospodarowania i pozyskiwania leśnych surowców
ubocznych. Wbrew podstawowym założeniom „Polskiej koncepcji ubocznej produkcji
leśnej”, że opieka nad bazami surowcowymi ubocznych produktów leśnych oraz ich
wykorzystanie powinno podlegać wyłącznie resortowi prowadzącemu całość gospodarki
leśnej (Lasom Państwowym), obecnie praktycznie prawie cały dochód z wykorzystania bazy
surowcowej płodów runa leśnego przejęły inne jednostki gospodarki nie związane
z leśnictwem.

Uboczne surowce i produkty leśne w latach 60 i na początku lat 70 stanowiły 30%

wszystkich dochodów uzyskanych z naszych lasów przez ówczesne Ministerstwo Leśnictwa
i Przemysłu Drzewnego. Przemiany gospodarcze zachodzące w Polsce od końca lat 80
istotnie przyczyniły się do likwidacji tej części dochodu. Obecnie słaba kontrola zbioru
płodów runa leśnego wpływa negatywnie nie tylko na runo, ale również ujemnie oddziałuje
na całe zespoły leśne.

W Ustawie o Lasach podane są m.in. zasady pozyskiwania leśnych surowców

i produktów ubocznych. W art. 27 tej ustawy napisano, że lasy stanowiące własność Skarbu
Państwa są udostępniane do zbioru płodów runa leśnego na potrzeby własne oraz dla celów
przemysłowych z zastrzeżeniem, że zbiór płodów runa leśnego dla celów przemysłowych
wymaga zawarcia umowy z nadleśnictwem. Nadleśniczy odmawia zawarcia umowy
w przypadku, gdy zbiór runa leśnego zagraża środowisku leśnemu. Minister Środowiska
określił, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady ochrony i zbioru płodów runa leśnego
oraz zasady lokalizowania pasiek na obszarach leśnych.

Byłoby celowe, aby organizację i nadzór nad pozyskiwaniem i sprzedażą owoców

leśnych, grzybów oraz leśnych roślin zielarskich przejęły nadleśnictwa, które przy zbiorze
płodów runa leśnego obligatoryjnie przestrzegałyby zasad ochrony przyrody i byłoby to
zgodne z polską koncepcją ubocznej produkcji leśnej.

W krajach zachodniej Europy polskie owoce borówki czernicy od wielu lat cieszyły się

uznaniem ze względu na ich jakość i wysokie walory smakowe. Najwięcej świeżych owoców
czernic wyeksportowaliśmy w latach 60 – średnio około 9 tys. ton rocznie. W ostatnich latach
eksport czernic zmniejszył się kilkakrotnie. Obecnie, z różnych przyczyn obniżył się również
popyt na nie na rynkach europejskich.

W okresie powojennym największy rozwój żywicowania w Polsce przypada na lata 60

i pierwszą połowę lat 70, kiedy to średnio w roku pozyskiwano 22 tys. ton żywicy sosnowej.
Wówczas Polska była stałym eksporterem produktów żywicznych; średni eksport kalafonii
wynosił 7,5 tys. ton. W 1994 r. zaprzestano w Lasach Państwowych żywicowania tłumacząc
się nierentownością jego prowadzenia. Za wznowieniem żywicowania sosny przemawia wiele
czynników: przede wszystkim coroczny import około 5 tys. ton gorszej jakościowo
(od polskiej) żywicy z Ukrainy, Białorusi, Chin; istnieje nadal kadra dobrze przygotowanych
fachowo żywiczarzy; nieszkodliwość żywicowania dla lasu i surowca drzewnego oraz
możliwość zatrudnienia ponad tysiąca robotników leśnych.

Igliwie drzew leśnych ze względu na swój bogaty skład chemiczny jest cennym

surowcem do produkcji olejków eterycznych, mąki witaminowo-paszowej i pasty
chlorofilowo-karotenowej. Z cetyny (świeżych gałązek drzew iglastych) wyrabia się stroisz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nasze lasy stanowią bogatą bazę surowcową igliwia szacowaną na 100 tys. ton igliwia
rocznie. Obecnie w Polsce tylko niewielkie ilości igliwia wykorzystywane są do produkcji
olejków eterycznych i na stroisz dekoracyjny.
Jadalne owoce leśne

Jadalne owoce leśne pochodzące z naszych lasów, należą do najbardziej naturalnych

i najmniej skażonych owoców. Zawierają wiele cennych witamin i związków mineralnych.
Cukry znajdujące się w owocach leśnych, głównie fruktoza i glukoza należą do najbardziej
przyswajalnych przez organizm, a zawarte w nich kwasy organiczne są nie tylko substancjami
odżywczymi, lecz znacznie ułatwiają procesy trawienia. Obecność w nich substancji
czynnych decyduje o tym, że część owoców leśnych ma również znaczenie lecznicze
i znajduje zastosowanie we współczesnej medycynie.

We wszystkich owocach leśnych znajduje się witamina C zwana również kwasem

askorbinowym. Należy ona do witamin rozpuszczalnych w wodzie, a więc nie jest
magazynowana w organizmie ludzkim. Duży niedobór witaminy C może spowodować
awitaminozę, która w ciężkiej postaci może wywołać szkorbut, a nawet spowodować zgon.

Do najbardziej zasobnych w witaminę C jadalnych owoców leśnych należą: owoce

dzikiej róży zawierające średnio około 500 mg% tej substancji, a także owoce rokitnika
zwyczajnego (około 250 mg%) i berberysu zwyczajnego (około 80 mg%). Najmniej zasobne
w witaminę C są owoce jeżyn (10 mg%) oraz owoce borówki czernicy i brusznicy (po 15
mg%). Do innych cennych składników owoców leśnych zaliczamy cukry i kwasy organiczne.

W owocach leśnych w największej ilości występują cukry proste takie jak: glukoza

(cukier gronowy) i fruktoza (cukier owocowy). Średnia zawartość cukrów w jadalnych
owocach leśnych sięga kilku procent. Najwięcej cukrów jest w owocach berberysu
zwyczajnego (9,0%) oraz w śliwie tarninie (8,7%), a najmniej w owocach żurawiny błotnej
(4,7%) i jeżynach (4,2%). Wykaz produktów z owoców leśnych zestawiono w tabeli 30.

Owoce leśne zawierają spore ilości kwasów organicznych: średnio 1–2%. Kwasy

organiczne mają znaczenie nie tylko jako substancje odżywcze, ale ich obecność (szczególnie
kwasu benzoesowego) przedłuża trwałość owoców. Do najbardziej kwaśnych należą owoce
berberysu zwyczajnego. Średnia ilość zawartych w nich kwasów wynosi 4,2% ale może
dochodzić do 6,5%, a więc tyle kwasów ile znajduje się w popularnej cytrynie. Ponad 3%
kwasów znajduje się w owocach rokitnika zwyczajnego oraz w owocach żurawiny błotnej.

Owoce leśne zawierają również białka. W białkach znajduje się azot i dlatego nazywane

są również związkami azotowymi. Duży niedobór białek w organizmie charakteryzuje się
wychudzeniem, obrzękiem głodowym oraz martwicą wątroby. Białka w naszym organizmie
stanowią podstawowy element budowy wszystkich komórek. W owocach leśnych związków
azotowych jest stosunkowo niewiele, a ich ilość w owocach jagodowych rzadko przekracza
1%. Najmniej tych związków jest w owocach borówki brusznicy, gdyż zaledwie 0,06%.
Natomiast do wyjątkowo bardzo zasobnych w związki azotowe należą orzechy laskowe
(20%) oraz orzeszki bukowe, czyli bukiew (23%).

Jak wspominano owoce leśne są również dość bogate w różne związki mineralne takie na

przykład jak: związki żelaza, fosforu, miedzi i magnezu. Najwięcej żelaza znajduje się
w owocach poziomki pospolitej i borówce brusznicy.

Najbardziej zasobne w fosfor są owoce maliny właściwej i borówki brusznicy, a w miedź

owoce jeżyn oraz w mniejszym stopniu owoce maliny właściwej. Najwięcej zaś magnezu
zawierają owoce żurawiny błotnej.

Najważniejsze znaczenie gospodarcze mają owoce leśne roślin należących do dwóch

rodzin botanicznych: wrzosowatych (Ericaceae) i różowatych (Rosaceae). Do rodziny
wrzosowatych należą krzewinki: borówki czernicy, borówki brusznicy, borówki bagiennej
i żurawiny błotnej. Natomiast do rodziny różowatych należy większość naszych krzewów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

leśnych o jadalnych owocach m.in. róża dzika, jeżyny, malina właściwa, poziomka pospolita,
głóg dwuszyjkowy, śliwa tarnina, jarzębiny, jabłoń dzika.
Zasady użytkowania

Owoce są produktem spożywczym bardzo wartościowym, ale na ogól bardzo nietrwałym.

Trwałe są natomiast przetwory owocowe.

O użyteczności owoców leśnych decyduje nie tylko ich skład chemiczny, lecz także

stopień dojrzałości, smak, barwa i zapach. Jednym z najważniejszych procesów zachodzących
w zerwanych owocach jest ich oddychanie, którego skutkiem jest stopniowy ubytek
wartościowych składników owoców.

W wyniku dojrzewania owoce stają się słodsze oraz mocniej i przyjemniej pachną.

W niektórych owocach zwiększa się w tym okresie zawartość cukrów. W zerwanych
przejrzanych owocach bardzo często zachodzą procesy fermentacji powodujące psucie się
owoców. Fermentacja alkoholowa powoduje gwałtowny spadek zawartości cukru, nadaje
owocom charakterystyczną nieprzyjemną woń i gorzki smak. Fermentacji najbardziej ulegają
owoce łatwo gniotące się, a więc owoce jagodowe, przede wszystkim czernice, maliny
i jeżyny. Rozpad ciał organicznych (przede wszystkim białek) w owocach nazywa się
gniciem.

Nieuszkodzona skórka owoców pokryta nalotem woskowym chroni je przed wnikaniem

drobnoustrojów. Z tego względu owoce po zbiorze nie powinny być narażone na wstrząsy,
obijanie, przesypywanie lub inne uszkodzenia. Zerwane owoce należy bezzwłocznie
dostarczyć do punktu skupu.

Niska temperatura zmniejsza szybkość parowania wody oraz osłabia procesy

drobnoustrojowe, ale często powoduje zaburzenia fizjologiczne w owocach. Owoce leśne są
na ogół bardziej odporne na działanie niskich temperatur, niż owoce ogrodowe. Natomiast
wysokie temperatury powodują gwałtowne parowanie wody i więdnięcie owoców. Owoce
wykazują największą trwałość i wartość użytkową przy temperaturach od 0,5 do 4°C.
Trwałość owoców zależy też od wilgotności powietrza. Owoce powinny być więc
przechowywane i transportowane w suchym otoczeniu.

Najkorzystniejsze pod względem odżywczym jest zjadanie owoców w stanie świeżym,

ale na skutek nietrwałości owoców ten rodzaj ich użytkowania jest ograniczony w czasie.
Trwałość użytkową owoców można nieco przedłużyć umieszczając je w pomieszczeniu
chłodnym (nie przekraczającym 15°C), ale nie zimnym, suchym, zacienionym, bezwonnym
i przewiewnym.

Przy zbiorze owoców leśnych należy wziąć pod uwagę względy ochrony przyrody

i zachowania ich naturalnych zasobów. Należy przestrzegać następujących zasad:

—

do zbioru jagód używamy lekkich wiklinowych lub łubowych koszyków mieszczących
do 10 kg owoców,

—

należy zbierać owoce dojrzałe zostawiając niedojrzałe lub przejrzałe (łatwo rozmazują
się, ulegają procesom fermentacyjnym oraz posiadają małą wartość użytkową),

—

zbiór należy wykonywać starannie, nie kalecząc, nie zgniatając oraz nie ścierając
woskowego nalotu,

—

zbiór jagód przeprowadza się ręcznie. Użycie specjalnych narzędzi zwanych
grzebieniami jest zabronione. Niedopuszczalne jest koszenie lub wyrywanie całych
krzewów,

—

podczas całego zbioru i transportu jagód należy je chronić przed bezpośrednim
nasłonecznieniem. Jagody przeznaczone na eksport muszą być przechowywane
w nowych łubiankach (bez oznak pleśni zepsucia itp.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Leśne rośliny zielarskie

Rośliny zielarskie, szczególnie leśne od niepamiętnych czasów stosowane były

w lecznictwie ludowym. Jeszcze do połowy XIX w. rośliny zielarskie były głównym źródłem
ś

rodków leczniczych.

Ziołolecznictwo, czyli fitoterapia oznacza leczenie chorób surowcami roślinnymi oraz ich

wyciągami i preparatami w różnych postaciach farmaceutycznych.

Dla rozwoju polskiego ziołolecznictwa szczególnie się zasłużyli: w XV w. Jan Stańko

profesor Akademii Krakowskiej, w XVI w. Marcin z Urzędowa, na przełomie XVII i XVIII
w. Szymon Syreniusz, a w okresie Odrodzenia (w II połowie XVIII w.) Krzysztof Kluk.
W XX w. w okresie międzywojennym i powojennym duże zasługi w upowszechnianiu
ziołolecznictwa mają profesor Jan Muszyński oraz profesor Aleksander Ożarowski.

W Polsce na około 400 gatunków dziko rosnących roślin leczniczych, około 120

gatunków jest typowo leśnych (tym 50 gatunków drzew i krzewów). Obecnie w kraju
wykorzystujemy do zbioru surowców zielarskich 130–150 gatunków roślin leczniczych
rosnących w stanie naturalnym i ponad 60 gatunków roślin pochodzących z upraw.

O wartościach leczniczych surowca zielarskiego decyduje obecność w nich tzw. ciał

czynnych (alkaloidów, glikozydów, saponin, garbników, witamin, olejków eterycznych itp.
związków). Szczególne duże znaczenie w medycynie mają alkaloidy i glikozydy.

Alkaloidy są skomplikowanymi związkami organicznymi, które nadają im właściwości

zasad. Wykazują one silne działanie fizjologiczne. Należą do nich m.in. znane narkotyki, jak
morfina i kodeina oraz kofeina i nikotyna.

Glikozydy są to połączenia cukru prostego np. glukozy ze związkami niecukrowymi

(aglikonem), zazwyczaj mającym charakter alkoholu lub fenolu. Najbardziej znane są
glikozydy nasercowe (występujące np. w konwalii lub naparstnicy, przeciwgorączkowe
(w korze wierzbowej) i przeczyszczające (np. w korze kruszyny). Do glikozydów należą też
saponiny tworzące pianę z wodą lub alkoholem, emulgujące tłuszcze. Na ogół są to trucizny.
Mają one zastosowanie w lecznictwie jako środki wymiotne, wykrztuśne oraz
przeciwdziałające gromadzeniu się cholesterolu w organizmie.

Przewaga leków roślinnych nad chemicznymi polega na tym, że substancje czynne

w roślinie występują z reguły w kompleksie i wzajemnie się wzmacniają lub osłabiają,
uzupełniają i poprawiają swoje działania. Można je stosować przez dłuższy czas bez obaw ich
ubocznego działania. Ustrój człowieka na ogół lepiej znosi leki roślinne niż środki chemiczne,
ponieważ przyzwyczaił się do ich używania od wielu pokoleń, należy pamiętać, że nie
wszystkie zioła i wytworzone z nich preparaty są całkowicie bezpieczne dla zdrowia
człowieka, gdyż niektóre zawierające związki trujące np. pokrzyk wilcza jagoda, konwalia
majowa, naparstnica użyte niewłaściwie mogą spowodować nawet śmierć.

Surowcem zielarskim mogą być różne części rośliny: liść – folium, kwiat – flos, ziele –

herba, pączek – gemma, owoc – fructus, korzeń – radix, kłącze – rhizoma, nasienie – semen,
zarodnik – spora, kora – cortex.

Nazwa każdego surowca zielarskiego składa się zwykle z dwóch członów, z których

pierwszy określa część rośliny, a drugi gatunek botaniczny rośliny, np. Cortex Frangulae =
kora kruszyny, Fructus Rosae – owoc róży.

Przy zbiorze surowca zielarskiego w stanie naturalnym należy przestrzegać

podstawowych zasad ochrony przyrody, a przede wszystkim:
―

nie należy zbierać ziół z terenów leśnych skażonych przez przemysł lub przez inną
działalność człowieka i w pobliżu szlaków komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu
pojazdów spalinowych,

―

zbiór roślin leczniczych może być wykonywany tylko w miejscach, w których rośliny te
występują masowo,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

—

nie można dopuszczać do doszczętnego wy-zbierania rośliny występującej na danym
stanowisku; powinno się zostawić około ⅓ roślin (aby mogło nastąpić jego odnowienie),
lub zebrać z rośliny tylko ⅓ część liści,

—

nie wolno corocznie zbierać plonu z tych samych stanowisk,

—

należy pozyskiwać tylko te części roślin, które mają stanowić surowiec zielarski.

—

zbieracz powinien jednocześnie pozyskiwać tylko jeden gatunek rośliny, aby uniknąć
zmieszania ziół,

—

korę i pączki drzew należy pozyskiwać tylko z pędów ściętych drzew i krzewów lub
wyznaczonych do wyrębu. Niedopuszczalne jest ścinanie wierzchołkowych pączków
z rosnących drzew,

—

podczas zbioru ziół nie można niszczyć innych występujących na stanowisku roślin
i grzybów, szczególnie objętych częściową lub całkowitą ochroną gatunkową.
Surowcem zielarskim jest ta część rośliny, w której jest największa ilość określonych

związków czynnych. Zawartość związków czynnych w roślinie ulega wahaniom w zależności
od wieku rośliny, stadium rozwoju, od pogody oraz pory dnia.

Korę zbiera się wczesną wiosną, w początkach wegetacji rośliny. Kwiaty mają najwyższą

jakość na początku lub w pełni kwitnienia. Liście zbiera się na ogół wtedy, gdy są już dobrze
wyrośnięte, ale jeszcze młode. Owoce pozyskuje się wtedy, gdy już są wybarwione, dojrzałe,
ale jeszcze jędrne. Nie należy zbierać owoców przejrzałych, gdyż ich wartość użytkowa jest
znikoma. Korzenie i kłącza wykopuje się najczęściej jesienią lub wczesną wiosną, tj. wtedy,
kiedy nagromadzone są w nich cenne składniki. Pączki drzew zbiera się zimą lub bardzo
wczesną wiosną. Części roślin należy ścinać, gdyż wtedy zapobiegamy tworzeniu się ran
podatnych na infekcję.

Zioła zbiera się do przewiewnych koszy, luźno położone, co zapewnia im dostęp

powietrza i zabezpiecza przed zaparzeniem. Aby uchronić zioła przed zaparzeniem, rozkłada
sieje do suszenia zaraz po zakończeniu zbioru.

Suszenie jest jednym ze sposobów utrwalania surowca, należy je przeprowadzi jak

najszybciej po zbiorze. Suszenie powinno się odbywać w taki sposób, aby pozbawić surowiec
nadmiaru wody, a zachować ciała czynne. Przy suszeniu kwiaty tracą na ciężarze 85–92%
wody, ziele około 75%, a korzenie i kłącza około 65% wody. Zazwyczaj zioła suszy się do
wilgotności 8–12%. Silniejsze wysuszenie powoduje rozkruszenie się ziół. Suszenie ziół
można prowadzić w suszarniach naturalnych (powietrznych) lub ogrzewanych. Suszarnie
naturalne muszą być przewiewne, zacienione oraz zabezpieczone przed kurzem i wolne od
wszelkich zapachów. Surowce powinny być rozłożone pojedynczą warstwą, zwłaszcza kwiaty
i liście. Niektóre zioła, jak np. baldachy bzu czarnego można zaczepiać o rozwieszone
sznurki. W zasadzie surowców zielarskich nie można suszyć na słońcu, ze względu na zmianę
barwy, rozkład substancji oraz silne wydzielanie związków lotnych. Bez szkody dla wartości
surowców można suszyć na słońcu korę, korzenie, owoce.

W warunkach domowych rolę suszarni ogrzewczej może spełnić każde pomieszczenie

ogrzewane, płyty kuchenne, piecyki itp. Surowiec do suszenia rozkłada się cienką warstwą na
specjalnych sitach lub czystych blachach wyłożonych papierem. W temperaturze 30-35°C
suszy się wszystkie surowce zawierające olejki eteryczne lub śluzy.
Grzyby

Grzyby od bardzo dawna znane są jako środek spożywczy. Główną część grzybów

stanowi rozprzestrzeniona pod ziemią grzybnia złożona z nitkowanych strzępek, które
pobierają niezbędne składniki pokarmowe. Na powierzchni widzimy tylko krótko żyjące
owocniki grzybów. Grzyby nie zawierają chlorofilu, dlatego substancje organiczne muszą
pobierać z otoczenia.

Owocniki grzybów jadalnych nazywane są często po prostu grzybami. Owocniki

grzybów mogą mieć różny kształt. W zależności od tego, gdzie i jak tworzą się zarodniki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

grzyby dzielimy na dwie klasy: podstawczaki (Basidiomycetes) i workowce (Asomycetes).
U podstawczaków zarodniki powstają na szczycie specjalnych komórek zwanych
podstawkami. Podstawczaki mają owocniki w postaci kapelusza osadzonego na trzonie, stąd
nazywane są grzybami kapeluszowymi. Większość grzybów jadalnych i trujących należy do
podstawczaków. U workowców zarodniki tworzą się w workach (np. u piestrzennicy).

Każdy z typów siedliskowych lasu ma właściwy dla siebie skład gatunkowy grzybów.

Występowanie grzybów jest stosunkowo słabe: na bardzo ubogich siedliskach, w lasach
nawodnionych, w lasach okręgów przemysłowych oraz wokół aglomeracji miejskich. Słaby
urodzaj grzybów obserwujemy również w ciemnych i gęstych lasach oraz w lasach o bogatym
runie i odznaczających się gęstym, zadarnionych podszyciem. Najbardziej grzybnymi
terenami są obszary borów świeżych i borów mieszanych świeżych.

W składzie chemicznym grzybów około 90% stanowi woda. W suchej masie grzybów

jest 40–60% węglowodanów (cukrów, wielocukrów), około 30% stanowią związki azotowe
(z czego 80% to białko). Stosunkowo sporo białka mają borowiki i pieczarki, a mało
pieprznik jadalny (kurka). Tłuszcze stanowią 2–7% suchej masy, składniki mineralne 0,5–2%.
Grzyby stosunkowo mało zawierają witamin. Prowitamina D występuje w postaci
ergosterolu.

Wartość odżywcza grzybów nie jest duża, ale są one cenne ze względu na stosunkowo

dużą zawartość soli mineralnych (ok. 1%) i związków aromatycznych, które nadają potrawom
z dodatkiem grzybów ceniony smak i zapach. Grzyby są ciężkostrawne i długo zalegają
w żołądku, co powoduje długie uczucie sytości. Niestrawność grzybów powoduje zawarty
w nich grzybnik – związek o takim składzie chemicznym jak hityna owadów.

Wśród rosnących w Polsce około 4 tysięcy grzybów wielkoowocnikowych, około 1100-

1400 gatunków, to grzyby jadalne. Zasoby pospolicie zbieranych grzybów jadalnych
występujących w polskich lasach szacują się na około 18 tys. ton.

W Polsce administracyjną ochronę niektórych grzybów wprowadzono po raz pierwszy

w 1983 r. Według Rozporządzenia Ministra Ochrony środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. ścisłej ochronie podlegają grzyby z całych dwóch rodzin
smardzowatych i sromotnikowatych, wszystkie gatunki szmaciaka i soplówki oraz
7 gatunków innych (wymienionych w rozporządzeniu) grzybów.
Zasady zbioru

Liczba gatunków grzybów jadalnych praktycznie użytkowanych w Polsce w porównaniu

do innych krajów europejskich jest dość skromna. Natomiast niektóre gatunki grzybów
są u nas nadmiernie eksploatowane zarówno przez zbiór przemysłowy jak i na użytek własny.
Wadą większości grzybów jest ich szybkie czerwienie (robaczywienie), czyli łatwe
opanowanie przez larwy owadów.

Listę gatunków grzybów dopuszczonych do obrotu na rynkach krajowych zawiera

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 18 sierpnia 1993 r. obejmuje 34
gatunki grzybów jadalnych (w tym 32 gatunki grzybów dzikorosnących oraz 2 gatunki
grzybów uprawianych).

Do przetwórstwa przemysłowego główny inspektor sanitarny dopuścił również dalszych

6 gatunków grzybów: piestrzenicę kasztanowatą, gołąbek cukrówkę, gąskę niekształtną,
majówkę wiosenną, gąskę nagą i dwupierścieniak cesarski. Było to możliwe, bo w czasie
procesów przetwórczych niektóre składniki toksyczne tych grzybów ulegają rozkładowi lub
neutralizacji. Poza tym w takich zakładach są zatrudnieni licencjonowani grzyboznawcy,
którzy kontrolują cały proces przetwórczy, aby nie trafiły do niego grzyby trujące.

Nie należy zabierać na grzybobranie małych dzieci!
Zbiór grzybów. Na grzyby najlepiej chodzić wcześnie rano, gdyż są one wówczas świeże

i dobrze znoszą transport. Grzyby należy zbierać do wiklinowych koszy lub łubianek, które są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lekkie, przewiewne i sztywne. Nieodpowiednie do zbioru są papierowe torby, a szkodliwe
plastikowe woreczki.

Owocniki grzybów zbieramy w ten sposób, że je delikatnie wykręcamy z podłoża, gdyż

w ten sposób nie niszczy się grzybni. Kiedy jest to niemożliwe obcinamy trzon nożem, jak
najbliżej ziemi lub podłoża, z którego grzyb wyrasta. Obcinanie owocników w połowie trzonu
lub wykręcanie oraz obcinanie samych tylko kapeluszy jest szkodliwe, gdyż pozostawione
trzony lub ich części gniją, co uniemożliwia wytwarzanie przez grzybnię nowych owocników.
Kapelusze starych grzybów trzeba przeciąć nożem, aby stwierdzić, czy jeszcze nadają się do
spożycia.

Nie należy zbierać owocników zaczerwionych, starych, zniszczonych, niejadalnych

i nieznanych. Nie zbieramy też owocników bardzo młodych, jeszcze nie rozwiniętych.
Grzyby przed włożeniem do kosza należy oczyścić w lesie w miejscu zbierania, gdyż obcięte
części owocników mogą przyczynić się do zasiedlenia podłoża przez grzyby. Naganne
i zabronione jest rozgarnianie ściółki leśnej i mchu przez zbieraczy w poszukiwaniu zbioru
młodych grzybów jadalnych, gdyż w ten sposób niszczy się grzybnię i stanowiska
występowania grzybów. Nie należy też niszczyć grzybów trujących, gdyż one także spełniają
swoją pozytywną rolę w lesie.

Zbiór grzybów jest zabroniony w rezerwatach przyrody i parkach narodowych. Nie

wolno również zbierać grzybów w uprawach leśnych i młodnikach, ponieważ są to miejsca
najsilniej narażone na ujemne skutki wydeptywania i uszkodzeń mechanicznych drzew,

Okresowo nie wolno zbierać grzybów:

—

w drzewostanach, w których za pomocą pestycydów zwalcza się szkodliwe owady,
chorobotwórcze grzyby lub chwasty (stosowane środki chemiczne wpływają na smak
i zapach, a także na właściwości toksyczne zbieranych grzybów),

—

w drzewostanach sosnowych żywicowanych za pomocą nieekologicznych stymulatorów,

—

w drzewostanach objętych nawożeniem mineralnym za pomocą samolotów,

—

na terenach wyłączonych z ruchu turystycznego (ostoje zwierzyny, obszary zagrożone
pożarami itp.),

—

na terenie doświadczeń naukowych,

—

na terenie i pobliżu poligonów wojskowych.
Oprócz grzybów, ziół i owoców w historii gospodarstwa leśnego pozyskiwano wiele

innych użytków. Były to użytki pszczele, użytki związane z wypasem bydła w lesie, użytki
związane z wykorzystywaniem korzeni (koszyki), igliwia (olejki eteryczne), młodych pędów
wierzb (wiklina), czy wreszcie było to użytkowanie zwierząt łownych. Obecnie, wiele byłych
działów gospodarki leśnej funkcjonuje samodzielnie. O przemysłowym wykorzystaniu można
mówić w przypadku pszczelarstwa, wikliniarstwa i łowiectwa. Najbliżej lasów pozostaje do
dnia dzisiejszego gospodarka łowiecka. Choć ma zupełnie inne struktury organizacyjne,
w dalszym ciągu ujmowana jest w planach gospodarczych nadleśnictw.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz rodzaje użytków ubocznych?

Które grzyby są jadalne?

Które z owoców leśnych są jadalne?

Jakie znasz zioła leśne?

Jakie znasz płody runa mają zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym?

Jakie są zasady zbioru płodów runa leśnego?

Jakie są zalety i wady żywicowania sosny pospolitej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj grzyby znajdujące się na fotografiach. Nauczyciel dostarczył Ci 20 fotografii

grzybów jadalnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać odpowiedni rozdział w podręczniku,

pogrupować grzyby według kształtu kapelusza i rodzaju hymenoforu,

zaobserwować na zdjęciu informacje tła: występujące drzewa, ściółka, gleba,

odnaleźć według obserwacji i cech morfologicznych właściwego grzyba w atlasie lub
kluczu do rozpoznawania grzybów,

zaprezentować i porównać wyniki z innymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

—

poradnik dla ucznia,

—

atlas grzybów,

—

klucz do rozpoznawania grzybów,

—

zestaw 20 fotografii,

—

papier A4,

—

długopis.

Ćwiczenie 2

Dobierz roślinę (lub rośliny) do mieszanki. Nauczyciel dostarczył Ci 40 kart

zielnikowych z roślinami zielarskimi oraz skład mieszanek ziołowych stosowanych
w leczeniu różnorakich chorób.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać odpowiedni rozdział w podręczniku,

rozpoznać i określić nazwy roślin po łacinie,

pogrupować rośliny według właściwości,

określić część rośliny, która jest leczniczą,

odnaleźć na liście składów mieszanek właściwą część i roślinę,

dobrać roślinę i mieszankę,

zaprezentować i porównać wyniki z innymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

—

poradnik dla ucznia,

—

atlas roślin zielnych,

—

klucz do rozpoznawania roślin,

—

zestaw 40 kart zielnikowych,

—

skład mieszanek ziołowych w postaci list,

—

papier A4,

—

długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj rośliny i ich owoce. Nauczyciel dostarczył Ci 20 czarno-białych grafik

przedstawiających roślinę wytwarzającą owoc i 20 czarno-białych grafik przedstawiających
sam owoc.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać odpowiedni rozdział w podręczniku,

rozpoznać i określić nazwy roślin,

rozpoznać owoce i określić nazwy roślin, z których pochodzą,

dobrać roślinę i owoc,

zaprezentować i porównać wyniki z innymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

—

poradnik dla ucznia,

—

atlas roślin naczyniowych,

—

klucz do rozpoznawania roślin,

—

zestaw 20 czarno-białych grafik z roślinami i 20 grafik z ich owocami,

—

papier A4,

—

długopis.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić rodzaje użytków ubocznych?

wymienić grzyby jadalne i trujące?

wymienić inne płody runa leśnego z podziałem na te o zastosowaniu
spożywczym i te, które mają również znaczenie farmaceutyczne?

wymienić sposoby właściwego postępowania z grzybami podczas
zbioru?

scharakteryzować polską metodę żywicowania?

rozpoznać płody runa leśnego na różnych etapach życia rośliny?

rozpoznać jadalne i trujące grzyby leśne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań testowych wielokrotnego wyboru.

Zadania 6, 10, 11, 14, 15 i 16 są z poziomu ponadpodstawowego

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

Prawidłowe odpowiedzi zaznacz znakiem X.

Błędne odpowiedzi zakreśl kółkiem i ponownie zaznacz prawidłową.

Czas na rozwiązanie testu 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Ze względu na rodzaj użytków leśnych użytkowanie lasu dzieli się na
a)

główne i uboczne.

drzewne i niedrzewne.

roślinne i zwierzęce.

rębne i przedrębne.

Podział drewna na sortymenty, klasy i grupy w sposób zapewniający maksymalne
wykorzystanie cech i wartości użytkowych drewna jest jednym z czynników

konserwacji drewna.

deprecjacji drewna.

racjonalnej wyróbki.

manipulacji drewna.

Wyróbkę sortymentów drewna wielkowymiarowego należy wykonać w pierwszej
kolejności
a)

od wierzchołka.

od odziomka.

od średnicy środkowej.

od średnicy znamionowej.

Program LEŚNIK służy do obsługi i edycji następujących dokumentów sporządzanych
w leśnictwie
a)

planu cięć.

planu żywicowania.

rejestru odbioru drewna.

rejestru środków trwałych.

Nadzór stały prowadzi się w sytuacjach szczególnych np. gdy
a)

robotnicy pracują zimą.

robotnicy wykonują czyszczenia wczesne.

robotnicy wykonują trzebieże wczesne.

robotnicy usuwają drzewa hubiaste.

Tereny nizinne, dostępne dla ciągników rolniczych i agregatowanych z nimi maszyn
i urządzeń oraz samojezdnych maszyn specjalistycznych; o spadku do 7° stanowią
w lasach Polski
a)

około 60%.

około 70%.

około 80%.

około 90%.

Metoda, w której dokonywana jest zrywka nieokrzesanych drzew z częścią korzeni, na
powierzchni cięć wykonywane jest tylko obalanie drzew z korzeniami, a inne operacje
mogą być realizowane po zrywce, nazywana jest metodą
a)

całego drzewa.

całej strzały.

drewna w odcinkach.

sortymentową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. [17, s. 268]

Poziom techniczny pracy charakteryzujący się niemal całkowitym uniknięciem kontaktu
człowieka z drewnem określany jest jako
a)

maszynowy, częściowo zautomatyzowany.

maszynowy w pełni zautomatyzowany.

robotyzacji.

androizacji.

Jest to wydzielony obszar terenu, wyposażony w środki techniczne, na którym
prowadzona jest koncentracja drewna. Opis dotyczy
a)

prowadzonego zabiegu trzebieży lub zrębu.

składnicy leśnej.

powierzchni pozrębowej.

tartaku.

10.

Rysunek

przedstawia

pracę

harwetsera na zrębie metodą
a)

drewna krótkiego.

drewna długiego.

drzewa w częściach.

drewna całego.

11.

Harwester z rysunku 8 ma zasięg
ż

urawia wynoszący około

20 metrów.

15 metrów.

10 metrów.

dopasowany do wysokości drzew.

12.

tego

gospodarstwa

zalicza

się

drzewostany, w których stosuje się rębnie
częściowe lub stopniowe z okresem odnowienia do około 40 lat. Opis dotyczy
gospodarstwa
a)

zrębowego.

przerębowo-zrębowego.

przerębowego.

specjalnego.

13.

Garbniki (z drewna i kory) i produkty żywiczne z karpiny powstają w przerobie
a)

chemicznym.

fizyko-chemicznym.

fizycznym (mechanicznym).

ulepszania drewna.

14.

W porównaniu do dębowego, drewno sosnowe trudniej się
a)

pali.

łupie.

cina.

okrzesuje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15.

Największą trudnością przy przerobie drewna modrzewiowego jest
a)

jego ciężar.

jego łupliwość.

jego przeżywiczenie.

jego nasiąkliwość.

16.

Przy zastosowaniu jako wycieraczka przed domem, najtrwalszym spośród wymienionych
jest drewno
a)

brzozowe.

dębowe.

wiązowe.

jesionowe.

17.

Najwięcej spośród wymienionych witaminy C jest w
a)

owocach rokitnika.

owocach bzu czarnego.

owocach róży dzikiej.

owocach berberysu zwyczajnego.

18.

Najwięcej spośród wymienionych cukrów jest w
a)

owocach rokitnika.

owocach bzu czarnego.

owocach róży dzikiej.

owocach berberysu zwyczajnego.

19.

Nazwa łacińska radix określa

korzeń lub jego część.

liść lub jego część.

łodygę lub jej część.

nasiono lub jego część.

20.

Wełna drzewna powstaje podczas

strugania w poprzek włókien.

strugania wzdłuż włókien.

strugania obwodowego.

spilśniania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.............................................................................................................................

Organizowanie prac z zakresu pozyskiwania drewna i leśnych użytków
ubocznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Assmann R: Nauka o produkcyjności lasu. PWRiL. Warszawa. 1968

Bruchwald A.: Dendrometria Wydanie III, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1999

Bruchwald A.: Urządzanie lasu dla techników leśnych, Fundacja Rozwój SGGW,
Warszawa 1998

Grochowski W.: Uboczne użytkowanie lasu, Ar–Warszawa, 1974

Praca zbiorowa. Grzesiak Marian (red.): Leśnictwo 2007, GUS, Departament Badań
Regionalnych i Środowiska, Warszawa 2007

Instrukcja Lasów Państwowych: Szacunek brakarski drzew na pniu

Instrukcja Lasów Państwowych: Zasady konserwacji drewna w lesie i na składnicach

Instrukcja Ochrony lasu: CILP, Warszawa 2004

Krzysik F.: Nauka o drewnie. PWN, Warszawa 1974

10.

Kubiak M., Laurow Z.: Surowiec drzewny. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa 1994

11.

Laurow Z.: Pozyskanie drewna. Wyd. SGGW, W-wa 1984

12.

Miler Z., Flotyński J., Cybulko T.: Pozyskanie drewna. Poznań 1990

13.

Monkielewicz L., Ostalski R.: Użytkowanie lasu dla techników leśnych. PWRiL,
Warszawa 1988

14.

Podstawowe wiadomości z zakresu sortymentacji oraz pomiaru drewna. Wydawnictwo
Ś

wiat, Warszawa 1995

15.

Praca zbiorowa: Mała encyklopedia leśna. PWN, Warszawa 1991

16.

Program komputerowy: Kurs brakarski, CiG Programy Komputerowe s.c., 1991–2001

17.

Rozwałka Zygmunt: Zasady Hodowli Lasu; ORWLp w Bedoniu, Warszawa 2003

18.

Praca zbiorowa: Suwała M. (red.): Poradnik użytkowania lasu. Oficyna Edytorska
Wydawnictwo Świat, Warszawa 2000

19.

Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości: Drewno okrągłe Wady (PN–79/D–01011).
Wydawnictwa Normalizacyjne, Warszawa 1980

20.

Wikipedia Wolna Encyklopedia – zasoby Internetu (pl.wikipedia.org)

21.

Zestaw norm na surowiec drzewny według klasyfikacji jakościowo-wymiarowej.
Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, Warszawa 1993

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
15 Organizowanie prac z zakresu Nieznany
11 Organizowanie prac z zakresu Nieznany
11 Organizowanie prac z zakresu Nieznany
11 Organizowanie prac z zakresu odnowienia lasu
15 Organizowanie oraz wykonywanie prac
24 Wykonywanie prac z zakresu obróbki ręcznej
BHP przy wykonywaniu prac z zakresu gospodarki leśnej, 1 bhp w zakladach
Egzamin z pozyskiwania drewna
21 Organizowanie prac zwiazanyc Nieznany (2)
12 br bhp pozysk drewna
04 Wykonywanie wybranych prac z zakresu obróbki
04 Wykonywanie prac z zakresu obróbki ręcznej
Giefing w pigulce, AR Poznań - Leśnictwo, Pozyskanie drewna
CHEMIA SANITARNA - szczykowska, sprawozdanie- Ćwiczenia organizacyjne i szkolenie w zakresie przepis
06 Wykonywanie prac z zakresu obróbki mechanicznej metali
15 organizacja jako byt spoleczny
System całego drzewo FTS, LEŚNICTWO SGGW, MATERIAŁY LEŚNICTWO SGGW, Pozyskiwanie drewna

więcej podobnych podstron