Nadciħnienie dla bystrzaków

Autor: Alan L. Rubin
T³umaczenie: Izabela Szybilska-Fiedorowicz
ISBN: 978-83-246-1854-5
Tytu³ orygina³u:

High Blood

Pressure for Dummies

Format: 180x235, stron: 360

Dowiedz siê wiêcej, a poczujesz siê lepiej

Twoja podrêczna apteczka w domowej biblioteczce

Nadciœnienie têtnicze (³ac. hypertonia arterialis) zwane jest tak¿e epidemi¹ XXI wieku.
To przewlek³a choroba uk³adu kr¹¿enia, charakteryzuj¹ca siê trwale podwy¿szonym
ciœnieniem krwi (ponad poziom 140 mm Hg podczas skurczu i 90 mm Hg w czasie
rozkurczu serca). Mo¿na j¹ zauwa¿yæ podczas rutynowych badañ i kilkukrotnego
pomiaru ciœnienia, jednak zdiagnozowana zbyt póŸno mo¿e spowodowaæ powa¿ne
uszkodzenia organizmu.

Najnowsze badania podaj¹, ¿e na nadciœnienie têtnicze cierpi prawie 8,5 miliona
(czyli blisko 1/3) doros³ych Polaków, a 30% osób, u których obserwuje siê tzw.
ciœnienie wysokie prawid³owe, znajduje siê w grupie ryzyka. U oko³o 90% pacjentów
nadciœnienie ma charakter samoistny, co znaczy, ¿e nie uda³o siê jeszcze ustaliæ jego
przyczyny. Nadciœnienie mo¿e byæ odpowiedzialne za Twoje problemy z sercem, bóle
i zawroty g³owy, dusznoœæ, pobudzenie lub zmêczenie i sennoœæ. Niestety, mo¿e byæ
tak¿e chorob¹ prowadz¹c¹ do zawa³u, udaru, a nawet œmierci. Nie pozwól na to!
Kartka po kartce odzyskuj zdrowie i dobre samopoczucie:

• SprawdŸ, czy znajdujesz siê w grupie ryzyka zagro¿onej nadciœnieniem.
• Poznaj najczêstsze czynniki wywo³uj¹ce tê chorobê.
• Naucz siê prawid³owo mierzyæ ciœnienie sobie i Twoim bliskim.
• Skorzystaj z zawartych tu rad i zacznij prowadziæ higieniczny tryb ¿ycia.
• Dowiedz siê wiêcej na temat nadciœnienia u kobiet, dzieci i osób starszych.

Dodatek specjalny:
Pomocne dane odnoœnie polskich organizacji, które wespr¹ Ciê w walce z nadciœnieniem

Spis tre#ci

O autorze .......................................................................................................................... 13

Podzi,kowania od autora ................................................................................................. 15

Wst,p .............................................................................................................................. 17

O ksi"#ce ................................................................................................................................ 19
Konwencje zastosowane w ksi"#ce ....................................................................................... 19
Czego nie czyta$ .................................................................................................................... 20
Naiwne za%o#enia .................................................................................................................. 20
Jak podzielona jest ksi"#ka .................................................................................................... 20

Cz&'$ I: Czym jest nadci'nienie? ..................................................................................... 21
Cz&'$ II: Medyczne nast&pstwa nadci'nienia .................................................................. 21
Cz&'$ III: Leczenie (albo profilaktyka) nadci'nienia t&tniczego .................................... 21
Cz&'$ IV: Grupy wymagaj"ce szczególnej opieki ........................................................... 21
Cz&'$ V: Dekalogi ............................................................................................................. 22
Dodatek ............................................................................................................................ 22

Ikony wykorzystane w ksi"#ce .............................................................................................. 22
Co dalej .................................................................................................................................. 23

Cz#$% I: Czym jest nadci$nienie? ................................25

Rozdzia1 1: Nadci#nienie t,tnicze. Podstawowe informacje ............................................ 27

Jak funkcjonuje uk%ad kr"#enia ............................................................................................ 28
Mierzenie ci'nienia i odczytywanie wyników ..................................................................... 29
Czynniki zwi&kszaj"ce ryzyko wyst"pienia nadci'nienia .................................................... 29
Nast&pstwa nadci'nienia ....................................................................................................... 31
Obni#anie ci'nienia za pomoc" ró#nych kuracji ................................................................. 32
Ochrona dzieci, kobiet w ci"#y i osób starszych ................................................................. 32
By$ na czasie .......................................................................................................................... 33

Rozdzia1 2: Diagnozowanie nadci#nienia .......................................................................... 35

Podstawowe informacje o ci'nieniomierzu ....................................................................... 35
Prawid%owy pomiar ci'nienia krwi ....................................................................................... 37
Jak unikn"$ niedok%adnego odczytu .................................................................................... 40

Unikanie k%opotów ze sprz&tem ...................................................................................... 40
Unikanie z%ego podej'cia do pomiaru ci'nienia i trudno'ci ze strony pacjenta ............ 41

6

Nadci#nienie dla bystrzaków

Odczytywanie wyników ........................................................................................................ 41

Co 'wiadczy o nadci'nieniu? ............................................................................................ 42
Klasyfikacja ci'nienia t&tniczego u osób doros%ych ......................................................... 42

Nadmierne obni#enie ci'nienia ............................................................................................ 44
Syndrom bia%ego fartucha i inne przyczyny waha- ci'nienia ............................................. 45
Mierzenie ci'nienia w domu ................................................................................................ 47
Ambulatoryjne monitorowanie ci'nienia krwi .................................................................... 48
Prawid%owa ocena stanu zdrowia ......................................................................................... 49

Wywiad medyczny ............................................................................................................ 49
Ocena badania lekarskiego ................................................................................................ 50
Badania laboratoryjne ........................................................................................................ 51

Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka? ................................................................53

Na co nie masz wp%ywu ........................................................................................................ 54

Globalny obraz nadci'nienia ............................................................................................. 54
Wp%yw genów .................................................................................................................... 55
Wp%yw pochodzenia .......................................................................................................... 57
Wp%yw p%ci ......................................................................................................................... 60
Ci'nienie a wiek ................................................................................................................ 61

Zapobieganie nadci'nieniu za pomoc" zmian trybu #ycia .................................................. 62

Obni#anie napi&cia ............................................................................................................ 63
Kontrolowanie wagi .......................................................................................................... 64
Mniej soli ........................................................................................................................... 66
Eliminacja palenia i nadmiernego spo#ycia alkoholu ...................................................... 67

Rozdzia1 4: Wtórne nadci#nienie t,tnicze .........................................................................69

Wczesne wykrywanie wtórnego nadci'nienia t&tniczego .................................................... 70
Rola nerek we wtórnym nadci'nieniu t&tniczym ................................................................ 71

Uszkodzenie tkanki nerek ................................................................................................ 71
Zw&#enie t&tnic nerkowych .............................................................................................. 74

Nowotwory wydzielaj"ce hormony i podnosz"ce ci'nienie krwi ...................................... 76

Nowotwór produkuj"cy epinefryn& ................................................................................. 77
Nowotwór produkuj"cy aldosteron ................................................................................. 80
Zespó% Cushinga ............................................................................................................... 84

Choroba genetyczna jako przyczyna nadci'nienia t&tniczego ................................................ 87
Inne przyczyny wtórnego nadci'nienia t&tniczego .............................................................. 88

Zw&#enie cie'ni aorty ........................................................................................................ 88
Za du#o lub za ma%o hormonów tarczycy ....................................................................... 89
Akromegalia ....................................................................................................................... 89
Bezdech senny ................................................................................................................... 90
Guz mózgu ........................................................................................................................ 91
Oparzenia ........................................................................................................................... 91

Spis tre#ci

7

Cz#$% II: Medyczne nast#pstwa nadci$nienia ..............93

Rozdzia1 5: Jak chroni@ swoje serce? .............................................................................. 95

Pompa o du#ej mocy ............................................................................................................. 96
Niedokrwienie mi&'nia sercowego ...................................................................................... 97

Badanie mia#d#ycy t&tnic (arteriosklerozy) ..................................................................... 98
Stabilny ból serca .............................................................................................................. 99
Leczenie zawa%u mi&'nia sercowego .............................................................................. 106

Rozwój niewydolno'ci serca ............................................................................................... 108

Sygna%y ostrzegawcze ...................................................................................................... 108
Czego szuka lekarz? ........................................................................................................ 109
Leczenie niewydolno'ci serca ......................................................................................... 111

Unikanie czynników ryzyka ............................................................................................... 111

Kontrola nad cholesterolem ........................................................................................... 112
Ograniczanie palenia ....................................................................................................... 112
Cukrzyca pod kontrol" ................................................................................................... 113
Intensyfikacja aktywno'ci fizycznej ............................................................................... 114

Rozdzia1 6: Jak zadba@ o nerki? ...................................................................................... 115

Rola nerek ............................................................................................................................ 116

Funkcja filtrowania ......................................................................................................... 117
Inne funkcje nerek .......................................................................................................... 119

Uszkodzenie nerek ............................................................................................................. 120
Z%o'liwe nadci'nienie t&tnicze ........................................................................................... 122
Schy%kowa niewydolno'$ nerek ......................................................................................... 124

Dializa, która ratuje #ycie ............................................................................................... 126
Przeszczep nerki .............................................................................................................. 131

Rozdzia1 7: Jak zabezpieczy@ swój mózg? ....................................................................... 135

Przyczyny udaru mózgu ..................................................................................................... 136

Mia#d#yca t&tnic (arterioskleroza) ................................................................................. 137
Zator naczy- mózgowych (udar niedokrwienny) ......................................................... 138
Wylew krwi do mózgu (udar krwotoczny) ...................................................................... 138

Unikanie udaru przez obni#enie ci'nienia ....................................................................... 139
Przegl"d innych czynników sprzyjaj"cych udarowi mózgu ............................................. 139

Z tym nie wygrasz — czynniki niekontrolowane ......................................................... 140
Nad tym masz w%adz& — czynniki kontrolowane ........................................................ 140
Dokonaj cudów za pomoc" leków zapobiegawczych ................................................... 142

Dzia%aj szybko, gdy zauwa#ysz objawy udaru ................................................................... 143
Monitorowanie czynno'ci mózgu ...................................................................................... 144
Rozmaite metody leczenia udaru mózgu ............................................................................. 146
Rehabilitacja ........................................................................................................................ 148

Odzyskiwanie zdolno'ci ruchu po udarze .................................................................... 148
Mo#liwo'ci rehabilitacji .................................................................................................. 149
Osoby odpowiedzialne za rehabilitacj& .......................................................................... 149
Jak znale<$ pomoc po udarze mózgu? ........................................................................... 151

8

Nadci#nienie dla bystrzaków

Cz#$% III: Leczenie (albo profilaktyka)

nadci$nienia t#tniczego ........................... 153

Rozdzia1 8: Opracowanie udanego programu leczenia ....................................................155

Realizacja za%o#e- leczenia .................................................................................................. 156
Modyfikacje trybu #ycia ...................................................................................................... 159

Zmiana trybu #ycia na lepsze .......................................................................................... 159
Jak obni#y$ ci'nienie 'miechem? ................................................................................... 161

Rozdzia1 9: Dieta obniBajCca ci#nienie ............................................................................165

Obni#anie ci'nienia za pomoc" diety DASH .................................................................... 165

Jak powsta%a dieta DASH? .............................................................................................. 166
Dowody na warto'$ diety DASH ................................................................................... 167
Rozpocz&cie programu ................................................................................................... 169
Ograniczanie spo#ycia soli w czasie stosowania diety DASH ...................................... 173

Utrata na wadze w celu obni#enia ci'nienia ...................................................................... 174

Obliczanie wagi idealnej ................................................................................................. 174
Ustalanie dziennego zapotrzebowania kalorycznego .................................................... 175
Dostosowanie diety DASH ............................................................................................ 177

Inne diety ............................................................................................................................. 178
Pomoc zewn&trzna .............................................................................................................. 180

Rozdzia1 10: Dieta bez soli ..............................................................................................183

Zwi"zek mi&dzy sol" a nadci'nieniem ............................................................................... 184
Dowody na istnienie zwi"zku mi&dzy sol" a nadci'nieniem ............................................ 185

Wczesne eksperymenty ................................................................................................... 185
Wp%yw chloru na ci'nienie krwi ..................................................................................... 186
Najnowsze badania ......................................................................................................... 187

Czy jeste' wra#liwy na sól? ................................................................................................. 188
Zmniejszenie spo#ycia soli .................................................................................................. 189

Kupowanie produktów ubogich w sól ........................................................................... 190
Unikanie pokarmów bogatych w sól ............................................................................. 191
Dieta niskosolna .............................................................................................................. 191

Rozdzia1 11: Unikanie tytoniu, alkoholu i kofeiny ............................................................193

Nie igraj z ogniem. Tyto- i nadci'nienie t&tnicze ............................................................. 194

Zasi&g problemu .............................................................................................................. 195
Jedn" nog" w grobie ........................................................................................................ 196
Zwalczanie biernego palenia ........................................................................................... 197
Nie b"d< ciemny jak tabaka w rogu ............................................................................... 197
Zrywanie z na%ogiem. Same plusy, #adnych minusów ................................................. 198
Jak sko-czy$ z na%ogiem? ................................................................................................ 199
Korzystanie z dost&pnej pomocy .................................................................................... 203

Spis tre#ci

9

Zwi"zek alkoholu z nadci'nieniem t&tniczym .................................................................. 204

Objawy choroby alkoholowej ........................................................................................ 204
Zobacz, kto pije ............................................................................................................... 206
Medyczne skutki picia alkoholu ..................................................................................... 206
Terapia ............................................................................................................................. 207
Znajdowanie pomocy ..................................................................................................... 212

Kofeinowa euforia ............................................................................................................... 212

Kiedy za du#o jest niezdrowo? ....................................................................................... 213
Wp%yw kofeiny na zdrowie ............................................................................................. 214
Korzy'ci z rezygnacji z kofeiny ...................................................................................... 215
Unikanie kawy, czekolady i napojów gazowanych ....................................................... 215
Znajdowanie pomocy ..................................................................................................... 216

Rozdzia1 12: ObniBanie ci#nienia krwi za pomocC @wiczeG fizycznych ............................ 217

Korzy'ci p%yn"ce z aktywno'ci fizycznej ........................................................................... 218
Przygotowanie si& do $wicze- ............................................................................................ 218

Sprawdzanie kondycji fizycznej ..................................................................................... 219
Dobór $wicze- ................................................................................................................ 220
Odpowiedni sprz&t ......................................................................................................... 222

Odpowiednie nat&#enie $wicze- ....................................................................................... 223
=wiczenia na schudni&cie ................................................................................................... 224
=wiczenia si%owe ................................................................................................................. 226

=wiczenia na górn" cz&'$ cia%a ....................................................................................... 227
=wiczenia wzmacniaj"ce nogi ........................................................................................ 228

Obni#anie ci'nienia za pomoc" metod alternatywnych .................................................... 229

Joga ................................................................................................................................... 229
Medytacja ........................................................................................................................ 230
Hipnoza ........................................................................................................................... 231
Biologiczne sprz&#enie zwrotne ..................................................................................... 231

Rozdzia1 13: Terapia lekowa ........................................................................................... 233

Charakterystyka leków ........................................................................................................ 235

Jak skutecznie dzia%a lek? ................................................................................................ 235
Jak bardzo mo#e obni#y$ ci'nienie w porównaniu z innymi lekami? ......................... 235
Czy leki w tym samym stopniu obni#aj"ce ci'nienie krwi

w identyczny sposób wp%ywaj" na prawdopodobie-stwo choroby i 'mierci? ........ 236

Klasy leków .......................................................................................................................... 236
Leki moczop&dne ................................................................................................................ 237

Tiazydowe albo tiazydopodobne leki moczop&dne ...................................................... 238
P&tlowe leki moczop&dne ............................................................................................... 239
Leki moczop&dne oszcz&dzaj"ce potas ........................................................................... 240
Antagoni'ci aldosteronu ................................................................................................. 240
Kombinacje 'rodków moczop&dnych ............................................................................ 241

10

Nadci#nienie dla bystrzaków

Leki oddzia%uj"ce na uk%ad nerwowy ................................................................................. 241

Metyldopa ........................................................................................................................ 241
Klonidyna ......................................................................................................................... 242
Blokery receptora beta-adrenergicznego ....................................................................... 243
Antagoni'ci receptora adrenergicznego alfa 1 ................................................................ 245

Wazodilatory ........................................................................................................................ 246

Hydralazyna ..................................................................................................................... 246

?rodki blokuj"ce kana% wapniowy ...................................................................................... 247
Inhibitory konwertazy angiotensyny .................................................................................. 249
Blokery receptora angiotensyny II ...................................................................................... 251
Wybór leku ........................................................................................................................... 252

Leczenie nadci'nienia bez powik%a- .............................................................................. 252
Leczenie nadci'nienia z powik%aniami ........................................................................... 253
Gdy zawiedzie lek pierwszego wyboru… ...................................................................... 254
Jak pami&ta$ o braniu leków? ......................................................................................... 255

Dzia%ania niepo#"dane ......................................................................................................... 255
Identyfikacja nazw handlowych .......................................................................................... 258

Cz#$% IV: Grupy wymagajOce szczególnej opieki ....... 259

Rozdzia1 14: Osoby starsze ..............................................................................................261

Ocena sprawno'ci umys%owej ............................................................................................ 262
Ocena ci'nienia krwi ........................................................................................................... 263

Pierwotne nadci'nienie t&tnicze ..................................................................................... 263
Wtórne nadci'nienie t&tnicze .......................................................................................... 265
Leki podnosz"ce ci'nienie krwi u osób starszych .......................................................... 265

W%a'ciwe od#ywianie si& w celu obni#enia ci'nienia ........................................................ 267

Kontrola diety .................................................................................................................. 267
Dieta DASH .................................................................................................................... 268
Redukcja spo#ycia soli ..................................................................................................... 268

Zmiana trybu #ycia w celu obni#enia ci'nienia ................................................................. 269
Stosowanie leków na obni#enie ci'nienia .......................................................................... 271

Podstawowa terapia lekowa — tiazydowe 'rodki moczop&dne .................................... 272
Druga mo#liwo'$ — beta-blokery ................................................................................. 273
Trzecia mo#liwo'$ ........................................................................................................... 273
Sytuacje wyj"tkowe ......................................................................................................... 274

Niebezpieczne spadki ci'nienia .......................................................................................... 274

Rozdzia1 15: Nadci#nienie t,tnicze u dzieci ....................................................................277

Prawid%owy pomiar ci'nienia krwi ..................................................................................... 278

USG dopplerowskie i ma%e r"czki .................................................................................. 278
Wybór w%a'ciwego rozmiaru mankietu ......................................................................... 279
Odpowiednia technika .................................................................................................... 279

Interpretacja wyników pomiaru ......................................................................................... 280

Spis tre#ci

11

Mo#liwe przyczyny podwy#szonego ci'nienia .................................................................. 281

Przyczyny dziedziczne .................................................................................................... 281
Uwarunkowania zwi"zane z wag" ................................................................................. 282
Czynniki chorobowe ...................................................................................................... 283

Ustalanie przyczyny podwy#szonego ci'nienia u dziecka ................................................ 283

Kluczowe momenty w przesz%o'ci dziecka ................................................................... 283
Wskazówki odkrywane podczas badania lekarskiego .................................................... 284
Pomoc z laboratorium .................................................................................................... 285

Rozpocz&cie leczenia od zmian trybu #ycia ....................................................................... 285
Intensywne $wiczenia fizyczne .......................................................................................... 287
Terapia lekowa .................................................................................................................... 288

Rozdzia1 16: Leczenie nadci#nienia u kobiet .................................................................. 291

Co si& dzieje z ci'nieniem kobiety w czasie ci"#y? ............................................................ 292
Co powoduje nadci'nienie w ci"#y? .................................................................................. 293

Przewlek%e nadci'nienie t&tnicze ................................................................................... 293
Stan przedrzucawkowy ................................................................................................... 294
Stan przedrzucawkowy obok nadci'nienia t&tniczego .................................................. 300
Nadci'nienie ci"#owe ..................................................................................................... 301

Nadci'nienie t&tnicze po porodzie ..................................................................................... 301
Kobieca terapia hormonalna w przypadku nadci'nienia ................................................... 302

Hormonalna antykoncepcja doustna ............................................................................. 302
Hormonalne uzupe%nianie niedoboru estrogenu ......................................................... 303

Cz#$% V: Dekalogi ...................................................305

Rozdzia1 17: Dziesi,@ prostych sposobów zapobiegania nadci#nieniu i obniBenia go .... 307

Rozpoznawanie nadci'nienia .............................................................................................. 307
Ustalanie wtórnego nadci'nienia t&tniczego ..................................................................... 308
Podj&cie diety DASH .......................................................................................................... 309
Utrata na wadze za pomoc" ograniczenia liczby spo#ywanych kilokalorii ...................... 310
Redukcja soli w diecie ......................................................................................................... 311
Rzucanie palenia i ograniczenie picia ................................................................................. 312
Podj&cie planu treningowego ............................................................................................. 313
Uzupe%nienie leczenia za pomoc" technik doskonalenia cia%a i umys%u ......................... 313
Leki s%u#"ce do obni#ania ci'nienia .................................................................................... 315
Unikanie leków podnosz"cych ci'nienie krwi .................................................................. 316

Rozdzia1 18: Dziesi,@ (lub wi,cej) mitów dotyczCcych nadci#nienia ............................. 319

Nadci'nienie jest nieuniknionym skutkiem starzenia ...................................................... 319
Leczenie jest gorsze od choroby ......................................................................................... 320
Musisz ograniczy$ swoje #ycie z powodu nadci'nienia .................................................... 321
Leczy si& tylko nadci'nienie rozkurczowe ......................................................................... 322
Nadci'nienie oznacza %ykanie leków przez reszt& #ycia .................................................... 323

12

Nadci#nienie dla bystrzaków

Po zawale serca albo udarze mózgu mo#na przesta$ si& leczy$ ........................................ 323
Jak masz nadci'nienie, nie mo#esz $wiczy$ ....................................................................... 324
Je'li dobrze si& czujesz, mo#esz nie bra$ leków na nadci'nienie ...................................... 325
Wysokiego ci'nienia krwi nie mo#na uregulowa$ ............................................................. 326
Leczy si& tylko osoby nerwowe i l&kliwe ............................................................................... 327
Osób starszych nie trzeba leczy$ ........................................................................................ 328
Nadci'nienie jest mniej niebezpieczne u kobiet ............................................................... 329

Rozdzia1 19: Dziesi,@ nowych odkry@ na temat nadci#nienia t,tniczego .....................331

Ocena skutków obni#enia ci'nienia krwi ......................................................................... 332
Stan przednadci'nieniowy to wcale nie nic takiego .......................................................... 332
Przewidywanie nadci'nienia (i zapobieganie mu) ............................................................. 333
Wyrokowanie o nadci'nieniu u doros%ych na podstawie poziomu ci'nienia u dzieci ..... 334
Czy wszyscy pacjenci po udarze mózgu maj" nadci'nienie? ............................................ 335
Ocena wp%ywu obci"#e- zawodowych .............................................................................. 335
Czy alkohol jest dobry, czy z%y dla osoby z nadci'nieniem? ............................................. 336
Operacja zmniejszenia #o%"dka w celu schudni&cia i obni#enia ci'nienia krwi ............... 336
Czy nadci'nienie oddzia%uje na cukrzyc&? ......................................................................... 337
Znaczenie badania ALLHAT .............................................................................................. 338

Dodatek: Najnowsze informacje i SródTa .................. 341

Serce ..................................................................................................................................... 342

Polskie Towarzystwo Kardiologiczne ............................................................................ 342
Serwis kardiologiczny ..................................................................................................... 342

Nerki .................................................................................................................................... 342

Stowarzyszenie „Nie'miertelni” .................................................................................... 342
Dialped — dializoterapia i nefrologia dzieci&ca ............................................................. 343
Dializoterapia otrzewnowa ............................................................................................. 343
Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej .................................................................... 343
Stowarzyszenie „Vycie po przeszczepie” ....................................................................... 344

Mózg .................................................................................................................................... 344

Narodowy Program Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu ......................................... 344
Dekalog Udarowca .......................................................................................................... 344
Forum Neurologiczne .................................................................................................... 344
Polskie Towarzystwo Fizjoterapii oraz Polskie Towarzystwo Rehabilitacji ................ 345
Centrum Polskiej Rehabilitacji ...................................................................................... 345
Sanatoria ........................................................................................................................... 345

Cukrzyca .............................................................................................................................. 345

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne .......................................................................... 345
Polska Federacja Edukacji w Diabetologii ........................................................................ 346
Polskie Stowarzyszenie Diabetyków .............................................................................. 346

Nadci'nienie t&tnicze .......................................................................................................... 346

Polskie Towarzystwo Nadci'nienia T&tniczego ........................................................... 346

Skorowidz .......................................................................................................................347

Rozdzia1 3

Czy znajdujesz si,

w grupie ryzyka?

W tym rozdziale:

Przyjrzysz si& demografii nadci'nienia.

Dowiesz si&, co mo#esz zrobi$ — a czego nie — #eby obni#y$ swoje ci'nienie.

rozwoju nadci'nienia odgrywa rol& wiele czynników. Mimo #e na

niektóre nie masz wp%ywu (predyspozycja genetyczna, pochodzenie, wiek

czy p%e$), inne ju# mo#esz kontrolowa$, na przyk%ad sposób od#ywiania,

nat&#enie aktywno'ci fizycznej, poziom stresu, przyzwyczajenia zwi"zane

z paleniem i piciem oraz sk%onno'$ do parkowania jak najbli#ej kompleksu

sportowego. Ka#dy z tych czynników mo#e wyst&powa$ z wi&kszym lub

mniejszym nasileniem w danym regionie 'wiata, wi&c w niektórych miejscach

wska<niki nadci'nienia s" niskie, a w innych wysokie i towarzysz" mu ci&#kie

powik%ania.

W tym rozdziale omówi& czynniki zwi"zane z rozwojem nadci'nienia

t&tniczego, zarówno te, nad którymi mo#na zapanowa$, jak i te, na które nie

ma si& wp%ywu. Je#eli nie zdiagnozowano u Ciebie nadci'nienia, koniecznie

zapoznaj si& z opisem czynników, które mo#na kontrolowa$, poniewa#

pomog" Ci zmniejszy$ prawdopodobie-stwo zachorowania. Je#eli cierpisz

ju# na nadci'nienie, przeczytaj cz&'$ III ksi"#ki, gdzie omówi& te same,

mo#liwe do opanowania czynniki, ale powi"#& je z leczeniem schorzenia.

Uwaga!

Zapomnienie o urodzinach wspó%ma%#onka to czynnik, który mo#e

podnie'$ ci'nienie krwi. Podobnie jak przejechanie samochodem le#"cego

w gara#u roweru syna. Na szcz&'cie takie skoki ci'nienia s" tylko tymczasowe!

W niniejszym rozdziale nie opisa%em wszystkich czynników prowadz"cych

do nadci'nienia. K%ad& tu nacisk jedynie na najwa#niejsze. Tymczasem

naukowcy nieustannie dodaj" nowe. Je#eli chcesz dowiedzie$ si& wi&cej na

temat najnowszych odkry$, zajrzyj do Dodatku i wyszukaj zaktualizowane

dane.

W

54

Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?

Na co nie masz wpTywu

W tym punkcie poznasz czynniki #yciowe, na które nie masz wp%ywu.

Nie mo#esz odmieni$ genów swojej rodziny, pochodzenia etnicznego, p%ci

i wieku. Uwaga! Do tych czynników nie zaliczamy sytuacji, w której pewnego

razu wieszasz w szafie koszul&, a po jakim' czasie okazuje si&, #e skurczy%a

si& o 2 rozmiary!

Mimo #e nie nad wszystkimi czynnikami mo#esz zapanowa$, i tak powiniene'

si& dowiedzie$, w jaki sposób wp%ywaj" one na Twoje ci'nienie, oraz zachowa$

ostro#no'$. Je#eli pozwolisz sobie na nadwag&, szybko mo#esz nabawi$ si&

nadci'nienia, nawet gdy znajdujesz si& w grupie niewielkiego ryzyka.

Globalny obraz nadci$nienia

?wiatowe wska<niki nadci'nienia dziel" poziom zapadalno'ci na nie na

4 podstawowe kategorie:

Poziom zerowy

— kilka #yj"cych w pewnym odosobnieniu grup,

jak te w dorzeczu Amazonki, wykazuj" zerow" zapadalno'$ na

nadci'nienie.

Poziom niski

— przypadki nadci'nienia nale#" do rzadko'ci (poni#ej

15 procent), w'ród ludno'ci zamieszkuj"cej obszary wiejskie Ameryki

Yaci-skiej i Po%udniowej, Chin i Afryki.

Poziom normalny

— najcz&'ciej nadci'nienie wyst&puje u 15 – 30

procent przedstawicieli danej populacji, w tym mieszka-ców obszarów

najbardziej uprzemys%owionych; taka sytuacja jest w Japonii, Europie

i w'ród przedstawicieli rasy kaukaskiej (bia%ej) w Stanach

Zjednoczonych.

Poziom wysoki

— wysoka zapadalno'$ na nadci'nienie (30 – 40 procent)

wyst&puje w Federacji Rosyjskiej, Finlandii, Polsce oraz w populacjach

Afroamerykanów.

W miejscach, gdzie wyst&puje du#e rozpowszechnienie przypadków

nadci'nienia, wysokie s" tak#e wska<niki zapadalno'ci na choroby serca,

mózgu i nerek (zob. cz&'$ II). Ryzyko zachorowania na nie z powodu

nadci'nienia jest ogromne na przyk%ad w Federacji Rosyjskiej czy w'ród

Afroamerykanów. (Zob. punkt „Afroamerykanie” w dalszej cz&'ci rozdzia%u).

Z kolei w Japonii drug" g%ówn" przyczyn" zgonów jest udar mózgu — zwykle

kojarzony z nadci'nieniem — a naukowcy podkre'laj" konieczno'$

kontrolowania ci'nienia jako sposób na zapobieganie temu zaburzeniu

pracy mózgu (Stroke, sierpie- 2001).

Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?

55

Pewna cz&'$ bada- prowadzonych nad nadci'nieniem na ca%ym 'wiecie

dowodzi, #e du#a liczba przypadków tego schorzenia w danej populacji

cz&sto zbiega si& z nisk" 'wiadomo'ci" i niedostatecznym poziomem

leczenia. Na przyk%ad:

Badanie omówione w czasopi'mie Archives of Brazilian Cardiology (lipiec

2001) wykazuje, #e wska<niki nadci'nienia w Brazylii przypominaj"

dane ze Stanów Zjednoczonych, ale z powodu niskiej 'wiadomo'ci

oraz s%abej opieki medycznej jedynie niewielki wycinek brazylijskiego

spo%ecze-stwa mo#e utrzyma$ swoje ci'nienie pod kontrol".

Niektóre europejskie populacje s" 'wiadome du#ej zapadalno'ci na

nadci'nienie, ale nie potrafi" go kontrolowa$:
W Hiszpanii dopiero ci'nienie na poziomie 160/95 mm Hg jest

decyduj"cym sygna%em do rozpocz&cia leczenia (a nie 140/90 mm Hg,

zalecane przez JNC 7; zob. rozdzia% 2.).

We Francji niedostateczny poziom ma zarówno 'wiadomo'$ spo%eczna,

jak i jako'$ leczenia.

Mimo #e wielu mieszka-ców Korei Po%udniowej cierpi na nadci'nienie

i si& leczy, jedynie ma%a cz&'$ z nich jest w stanie zapanowa$ nad jego

poziomem — donosi badanie opublikowane w pi'mie Journal of
Hypertension

(wrzesie- 2001).

Zanim spakujesz walizki i odlecisz do Amazonii w nadziei na d%ugie i wolne

od chorób #ycie w tropikalnym raju, zastanów si& nad jedn" rzecz": skoro

wysoki odsetek przypadków nadci'nienia cz&sto wspó%istnieje z nisk"

'wiadomo'ci" i niedostateczn" opiek" medyczn", to prawdopodobnie wyostrzona

'wiadomo'$ oraz odpowiednie leczenie prze%o#" si& na spadek liczby osób

z nadci'nieniem — i to bez wycieczki w tropiki! Czytaj zatem dalej.

WpTyw genów

Nadci'nienie cz&sto wyst&puje w'ród cz%onków jednej rodziny, wi&c wywiad

lekarski w kierunku tego schorzenia mo#e przewidzie$ rozwój choroby

u krewnych, którzy wci"# maj" ci'nienie w normie. Na przyk%ad, kiedy

porównano stan zdrowia dzieci biologicznych z adoptowanymi, okaza%o si&,

#e pomiary ci'nienia u rodziców i dzieci biologicznych cz&'ciej dawa%y takie

same albo podobne warto'ci ni# u dzieci adoptowanych i ich przybranych

rodziców. Wniosek? Je#eli masz 2 lub wi&cej krewnych, u których nadci'nienie

wyst"pi%o przed 55. rokiem #ycia, sam jeste' znacznie bardziej zagro#ony

tym schorzeniem. (A nast&pnym razem postaraj si& troch& uwa#niej wybra$

rodziców!)

56

Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?

Strefa udarów mózgu

Do tzw. strefy udarów mózgu (ang. Stroke Belt)
zalicza si* po+udniowo-wschodnie stany USA
z wyj0tkiem Florydy. Wy2sze wska3niki zapadal-
no4ci na nadci4nienie w tym regionie kraju ozna-
czaj0, 2e dochodzi tam do bardzo wielu udarów
mózgu. Zgony spowodowane tym czynnikiem
przekraczaj0 o 10 procent 4redni0 dla reszty kra-
ju. Jednak2e udary mózgu to nie jedyna konse-
kwencja nadci4nienia t*tniczego. W tej cz*4ci
USA znacznie cz*4ciej ni2 gdzie indziej wyst*puje
równie2 niewydolno4; nerek i serca. (Wi*cej in-
formacji na temat udarów mózgu oraz niewy-
dolno4ci nerek i serca znajdziesz w cz*4ci II).
Poza tym ogólne wska3niki 4miertelno4ci tak2e
s0 tam wy2sze ni2 w innych stanach Ameryki.

Biali m*2czy3ni zamieszkuj0cy po+udniowo-
wschodnie stany cz*4ciej zapadaj0 na nadci4nie-
nie w porównaniu z reszt0 kraju. Jednak niska
waga urodzeniowa oraz nadci4nienie t*tnicze
cz*4ciej wyst*puje w populacjach afroamery-
ka?skich zamieszkuj0cych po+udniowo-wschodni0

cz*4ci kraju, czyli obszar, w którym skupia si*
wi*kszo4; czarnej ludno4ci w USA.

Natomiast przyczyny takich wysokich wska3-
ników nadci4nienia i zgonów w wyniku kom-
plikacji zwi0zanych z tym schorzeniem w4ród
Afroamerykanów z po+udniowo-wschodniego
regionu USA nie ró2ni0 si* od ogólnych powo-
dów wyst*powania nadci4nienia.

Spo#ywanie du#ych ilo%ci soli to rzecz nor-
malna na po+udniowym wschodzie, zw+aszcza
w4ród czarnej ludno4ci.

Spo#ywanie ma&ych ilo%ci potasu pod
postaci0 owoców i warzyw to powszechne
zjawisko.

Oty&o%( wyst*puje tu u znacznie wi*kszego
odsetka populacji.

Siedz)cy tryb #ycia to zasada, któr0 kieruje
si* wielu mieszka?ców po+udniowo-wschod-
niego regionu USA. Po+owa ludno4ci nie
uprawia sportu odpowiednio cz*sto.

Naukowcy wci"# nie do ko-ca wiedz", jak geny — i które z nich — wp%ywaj"

na nadci'nienie, ale przypuszczaj", #e za problemy odpowiada ca%kiem du#a

ich liczba. Innymi s%owy, posiadanie jednego konkretnego genu wcale nie

przes"dza o nadci'nieniu — zreszt" gdyby nawet naukowcy znale<li te w%a'ciwe,

nie potrafiliby ich zmodyfikowa$.
Czynniki dziedziczne wp%ywaj" tak#e na wag& cia%a. Osoby blisko spokrewnione

zwykle maj" ten sam stopie- oty%o'ci, która przecie# odgrywa du#" rol&

w rozwoju nadci'nienia. (Zob. fragment „Kontrolowanie wagi” w dalszej

cz&'ci rozdzia%u, gdzie znajdziesz bardziej szczegó%owe informacje na temat

skutków dodatkowych kilogramów).
Wyj"tkowo istotnym przyk%adem roli, jak" odgrywa w nadci'nieniu czynnik

dziedziczno'ci, mo#e by$ zespó2 insulinooporno3ci. Otó# osoby cierpi"ce na t&

dolegliwo'$ maj":

podwy#szone st&#enie insuliny (hormonu, który kontroluje poziom

cukru we krwi) i jednocze'nie obni#on" wra#liwo'$ na w%asn" insulin&;

okre'lon" zawarto'$ t%uszczu we krwi, gdzie wyst&puje wysokie st&#enie

trójglicerydów (rodzaju t%uszczów — powy#ej 200 mg/dL) oraz niskie

st&#enie cholesterolu typu HDL (tzw. dobrego cholesterolu, który

chroni przed zawa%ami serca — poni#ej 30 mg/dL).

Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?

57

Poza tym osoby z zespo%em insulinooporno'ci:

zazwyczaj s" oty%e (cho$ nie zawsze);

cz&'ciej ni# pozostali ludzie przechodz" 'miertelne zawa%y serca;

stanowi" 20 procent wszystkich przypadków nadci'nienia;

najcz&'ciej gromadz" tkank& t%uszczow" wokó% talii.

WpTyw pochodzenia

Wed%ug danych ameryka-skich O'rodków Kontroli i Zapobiegania Chorobom

1

w latach 1960 – 1990 uda%o si& zmniejszy$ liczb& przypadków zapadalno'ci

na nadci'nienie w ka#dej ameryka-skiej grupie etnicznej, jednak pó<niej

w latach 1990 – 2001 (ostatni rok bada-, z którego udost&pniono dane)

wska<niki si& podnios%y. W tabeli 3.1 zmiany te wida$ jak na d%oni.

Tabela 3.1. Odsetek mieszka+ców Stanów Zjednoczonych w wieku ponad 20 lat
cierpi)cych na nadci%nienie*

Grupa

1960

1970

1980

1990

2002

Obie p+ci

36,9

38,3

39,0

23,1

33,6

M*2czy3ni

40,0

42,4

44,0

25,3

30,6

Kobiety

33,7

34,4

34,0

20,8

31,0

Biali m*2czy3ni

39,3

41,7

43,5

24,3

32,5

Bia+e kobiety

31,7

32,4

32,3

19,3

31,9

Czarni m*2czy3ni

48,1

51,8

48,7

34,9

42,6

Czarne kobiety

50,8

50,3

47,5

33,8

46,6

M*2czy3ni Latynosi

25,0

25,2

26,3

Kobiety Latynoski

21,8

22,0

23,4

*Dane dostarczone przez ameryka+skie O-rodki Kontroli i Zapobiegania Chorobom

Tabela pokazuje, #e w tym 42-letnim okresie podj&to powa#ne dzia%ania,

aby ograniczy$ liczb& przypadków nadci'nienia. Jednak dowodzi równie#,

#e blisko jedna trzecia populacji powy#ej 20. roku #ycia cierpi na to schorzenie,

1

Ang. Centers for Disease Control and Prevention — agencja rz"du federalnego USA, wchodz"ca w sk%ad

Departamentu Zdrowia i Opieki Spo%ecznej, z siedzib" w Atlancie; do jej zada- nale#y zapobieganie

chorobom i ich zwalczanie oraz podejmowanie dzia%a- maj"cych na celu popraw& stanu zdrowia

Amerykanów — przyp. t2um.

58

Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?

a w'ród Afroamerykanów choruje a# 2 na 5. Je#eli jednak po%"czy si&

'wiadomo'$ istnienia tych czynników z w%a'ciw" opiek" medyczn" oraz

zmianami w trybie #ycia (które opisz& w dalszej cz&'ci rozdzia%u), mo#e

uda si& obni#y$ wska<niki zachorowa- na nadci'nienie.

Afroamerykanie

U Afroamerykanów — populacji najbardziej zagro#onej nadci'nieniem

i zwi"zanymi z nim komplikacjami — chorob& wykrywa si& 2 razy cz&'ciej

ni# u przedstawicieli rasy kaukaskiej. Poza tym u Afroamerykanów:

znacznie cz&'ciej wykrywa si& schy2kow8 niewydolno39 nerek, przynajmniej

po cz&'ci spowodowan" podwy#szonym poziomem ci'nienia;

wyst&puje mo#liwo'$ odziedziczenia wady nerek, ograniczaj"cej

zdolno'$ usuwania nadmiaru soli z organizmu;

wyst&puje s%absza reakcja na tlenek azotu (wa#ny zwi"zek chemiczny

obecny w naczyniach krwiono'nych) ni# u przedstawicieli rasy bia%ej

(wi&cej informacji na temat tlenku azotu znajdziesz w ramce ni#ej —

„Tlenek azotu na ratunek”).

Ponadto win& przynajmniej za cz&'$ przypadków nadci'nienia t&tniczego

w populacji Afroamerykanów nale#y zrzuci$ na napi&cia zwi"zane z ni#szym

statusem spo%eczno-ekonomicznym tej grupy ludno'ci.

Wyj"tkowo dobre efekty przynios%a w terapii nadci'nienia u Afroamerykanów

odpowiednia dieta. Najlepiej sprawdzi%a si& dieta o nazwie DASH

2

(zob.

rozdzia% 9.), na któr" sk%ada si& zwi&kszona ilo'$ owoców, warzyw, zbo#a,

odt%uszczonych produktów nabia%owych i innych produktów bia%kowych

o ma%ej zawarto'ci t%uszczu.

Latynosi

Wska<niki zachorowalno'ci na nadci'nienie w'ród ludno'ci latynoskiej

maj" mniej wi&cej takie same warto'ci jak u przedstawicieli rasy kaukaskiej.

Mimo #e na nadci'nienie cz&'ciej zapadaj" Afroamerykanie, to Latynosi maj"

wi&ksze opory przed stosowaniem leków ni# czarni i biali mieszka-cy USA.

Biali (rasa kaukaska)

Oko%o 30 procent doros%ych przedstawicieli rasy kaukaskiej w Stanach

Zjednoczonych cierpi na nadci'nienie. Ta grupa populacji wydaje si&

bardziej 'wiadoma swojego nadci'nienia i cz&'ciej poddaje si& leczeniu ni#

Afroamerykanie i Latynosi. Jednak terapia dzia%a jedynie w 20 procentach

wypadków — wci"# wiele pozostaje do zrobienia. W tym przypadku

problemem najprawdopodobniej jest brak podatno'ci pacjentów na leki.

2

Ang. Dietary Approach to Stop Hypertension (leczenie nadci'nienia za pomoc" diety) — przyp. t2um.

Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?

59

Tlenek azotu na ratunek

Tlenek azotu, wa2ny zwi0zek chemiczny, który
rozszerza naczynia krwiono4ne i obni2a ci4nienie
t*tnicze, jest produkowany przez komórki wy-
4cie+aj0ce od wewn0trz naczynia krwiono4ne.
Jednak2e pewne czynniki ryzyka, zwi*kszaj0ce
prawdopodobie?stwo zapadni*cia na choroby
serca, niszcz0 te komórki i upo4ledzaj0 ich zdol-
no4; produkowania tlenku azotu. Zaliczamy
do nich:

nadci4nienie t*tnicze,

wysoki poziom cholesterolu,

insulinooporno4;,

pomenopauzalny brak estrogenu,

palenie lub 2ucie tytoniu.

Takie czynniki podnosz0 równie2 podatno4; da-
nej osoby na nast*pstwa stresu objawiaj0ce
si* wzrostem ci4nienia krwi. Je2eli jednak uda
si* wyeliminowa; te czynniki, dojdzie do usu-
ni*cia ich zgubnych skutków i przywrócenia
produkcji tlenku azotu. Z cz*4ci III dowiesz si*,
jak mo2na si* z nimi upora;.

Identyfikacja winowajców. Rola soli i t1uszczów

W 1999 roku w magazynie Scientific American
opublikowano wnioski z badania, którego celem
by+o znalezienie wyja4nienia wysokich wska3-
ników nadci4nienia w populacji Afroameryka-
nów. W ramach projektu porównano ze sob0
ludzi tej samej rasy mieszkaj0cych w ró2nych
zak0tkach 4wiata. Autorzy, których nie zado-
woli+o wyja4nienie genetyczne, odkryli ogrom-
ne ró2nice dziel0ce czarnoskórych mieszka?-
ców Nigerii, Jamajki i Stanów Zjednoczonych:

Ogólnie rzecz bior0c, Nigeryjczycy s0 szczu-
pli, wykonuj0 ci*2k0 prac* fizyczn0 i spo2y-
waj0 tradycyjne posi+ki nigeryjskie, z+o2one
z ry2u, warzyw i owoców. Gdy si* starzej0,
nie podnosi si* im ci4nienie. Przypadki nad-
ci4nienia t*tniczego nale20 do rzadko4ci.

Dieta Jamajczyków stanowi mieszank* 2yw-
no4ci wiejskiej i produktów kupowanych
w sklepach spo2ywczych. Mieszka?cy Ja-
majki 2yj0 4rednio o 6 lat d+u2ej ni2 Afroame-
rykanie, poniewa2 ni2sze s0 wska3niki za-
chorowa? na raka i choroby serca.

W Maywood, niedaleko Chicago, afroame-
ryka?ska spo+eczno4;, z+o2ona z emigran-
tów z po+udniowego wschodu USA, od2y-
wia si* s+ono i t+usto.

Mimo 2e wszystkie grupy +0czy wspólne pocho-
dzenie genetyczne, odsetek przypadków osób
z nadci4nieniem wyniós+ 7 procent dla Nigeryj-
czyków, 26 — dla Jamajczyków i 33 — dla
Afroamerykanów. Ci ostatni tak2e wi*cej wa20,
spo2ywaj0 wi*ksze ilo4ci soli i mniejsze potasu
ni2 Nigeryjczycy.

Autorzy doszli do wniosku, 2e wyja4nienie
rasowe nie ma racji bytu. Przypadki nadci4nienia
u Afroamerykanów nie maj0 pod+o2a genetycz-
nego, gdy2 osoby czarnoskóre, które cierpi0 na
nadci4nienie, i te, które maj0 ci4nienie w nor-
mie, maj0 takie same geny. Badanie dowodzi,
2e wyja4nienia rozbie2nych wyników nale2y szu-
ka; w warunkach 4rodowiskowych, a nie ge-
nach. Nigeryjczycy poch+aniali mniej soli, spo2y-
wali wi*cej potasu i prowadzili bardziej aktywny
tryb 2ycia.

60

Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?

WpTyw pTci

Ch%opcy cz&'ciej ni# dziewczynki maj" podwy#szone ci'nienie skurczowe

(ci'nienie powsta%e w t&tnicach w chwili wypchni&cia do nich krwi przez

serce; zob. rozdzia% 2., w którym znajdziesz wi&cej szczegó%ów). Opisane

w 2006 roku w czasopi'mie Circulation badanie z udzia%em uczestników

w wieku od 12 lat, a potem dobieranych co 2 lata, dowiod%o, #e w Kanadzie

wska<niki nadci'nienia wzros%y u ch%opców o 19 procent, podczas gdy

u dziewcz"t pozosta%y na tym samym poziomie. Do g%ównych przyczyn

takiego stanu rzeczy zaliczono siedz"cy tryb #ycia oraz brak sportu i u ch%opców,

i u dziewcz"t. Wi&cej na temat nadci'nienia i dzieci pisz& w rozdziale 15.

W przypadku m%odych doros%ych osób (18 – 35 lat) nadci'nienie cz&'ciej

wyst&puje u m&#czyzn ni# u kobiet. Jednak kiedy kobiety osi"gaj" 50. rok

#ycia (i wi&kszo'$ z nich traci mo#liwo'$ produkcji estrogenu z powodu

menopauzy b"d< usuni&cia jajników), cz&'ciej ni# m&#czy<ni cierpi" na

nadci'nienie.

Niemniej to kobiety cz&'ciej od m&#czyzn maj" 'wiadomo'$ swojego

schorzenia, lecz" je i kontroluj". Wyt%umaczy$ to mo#na tym, #e kobiety

cz&'ciej widuj" lekarzy z powodu ci"#y czy kontrolnych bada- miednicy

lub piersi — ka#da z tych okazji daje lekarzowi dodatkow" mo#liwo'$

zdiagnozowania nadci'nienia.

U kobiet — tak samo jak u m&#czyzn — spada ryzyko udaru, je'li poddadz"

si& terapii przeciwnadci'nieniowej, wi&c powinna by$ im ona zalecana tak

cz&sto jak panom.

Ni#ej opisuj& wp%yw, jaki na poziom kobiecego ci'nienia wywieraj" pigu%ki

antykoncepcyjne i menopauza.

Antykoncepcja doustna

Dawniej pigu%ki antykoncepcyjne zawiera%y wi&ksze ilo'ci estrogenu

i progesteronu ni# obecnie. Ich stosowanie %"czono z wy#szymi wska<nikami

podatno'ci na choroby serca, zawa%y i udary mózgu oraz cz&stszymi

przypadkami zgonów. Wspó%czesne specyfiki zawieraj" mniej hormonów

i nie prowadz" do tego typu powik%a-, zw%aszcza w porównaniu z innymi

metodami antykoncepcji. Jednak#e antykoncepcja doustna mo#e powodowa$

lekki wzrost ryzyka zakrzepów i raka piersi, wi&c kobiety, które w przesz%o'ci

boryka%y si& z tym pierwszym zjawiskiem, nie powinny stosowa$ tej metody

zapobiegania ci"#y.

Pigu%ki antykoncepcyjne kojarzy si& niekiedy z pewnym wzrostem ci'nienia

t&tniczego, które si& stabilizuje po odstawieniu 'rodka. Jednak raz na jaki'

czas ta metoda antykoncepcji mo#e wywo%a$ powa#niejszy przypadek

Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?

61

nadci'nienia. Je#eli w rodzinie pacjentki wyst&powa%y przypadki tej choroby

b"d< niewydolno'$ nerek, lekarz powinien powa#nie przemy'le$ przepisanie

jej antykoncepcji hormonalnej i cz&sto kontrolowa$ jej ci'nienie.

Nie do ko-ca wiadomo, dlaczego ci'nienie wzrasta w wyniku stosowania

pigu%ek antykoncepcyjnych, ale problem mo#e stanowi$ ilo'$ progesteronu

(nie estrogenu) w preparacie. Otó# 'rodki, które zawieraj" mniej progesteronu

albo jego 'ladowe ilo'ci, rzadziej wp%ywaj" na powstanie nadci'nienia

u pacjentek.

Je#eli po odstawieniu przez kobiet& antykoncepcji doustnej poziom ci'nienia

nie powróci do normy, powinna zosta$ ona przebadana w kierunku innych

przyczyn. Kobiety, które nie mog" stosowa$ innej formy zapobiegania ci"#y,

powinny po%"czy$ t& metod& ze 'rodkami obni#aj"cymi ci'nienie t&tnicze.

(Wi&cej informacji na ten temat znajdziesz w rozdziale 13.).

Po menopauzie

Kobiety po menopauzie — nawet te z normalnym ci'nieniem — reaguj"

na stres wzrostem ci'nienia, w przeciwie-stwie do kobiet, które jeszcze

nie osi"gn&%y wieku klimakterium. Niedobór estrogenu, który wyst&puje

w czasie menopauzy, mo#e nie by$ jedyn" przyczyn"; wp%yw mo#e mie$

bowiem równie# przyrost wagi towarzysz"cy procesowi starzenia oraz inne

czynniki, na przyk%ad mniejsza aktywno'$ fizyczna. Uwaga! Kobiety po

menopauzie s" wra#liwsze na sól od m&#czyzn, to za' zjawisko mo#e

stanowi$ dodatkowy powód, dla którego ro'nie w'ród nich podatno'$

na nadci'nienie t&tnicze.

Przyjmowanie hormonów estrogenowych najprawdopodobniej nie podnosi

poziomu ci'nienia ani nie pobudza wra#liwo'ci kobiet po menopauzie na sól

czy stres. Z tego powodu paniom z nadci'nieniem i po menopauzie mo#na

podawa$ estrogeny.

Ci$nienie a wiek

Z wielu przyczyn ci'nienie wzrasta wraz z wiekiem — nast&puje pogorszenie

funkcjonowania nerek, upo'ledzenie wydalania soli z organizmu, stwardnienie

t&tnic, wzrost oty%o'ci oraz wi&ksza podatno'$ na podnosz"ce ci'nienie

dzia%anie soli.

Ci'nienie ro'nie wraz z wiekiem etapami. Mimo #e u ró#nych osób ró#nie

to wygl"da, nadci'nienie zazwyczaj rozwija si& w dosy$ %atwy do przewidzenia

sposób — od etapu przednadci'nieniowego do etapu utrwalonego nadci'nienia

t&tniczego.

62

Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?

Nadci'nienie t&tnicze mo#e pojawi$ si& przed 30. rokiem #ycia, a typowa

kolejno'$ wydarze- wygl"da nast&puj"co:

Okres mi,dzy urodzeniem a 30. rokiem 1ycia (etap
przednadci6nieniowy):

sporadyczne pomiary ci'nienia mog"

pokazywa$ podwy#szone warto'ci, ale wzrost nie utrzymuje si& stale.

Jednak nawet okazjonalny skok ci'nienia mo#e stanowi$ wskazówk&,

#e kiedy' u pacjenta mo#e rozwin"$ si& choroba. Do innych

czynników nale#":
niska waga urodzeniowa;
nadmierny wzrost ci'nienia w sytuacji stresu b"d< wysi%ku fizycznego;
wyniki wysokie (bliskie 140/90 mm Hg) — ale wci"# w normie

— otrzymane w przypadkowych pomiarach;

inne: oty%o'$, nadmierne spo#ywanie alkoholu, cukrzyca, obni#ony

poziom cholesterolu HDL b"d< podwy#szony trójglicerydów.

Zazwyczaj mi,dzy 30. a 40. rokiem 1ycia:

ten etap mo#e trwa$

od 5 do 10 lat. Wysoki poziom ci'nienia wyst&puje do'$ cz&sto, ale

potem nadchodz" okresy normalnego ci'nienia.

Zazwyczaj tu1 przed pi,<dziesi=tk=, ale czasami nawet w 30.
roku 1ycia (nadci%nienie pierwotne — utrwalone nadci6nienie,
którego przyczyny nie mo1na ustali<):

ludzie, którzy zapadaj"

na nadci'nienie pierwotne w wieku 50 lat lub wcze'niej, s" niezwykle

mocno nara#enie na zawa%y serca i udary mózgu. Je#eli nie poddadz"

si& leczeniu, 'rednia d%ugo'$ ich #ycia ulegnie skróceniu o 15 – 20 lat.

Po 50. roku 1ycia:

najprawdopodobniej chodzi o schorzenie zwane

nadci3nieniem wtórnym

(spowodowane innymi przyczynami), które

omówi& w rozdziale 4. Z kolei rozdzia% 14. po'wi&cony jest problemom

nadci'nienia u osób w starszym wieku.

Zapobieganie nadci$nieniu
za pomocO zmian trybu \ycia

Co roku w Stanach Zjednoczonych u 2 milionów nowych pacjentów

diagnozuje si& nadci'nienie t&tnicze. Owszem, genów przekazanych przez

rodziców nie zmienisz, ale #eby zapobiec rozwojowi choroby, mo#esz

wprowadzi$ wiele modyfikacji do swojego stylu #ycia. Na pocz"tek wszystkie

osoby doros%e powinny by$ poddawane przynajmniej co 2 lata badaniom

przesiewowym w kierunku nadci'nienia. Do innych zmian zaliczamy:

Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?

63

obni#enie poziomu stresu za pomoc" poczucia humoru (zob. rozdzia% 8.);

zwi&kszenie ilo'ci spo#ywanego potasu przez wprowadzenie do swojej

diety wi&kszej ilo'ci owoców i warzyw (zob. rozdzia% 9.);

sprowadzenie codziennego spo#ycia soli poni#ej poziomu 6 miligramów

(1 %y#eczka), równego 2,4 miligrama sodu (zob. rozdzia% 10.);

utrzymanie spo#ycia alkoholu na poziomie 2 drinków lub mniej

dziennie (zob. rozdzia% 11.);

kontrolowanie swojej wagi za pomoc" w%a'ciwej diety (zob. rozdzia% 9.)

oraz sportu (zob. rozdzia% 12.).

Wszelkie techniki, które zapobiegaj8 nadci'nieniu t&tniczemu, mog" równie#

pozwoli$ na obni:enie podwy#szonego ju# ci'nienia. Jednak najwi&ksza

ró#nica mi&dzy profilaktyk" a leczeniem polega na kosztach i zagro#eniach

zwi"zanych z lekami, które wi&kszo'$ ludzi musi przyjmowa$ w ramach

terapii nadci'nienia. Je#eli jeste' w stanie zapobiec chorobie, rób, co w Twojej

mocy, #eby do niej nie dopu'ci$. Nie po#a%ujesz.

Obni\anie napi#cia

Pierwotne nadci'nienie t&tnicze (zob. wcze'niejszy punkt „Ci'nienie a wiek”)

powoduj" w równym stopniu czynniki dziedziczne, jak i 'rodowiskowe.

W'ród tych ostatnich najwa#niejsze s" dieta oraz napi&cia psychiczno-spo%eczne.

Wiele populacji dowodzi istnienia wp%ywu stresuj"cych sytuacji na poziom

ci'nienia.

W ramach badania omówionego w pi'mie New England Journal of Medicine

(marzec 1968) dokonano porównania #ycia kilku zakonnic, mieszkaj"cych

we W%oszech w 'cis%ej klauzurze, z grup" kobiet #yj"cych w normalnym

spo%ecze-stwie. Z pocz"tku kobiety mia%y takie same wyniki, ale po

30 latach ci'nienie zakonnic by%o o 30 milimetrów ni#sze od ci'nienia

przedstawicielek drugiej grupy.

Ludzie, którzy przechodz" ze spo%ecze-stw o ni#szym poziomie stresu

(jak Nigeryjczycy w Afryce, których opisa%em wy#ej) do spo%ecze-stw,

gdzie panuje wi&cej czynników stresogennych (na przyk%ad Afryka-czycy

w Ameryce), wykazuj" trwa%y wzrost ci'nienia t&tniczego.

Ludzie, którzy pracuj" na stanowiskach, gdzie maj" ma%" w%adz&, lecz

du#" odpowiedzialno'$, wykazuj" podwy#szony poziom ci'nienia krwi.

Kontrolerzy ruchu lotniczego jako grupa maj" wy#szy poziom ci'nienia

ni# ludzie pracuj"cy w mniej stresuj"cych warunkach.

W'ród Afroamerykanów, dorastaj"cych w bardziej stresuj"cych

'rodowiskach, wyst&puje wi&cej przypadków nadci'nienia t&tniczego.

64

Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?

Wyniki niektórych z tych bada- zakwestionowano jednak, zwracaj"c uwag&

na inne czynniki zwi"zane z nadci'nieniem. Na przyk%ad dieta zakonnic

mog%a w mniejszym stopniu przyczynia$ si& do rozwoju choroby, zw%aszcza

po 30 latach. Z kolei ludzie wywodz"cy si& ze spo%ecze-stw, dla których

charakterystyczny jest wy#szy poziom stresu, zwykle spo#ywaj" wi&cej soli.

Mimo #e niektóre badania wykazuj" wspó%zale#no'$ mi&dzy t%umionym

gniewem a nadci'nieniem, inne jej nie dostrzegaj". To, czy ci'nienie bywa

podwy#szone u osób, które t%umi" w sobie z%o'$, a nie daj" jej uj'cia w formie

bezpo'redniego wyra#enia albo w jaki' inny uzewn&trzniony sposób

(na przyk%ad w postaci wi&kszej dawki $wicze- fizycznych), wci"# stanowi

przedmiot wielu sporów.

Nale#y te# zapyta$, czy osoby, które przesadnie reaguj" na stres, cz&'ciej

zapadaj" na nadci'nienie t&tnicze ni# ludzie s%abiej reaguj"cy. Nie ma

jednoznacznej odpowiedzi: badania zajmuj"ce si& tym zjawiskiem daj"

sprzeczne wyniki.

Owszem, wiele prac badawczych po'wi&conych stresowi i nadci'nieniu

przynosi niespójne wyniki, ale jedno jest pewne — obni#enie poziomu

napi&cia mo#e Ci tylko wyj'$ na dobre. Im mniej jeste' bowiem zestresowany,

tym masz mniejsz" sk%onno'$ do przejadania si&, palenia i nadmiernego

picia, czyli czynników powoduj"cych — jako wiadomo — nadci'nienie.

W rozdziale 8. zapoznasz si& ze wspania%" form" obni#ania napi&cia

— 'miechem.

Kontrolowanie wagi

Rola biernego trybu #ycia w rozwoju nadci'nienia t&tniczego jest oczywista.

Kolejne badania dowodz", #e osoby cz&'ciej $wicz"ce rzadziej zapadaj" na

schorzenie, a aktywny styl #ycia sprzyja kontroli nad w%asn" wag".

Na ka#de dodatkowe 4,5 kilograma przyrostu masy cia%a ci'nienie skurczowe

podnosi si& o 4 – 5 milimetrów s%upa rt&ci. Dlatego wcale nie trzeba mie$

nadwagi albo cierpie$ na oty%o'$, #eby nabawi$ si& nadci'nienia.

Oty2o39 brzuszn8

(t%uszcz wokó% talii) cz&'ciej kojarzy si& z nadci'nieniem ni#

oty%o'$ nóg i ud. Du#y obwód pasa to znak, #e zbli#a si& albo ju# si& pojawi%o

nadci'nienie.

Zespó% insulinooporno'ci (opisuj& t& dolegliwo'$ wy#ej w punkcie „Wp%yw

genów”) zawiera czynniki, które podnosz" prawdopodobie-stwo zapadni&cia

na choroby serca:

Czytaj dalej...

Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?

65

oty%o'$;

wysokie ci'nienie t&tnicze;

podwy#szone st&#enie insuliny oraz insulinooporno'$;

wi&ksza ilo'$ tkanki t%uszczowej wokó% talii;

wysoki poziom trójglicerydów;

niski poziom HDL (dobrego cholesterolu), a wysoki — LDL

(z2ego cholesterolu);

du#e st&#enie kwasu moczowego w krwiobiegu;

cukrzyca typu 2

(dawniej nazywana cukrzyc8 insulinoniezale:n8);

wysokie st&#enie substancji chemicznych, które utrudniaj" rozpadanie

si& skrzepów krwi.

Nie wiadomo do ko-ca, w jaki sposób oty%o'$ powoduje nadci'nienie.

Jednak naukowcy odkryli ju# nast&puj"ce rzeczy:

Osoby oty%e maj" wi&ksz" pojemno39 minutow8 serca (ilo'$ krwi wyt%aczanej

przez serce) oraz podwy#szony opór obwodowy (opór stawiany krwi

p%yn"cej t&tnicami). W konsekwencji serce musi pompowa$ wi&cej krwi,

#eby dostarczy$ sk%adników od#ywczych wi&kszej ilo'ci tkanek cia%a.

Wiele narz"dów, przede wszystkim nerki, nie toleruje podwy#szonego

poziomu przep%ywu krwi, wi&c produkuje hormony maj"ce go ograniczy$

za pomoc" zw&#enia t&tnic. W ten sposób ro'nie obwodowy opór

naczyniowy oraz ci'nienie t&tnicze.

Osoby oty%e cz&sto spo#ywaj" wi&cej soli ni# ludzie szczupli i s"

bardziej podatne na podnosz"ce ci'nienie dzia%anie tej przyprawy.

Oty%o'$ kojarzy si& ze wzrostem czynno'ci uk%adu nerwowego,

co mo#e spowodowa$ zw&#enie naczy- krwiono'nych.

W rozdziale 9. zalecam schudni&cie jako form& terapii w nadci'nieniu

t&tniczym. Je#eli do tego utrat& na wadze po%"czy si& z aktywno'ci" fizyczn"

(któr" omawiam w rozdziale 12.) oraz obni#eniem spo#ycia soli i alkoholu,

mo#na oczekiwa$ ca%kiem sporego obni#enia ci'nienia. Uwaga! Dzia%ania

te powinny zawsze by$ poprzedzone terapi" farmakologiczn" obni#aj"c"

ci'nienie, chyba #e jego poziom jest niebezpiecznie wysoki (powy#ej 180/120

mm Hg). Cz&'$ pozytywnych skutków tego typu zmian w trybie #ycia mo#e

polega$ na z%agodzeniu objawów zespo%u insulinooporno'ci, w tym obni#eniu

poziomu insuliny i jej roli w podnoszeniu ci'nienia t&tniczego.

Oczywi'cie z $wiczeniami nie nale#y przesadza$. Moja babcia zacz&%a w wieku

60 lat uprawia$ marsze, codziennie pokonuj"c 8 kilometrów. Teraz ma 97 lat

i nikt nigdy nie wie, gdzie si& w danej chwili podziewa!