Katedra Technik Wytwarzania

i Automatyzacji

METROLOGIA I KONTKOLA JAKOŚCI - LABORATORIUM

TEMAT:

OBLICZANIE PASOWAŃ OTWORÓW I WAŁKÓW

2

Pasowanie – wzajemna relacja wałka i otworu, określona różnicą ich

wymiarów przed połączeniem

Pasowanie oznacza się pisząc kolejno:

•

wymiar nominalny (wspólny dla otworu i wałka),

•

oznaczenie pola tolerancji otworu,

•

znak / ,

•

oznaczenie pola tolerancji wałka,

np. ø 20H8/f9.

Każde pasowanie wałka i otworu charakteryzuje różnica ich rzeczywistych

wymiarów, którą nazwa się wskaźnikiem lub determinantem pasowania P (rys.1.).

Graniczne wartości wskaźników pasowań wynoszą:

P

min

= A

o

– B

w

= EI – es

P

max

= B

o

– A

w

= ES – ei

Ś

rednia wartość wskaźnika pasowania P

s

obliczana jest

ze wzoru:

2

)

(

)

(

2

)

(

)

(

2

0

0

min

max

ei

ES

es

EI

A

B

B

A

P

P

P

w

w

s

−

+

−

=

−

+

−

=

+

=

Rys. 1. Wskaźniki pasowania

W zależności od wartości wskaźników granicznych pasowania można podzielić na:

•

pasowanie luźne: P

max

> P

min

≥ 0

•

pasowanie ciasne: 0 ≥ P

max

> P

min

•

pasowanie mieszane: P

max

> 0 > P

min

3

Jeżeli wskaźnik P jest dodatni, mówimy o luzie S (rys.2.):

Rys. 2. Luz minimalny i maksymalny

Ujemny wskaźnik P interpretujemy jako wcisk N. Wcisk N jest równy wartości

bezwzględnej z ujemnego wskaźnika P: (rys.3.):

Rys. 3. Wcisk minimalny i maksymalny

Przy pasowaniu mieszanym istnieje możliwość wystąpienia luzu bądź wcisku zależnie

od konkretnych wymiarów wałka i otworu.

Tolerancję pasowania jest sumą tolerancji otworu i wałka:

T

p

= T

o

+ T

w

= P

max

– P

min

Usystematyzowany zbiór pasowań wałków i otworów przeznaczonych do stosowania

w budowie maszyn nosi nazwę układu pasowań. Wśród znormalizowanych pasowań

4

wyróżniamy pasowania normalne oraz pasowania uprzywilejowane, które są zalecane do

stosowania w pierwszej kolejności.

Ustalając pasowanie często korzysta się tzw. zasady stałego otworu lub wałka.

Zasada stałego otworu polega na dostosowaniu do otworu podstawowego (otworu

tolerowanego w głąb materiału, EI=0) tolerancji wałka w zależności od tego, jaki rodzaj

pasowania należy uzyskać (rys.4.). Zasada stałego wałka polega na dostosowaniu tolerancji

otworu do wałka podstawowego (wałka tolerowanego w głąb materiału, es=0) (rys.5.).

Rys.4. Pasowania dla stałego otworu

Rys.4. Pasowania dla stałego wałka

5

Literatura

Jakubiec W., Malinowski J.: Metrologia wielkości geometrycznych. WNT, Wa-wa 2004.

Białas S., Metrologia techniczna z podstawami tolerowania wielkości geometrycznych

dla mechaników. Oficyna Politechniki Warszawskiej, Wa-wa 2006