rolnik 613[01] z2 02 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Justyna Zdunek

Organizowanie i wykonywanie zabiegów agrotechnicznych
613[01].Z2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Alicja Kurlus
mgr inż. Tadeusz Popowicz

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Justyna Zdunek

Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 613[01].Z2.02
„Organizowanie i wykonywanie zabiegów agrotechnicznych”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu rolnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Zabiegi uprawowe

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Nawożenie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Ochrona roślin

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Siew i sadzenie roślin uprawnych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o gatunkach roślin uprawnych, ich

wymaganiach klimatycznych i glebowych oraz znaczeniu gospodarczym poszczególnych grup
roślin uprawnych. Wiadomości te niezbędne są do zrozumienia wielu zagadnień dotyczących
agrotechniki roślin uprawnych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału nauczania całej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury uzupełniającej.

Schemat układu jednostek modułowych

613[01].Z2

Produkcja rolnicza

613[01].Z2.01

Dobieranie roślin uprawnych

do warunków środowiska

613[01].Z2.04

Charakteryzowanie gatunków

zwierząt gospodarskich

613[01].Z2.02

Organizowanie i wykonywanie

zabiegów agrotechnicznych

613[01].Z2.03

Organizowanie i prowadzenie

produkcji roślinnej

613[01].Z2.05

Organizowanie oraz

wykonywanie prac dotyczących

ywienia zwierząt i zabiegów

zoohigienicznych

613[01].Z2.06

Organizowanie i prowadzenie

produkcji zwierzęcej

613[01].Z2.07

Prowadzenie ekologicznej

produkcji rolniczej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać i charakteryzować podstawowe grupy i gatunki roślin uprawnych,

−

rozpoznawać gatunki roślin występujące na trwałych użytkach zielonych,

−

charakteryzować glebowe i klimatyczne czynniki środowiska,

−

przewidywać przebieg pogody na podstawie pomiarów i obserwacji zjawisk
meteorologicznych,

−

rozpoznawać typy gleb,

−

określać właściwości gleby,

−

określać przydatność gleby do rodzaju produkcji rolniczej,

−

zapobiegać procesom powodującym degradację gleby,

−

planować zmianowanie roślin uprawnych i płodozmian w gospodarstwie rolnym,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

dobrać uprawki i zespoły uprawek do warunków glebowych i wymagań klimatycznych
roślin uprawnych,

–

zorganizować i wykonać zabiegi uprawowe,

–

określić zakres stosowania zabiegów melioracyjnych na gruntach ornych i użytkach
zielonych,

–

zastosować zasady użytkowania i konserwacji sieci melioracyjnej,

–

określić wpływ nawożenia, makro- i mikroelementów na wzrost, rozwój i plonowanie
roślin uprawnych,

–

rozpoznać nawozy organiczne i mineralne oraz określić ich oddziaływanie na rośliny
i glebę,

–

wykonać nawożenie organiczne i mineralne,

–

określić zasady przechowywania nawozów mineralnych i organicznych zgodnie
z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,

–

rozpoznać podstawowe choroby, szkodniki i chwasty roślin uprawnych oraz dobrać
metody i środki ich zwalczania,

–

wykonać zabiegi ochrony roślin w gospodarstwie rolnym,

–

ocenić jakość materiału siewnego i sadzeniaków,

–

wykonać siew i sadzenie roślin uprawnych,

–

zorganizować i wykonać zabiegi agrotechniczne zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej
Praktyki Rolniczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zabiegi uprawowe

4.1.1. Materiał nauczania

Uprawa roli jest to całokształt zabiegów wykonywanych narzędziami i maszynami

uprawowymi w celu stworzenia uprawianym roślinom optymalnych warunków wzrostu
i rozwoju oraz podniesienia kultury gleby. Uprawa działa głównie na wierzchnią warstwę
gleby, czyli rolę.

Cele i zadania uprawy roli

Podstawowym celem uprawy roli jest stworzenie optymalnych warunków w środowisku

glebowym do wzrostu i rozwoju roślin uprawnych oraz wytworzenia maksymalnego plonu
o pożądanej jakości. Cel ten jest osiągany na glebach charakteryzujących się dobrą strukturą
(gruzełkowatą),

korzystnymi

właściwościami

wodnymi,

powietrznymi,

cieplnymi,

biologicznymi, dobrą zasobnością w składniki pokarmowe oraz właściwym odczynem.
Właściwości te uzyskuje się przez wykonywanie różnych zabiegów agrotechnicznych, których
zadaniem jest: utrzymanie lub wzrost produkcyjności gleby, uzyskanie i utrzymanie struktury
gruzełkowatej, regulowanie stosunków wodno–powietrznych i cieplnych, zagospodarowanie
resztek pożniwnych i słomy po zbiorze zbóż, niszczenie agrofagów (chwastów, szkodników,
patogenów chorobotwórczych), zapobieganie tworzeniu się i likwidowanie chorób gleby
(skorupa glebowa, podeszwa płużna, nadmierne zagęszczenie warstw podornych),
uruchamianie składników pokarmowych, przykrycie nawozów i doglebowych środków
ochrony roślin, poprawa bilansu próchnicznego gleby, walka z erozją oraz równanie
powierzchni gleby i usuwanie kamieni.

Rodzaje zabiegów uprawowych

Podstawowym pojęciem stosowanym w uprawie roli jest zabieg uprawowy (uprawka).

Zabieg uprawowy jest to czynność wykonywana odpowiednimi narzędziami uprawowymi np.
orka, włókowanie, bronowanie, kultywatorowanie, wałowanie, gryzowanie. Zabiegi
uprawowe dzieli się na trzy grupy:

−

orki wykonywane pługami lub narzędziami o podobnym działaniu, np. bronami
talerzowymi;

−

zabiegi uprawowe uzupełniające spulchniające i wyrównujące wykonywane włókami,
bronami lub kultywatorami;

−

zabiegi uprawowe uzupełniające ugniatające i kruszące wykonywane wałami.

Orka jest to zabieg uprawowy odwracający wykonywany pługami lemieszowymi lub

talerzowymi, mający na celu odwrócenie i pokruszenie uprawianej warstwy roli.
Ze względu na głębokość wyróżnia się orki:

−

płytką, do 15cm; jest to najczęściej podorywka,

−

rednią, 15–25cm; jest to najczęściej orka siewna,

−

głęboką, 25–35cm; jest to najczęściej orka przedzimowa,

−

pogłębioną, wykonywaną sporadycznie w celu zwiększenia miąższości warstwy ornej;
głębokość orki pogłębionej jest większa o kilka centymetrów od stosowanych na danym
polu orek głębokich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

z pogłębiaczem, wykonywaną sporadycznie w celu spulchnienia warstwy pod ornej,
zwłaszcza gdy wytworzy się podeszwa płużna; podczas tej orki pług wyposaża się
w pogłębiacz,

−

orka agromelioracyjna – orka bardzo głęboka (45–60cm) wykonywana specjalnym
pługiem w celu poprawienia co najmniej na kilka lat niekorzystnych właściwości profilu
glebowego.

Rys. 1. Orka pługiem dwuskibowym [15]

Pod względem terminu wykonania wyróżnia się następujące rodzaje orek:

−

podorywka – orka płytka rozpoczynająca zespół uprawek pożniwnych, wykonywana
latem bezpośrednio po zbiorze roślin,

−

siewna – orka wykonywana na średnią głębokość rozpoczynająca zespół uprawek
przedsiewnych pod rośliny ozime,

−

przedzimowa (ziębla) – głęboka orka wykonywana jesienią na polach przeznaczonych
pod rośliny jare,

−

wiosenna, wykonywana wiosną pod rośliny jare; uznawana jest za zabieg z reguły
szkodliwy, powodujący nadmierne przesuszenie roli.

Ze względu na sposób wykonania rozróżnia się orki:

−

jednostronną, polegającą na dokładaniu kolejnych skib do tego samego brzegu pola;
wykonywana jest pługiem obracalnym lub wahadłowym; powierzchnia zaoranego pola
jest równa (bez bruzd i grzbietów), a czas wykonania takiej orki krótszy niż przy orce
zagonowej,

−

w rozgon (w rozorywkę), polegającą na dokładaniu skib do brzegów składu; kończy się
na środku składu, gdzie powstaje bruzda,

−

w skład (w zgon), polegającą na dokładaniu skib do wcześniej wyoranego grzbietu na
ś

rodku składu; na brzegach składu powstają dwie bruzdy,

−

kombinowaną, łączącą orki w skład i rozorywkę w celu ograniczenia liczby grzbietów
i bruzd na zaoranym polu bez wydłużania jałowych przejazdów,

−

w figurę – sposób wykonania orki na polach o kształtach nieregularnych zaczynającej się
od środka pola równolegle do brzegów specjalnie wytyczonego wieloboku, który zaoruje
się najpierw w zgon; orkę tą kończy się na brzegach pola,

−

w okółkę – sposób wykonania orki na polach o kształtach nieregularnych wykonywanej
w ten sposób, że zaczynając od brzegów pola orze się je dookoła, a kończy w środku,
gdzie małą nie zaoraną część zaoruje się w zgon lub rozgon; zaletą tej orki jest brak bruzd
i grzbietów, a wadą pozostawianie omijaków (calizny) na zakrętach i trudności
w zakończeniu orki.
Sposób wykonania orki zależy od kształtu i wielkości pola oraz stosowanych pługów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabiegi uprawowe uzupełniające spulchniające

Włókowanie jest to najpłycej działająca uprawka doprawiająca rolę, wykonywana za

pomocą włóki, polegająca na jej ciągnięciu po powierzchni pola. Wyrównuje powierzchnię
gleby, kruszy powstające zimą zaskorupienie, ugniata glebę, niszczy drobne kiełkujące
chwasty. Nie rozbija brył, tylko wciska je w powierzchnię gleby. Jest to prymitywny sposób
uprawy roli i rzadko stosowany obecnie jako samodzielna uprawa, ale lekka włóka bywa
często stosowana w agregatach uprawowych, w których wyrównuje powierzchnię pola.

Zalety włókowania:

−

przyśpieszenie ogrzewania się roli wczesną wiosną po ustąpieniu pokrywy śnieżnej,

−

pobudzenie nasion chwastów do kiełkowania, co powoduje, że można je wcześniej
zniszczyć,

−

zmniejszenie szybkości parowania wody z gleby.
Wady włókowania:

−

powodowanie wtórnego zaskorupiania się roli,

−

brak skuteczności na glebach piaszczystych,

−

krótkotrwały efekt – od kilku do kilkunastu dni.
Włókowanie może być z powodzeniem zastąpione przez dające znacznie więcej korzyści

bronowanie. W tradycyjnej uprawie roli był to pierwszy zabieg stosowany po orce, głównie
w celu wyrównania pola, w przypadku zastosowania orki przedzimowej - wykonywany na
wiosnę. Niemniej jednak włókowanie może okazać się bardzo przydatne w uprawie roli
wczesną wiosną. Włókowanie bywa stosowane wiosną na pastwiskach i łąkach, jako uprawa
przyspieszająca wzrost traw i powodująca wyrównanie powierzchni poprzez likwidację
kretowisk i innych nierówności.

Bronowanie – zabieg uprawowy wykonywany broną w celu płytkiego spulchnienia roli,

pokruszenia brył i skorupy glebowej, zniszczenia chwastów, wyrównania powierzchni pola
oraz przykrycia materiału siewnego, nawozów mineralnych lub środków ochrony roślin.
Termin bronowania związany jest z zadaniem, jakie ma do spełnienia ten zabieg uprawowy
oraz ze stanem roślin i gleby. Gleba w czasie bronowanie nie może być mokra. Również
bronowanie gleby suchej nie jest wskazane.

Kultywatorowanie (drapaczowanie) – zabieg uprawowy, wykonywany za pomocą

kultywatora, którego celem jest spulchnienie roli poprzez jej wzruszenie do głębokości 5–
20cm i wymieszanie, bez odwracania jej warstw. Uprawkę tę można zastosować wiosną tuż
po orce przedzimowej, lub do spulchnienia ściernisk, jeżeli nie stosuje się podorywki, np.
w rolnictwie alternatywnym. Kultywatorowaniem można zwalczać chwasty rozłogowe, np.
perz właściwy używając kultywatora ze sprężystymi zębami wyciągającymi na powierzchnię
roli rozłogi bez ich rozrywania, które po pewnym czasie giną.

Zabiegi uprawowe uzupełniające ugniatające i kruszące

Wałowanie ugniatające wykonywane jest w celu ugniecenia powierzchniowej warstwy

roli i zwiększenia podsiąkania wody do jej powierzchni. Zagęszczona warstwa stwarza
korzystne warunki do kiełkowania nasion i początkowego wzrostu roślin. Zabiegi ugniatające
wykonywane są za pomocą wałów gładkich i wgłębnych.

Wałowanie kruszące wykonuje się w celu rozkruszenia większych brył, znajdujących się

na powierzchni roli. Działa ono także ugniatająco. Zabieg ten stosuje się głównie na glebach
zwięzłych, łatwo zbrylających, ciężkich. Zabiegi kruszące wykonywane są za pomocą wałów
kruszących, do których należą: wały pierścieniowe, kombinowane typu Croscill – Cambridge
oraz kolczaste.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zespoły uprawek

Pojedyncza uprawka na ogół nie wystarcza do spełnienia wielu zadań uprawowych.

Dlatego też najczęściej wykonuje się kilka uprawek (zespół uprawek) następujących po sobie
bezpośrednio lub w pewnych odstępach czasu, aby wykorzystać naturalne procesy zachodzące
w roli pod wpływem uprawek i czynników przyrodniczych. W uprawie roli wyróżnia się pięć
zespołów uprawek:

−

pożniwnych, wykonywanych po przedplonie dość wcześnie zebranym, np. po zbożach,
strączkowych na nasiona, przemysłowych,

−

przedsiewnych, wykonywane późnym latem pod rośliny ozime,

−

przedzimowych, wykonywanych jesienią pod rośliny jare,

−

wiosennych, wykonywane wiosną pod rośliny jare,

−

pielęgnacyjnych, wykonywanych w okresie od siewu do zbioru rośliny uprawnej.

Charakterystyczną cechą przedstawionych zespołów uprawek jest występowanie różnych
rodzajów orek zapoczątkowujących dany zespół. Przygotowanie roli do siewu roślin wymaga
wykonania na ogół więcej niż jednego zespołu. Szereg zespołów uprawek wykonywanych
w okresie od zbioru przedplonu do zbioru rośliny następczej składa się na całokształt uprawy
roli pod daną roślinę.

Planując uprawę roli pod określoną roślinę uprawną należy wziąć pod uwagę między

innymi termin zbioru przedplonu, stan roli po zbiorze przedplonu, planowane nawożenie oraz
przebieg pogody w czasie wykonywania zabiegów. Sposób wykonywania uprawek zależy od:
rodzaju i właściwości gleby, stanu wyjściowego roli, pogody oraz od przedplonu i rośliny
następczej.

Sposoby melioracji gruntów ornych i użytków zielonych

Właściwości wodne i powietrzne gleby wpływają na jej urodzajność. Zbyt duża ilość

wody lub powietrza niekorzystnie wpływa na procesy zachodzące w glebie, co przyczynia się
do pogarszania warunków rozwoju roślin uprawnych. W związku z tym, na niektórych
glebach niezbędne jest stosowanie technicznych zabiegów melioracyjnych.
Melioracje rolne dzielą się na:

−

wodne obejmują budowę urządzeń odwadniających lub nawadniających, w celu poprawy
stosunków wodno-powietrznych w glebach (podstawowe – regulacja rzek, budowa
kanałów, wałów ochronnych, zapór i zbiorników wodnych oraz szczegółowe –
odwadnianie gleb podmokłych za pomocą kanałów, drenowania lub kretowania oraz
nawadnianie gleb suchych za pośrednictwem rowów, ciągów drenarskich itp.),

−

agrotechniczne (agromelioracje),

−

fitotechniczne (fitomelioracje).
W warunkach klimatycznych Polski, ze względu na zmienny stan wilgotności gleby

w ciągu roku, stosuje się zarówno odwadnianie, jak i nawadnianie gleb.

Odwadnianie obejmuje zabiegi techniczne mające na celu usuwanie nadmiaru wody

z gleby. Trwałe użytki zielone odwadnia się przeważnie za pomocą rowów otwartych,
natomiast grunty orne za pomocą drenowania. Rowy odwadniające przejmują wody
powierzchniowe, jak również nadmiar wód gruntowych i odprowadzają je do większych
cieków, a następnie do rzek.

Nawadnianie jest to jeden z systemów melioracji wodnych polegający na dostarczaniu

glebie wody w celu pokrycia jej niedoborów i zwiększenia jej produktywności. Źródłem wody
mogą być zbiorniki wodne naturalne i sztuczne, wody powodziowe, rzeki, kanały, studnie
i ścieki. Budowa i eksploatacja urządzeń nawadniających jest kosztowna, dlatego opłacają się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

one tylko w produkcji intensywnej. W zależności od sposobu rozprowadzania wody rozróżnia
się następujące rodzaje nawadniania:

−

bruzdowe – polegające na nawadnianiu gruntów ornych poprzez wprowadzanie wody do
specjalnie wykonanych bruzd, z których przesiąka ona do gleby; stosowane przy
utylizacji ścieków miejskich,

−

deszczowniane (deszczowanie), nawadnianie pól za pomocą sztucznego deszczu
wytwarzanego przez deszczownię,

−

grawitacyjne, przy którym woda napływa samoczynnie na nawadniane pole,

−

kroplowe, polegające na umiejscowieniu przy roślinach przewodów polietylenowych
zaopatrzonych w emitery kroplowe, przez które kroplami, grawitacyjnie lub
niskociśnieniowo, przecieka woda lub woda z rozpuszczonym nawozem mineralnym
(fertygacja); stosowane jest w uprawach szklarniowych i polowych oraz intensywnych
sadach; jakość wody ma tu bardzo duże znaczenie – woda złej jakości powoduje
pogorszenie wydatku wskutek częściowego lub całkowitego zablokowania emiterów,

−

podsiąkowe – sposób nawadniania użytków zielonych polegający na spiętrzaniu wody
w rowach odwadniających, wskutek czego woda przesiąka do gleby powodując jej pełne
nawilżenie,

−

przesiąkowe (wgłębne) – doprowadzanie wody do głębszych warstw gleby za pomocą
specjalnych rurociągów porowatych lub zaopatrzonych w otwory, a niekiedy za pomocą
ciągów drenarskich lub drenów krecich; do takiego nawadniania można stosować wodę
czystą lub wody ściekowe,

−

stokowe – nawadnianie wodą spływającą cienką warstwą po powierzchni o określonym
spadku, wsiąkającą po drodze w glebę,

−

zalewowe – zalewanie warstwą wody około 20cm pola podzielonego grobelkami na
kwatery; stagnująca woda w kwaterze wsiąka w glebę, a jej nadmiar zastaje
odprowadzony do rowów odwadniających; ten sposób nawadniania stosuje się prawie
wyłącznie na użytkach zielonych,

−

nawożące, zasilające glebę rozpuszczonymi w wodzie nawadniającej nawozami
mineralnymi lub żyznymi namułami rozpuszczonymi w wodzie nawadniającej,

−

ogrzewające – nawadnianie wodą cieplejszą niż gleba w celu jej ogrzania i przyspieszenia
rozwoju mikroorganizmów glebowych oraz przedłużenia okresu wegetacji roślin;
wykonuje się je wiosną lub jesienią używając ciepłych wód ściekowych z zakładów
przemysłowych albo ciepłej wody wgłębnej; wiosenne deszczowanie sadu rozpyloną
wodą chroni kwiaty i zawiązki owoców przed przymrozkami.
Melioracje agrotechniczne, agromelioracje są to zabiegi uprawowe o długotrwałym,

zwykle kilkuletnim, działaniu mające na celu polepszenie właściwości fizyczno–chemicznych
oraz stosunków wodnych w glebach. Do agromelioracji zalicza się:

−

regulówkę, nawożenie pól ziemiami obcymi (np. gleb lekkich torfem, szlamem ze
stawów i jezior),

−

piaskowanie torfowisk,

−

wapnowanie,

−

marglowanie gleb kwaśnych.
Agromelioracje obejmują też wyorywanie na polach bruzd w poprzek spadku terenu dla

zahamowania zbyt szybkiego spływu wody i zwiększenia jej zapasu w glebie albo wzdłuż
spadku dla odwodnienia pola. Innym zabiegiem agromelioracyjnym jest orka
agromelioracyjna specjalnym pługiem, mająca na celu wprowadzenie na głębokość około
40cm nawozów organicznych lub torfu w celu utrudnienia szybkiego przesiąkania wody na
glebach piaszczystych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fitomelioracja jest to poprawianie produktywności gleb i możliwości wykorzystania

gruntów przez zakładanie upraw z odpowiednio dobranych gatunków roślin. Rośliny
drzewiaste liśćmi i gałązkami opadającymi na ściółkę wzbogacają glebę w próchnicę,
systemem korzeniowym przebijają zwięzłe warstwy gleby, umożliwiając ruch wody
i przewietrzanie gleby, poprawiają też mikroklimat. Rośliny motylkowe (łubin, lucerna,
koniczyna i inne) wzbogacają glebę w związki azotowe. Trawy, tworząc gęstą darń, utrwalają
gleby ruchome. Dzięki fitomelioracji można utrwalać skarpy, nasypy, brzegi wód, przywracać
produktywność gruntom poddanym uprzednio rekultywacji, poprawiać gleby wyjałowione
przez monokulturę lub w inny sposób zdegradowane. W odróżnieniu od melioracji wodnej
fitomelioracja ma na środowisko wpływ jednoznacznie pozytywny.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest cel uprawy roli?

Jakie są zadania uprawy roli?

Co to jest zabieg uprawowy?

Jak dzielimy zabiegi uprawowe?

Jakie są sposoby wykonywania orek?

Jakie wyróżniamy zespoły uprawek?

Jakie są sposoby melioracji użytków rolnych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj zadania poszczególnych zabiegów uprawowych. Uzupełnij tabelę.

Zabieg uprawowy

Zadania

orka

……………………………………………………………………

bronowanie

…………………………………………………………….….….

………………………………………………………….………..

kultywatorowanie

…………………………………………………………..………....

……………………………………………………………………..

…………………………………………………………………..….

......................................................................................................

włókowanie

…………………………………………………………...………….

…………………………………………………………………..….

wałowanie

………………………………………………….………………….

…………………………………………………….……………….

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać klasyfikacji i scharakteryzować rodzaje zabiegów uprawowych,

określić zadania poszczególnych zabiegów uprawowych,

uzupełnić tabelę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog maszyn i narzędzi rolniczych,

−

arkusz papieru, flamastry.

Ćwiczenie 2

Wykonaj orkę na polu wskazanym przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

ocenić stan wilgotności gleby,

dobrać odpowiednią orkę,

wykonać orkę,

dokonać oceny wykonanej orki według następujących kryteriów:

−

prostoliniowość, głębokość i dokładność wyorania pierwszej i drugiej bruzdy grzbietu,

−

ukształtowanie powierzchni i jakość grzbietu,

−

jakość pracy pługa,

−

prostoliniowość orki,

−

wygląd zaoranej powierzchni, wykształcenie skiby,

−

przykrycie resztek roślinnych,

−

zagłębianie i wyciąganie pługa,

−

szerokość i kształt nie zaoranego pasa przed ostatnim przejściem pługa,

−

jakość bruzdy końcowej,

−

zgodność granic orki z bocznymi granicami pola,

zapisać wyniki oceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne,

−

ciągnik rolniczy,

−

pług,

−

przyrządy do oceny orki,

−

taśma miernicza,

−

kryteria oceny orki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zaplanuj uprawę roli pod żyto, po ziemniakach wczesnych uprawianych na glebie lekkiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

ocenić stan roli po zbiorze ziemniaków,

ustalić czas przeznaczony na przygotowanie roli,

dobrać zabiegi uprawowe,

uzasadnić wybór poszczególnych zabiegów uprawowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne lub opis stanowiska po zbiorze ziemniaków,

−

katalog maszyn i urządzeń rolniczych,

−

arkusz papieru, flamastry.

Ćwiczenie 4

Dokonaj przeglądu urządzeń melioracyjnych, określ budowę i działanie urządzeń

melioracyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić rodzaj urządzeń melioracyjnych,

scharakteryzować budowę urządzeń melioracyjnych,

scharakteryzować działanie urządzeń melioracyjnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne,

−

urządzenia melioracyjne.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić, jaki jest cel uprawy roli?



objaśnić pojecie zabieg uprawowy?



objaśnić zadania zabiegów uprawowych?



dokonać podziału orek?



scharakteryzować zabiegi doprawiające rolę?



wykonać i ocenić orkę?



zaplanować zespoły uprawek?



objaśnić sposoby melioracji użytków rolnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Nawożenie

4.2.1. Materiał nauczania

Rola nawożenia w produkcji roślinnej

Nawożenie jest to stosowanie nawozów celem utrzymania lub zwiększenia zawartości

składników pokarmowych w glebie, potrzebnych roślinom (głównie azot, potas, fosfor) oraz
w celu poprawienia właściwości chemicznych, takich jak odczyn gleby, fizykochemicznych,
np. zwiększenie zdolności sorpcyjnych, fizycznych, do których należy polepszenie struktury
gleby oraz zwiększenie pojemności wodnej, biologicznych poprzez wpływ nawozów na
występowanie pożytecznej mikroflory, z którą wiąże się prawidłowy rozkład resztek
pożniwnych. Nawożenie zapobiega obniżaniu się żyzności gleby na skutek wywożenia
plonów poza gospodarstwo rolne.

Obniżenie zawartości

składników mineralnych następuje

z powodu wywożenia ich z plonem, wymywania podczas procesów erozyjnych, czy
wypłukiwania w głąb gleby np. w czasie obfitych opadów.

Podstawowym

warunkiem

uzyskania

wysokich

plonów

jest

zaspokojenie

zapotrzebowania roślin na składniki mineralne. Do niezbędnych dla roślin składników
mineralnych należą: azot, fosfor, potas, węgiel, tlen, wodór, wapń, magnez, siarka, żelazo,
chlor, sód, mangan, bor, cynk, miedź, molibden, kobalt, nikiel, wanad, krzem i glin.
Z powietrza wszystkie rośliny czerpią węgiel i tlen, a z wody – wodór. Natomiast z gleby
pobierają pozostałe składniki mineralne.

Niedobór poszczególnych składników mineralnych powoduje zaburzenia w rozwoju

rośliny (tabela 1).

Tabela 1. Objawy niedoboru składników mineralnych [opracowanie własne]

Składnik

mineralny

Objawy niedoboru

Azot

Zahamowanie wzrostu części nadziemnych i podziemnych, sztywny, strzelisty pokrój rośliny,
zabarwienie rośliny żółto zielone, ograniczone kwitnienie i plonowanie. Objawy pojawiają się
najpierw na starszych liściach. (pierwiastek ruchliwy)

Fosfor

Zahamowanie wzrostu części nadziemnych i podziemnych, sztywny, strzelisty pokrój rośliny,
ograniczone kwitnienie i plonowanie rośliny, liście matowe, ciemne, często z odcieniem
fioletowym lub purpurowym. Objawy pojawiają się najpierw na starszych liściach. (pierwiastek
ruchliwy)

Potas

Zwiędły pokrój rośliny, liście matowe, niebieskozielone, słabo wykształcony system korzeniowy,
międzywęźla skrócone.

Wapń

Objawy niedoboru występują rzadko, głównie na młodych liściach które skręcają się i zginają
haczykowato, liście starsze o nieregularnych kształtach, korzenie śluzowate, sucha zgnilizna
owoców. Częste wapnowanie gleby przez rolników jest wykonywane nie z powodu braku tego
pierwiastka w roślinach lecz w celu zmiany właściwości gleby.

Magnez

Na liściach chlorozy przechodzące w nekrozy, pokrój rośliny zwiędły, w liściach dolnych pięter
plamki pomiędzy żyłkami.

Siarka

Objawy niedoboru występują rzadko, na młodych liściach, przypominają objawy niedoboru
azotu, szczególnie rośliny z rodziny krzyżowych (np. rzepak) są narażone na brak siarki,
ponieważ wykorzystują ją do budowy olejków eterycznych.

śelazo

Niedobory występują zwłaszcza na glebach wapiennych przy wysokim pH. Objawami są
chlorozy, zwłaszcza młodych liści. Przy przedłużającym się niedoborze, może nastąpić
zahamowanie wzrostu pędu.

Mangan

Chlorozy przechodzące w nekrozy na młodych liściach. Zwiększa się wrażliwość rośliny na
niskie temperatury. Szczególnie wrażliwy jest owies.

Cynk

Skróceniu ulegają międzywęźla, liście mają mniejszą powierzchnię. Zwłaszcza w początkowych
okresach wegetacji, niedobór cynku prowadzi do powstawania skupień małych liści, co nosi
nazwę "choroby małych liści".

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bor

Zamieranie wierzchołków pędu i korzeni. Kwiaty zamierają, brak owoców. Szczególnie
wrażliwe na jego niedobór są buraki oraz lucerna.

Miedź

Zaburzenia w turgorze (brak jędrności), na liściach mogą występować nekrotyczne plamy,
młodsze liście bieleją, na starszych występują chlorozy.

Molibden

Objawy niedoboru najszybciej widoczne u roślin motylkowych i krzyżowych. Występują
zahamowania rozwoju blaszek liściowych, chlorozy młodych liści, deformacja pędu.

Podział i charakterystyka nawozów organicznych

Nawozy organiczne są to nawozy zawierające w swoim składzie niezbędne dla roślin

składniki pokarmowe w postaci związków organicznych. Cechą większości nawozów
organicznych jest posiadanie kompleksu pierwiastków potrzebnych roślinom, w zależności
jednak od ilości zawartej w nich substancji organicznej, pierwiastki te mogą być bezpośrednio
pobierane przez rośliny dopiero po mineralizacji związków organicznych w procesie, który
zachodzi dzięki różnorodnym organizmom żyjącym w glebie. Mineralizacja zachodzi
stopniowo, dlatego działanie nawozów organicznych jest długotrwałe, przez co oddziałują
korzystnie na rośliny o długim okresie wegetacji, np. na ziemniaki czy buraki. Ponieważ
nawozy organiczne są źródłem próchnicy, dlatego ich stosowanie polepsza właściwości
fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby wzbogacając jej mikroflorę. Nawozy te wprowadzane
są do gleby np. za pomocą orki.

Rodzaje nawozów organicznych

W zależności od pochodzenia nawozy organiczne dzielimy na:

Nawozy pochodzenia zwierzęcego:

−

obornik,

−

pomiot ptasi,

−

gnojowica,

−

gnojówka,

Nawozy pochodzenia roślinnego:

−

kompost z odpadów roślinnych,

−

nawozy zielone i resztki pożniwne,

−

słoma,

−

torf,

−

węgiel brunatny,

−

nawozy bakteryjne,

Nawozy niekonwencjonalne:

−

cieki i osady ściekowe.

Obornik składa się z przefermentowanego kału, moczu i ściółki. Zawiera on wszystkie

składniki potrzebne do rozwoju roślin oraz poprawia właściwości fizyczne gleby. Przeciętnie
obornik zawiera w suchej masie: około 0,5% azotu, 0,3% fosforu, 0,7–1,0% potasu, 0,5%
wapnia, 0,2% magnezu oraz niezbędne mikroelementy takie jak: bor, miedź, cynk, molibden,
kobalt itp. Mając na względzie te wartości można stwierdzić, że z 1 toną obornika
wprowadzamy do gleby około 5,0kg N, 3,0kg P

, 7,0–10,0kg K

O, 5,0kg CaO, 2,0kg MgO

i mikroelementy.

Wyróżnia się obornik:

−

wieży – nie poddany fermentacji, o niejednolitej strukturze i szerokim stosunku C:N,

−

przefermentowany – poddany fermentacji przez 4 – 5 mies.; w tym czasie następuje
częściowa mineralizacja materii organicznej i zawężenie stosunku C:N do 15-20:1,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

słomiasty – zawierający dużo ściółki ze słomy i odznaczający się szerokim stosunkiem
C:N,

−

kompostowany – o dużym stopniu rozkładu, kompostowany z dodatkiem nawozów
mineralnych, torfu, fekaliów lub gliny; stosowany jest w ogrodnictwie,

−

sztuczny – nawóz organiczny otrzymywany przez kompostowanie pociętej słomy
z gnojowicą, gnojówką, wodą gnojową i nawozami mineralnymi (N, P, Ca) oraz
specjalnymi preparatami; w działaniu nawozowym nie ustępuje obornikowi naturalnemu.

Tabela 2 przedstawia stopień wykorzystania przez rośliny składników pokarmowych

z obornika w procentach (%) w zależności od rodzaju gleby:

Tabela 2. Stopień wykorzystania przez rośliny składników pokarmowych z obornika w procentach (%) [14]

Gleba

I rok

II rok

III rok

IV rok

Ciężka

rednia

Lekka

Jak praktycznie korzystać z danych zawartych w tabeli 2? Jeżeli stosuje się średnio dawkę

np. 30t obornika, to wprowadza się z nim (0,5% azotu, czyli 5kg w 1 tonie) 150kg azotu, 90kg
fosforu, 180kg potasu, 150kg wapnia i 60kg magnezu.. W pierwszym roku, uprawiana na
oborniku roślina o długim okresie wegetacji, pobiera 40% azotu, czyli 60kg, 25% fosforu
(22,5kg) i 60% potasu (90kg) i o tyle można zmniejszyć dawkę nawozu mineralnego.

Obecnie w dużych gospodarstwach częściej stosowany jest nawóz tzw. gnojowica

pochodzący z bezściółkowego chowu zwierząt gospodarskich.

Gnojowica jest to płynna, przefermentowana mieszanina odchodów (kału i moczu)

zwierząt gospodarskich i wody, ewentualnie z domieszką niewykorzystanych pasz,
pochodząca z obór bezściółkowych, gromadzona w zbiornikach. Stosowana jako nawóz
organiczny. Jej cechy fizykochemiczne są zmienne w zależności od zawartości wody, gatunku
zwierząt, rodzaju paszy, itp.

Ze względu na stopień rozcieńczenia wyróżnia się gnojowicę:

−

gęstą > 8% suchej masy,

−

rzadką < 8% suchej masy.
Gnojowica mająca 10% suchej masy zawiera w % świeżej masy:

−

N – 0,38,

−

– 0,20,

−

O – 0,41,

−

CaO – 0,32,

−

MgO – 0,09.
Gnojowica może zastępować obornik. Wylewana w sposób niekontrolowany stanowi

zagrożenie dla środowiska przyrodniczego. Przepisy prawne Unii Europejskiej zezwalają na
zastosowanie nawozów naturalnych (gnojowicy, gnojówki, obornika) w ilości nie
przekraczającej 170kg azotu (N) w czystym składniku na 1 hektar użytków rolnych.

Gnojówka jest to przefermentowany mocz, gromadzony w zbiornikach. Zawiera

przeciętnie 1–3% suchej masy, 0,3–0,6% N, 0,68–0,83% K i poniżej 0,04% P. W gnojówce
przefermentowanej organiczne związki azotu przekształcają się w formy mineralne.
Stosowana jest jako organiczny nawóz azotowo-potasowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kompost jest to nawóz organiczny wytwarzany z odpadów roślinnych i zwierzęcych

w wyniku częściowego, tlenowego rozkładu (butwienie) przez mikroorganizmy poprzez
proces kompostowania w pryzmach kompostowych, kompostowniach lub specjalnych
bioreaktorach. Kompost wzbogaca glebę w próchnicę, zwiększa jej pojemność wodną
i powietrzną, poprawia wzrost i rozwój roślin.

Nawozy zielone jest to świeża masa roślinna wprowadzona do gleby w celu podniesienia

jej żyzności. Do uprawy na nawóz zielony najlepiej nadają się rośliny motylkowe (np. łubin
ż

ółty, seradela, peluszka), uprawiane w plonie głównym lub międzyplonach, które wzbogacają

glebę w substancję organiczną i azot, a także w inne składniki pokarmowe. Ich wartość
nawozowa zależy od ilości i składu chemicznego przyoranej masy; najlepiej działają na
glebach lekkich, ubogich w próchnicę. Odpowiednio dobrana mieszanka międzyplonowa
równoważy 0,75 wartości nawozowej pełnej dawki obornika. Nawozy zielone wzbogacają
glebę w próchnicę, poprawiają strukturę gleby, zwiększają aktywność mikrobiologiczną
gleby, wzbogacają glebę w azot (w przypadku roślin motylkowych), zmniejszają skutki erozji
i wymywanie składników pokarmowych, zmniejszają zachwaszczenie oraz poprawiają
zdrowotność roślin dzięki zwiększeniu liczby gatunków w płodozmianie.

Słoma są to łodygi i liście dojrzałych roślin uprawnych (np. zbóż, rzepaku, lnu, bobiku)

po omłocie. Po przyoraniu jest wykorzystywana jako nawóz organiczny. Ze słomy można
produkować sztuczny obornik, który powstaje przez jej kompostowanie z organicznymi
dodatkami zwilżanymi gnojowicą lub gnojówką.

Zasady stosowania i przechowywania nawozów organicznych

Wybierając sposób nawożenia rośliny uwzględnić należy jej wymagania pokarmowe,

czyli najmniejszą ilość składników pokarmowych potrzebną do uzyskania plonu
w odpowiedniej wysokości oraz potrzeby nawozowe, które określają rodzaj i ilość nawozu
potrzebną w celu uzyskania dobrej jakości plonu w odpowiednich warunkach glebowych
(rodzaj gleby, dotychczasowa zawartość składników w glebie) i klimatycznych w konkretnym
płodozmianie. Stosując nawożenie należy też starać się zachować równowagę poszczególnych
składników w glebie. Nawozy należy stosować tylko w takich ilościach, które poszczególna
roślina może wykorzystać lub, które dana gleba może zatrzymać. Zbyt duże dawki,
nieodpowiednie proporcje składników pokarmowych lub brak możliwości wykorzystania
nawozu w danych warunkach glebowych, przy niedostatku lub nadmiarze wody, niektórych
pierwiastków, nieodpowiednim odczynie gleby lub nadmiernym zachwaszczeniu, są
przyczyną degradacji siedliska rolniczego oraz zanieczyszczenia środowiska.

Według przepisów obowiązujących w Polsce roczna dawka nawozu organicznego nie

może zawierać więcej niż 170kg azotu w czystym składniku na 1ha użytków rolnych.
Oznacza to, że zalecana ze względów środowiskowych obsada zwierząt powinna wynosić nie
więcej niż 2 duże jednostki przeliczeniowe (DJP, krowa o wadze 500kg=1DJP) na 1ha
użytków rolnych. Przy takiej obsadzie zwierząt roczna produkcja nawozu naturalnego nie
przekroczy 40t obornika i 45m

gnojowicy na 1ha użytków rolnych, ponieważ dawki te są

równoważne 170kg azotu całkowitego na 1ha użytków rolnych.

Nawozy naturalne w postaci stałej i płynnej oraz nawozy organiczne mogą być stosowane

na pola tylko w okresie od 1 marca do 30 listopada, z wyjątkiem nawozów stosowanych na
uprawy pod osłonami. Zaleca się, żeby gnojówkę i gnojowicę stosować na nie obsianą glebę,
najlepiej w okresie wczesnej wiosny. Dopuszcza się stosowanie pogłównie na rośliny,
z wyjątkiem roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi lub skarmiania
przez zwierzęta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Roczna dawka gnojowicy nie powinna przekroczyć 45m

na 1ha użytków rolnych

(170kg N). Optymalnym terminem stosowania obornika jest wczesna wiosna. Należy unikać
wywożenia obornika w okresie późnego lata lub wczesnej jesieni z uwagi na możliwe straty
azotu poprzez wymywanie do wód podziemnych. Obornik może być wywożony późną
jesienią pod warunkiem, że będzie natychmiast przyorany. Roczna dawka obornika nie
powinna przekroczyć 40t na 1ha użytków rolnych (170kg N).

Nawozy naturalne oraz organiczne powinny być przykryte lub wymieszane z glebą za

pomocą narzędzi uprawowych nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu w celu
uniknięcia strat powodowanych ich wysuszeniem lub wypłukaniem przez deszcz.

Nawozy naturalne nie mogą być stosowane w sąsiedztwie strefy ochronnej źródeł wody,

ujęć wody, brzegu wód powierzchniowych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach
powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego. Zakaz stosowania
obowiązuje w odległości 20m od tych obiektów.

Zabrania się stosowania nawozów naturalnych na glebach:

−

zalanych wodą;

−

podtopionych;

−

pokrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30cm.

Stosowanie nawozów w taki sposób sprzyja przedostawaniu się większości składników

odżywczych do zbiorników wodnych. W efekcie prowadzi to do zakwitu glonów i śnięcia ryb.

Zabrania się stosowania nawozów naturalnych w postaci płynnej na glebach:

−

bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10% (zakaz ten
dotyczy również nawozów azotowych);

−

podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi.
Nawozy organiczne są ważnym źródłem substancji organicznej i cennym dostarczycielem

składników pokarmowych roślin i należy dążyć do maksymalnego ograniczenia strat tych
składników w procesie ich gromadzenia i przechowywania. W źle składowanym oborniku
straty azotu i substancji organicznej mogą nawet dochodzić do 60%.

Wymagania dotyczące przechowywania nawozów naturalnych określają przepisy ustawy

z dnia 26 lipca 2000r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 89, poz. 991 z późniejszymi
zmianami), zgodnie z którymi:

Z dniem 1 maja 2005r. podmioty prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000
stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad
30kg lub 750 stanowisk dla macior przechowują gnojówkę i gnojowicę w szczelnych,
zamkniętych zbiornikach,

Z dniem 25 października 2008r. wszyscy rolnicy będą zobowiązani do przechowywania
nawozów naturalnych:

−

w postaci płynnej – wyłącznie w szczelnych zbiornikach o pojemności
umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4–miesięcznej produkcji tego nawozu,

−

w postaci stałej – w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych
płytach, zabezpieczonych przed przenikaniem wycieku do gruntu oraz posiadających
instalację odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników.

Natomiast na obszarach szczególnie narażonych na odpływ azotu z rolnictwa (OSN)

przepisy wymienione w punkcie 2 już obowiązują, z tym że pojemność zbiorników na
gnojowicę powinna umożliwiać gromadzenie co najmniej 6-miesięcznej produkcji tego
nawozu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwe przechowywanie obornika

Płyta gnojowa powinna mieć odpowiednią nośność, a także mieć odpowiedni dojazd

o szerokości co najmniej 3 m. Aby zapobiec przenikaniu wycieków do gruntu należy
przestrzegać odpowiedniej technologii wykonania oraz wykonać 1% spadek w kierunku
wylotu studzienki a także budując obrzeża, najlepiej w formie krawężnika.

Szerokość płyty 6 lub 9 m daje możliwość łatwego dostępu i usuwanie obornika za

pomocą ładowacza czołowego lub ładowarki chwytakowej – przyczepionej bez konieczności
wjeżdżania na płytę. Kształt płyty gnojowej i wysokość składowania obornika uzależnione są
od technologii usuwania obornika z budynku inwentarskiego.

Zalecane jest wykonanie łatwo rozbieralnego zadaszenia nad płytą gnojową, co pozwala

na zmniejszenie powstawania ilości wód gnojowych, jest to szczególnie ważne w okresie
jesienno – zimowym.

Rys. 2. Płyta gnojowa [5, s. 39]

Powierzchnia płyty zależy od ilości obornika i okresu jego składowania.

Tabela 3. Wymagana powierzchnia płyty gnojowej dla 6

–

miesięcy okresu składowania [9]

Gatunek, kategoria zwierząt

Powierzchnia składowania

w m

Zalecana powierzchnia

w m

Bydło dorosłe

3,30

3,50

Jałówki

2,20

2,40

Bydło

Cielęta

0,32

0,35

Maciory

1,12

1,15

Tuczniki

0,68

0,70

Trzoda chlewna

Warchlaki

0,32

0,35

Usytuowanie płyty gnojowej

Odległość płyty obornikowej powinna wynosić:

−

15 m od studni,

−

4 m od granicy działki,

−

30 m od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt stały
ludzi na sąsiedniej działce,

−

50 m od budynku przetwórstwa rolno-spożywczego i magazynów środków spożywczych,

−

10 m od budynków magazynowych pasz i ziarna,

−

5 m od silosów na zboże i pasze,

−

10 m od silosów na kiszonki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwe przechowywanie odchodów płynnych

Najczęściej stosowanym kształtem zbiornika jest walec o osi pionowej. Wynika to

z równomiernego rozkładu obciążeń i w konsekwencji daje minimalne zużycie materiałów.
Zamknięte zbiorniki na płynne odchody zwierzęce powinny być szczelne i zaopatrzone
w przewody wentylacyjne, osadzone w pokrywach, a ich wyloty powinny być wyprowadzone
na wysokość 50cm nad poziom terenu (zbiorniki podziemne) lub nad górną płaszczyznę
pokrywy (zbiorniki naziemne i częściowo zagłębione). Pokrywy zbiorników podziemnych
oraz pozostałe elementy konstrukcyjne muszą przenosić odciążenie od środków
transportowych lub składowanych materiałów. Zbiorniki stalowe można budować tylko jako
zbiorniki naziemne. Dno zbiornika stanowi betonowa płyta, na której ustawiony jest stalowy
płaszcz. Ze względu na usytuowanie zbiorniki dzielimy na:

−

podziemne – ich zaletą jest możliwość zastosowania grawitacyjnego spływu gnojowicy
i fakt, iż praktycznie nie zajmują powierzchni użytkowej gospodarstwa;

−

naziemne – zaletą jest dowolność lokalizacji i możliwość jego przemieszczania,
powiększania. Wadą jest to że wymaga stosowania zbiorników przejściowych i urządzeń
do przepompowywania.

−

częściowo zagłębione – rozwiązanie pośrednie między ww.
Pod względem materiałów użytych do budowy zbiorniki dzielimy na:

−

betonowe monolityczne,

−

elbetowe monolityczne,

−

elbetowe prefabrykowane,

−

stalowe,

−

z tworzyw sztucznych.

Rys. 3. Zbiornik na gnojowicę [9]

Wielkość zbiornika na gnojowicę
Dla określenia potrzebnej pojemności zbiornika dla 1 dużej sztuki przyjmuje się:

−

11m

zbiornika na gnojowicę w oborze rusztowej,

−

3,5m

zbiornika na gnojówkę w oborze płytkiej (wielkość ta uwzględnia również wodę

gnojową).

Usytuowanie zbiornika
Odległość zbiornika powinna wynosić:

−

15m od studni,

−

4m od granicy działki drogi lub ciągu pieszego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

15m od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt stały
ludzi na sąsiedniej działce,

−

15m od budynku przetwórstwa rolno – spożywczego i magazynów środków
spożywczych,

−

5m od silosów na zboże i pasze,

−

5m od silosów na kiszonki.
Niewłaściwe gromadzenie odchodów zwierzęcych w postaci płynnej i stałej powoduje

zanieczyszczenie środowiska wiejskiego i jego degradację. Obniża zdolność do
samooczyszczania się wód, a przede wszystkim stanowi realne zagrożenie dla zdrowia ludzi
i zwierząt.

Podział i charakterystyka nawozów mineralnych

Nawozy mineralne są dostarczane rolnictwu przez przemysł i na ogół zawierają tylko

jeden składnik pokarmowy. Składniki zawarte w nawozach mineralnych dostarczają roślinom
łatwo dostępnych składników pokarmowych, a ponadto regulują odczyn gleby i poprawiają jej
właściwości chemiczne i fizyczne.

Nawozy mineralne dzieli się na następujące grupy:

−

azotowe, zawierające azot w różnych formach,

−

fosforowe, zawierające fosfor głównie w formie soli kwasu ortofosforowego,

−

potasowe, zawierające potas w formie rozpuszczalnych soli,

−

wapniowe, magnezowe i wapniowo-magnezowe, zawierające wapń lub magnez bądź oba
te pierwiastki jednocześnie, przy czym każdy z tych składników może występować
w formie tlenkowej lub węglanowej,

−

mikronawozy, zawierające mikroelementy,

−

nawozy wieloskładnikowe, zawierające dwa i więcej składników pokarmowych,

−

organiczno-wapniowo-mineralne, zawierające obok substancji organicznej, będącej
produktem odpadowym przemysłu, składniki mineralne (makro– i mikro–składniki).

Nawozy azotowe wpływają na intensywny wzrost i rozwój roślin, zwiększając ich masę
zieloną oraz plon nasion, co jest korzystne, natomiast zmniejszają zawartość cukru
w burakach, tłuszczu w nasionach rzepaku, czy skrobi w bulwach ziemniaka, co pogarsza
jakość technologiczną tych roślin. Spośród wszelkich nawozów mineralnych nawozy azotowe
mają największe znaczenie gospodarcze, wpływając w największym stopniu na plonowanie
większości roślin. Stosowane niewłaściwie, np. zbyt późno lub w zbyt dużych dawkach, mogą
zmniejszać zimotrwałość roślin ozimych, zwiększać niebezpieczeństwo wylegania roślin, np.
zbóż i lnu, utrudniać zbiór, np. bujna nać u ziemniaków, czy opóźniać dojrzewanie roślin.
Niedobór zaś azotu w glebie hamuje wzrost roślin i zmniejsza zawartość w nich chlorofilu, co
powoduje zmniejszenie plonu.
Nawozy azotowe dzieli się na:

−

amonowe: siarczan amonu (21% N), chlorek amonu (25% N), węglan amonu,
ortofosforan amonu, woda amoniakalna,

−

saletrzane (azotanowe): saletra wapniowa (14% N), saletra sodowa (15% N), saletra
potasowa (14% N),

−

saletrzano-amonowe: mieszaniny soli amonu i saletry, saletra amonowa (34% N),
saletrzak,

−

amidowe np. mocznik (46% N).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uwzględniając szybkość działania nawozów azotowych dzieli się je na dwie grupy:

−

szybko działające (saletra amonowa i saletrzak). Nawozy azotowe zaliczane do tej grupy
zawierają azot w dwóch formach: azotanowej (NO

-3

) i amonowej (NH

). Nawozy te

można stosować zarówno przedsiewnie, jak i pogłównie.

−

wolno działające (siarczan amonowy, woda amoniakalna i mocznik nawozowy ). Nawozy
azotowe zaliczane do tej grupy zawierają azot w formie amonowej (NH

) i amidowej

(NH

Niekorzystne dla środowiska jest nagromadzenie w glebie dużej ilości azotu mineralnego,

zwłaszcza azotanów. Na zawartość azotanów w roślinach i w wodach decydujący wpływ ma
poziom nawożenia azotem. Nawożenie w dawkach optymalnych nie powoduje zmian
w środowisku glebowym, natomiast stosowanie dużych dawek nawozów azotowych wpływa
na skażenie roślin i wód azotanami. Po zastosowaniu wysokich dawek nawozów azotowych
dochodzi do nagromadzenia się nadmiernych ilości azotanów w roślinie i glebie, przy czym ta
forma azotu nie pozostaje w glebie długo, lecz ulega wymyciu w głąb gleby i przenika do wód
gruntowych. Nadmierne ilości azotanów w wodach pitnych oraz w pożywieniu lub w paszy
mogą działać bardzo szkodliwie na zwierzęta i ludzi. Szkodliwość azotanów (NO

)

i powstających z ich redukcji azotynów (NO

) polega na tym, że z hemoglobiny tworzy się

methemoglobina, która nie jest zdolna do przenoszenia tlenu w organizmie, co może
prowadzić do śmierci organizmu przez uduszenie wewnętrzne. Poza tym azotany przyczyniają
się do powstania w glebie i roślinie toksycznych związków zwanych nitrozoaminami, które
mogą wywoływać groźne choroby u ludzi i zwierząt (np. choroby nowotworowe).

Większość azotowych nawozów mineralnych wpływa zakwaszająco na glebę i tym

samym, przyczynia się do pogorszenia środowiska wzrostu i rozwoju roślin. Odczyn gleby
jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o żyzności gleby i plonowaniu roślin.
Zdecydowana większość roślin najlepiej rośnie i rozwija się na glebach o odczynie
obojętnym. Duża koncentracja azotu mineralnego w glebie, powoduje zahamowanie rozwoju
pożytecznych mikroorganizmów (bakterie) i wzrost ilości toksycznych grzybów, które
wpływają niekorzystnie na rośliny uprawne.

Przedostające się do wody duże ilości związków azotu i fosforu mogą wywołać

eutrofizację wód. Następuje wtedy przyspieszony rozwój fitoplanktonu i roślin nadbrzeżnych
w zbiornikach wodnych. Może wówczas dojść do tzw. zakwitu wody, czyli intensywnego
rozwoju glonów. W takich warunkach następuje ograniczenie ilości tlenu w wodzie,
zmniejszenie ilości ryb, zmniejszenie przejrzystości wody i rozkład tej dużej ilości powstałej
biomasy. Woda z takich ujęć jest niezdatna do picia, gdyż jej spożycie powodować może silne
zatrucia.

Stosowanie nawozów azotowych

Wybierając nawóz azotowy rolnik powinien uwzględnić zarówno właściwości nawozu

(tabela 4), jak i gleby, na której będzie stosowany. Zwłaszcza trzeba zwracać uwagę na
odczyn gleby. O wyborze nawozu azotowego decyduje również termin, w jakim nawóz ma
być stosowany: przedsiewnie czy pogłównie, na przedwiośniu, gdy temperatura jest niska, czy
później, gdy temperatura jest wyższa.

Na glebach o odczynie kwaśnym nie należy stosować nawozów fizjologicznie kwaśnych,

np. siarczanu amonowego. Natomiast doskonale nadaje się woda amoniakalna czy mocznik.
Na glebach o odczynie słabo kwaśnym można stosować siarczan amonowy, ale tylko pod
rośliny dobrze znoszące taki odczyn gleby, tj. pod ziemniaki, owies, żyto. Jednak w miarę, jak
będzie się rozpowszechniało stosowanie nawozów wapniowych zmieniających odczyn gleby,
będzie można coraz mniejszą uwagę zwracać na zakwaszające działanie niektórych nawozów
azotowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Typowymi nawozami przedsiewnymi wymagającymi wymieszania z glebą są: siarczan

amonowy i woda amoniakalna. Pozostałe nawozy można stosować zarówno przedsiewnie, jak
i pogłównie. W tym drugim wypadku o wyborze nawozu decydować będzie odczyn gleby
i wymagania roślin. Na glebach o odczynie zasadowym mocznik i saletra amonowa mogą być
stosowane pogłównie tylko wówczas, gdy można je wymieszać z glebą, np. na polu pszenicy,
którą się zawsze bronuje.

Pod rośliny wrażliwe na kwaśny odczyn gleby, np. buraki czy jęczmień, powinno się

stosować nawozy fizjologicznie obojętne lub zasadowe, np. mocznik.

Tabela 4. Niektóre właściwości nawozów azotowych [14]

Nawozy

Zawartość

azotu (N) w %

Azot występuje

w formie

Termin

stosowania

Odczyn

fizjologiczny nawozu

Siarczan amonowy

20,5

Amonowej

przedsiewnie

słabo kwaśny

Woda
amoniakalna

20,5

amoniaku rozpuszczonego
w wodzie

przedsiewnie
i pogłównie

obojętny lub b. słabo
zasadowy

Saletra amonowa

azotanowej i amonowej

pogłównie
i przedsiewnie

obojętny lub słabo
kwaśny

Saletrzak

azotanowej i amonowej

pogłównie
i przedsiewnie

słabo kwaśny

Mocznik

Amidowej

przedsiewnie
i pogłównie

Obojętny

Nawozy fosforowe wywierają silny wpływ na jakość plonu, natomiast w mniejszym stopniu
zwiększają jego wysokość. Ponadto wpływają na efektywność nawożenia azotem. Fosfor
w roślinie występuje głównie w połączeniach ze związkami organicznymi. Najwięcej fosforu
zawierają nasiona. Nawożenie fosforem w powiązaniu z potasem zwiększa mrozoodporność
i zmniejsza wyleganie. Ponadto fosfor korzystnie wpływa na ukorzenianie się roślin
i krzewienie zbóż. Fosfor z nawozów mineralnych w pierwszym roku po zastosowaniu jest
pobierany przez rośliny zaledwie w 20 – 30%. Pozostałe ilości fosforu są zatrzymywane przez
glebę. Przyjmuje się, że w ciągu kilku lat po zastosowaniu wykorzystanie fosforu przez
rośliny dochodzi do 40–60%. Z tego względu zaleca się stosowanie nawozów fosforowych na
zapas. Pod wpływem nawożenia fosforem wzrasta zawartość tego składnika w wierzchniej
warstwie gleby i to zarówno jego ogólnej ilości, jak i form dostępnych dla roślin.
Gromadzenie się fosforu w glebie pod wpływem nawożenia nie zależy od jej odczynu.
Najbardziej rozpowszechnione są nawozy otrzymywane z fosforytów. O przydatności nawozu
decyduje przyswajalność fosforu dla roślin. Na ogół w nawozach fosforowych prawie cała
ilość fosforu jest rozpuszczalna w wodzie lub słabych kwasach.
Do najważniejszych nawozów fosforowych należą:

−

superfosfaty: superfosfat pojedynczy granulowany, superfosfat podwójny (6–18% P

superfosfat potrójny granulowany (46% P

)

−

precypitat (P

do 30%),

−

supertomasyna (28–30% P

−

niektóre mączki nawozowe – mączki fosforytowe.

−

polifosforany.
Nawozy fosforowe ze względu na szybkość działania dzieli się na grupy:

−

szybko działające – rozpuszczalne w wodzie (superfosfaty); najszersze zastosowanie
w rolnictwie mają superfosfaty, które różnią się między sobą zawartością fosforu i formą.

−

wolno działające – rozpuszczalne w słabym kwasie cytrynowym,

−

bardzo wolno działające – słabo rozpuszczalne w słabym kwasie cytrynowym (mączki
fosforytowe i kostne).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stosowanie nawozów fosforowych

Wybierając nawóz fosforowy należy brać pod uwagę zarówno jego właściwości (tabela 5), jak

i właściwości gleby czy rośliny.

Na glebach o odczynie słabo kwaśnym powinno się raczej stosować superfosfat

pojedynczy granulowany. Na glebach kwaśnych oraz pod rośliny o długim okresie wegetacji,
np. pod ziemniaki, czy pod rośliny dobrze wykorzystujące fosfor, np. łubiny, można stosować
mączkę fosforytową.

Superfosfat potrójny granulowany należy stosować pod rośliny mające małą zdolność

pobierania fosforu, np. pod jęczmień.

Obecnie nawozy fosforowe stosuje się najczęściej na ścierń pod podorywkę lub na

podorywkę i przykrywa orką przedzimową. Zmniejsza to koszty nawożenia i ułatwia
organizację pracy.

Fosfor jest zatrzymywany przez glebę (sorbowany), dzięki czemu prawie nie jest

wymywany przez wody opadowe. Ta właściwość jest wykorzystywana w celu uproszczenia
nawożenia fosforem na glebach zasobnych w ten składnik. Stosuje się go okresowo raz na 2–3
lata – na zapas w tzw. dawkach skomasowanych. Oznacza to, że cała ilość fosforu
przeznaczona pod 2 czy 3 kolejno uprawiane rośliny jest stosowana jednorazowo pod
pierwszą z nich. Ten sposób nawożenia fosforem jest zalecany jedynie w gospodarstwach
stosujących wysokie dawki nawozów. Na glebach o niskiej zawartości fosforu oraz
w gospodarstwach stosujących małe ilości tego składnika lepsze efekty daje nawożenie
coroczne.

Tabela 5.

Porównanie właściwości nawozów fosforowych [14]

Nawozy

Zawartość fosforu

)

Odczyn fizjologiczny

nawozu

Uwstecznianie

Superfosfat pylisty

(pojedynczy)

Obojętny

Superfosfat

granulowany (prosty)

Obojętny

Superfosfat ,,Supermag"

magnezowany

bardzo szybkie, szczególnie

w glebach o odczynie kwaśnym

i zasadowym

Superfosfat potrójny,

granulowany

Obojętny

bardzo małe, gdyż przechodzący

do roztworu glebowego fosfor

jest szybko pobierany przez

roślinę

Superfosfat potrójny,

granulowany, borowany

Obojętny

szybko pobierany przez roślinę

Mączki fosforytowe

od 10
do 30

Obojętny

bardzo wolne, gdyż fosfor

w niewielkich ilościach

przechodzi do roztworu

glebowego, z którego jest

szybko pobierany przez rośliny

Nawozy potasowe są to nawozy mineralne, których głównym składnikiem jest potas w formie
kationu K

, będący makroskładnikiem pokarmowym dla roślin, niezbędnym przy asymilacji

dwutlenku węgla oraz do syntezy związków organicznych. Niedobór K powoduje mniejsze
wytwarzanie cukrów (monosacharydów i skrobi). Potas reguluje gospodarkę wodną roślin,
powoduje, że transport asymilatów jest intensywniejszy, poprawia właściwości tkanek,
korzystnie wpływa na wykorzystanie światła przez rośliny, wzmacnia odporność na choroby,
zwiększa mrozoodporność, dzięki potasowi warzywa łatwiej są przechowywane oraz wpływa
na wzrost zawartości witaminy C.

Ponieważ niewielka ilość potasu zawarta w glebach jest dostępna dla roślin, orientacyjny

wskaźnik tzw. potas wymienny umożliwia określenie ilości tego makroskładnika dostępnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dla roślin. W glebach piaszczystych i torfowych występują najmniejsze ilości potasu
wymiennego, bogatsze w ten składnik są gleby gliniaste, a największą zasobność wykazują
lessy i mady. Wśród gleb uprawnych przeważają gleby lżejsze, które zawierają mało potasu
wymiennego. Ciągły dostęp potasu dla roślin zapewnia przenikanie go, w miarę pobierania
przez rośliny, do roztworu glebowego w formie związanej z cząstkami gleby, które tworzą
tzw. glebowy kompleks sorpcyjny.

Wśród nawozów potasowych możemy wydzielić:

−

chlorkowe, stosowane dla roślin niewrażliwych na nadmiar chloru, gdzie potas występuje
w postaci chlorku potasu, np. kainit (8–10% K

O), sole potasowe;

−

siarczanowe, tu potas występuje w postaci siarczanu potasu, można je stosować dla
wszystkich roślin, np.

siarczan potasu (50%K

O), (kalimagnezja (26–30% K

O nawóz

potasowo-magnezowy);
Nawozy potasowe dzielimy również na nisko- i wysokoprocentowe (8–80% K

O), np.

sole potasowe, siarczan potasu, metafosforan potasu.

Nawozy wapniowe

Większość gleb w Polsce, bo aż 67% wymaga odkwaszania i stan ten niestety nie zmienia

się od wielu lat. Zakwaszenie większości gleb w Polsce wynika z naturalnych ubytków
wapnia z gleby poprzez pobieranie go wraz z plonem, wypłukiwanie w głąb oraz kwaśne
deszcze i stosowanie niektórych nawozów mineralnych. Zakwaszenie gleb powoduje niską ich
produktywność oraz zwiększa skażenie środowiska naturalnego. Niedobór magnezu
i kwaśność gleb powodują przede wszystkim zmniejszenie przyswajalności składników
pokarmowych przez rośliny uprawne i degradację gleby, co prowadzi do obniżenia plonów
i ograniczenia możliwości doboru uprawy gruntów.

Głównym zadaniem wapniowania jest odkwaszanie gleby, doprowadzając jej odczyn

(pH) do poziomu optymalnego dla uprawianych roślin. Wapń wprowadzony do gleby
umożliwia zlepianie się cząstek glebowych, tworząc strukturę gruzełkowatą, przez co ułatwia
dostęp wody i powietrza do korzeni roślin oraz uaktywnia kompleks sorpcyjny.

Na podstawie badania próbek glebowych wykonywanych przez stacje chemiczno-rolnicze

i w oparciu o kategorię argonomiczną (stopień zwięzłości) gleby można określić potrzeby
wapniowania (tabela 6).

Tabela 6. Przedziały określające potrzeby wapniowania [14]

Zakres pH dla potrzeb wapniowania

Kategoria

argo

nomiczna gleby

Konieczne

Potrzebne

Wskazane

Ograniczone

Zbędne

Bardzo lekkie

Do 4,0

4,1 – 4,5

4,6 – 5,0

5,1 – 5,5

Od 5,6

Lekkie

Do 4,5

4,6 – 5,0

5,1 – 5,5

5,6 – 6,0

Od 6,1

rednie

Do 5,0

5,1 – 5,5

5,6 – 6,0

6,1 – 6,5

Od 6,6

Ciężkie

Do 5,5

5,6 – 6,0

6,1 – 6,5

6,6 – 7,0

Od 7,1

Użytki zielone

Do 5,0

5,1 – 5,5

5,6 – 6,0

–

Znając potrzeby wapniowania oraz uwzględniając kategorię agronomiczną gleby

i wrażliwość uprawianych roślin można ustalić optymalną dawkę wapnia. Wiedząc jaka jest
procentowa zawartość czystego składnika (CaO) w danym rodzaju nawozu można przeliczyć
zalecaną dawkę CaO/ha na ilość potrzebnego nawozu wapniowego.

Wapniowanie jako zabieg odkwaszający wpływa na podnoszenie urodzajności gleb

poprzez:

−

poprawę właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych,

−

zwiększenie przyswajalności fosforu, potasu i magnezu,

−

poprawa przyswajalności mikroelementów przez rośliny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zmniejszenie toksycznego działania glinu i manganu,

−

ograniczenie dostępności dla metali ciężkich,

−

dodatni wpływ na procesy rozkładu substancji organicznej,

−

wspomaganie nawożenia organicznego i mineralnego,

−

polepszenie jakości zdrowotnych i technologicznych płodów rolnych.

Wapniowanie gleb jest procesem długotrwałym i musi być odpowiednio zaplanowane

w płodozmianie. Optymalne jego miejsce jest uzależnione od doboru roślin, terminów
stosowania nawozów organicznych oraz uprawy. Przy uprawie roślin bardzo wrażliwych
i wrażliwych na zakwaszenie gleby, wapnowanie należy stosować z co najmniej rocznym
wyprzedzeniem, jak również w roku poprzedzającym lub następującym po zastosowaniu
obornika.

Tabela 7. Optymalne zakresy pH dla niektórych roślin uprawnych [14]

Wrażliwość roślin na kwaśny odczyn

Rośliny uprawne

Optymalne pH

gleby

bardzo wrażliwe

burak cukrowy, kukurydza, lucerna,
koniczyna, groch

6,6 – 7,0

wrażliwe

pszenica, jęczmień, rzepak, bobik,
pszenżyto

6,1 – 6,5

rednio wrażliwe

owies, ziemniaki, mieszanki zbożowe

5,6 – 6,0

mało wrażliwe

yto, len, seradela, trawy, łubin żółty

5,1 –5,5

W nawozach wapniowych wapń występuje w dwóch formach: tlenkowej (CaO) oraz

węglanowej (CaCO

W zależności od pochodzenia i sposobu otrzymywania wyróżnia się dwa rodzaje

nawozów wapniowych:
1)

nawozy wapniowe pochodzące ze źródeł naturalnych:

−

nawóz wapniowy tlenkowy (wapno rolnicze palone) o zawartości 80% lub 60% CaO,

−

nawóz wapniowy węglanowy zwyczajny (wapniak mielony rolniczy) o zawartości
45%

−

nawóz wapniowy węglanowy kredowy o zawartości 45% CaO w formie CaCO

nawozy wapniowe oraz wapniowo-magnezowe stanowiące przemysłowe odpady lub
produkty uboczne:

−

wapno magnezowe tlenkowe o zawartości 45 -65% CaO i 10 – 20% MgO,

−

wapno magnezowe węglanowe o zawartości 40% CaO i 10 – 20% MgO.

Nawozy magnezowe

Zawartość przyswajalnego magnezu w glebach Polski jest niska i wynosi od 1 do ponad

20mg/100g gleby. Objawy niedoboru magnezu bardzo często występują na młodych, płytko
ukorzenionych roślinach ponieważ magnez bardzo często występuje w większych ilościach
w warstwie pod ornej. Wynika to z tego, że magnez bardzo łatwo przemieszcza się w głąb
gleby, zarówno w glebach lekkich jak i ciężkich.

Magnez pobierany jest przez rośliny w formie jonu Mg

. Ponieważ pełni on w roślinach

bardzo ważne i specyficzne role jego niedobór wpływa ujemnie na wzrost roślin, plon oraz
jakość technologiczną. Magnez jest składnikiem chlorofilu i uczestniczy w procesie
fotosyntezy, jest aktywatorem wielu procesów enzymatycznych i biochemicznych. Bierze
udział w syntezie białek i tłuszczów, korzystnie wpływa na gromadzenie cukru w korzeniu.

Magnez zmniejsza podatność na choroby, zwłaszcza na chwościk oraz stymuluje

plonotwórcze działanie azotu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku stwierdzenia niedoboru magnezu w glebach o niskim odczynie należy:

−

zastosować nawozy wapniowo-magnezowe w celu odkwaszenia gleby,

−

wysiać nawozy magnezowe,

−

stosować dokarmianie dolistne wodnym roztworem siarczanu magnezu w fazie
krytycznego zapotrzebowania (okres do zakrycia rzędów oraz w fazie dojrzewania).
W przypadku gdy objawy niedoboru występują na stanowisku o uregulowanym odczynie

należy:

−

wysiać klasyczne nawozy magnezowe,

−

zastosować nawozy podstawowe wzbogacone w magnez,

−

stosować dokarmianie dolistne wodnym roztworem siarczanu magnezu.
Ze względu na ruchliwość magnezu należy go stosować często ale w mniejszych

ilościach. Do najczęściej stosowanych nawozów magnezowych należą:

−

kizeryt pylisty (MgO – 27%, S – 22%) – naturalny nawóz wydobywany metodą górniczą,
całkowicie rozpuszczalny w wodzie, nie niszczący wapnia. Dzięki długotrwałemu
działaniu, jest idealny do nawożenia w systemie melioracyjnym i do eliminowania
niedoboru magnezu i siarki. Szczególnie duże wymagania pod względem
zapotrzebowania na siarkę wykazuje: rzepak, gorczyca, rośliny motylkowe, kukurydza.

−

kizeryt granulowany (MgO – 25%, S – 20% ) – nawóz przedsiewny pod wszystkie rośliny
i na wszystkie gleby ubogie w magnez, pod rośliny o dużych potrzebach siarki.
Szczególnie przydatny do nawożenia glebowego np. kukurydzy. Dzięki długotrwałemu
działaniu, jest idealny do nawożenia w systemie melioracyjnym i do eliminowania
niedoboru magnezu i siarki.

−

kamex (K

O – 40%, MgO – 6%, Na – 3%, S – 4%) - nawóz przedsiewny, potas w formie

chlorkowej przydatny do nawożenia prawie wszystkich roślin (oprócz wrażliwych na
chlor) w uprawie polowej i użytków zielonych. Zawartość Mg i S czyni ten nawóz
przydatnym do zasilania roślin reagujących na brak tych składników.

−

kainit magnezowy (K

O – 11%, MgO – 5%, Na – 20%, S – 4%) – krystaliczny nawóz

przedsiewny z dużą zawartością sodu i magnezu. Stosowany pod wszystkie rośliny,
głównie pod rośliny pastewne i na użytki zielone, na gleby ubogie w Mg. Nawóz
całkowicie rozpuszczalny w wodzie, stosowany może być we wszystkich uprawach i na
wszystkich rodzajach gleby, jednocześnie pokrywa zapotrzebowanie roślin na potas
i magnez, a poza tym ma istotny wkład w zaopatrzenie roślin w siarkę, co ma bardzo duże
znaczenie w przypadku uprawy rzepaku, zawartość sodu jest również korzystna dla
uprawy buraków cukrowych.

Mikronawozy zawierają dużą ilość mikroelementów, które są potrzebne do rozwoju nie tylko
roślinom ale także organizmom glebowym. Są one stosowane przy glebach szczególnie silnie
eksploatowanych jako środki polepszające ich strukturę. Mikronawozy stosuje się łącznie
z roztworem mocznika i pestycydami. Intensywny rozwój rolnictwa mógłby spowodować
niedostatek mikroelementów w glebie czemu zapobiegają mikronawozy.

Do najważniejszych mikronawozów należą nawozy:

−

borowe,

−

manganowe,

−

miedziowe,

−

cynkowe,

−

molibdenowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nawozy wieloskładnikowe są nawozami uniwersalnymi dla wszystkich gatunków roślin.
Zawierają one wszystkie potrzebne roślinom makro– i mikroelementy. Do nawozów
wieloskładnikowych zalicza się: fosforan amonu (18% N, 46% P

), saletra potasowa

(13,7% N, 46% K

O) oraz Polifoski np.:

−

Polifoska 6 (6% N, 20% P

, 30% K

O) – nawóz ten może być stosowany pod

wszystkie rośliny uprawne: zboża ozime i jare, przemysłowe i okopowe, na użytkach
zielonych oraz w uprawie warzyw i sadownictwie. Polifoskę 6 zaleca się stosować na
gleby ubogie w potas, w warunkach niskiego nawożenia organicznego oraz pod rośliny
potasolubne takie jak: burak cukrowy, ziemniak, kukurydza i rzepak. Najwyższą
efektywność uzyskuje się stosując przedsiewnie, mieszając z glebą na głębokość
10–20cm. Nawóz ten można stosować także wczesną wiosną, pogłównie na rośliny
ozime, na glebach zasobnych. Uprawy wieloletnie nawozić wiosną. Nawóz można
mieszać bezpośrednio przed rozsiewem z mocznikiem, saletrą amonową i z saletrzakiem,
a w dowolnym czasie z solą potasową. Nawóz przedsiewny i pogłówny do nawożenia
roślin uprawnych na glebach ubogich w potas, preferencje dla ozimin w stanowiskach
ubogich w azot.

−

Polifoska 8 (8% N, 24% P

, 24% K

O) – nawóz przedsiewny i pogłówny do

nawożenia roślin uprawnych. Nawóz ten może być stosowany pod wszystkie rośliny
uprawne: zboża ozime i jare, przemysłowe i okopowe oraz na użytkach zielonych. Azot
(8%) w formie amonowej nie ulega wymywaniu z gleby, jest wolno pobierany przez
rośliny, wspomaga pobieranie fosforu i ogranicza nadmierne pobieranie potasu. Fosfor
w formie fosforanu amonowego jest najlepiej przyswajalną formą tego składnika, dobrze
pobieraną w warunkach niedoboru wody w glebie. Taki skład chemiczny pomaga
w dobrym ukorzenieniu roślin, prawidłowym rozwoju od okresu powschodowego oraz
zwiększa ich mrozoodporność. Polifoskę 8 można mieszać bezpośrednio przed
rozsiewem

mocznikiem, saletrą amonową i z saletrzakiem, a w dowolnym czasie z solą

potasową.

Zasady mieszania i przechowywania nawozów mineralnych

W celu ułatwienia i przyspieszenia prac związanych z rozsiewaniem nawozów wykonuje

się ich mechaniczne mieszanie. Przy stosowaniu mieszanek konieczne jest przestrzeganie
następujących zasad:

−

przed przystąpieniem do mieszania nawozów musimy sprawdzić, czy dane nawozy mogą
być łączone (tabela 8),

−

składniki przygotowanej mieszanki muszą być sypkie i nie mogą zbrylać się,

−

nie można mieszać nawozów, które w mieszance zwiększają swoją higroskopijność,

−

nie można mieszać superfosfatu z nawozami zawierającymi wapń,

−

nie można mieszać nawozów amonowych z nawozami o odczynie zasadowym,

−

nie można mieszać nawozów pylistych i drobnokrystalicznych z nawozami
granulowanymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 8. Tabela mieszania ważniejszych nawozów mineralnych [5, s. 268]

Nawozy

só

saletra

amonowa

–

saletrzak

–

siarczan

amonu

–

mocznik

–

fosforan

amonu

–

superfosfaty

–

mączka

fosforytowa

–

sól

potasowa

siarczan

potasu

gdzie: „–” nie można mieszać,

„o” można mieszać bezpośrednio przed siewem,
„+” można mieszać w dowolnym czasie.

Nawozy mineralne przechowuje się w magazynach lub odpowiednio przystosowanych

pomieszczeniach zastępczych. Pomieszczenia takie powinny:

−

być suche, o małych wahaniach temperatury,

−

mieć zabezpieczenie przeciwpożarowe,

−

być wyposażone w trwałą podłogę betonową lub ceglaną z dobrą izolacją,

−

mieć ściany izolowane lepikiem i papą aby nie stykały się z nawozami.
Nawozy higroskopijne (łatwo chłonące wodę) należy przechowywać w szczelnie

zamkniętych foliowych workach. Worki z nawozami, z wyjątkiem saletry amonowej, należy
układać w stosy na drewnianych podkładkach. Stos układany ręcznie nie może być wyższy niż
1,6m. Pomiędzy stosami należy pozostawić wolne przestrzenie umożliwiające dojście. Worki
uszkodzone należy składować osobno. Worki z saletrą amonową i saletrzakiem należy
układać w stosy na podkładach z papy lub na kilku warstwach folii polietylenowej
np. z worków. Odległość stosu od ściany magazynu powinna wynosić co najmniej 20cm, a od
urządzeń grzewczych co najmniej 1,5m. Worki z saletrą amonową należy układać w stosy nie
większe jak 30t. Odległość pomiędzy poszczególnymi stosami nie powinna być mniejsza niż
1m. Nawozy luźne można przechowywać w magazynach suchych, z posadzką izolującą przed
przenikaniem wilgoci. Nawozy w zagrodach lub zwałach należy tak rozmieszczać, aby
poszczególne rodzaje nie mieszały się z sobą.

W przypadku niewystarczającej powierzchni magazynowej można je składować

w pryzmach poza magazynem po uprzednim przygotowaniu odpowiedniego stanowiska.
Należy wybrać miejsce suche, możliwie zacienione i osłonięte od wiatru, na lekkim
wzniesieniu zapewniającym odpływ wód opadowych. Na ubite stanowisko pod pryzmę należy
rozłożyć pasy papy dachowej, folii lub zużyte worki polietylenowe (na zakładkę po około
20cm). Powierzchnia podkładu powinny być taka, żeby po usypaniu nawozu z każdej jej boku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pozostawiło wolne obrzeże szerokości około 15cm. Na tak przygotowanym podkładzie można
usypać nawóz sztuczny w pryzmę na wysokość nie większą jak 1,5m. Po wyrównaniu
pryzmy, wolne obrzeża podkładu należy założyć na boki pryzmy, a następnie umiejętnie
przykryć folią o grubości co najmniej 0,2mm. Nie można składować w warunkach polowych
saletry amonowej i saletrzaku ze względu na ich małą odporność na zmiany temperatury
i działanie słońca.

Zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej:

Nawozy mineralne należy przechowywać w oryginalnych opakowaniach, w zamkniętych
magazynach lub przynajmniej pod dachem. Dopuszcza się składowanie tych nawozów
w pryzmach na nieprzepuszczalnym podłożu, pod przykryciem z materiału
wodoszczelnego.

Nawozy dostarczane luzem powinny być przechowywane w magazynach lub pod
zadaszeniem:

−

dopuszcza się składowanie tych nawozów w pryzmach uformowanych na
nieprzepuszczalnym podłożu pod przykryciem z materiału wodoszczelnego (np.
folia),

−

pryzmy nie mogą być zakładane na spadkach terenu oraz w strefach ochrony
pośredniej wód i w strefach wrażliwych,

−

nie dopuszcza się składowania w pryzmach saletry amonowej i nawozów
zawierających azotan amonowy w ilości, która odpowiada zawartości azotu
całkowitego powyżej 28%.

Planowanie nawożenia organicznego i mineralnego

Planując nawożenie w gospodarstwie rolnym należy uwzględnić rodzaj i dawki

nawozów. Wpływa na to termin i sposób zastosowania nawozów (przedsiewne czy
pogłówne), właściwości gleb, a szczególnie ich odczyn, zasobność w składniki pokarmowe
i wymagania pokarmowe uprawianej rośliny.

Plan nawożenia powinien obejmować nawozy organiczne i mineralne. Plan składa się

z następujących elementów:

−

preliminarz nawożenia organicznego i bilans obornika,

−

preliminarz nawożenia mineralnego i plan zakupu nawozów mineralnych.

Preliminarz nawożenia organicznego obejmuje ustalenie zapotrzebowania na obornik,
obliczenie produkcji obornika w gospodarstwie i sporządzenie bilansu obornika.
Zapotrzebowanie na obornik oblicza się m. in. na podstawie:

−

ogólnego normatywu zużycia obornika na 1ha gruntów ornych. Normatyw ten wynosi
6,25t; obliczony jest ze średniej dawki, czyli 25t, obornika na każdy hektar gruntów
ornych co 4 lata (25 : 4 = 6,25),

−

szczegółowego preliminarza nawożenia organicznego w danym roku – zapotrzebowanie
to ustala się dla każdego pola oddzielnie.

Produkcję obornika oblicza się najprościej na podstawie liczby zwierząt przeliczonych na
tzw. sztuki obornikowe w gospodarstwie. Przy odpowiedniej ilości słomy na ściółkę (1,5t)
sztuka obornikowa daje rocznie 10t obornika.

Po obliczeniu produkcji obornika, sporządza się jego bilans, a więc zestawienie

zapotrzebowania na obornik z jego produkcją.
Zapotrzebowanie na nawozy mineralne określa się najpierw w czystym składniku, a na jego
podstawie ustala się ile nawozów (w masie towarowej) należy zakupić. Do obliczenia
zapotrzebowania na nawozy w czystym składniku niezbędna jest znajomość zawartości
czystego składnika w nawozie. Zawartość czystego składnika w nawozach mineralnych
podana jest w procentach i jest różna dla każdego nawozu. Na przykład saletra amonowa jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34%, tzn., że 100kg saletry amonowej zawiera 34kg azotu. Natomiast dawki nawozów
mineralnych pod poszczególne gatunki roślin uprawnych są podawane w kilogramach
czystego składnika na 1ha. W celu obliczenia zapotrzebowania na czysty składnik dla
poszczególnych grup nawozów należy uwzględnić wszystkie rośliny uprawiane
w gospodarstwie oraz ustalić rodzaj i dawki nawozów. Na podstawie zapotrzebowania na
nawozy w czystym składniku, oblicza się ilość nawozów w masie towarowej.

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak poszczególne składniki mineralne wpływają na rozwój i wzrost roślin uprawnych?

Jaki jest podział nawozów organicznych?

Jak stosujemy nawozy organiczne?

W jakich warunkach powinny być przechowywane nawozy organiczne?

Jak zbudowana jest płyta gnojowa?

Jaki jest podział nawozów mineralnych?

Jakie znasz formy nawozów wapniowych i na jakie gleby są zalecane?

Jakie są terminy stosowania nawozów mineralnych?

Jakie są zasady mieszania nawozów?

10.

Jakie są warunki prawidłowego przechowywania nawozów mineralnych?

11.

Jakie są zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej dotyczące przechowywania nawozów
mineralnych i organicznych?

12.

Jak planuje się nawożenie w gospodarstwie rolnym?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj nawozy mineralne i określ ich właściwości. Wyniki wpisz do tabeli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

opisać cechy zewnętrzne nawozów:

−

budowa (pylista, krystaliczna, granulowana),

−

barwa,

−

zapach,

−

higroskopijność,

zanotować obserwacje w tabeli:

Probówki

nawozami

Struktura

Barwa

Zapach

Higroskopijność

Nazwa

nawozu

Nawóz 1

Nawóz 2

Nawóz 3

Nawóz 4

Nawóz 5

rozpoznać nawozy mineralne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki nawozów mineralnych.

Ćwiczenie 2

Oblicz, ile masy towarowej nawozów należy zastosować na pole o powierzchni 6ha, na

którym zaleca się następujące dawki czystego składnika

postanowiono zastosować: 80kg N/ha

w postaci saletry amonowej (34%), 60kg P

/ha w postaci superfosfatu granulowanego

(19%) i 120kg K

O/ha w postaci soli potasowej (40%).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć ilość masy towarowej jaką należy zastosować na 1ha,
2) przeliczyć tę ilość na 6ha,
3)

przedyskutować z grupą kolejność wykonywanych czynności,

5) zanotować spostrzeżenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór do obliczania masy towarowej nawozów,

−

kalkulator,

−

arkusz papieru, flamastry.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj nawożenie w gospodarstwie rolnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować opis gospodarstwa rolnego,

ustalić rośliny uprawiane w gospodarstwie rolnym wymagające nawożenia organicznego,

ustalić rodzaj i dawki nawozów organicznych,

obliczyć zapotrzebowanie na nawozy organiczne,

obliczyć produkcję obornika w gospodarstwie rolnym,

sporządzić bilans obornika,

ustalić rośliny uprawiane w gospodarstwie rolnym wymagające nawożenia mineralnego,

ustalić rodzaj i dawki nawozów mineralnych,

obliczyć zapotrzebowanie na nawozy mineralne,

10)

sporządzić plan zakupu nawozów mineralnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa rolnego,

−

katalog nawozów organicznych,

−

katalog nawozów mineralnych,

−

Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,

−

kalkulator,

−

arkusz papieru formatu A4, flamastry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj nawożenie organiczne we wskazanym gospodarstwie rolnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać analizy opisu gospodarstwa rolnego,

określić rośliny uprawne wymagające nawożenia organicznego,

określić dawki obornika,

dobrać maszyny do nawożenia obornikiem,

przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
wykonywania nawożenia,

przygotować maszyny do nawożenia obornikiem,

wykonać nawożenie obornikiem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne,

−

ciągnik,

−

rozrzutnik obornika,

−

obornik,

−

Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie nawożenie?



określić wpływ składników mineralnych na rozwój i plonowanie
roślin uprawnych?



sklasyfikować nawozy?



rozpoznać nawozy mineralne?



zaplanować nawożenie organiczne i mineralne w gospodarstwie
rolnym?



określić zasady stosowania i przechowywania nawozów
organicznych?



określić zasady stosowania i przechowywania nawozów mineralnych?



zaplanować nawożenie w gospodarstwie rolnym?



wykonać nawożenie organiczne i mineralne?



10)

objaśnić zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej w zakresie
stosowania i przechowywania nawozów organicznych i mineralnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Ochrona roślin

4.3.1. Materiał nauczania

Ochrona roślin jest nauką o chorobach i szkodnikach roślin uprawnych oraz o metodach

zapobiegania ich występowaniu, sposobach zwalczania lub ograniczania ich oddziaływania na
rośliny. W ochronie roślin wyodrębnia się następujące działy:

−

fitopatologia – nauka o chorobach roślin,

−

entomologia – nauka o szkodnikach roślin,

−

herbologia – nauka zajmująca się ekologią chwastów, ich rolą w agrocenozie oraz ich
zwalczaniem za pomocą herbicydów.

−

metody i techniki ochrony roślin.

Choroby roślin uprawnych

Chorobą nazywamy długotrwałe zaburzenia w czynnościach fizjologicznych roślin

i wynikające z nich zmiany w wyglądzie zewnętrznym, budowie wewnętrznej i rozwoju.
Choroby są wywoływane przez czynniki chorobotwórcze, które dzielimy na:

−

nieorganiczne (nieinfekcyjne), zaliczamy do nich czynniki atmosferyczne i glebowe,

−

organiczne (infekcyjne), zaliczamy do nich wirusy, bakterie i grzyby.

Objawy chorobowe

Do najczęściej spotykanych objawów chorób należą następujące: więdnięcie roślin,

zgnilizny, zmiany zabarwienia, zniekształcenie roślin, skarłowacenia, narośla, nekrozy, czyli
obumieranie tkanek, wydzieliny.

Choroby wirusowe czyli wirozy nie powodują śmierci roślin, ale znacznie obniżają plon.

Zakażenia wirusami następuje poprzez kontakt roślin zdrowych z chorymi i materiał
rozmnożeniowy. Rozprzestrzenianie wirusów może następować poprzez narzędzia uprawowe,
odzież pracowników, owady o aparacie gębowym kłująco-ssącym. Choroby wirusowe dzieli
się na mozaiki, żółtaczki i deformacje. Mozaiki objawiają się zmianami barwy liści
tworzącymi zabarwienie mozaikowate, występują również różne zniekształcenia liści, np.
kędzierzawka. śółtaczki objawiają się żółknięciem liści, po których następuje karłowatość
i zamieranie liści. Do najgroźniejszych chorób wirusowych ziemniaka zalicza się liściozwój
(rys. 4), smugowatość (rys. 5) kędzierzawkę i mozaikę, a u buraka żółtaczkę.

Rys. 4. Liściozwój [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Smugowatość [10]

Choroby bakteryjne, czyli bakteriozy. Bakterie wywołujące choroby przenoszone są przez

owady, człowieka, deszcz i wiatr. Wnikają do roślin przez naturalne otwory – szparki
oddechowe oraz przez zranienia. Powodują zgnilizny i inne objawy. Do najważniejszych
i najgroźniejszych chorób bakteryjnych należy czarna nóżka ziemniaka (przenosić się może
przez sadzeniaki i przez glebę), a z chorób kwarantannowych bakterioza pierścieniowa
ziemniaków.

Występowaniu czarnej nóżki (rys. 6) ziemniaka sprzyja wilgotne lato oraz gleby

o nadmiernej wilgotności. Porażone rośliny mają barwę jasnozieloną lub żółtą, liście
(szczególnie górne) zwijają się łyżeczkowato, a w miarę postępu choroby rośliny więdną i
giną w wyniku zniszczenia tkanek u nasady łodyg (czarne, błyszczące plamy i smugi).
Porażone pędy przełamują się i łatwo dają się wyciągnąć z gleby.

Rys. 6. Objawy czarnej nóżki na roślinie [10]

W przypadku bakteriozy pierścieniowej (rys. 7) objawy pojawiają się na

przechowywanych bulwach ziemniaka. Po przekrojeniu bulw widać przebarwiony pierścień
wiązek przewodzących, z których po naciśnięciu wydostaje się serowaty białawy lub żółty
ś

luz, zawierający bakterie i zniszczone tkanki bulwy.

Rys. 7. Bakterioza pierścieniowa na bulwie i roślinie ziemniaka [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Choroby grzybowe, czyli mikozy, stanowią ok. 85% chorób roślin. Grzyby zimują

głównie w postaci zarodników przetrwalnikowych, wytrzymałych na niesprzyjające warunki
pogody, niektóre w postaci strzępek wegetatywnych grzybni. Przenoszone są na rok następny
z resztkami porażonych roślin, nasionami i bulwami. Przykładem chorób grzybowych są: rak
ziemniaka, zaraza ziemniaka, mączniaki, głownie, rdze zbóż, choroby podstawy źdźbła.

Rak ziemniaka (rys. 8) jest chorobą będącą w Polsce obiektem kwarantanny podlegającą

obowiązkowi zwalczania na terenie całego kraju. Jest chorobą pochodzenia grzybowego.
Zarodniki przetrwalnikowe tego grzyba są bardzo trwałe, a wprowadzone do gleby zachowują
zdolność do infekcji nawet do 20 lat. Grzyb ten rozprzestrzenia się przez zakażone bulwy,
ziemię i obornik. Objawami raka ziemniaka są więdnięcie roślin, występowanie
zielonkawych, rakowatych narośli u podstawy łodygi lub w miejscach pączków. Porażane są
zawiązki bulw oraz bulwy, ale nigdy korzenie. Tworzą się rakowate, kalafiorowate narośla na
oczkach starszych bulw, początkowo białawe lub przy dostępie światła zielone, później
stopniowo ciemniejące oraz rakowate narośla na stolonach.

Zwalczanie polega na utrzymywaniu kwarantanny, aby ochronić przez występowaniem

nowych ras grzyba.

Rys. 8. Rak ziemniaka – porażone bulwy [13]

Zaraza ziemniaka (rys. 9) jej typowymi objawami są początkowo szarozielone, później

brązowe lub czarne plamy na liściach szybko rozszerzające się na całą blaszkę liściową.
Porażone liście zamierają, przy czym ogonki liściowe mogą przez dłuższy czas pozostawać
zdrowe.

Rys. 9. Zaraza ziemniaka: a) objawy na bulwach, b) objawy na liściach [10]

Do zwalczania zarazy ziemniaka należy stosować metodę chemiczną z wykorzystaniem

preparaów grzybobójczych: Amistar 250 SC, Bravo 500 SC, Dithane NeoTec 75 WG,
Gwarant 500 S.C., czy zapobiegawczo Miedzian 50 WP.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni (rys. 10) występuje na wszystkich zbożach

atakując dolne części pędów i korzenie zbóż. Pierwsze objawy można zaobserwować już
jesienią na pochwach liściowych siewek, a wiosną w sprzyjających warunkach następuje
dalszy rozwój i choroba przenosi się na źdźbła. Początkowo mogą to być brunatne lub
brązowe smugi, kreski czy plamy nieregularnego kształtu, niekiedy można zaobserwować
zbrązowienie całej podstawy źdźbła i korzeni. Na porażonych częściach roślin pojawiają się
oznaki grzyba w postaci białej lub różowej grzybni często na kolankach, a także wewnątrz
ź

dźbeł. Końcowym etapem jest całkowite, przedwczesne zamieranie porażonych pędów i tzw.

bielenie kłosów.

Bielenie kłosów

Objawy łodygowe

Rys. 10. Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni [15]

Zabiegi chemiczne ograniczające rozwój choroby wykonuje się na początku strzelania

w źdźbło do fazy pierwszego kolanka. Większość zalecanych fungicydów zwalcza obydwie
choroby. Fungicydy stosujemy według zaleceń ochrony roślin.

Szkodniki roślin uprawnych

Szkodniki roślin są to zwierzęta, które odżywiając się roślinami rosnącymi lub

przechowywanymi produktami powodują obniżenie ilości i jakości plonów lub zapasów.
Szkodniki roślin uprawnych dzieli się na:

−

monofagiczne, które odżywiają się jedynie określonym gatunkiem rośliny,

−

oligofagiczne, które żerują na roślinach gatunków pokrewnych,

−

polifagiczne, które żerują na wielu gatunkach należących do różnych rodzin.

Szkodliwość zależy od sposobu i miejsca żerowania oraz od liczebności szkodnika.

Oprócz szkód bezpośrednich, wynikających z żerowania, szkodniki roślin mogą powodować
szkody pośrednie, przenosząc np. choroby wirusowe, bakteryjne i grzybowe, zmniejszając
asymilację i utrudniając oddychanie.

Objawy i sposoby żerowania

Szkodniki mogą żerować na wszystkich częściach roślin. Uszkodzenia powodowane

przez szkodniki można podzielić na następujące grupy:
1)

uszkodzenia od zewnątrz powstałe poprzez tzw. wgryzanie. Wyróżnia się następujące
rodzaje wgryzania:

−

er brzeżny (zatokowy) – liście są wygryzione na brzegach,

−

er dziurkowany – w liściach obserwuje się wygryzione nieregularne dziury,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Uszkodzenia na liściach buraka [10]

−

szkieletowanie liści – wygryziona jest tkanka miękiszowa i pozostawione same nerwy,

Rys. 12. Objawy szkieletowania liści [10]

−

rany – wygryzione przez szkodnika wgłębienia w liściach, łodygach i korzeniach.

uszkodzenia od wewnątrz tzw. minowanie, powodowane żerowaniem szkodników
o narządach gębowych gryzących,

Rys. 13. Objawy minowania liści [10]

wysysanie soków roślin przez szkodniki o narządach gębowych kłująco–ssących
prowadzące do zniekształcania roślin.
Najwięcej szkodników zalicza się do gromady owadów i pajęczaków. Wśród szkodników

znajdują się także gatunki nicieni, ślimaki, ptaki i ssaki.

Owady ich szkodliwość jest duża, gdyż uwarunkowana jest ich odpornością na

niekorzystne warunki siedliska, zdolnością do szybkiego rozprzestrzeniania się
i opanowywania nowych terenów, a także dużą rozrodczością i szybkim tempem rozwoju.
Najgroźniejsze dla rolnictwa są owady które składają dużo jaj (np. stonka ziemniaczana)
i które dają wiele pokoleń w ciągu roku (np. mszyce). Owady mogą mieć narządy gębowe
gryzące lub kłująco-ssące. Do bardzo szkodliwych owadów należą:

−

Stonka ziemniaczana (chrząszcz), która jest najgroźniejszym szkodnikiem ziemniaka. Ma
aparat gębowy gryzący i powoduje gołożery (szczególnie żarłoczne są ich larwy).

Rys. 14. Stonka ziemniaczana: a) larwa, b) chrząszcz [15]

−

Słodyczek rzepakowy (chrząszcz) szkodnik rzepaku, którego samice nadgryzają pąki
kwiatowe u nasady. Uszkodzone pąki usychają i opadają. śerują tylko w pąkach
kwiatowych wyrządzając duże straty, gdy rzepak jest w fazie pąkowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. .Słodyszek rzepakowy [15]

−

Wołek zbożowy (chrząszcz) jest najgroźniejszym szkodnikiem przechowywanego całego
ziarna. Jego cały rozwój przebiega wewnątrz ziarniaka. Larwa rozwijająca się w ziarniaku
wygryza całe jego wnętrze pozostawiając tylko łupinę nasienną.

Rys. 16. Wołek zbożowy [15]

Nicienie należą do robaków obłych żyjących w glebie. śerują w tkankach roślin,

uszkadzając najczęściej korzenie lub inne części podziemne. Liście zaatakowanych roślin
przedwcześnie żółkną i zasychają. Obniżenia plonu może wynosić do ok. 80%. Do
szczególnie groźnych nicieni żerujących w korzeniach roślin należą mątwiki: ziemniaczany,
burakowy i zbożowy. Samice tych nicieni przekształcają się w cysty, stanowiące ochronę dla
jaj i larw. Cysty mogą przebywać w glebie wiele lat. Najlepszym sposobem zwalczanie
mątwików jest zmianowanie z wykluczeniem na dłuższy czas roślin żywicielskich oraz
uprawa odmian odpornych, np. odmiany ziemniaków odpornych na nicienie.

Rys. 17. Nicienie mątwika buraka [15]

Chwasty i ich zwalczanie

Chwast jest to każda roślina niepożądana z punktu widzenia gospodarki rolnej, która

rośnie na polu uprawnym, łące, pastwisku itp. Chwasty często produkują nasiona zdolne do
długotrwałego przebywania w stanie spoczynku. Pozostają one w stanie spoczynku, póki nie
zostaną wystawione na działanie światła lub na przykład nie nastąpi uszkodzenie ich łupiny.
Obie te strategie ułatwiają chwastom kiełkowanie w świeżo zaoranej ziemi. Dlatego szybko
pokrywa się ona chwastami.

Chwasty szybko przystosowują się do

warunków danej uprawy oraz techniki uprawy.

Szybciej i bujniej rosną w porównaniu z rośliną uprawną. Chwasty w uprawach rolnych
zwalcza się jeśli zostanie przekroczony ekonomiczny próg szkodliwości, w przypadku upraw
nasiennych chwasty krzyżujące się z rośliną uprawną muszą być bezwzględnie zwalczane
także wokół plantacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podział chwastów ze względu na miejsce występowania:

−

segetalne – związane z uprawami, rosnące przede wszystkim na polach, wśród roślin
uprawnych, niekiedy mogące przyczynić się do obniżenia plonu. Chwasty segetalne
tworzą własne zbiorowiska roślinne. Różne gatunki i ich kompozycje są związane
z określonymi warunkami siedliska oraz z gatunkiem rośliny uprawnej. Do chwastów
segetalnych należą np. chaber bławatek, kąkol polny, ostróżeczka polna, mak polny, mak
piaskowy, kurzyślad polny.

−

ruderalne – występujące przy osadach ludzkich, często w miejscach bogatych w azot,
przy szopach, płotach itp. Rośliny te wywodzą się w dużej części z żyznych lasów
łęgowych oraz azotolubnych okrajków. Tworzą własne zbiorowiska roślinne. Należą do
nich np. łopian, pokrzywa.

−

łąkowe – nie zjadane przez zwierzęta pasące się na łąkach i pastwiskach (np. pokrzywa,
ostrożeń), trudno strawialne lub trujące (wilczomlecz) oraz rośliny pasożytnicze
(szelężnik).

Mak polny

Fiołek trójbarwny

Chaber bławatek

Perz właściwy

Ostróżeczka polna

Kurzyślad polny

Ostrożeń polny

Rys. 18. Chwasty roślin uprawnych [15]

Szkodliwość chwastów:

−

znacznie obniżają plony roślin uprawnych; zabierają im miejsce, światło, wodę i sole
mineralne z ziemi, mogą nawet doprowadzić do całkowitego zagłuszenia uprawianych
roślin,

−

wiele gatunków chwastów, np. wyka, oset utrudnia zbiór zbóż, niektóre powodują ich
wyleganie, uniemożliwiające koszenie mechaniczne,

−

chwasty obniżają wartość zebranych plonów, np. nasiona tobołków polnych nadają mące
gorzki smak, nasiona lnicznika obniżają wartość oleju rzepakowego, nasiona gorczycy
polnej utrudniają przemiał zbóż, różne gatunki piołunu i czosnków zjedzone przez krowy
nadają mleku nieprzyjemny smak i zapach, szczawiu powodują zmaślenie mleka, itp.,

−

niektóre chwasty są trujące dla ludzi i zwierząt, np. nasiona kąkolu, lulek czarny, blekot
pospolity i inne,

−

niektóre chwasty są żywicielami groźnych dla roślin uprawnych chorób bakteryjnych,
grzybowych, wirusowych czy szkodników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody zwalczania chwastów:

−

czyszczenie materiału siewnego z nasion chwastów – stosuje się do tego celu takie
maszyny, jak: wialnie, młynki, tryjery, żmijki, trzeszczki i inne. Przed siewem poddaje
się nasiona badaniu na jakość. Sprawdzone nasiona otrzymują świadectwo
kwalifikacyjne.

−

wiele nasion przedostaje się do gleby wraz z obornikiem i kompostem. Nawet po
wielomiesięcznym przebywaniu w nim nasiona licznych chwastów zachowują zdolność
kiełkowania. Aby temu zapobiec zachwaszczonych odpadów omłotowych nie wolno
wysypywać bezpośrednio na kompost lub dodawać do obornika. Można nimi karmić
zwierzęta, ale dopiero po przemieleniu, śrutowaniu lub sparzeniu wrzątkiem.

−

ogniskami zachwaszczenia są podmokłe, zwykle zakwaszone pola, które są ostoją takich
pospolitych chwastów, jak: skrzyp polny, rdest ziemnowodny i inne. Warunki rozwoju na
takich polach bardziej sprzyjają chwastom, niż uprawnym roślinom. Pola takie osusza się,
a następnie wapnuje.

−

zachwaszczenie pól w znacznym stopniu ogranicza odpowiedni płodozmian.
Np. gorczyca polna, życica lnowa, miotła zbożowa rozwijają się wyłącznie w uprawach
zbóż jarych – wystarczy więc przez kilka lat na polu opanowanym przez te chwasty siać
zboża ozime, by pozbyć się tych chwastów. Stosowanie odpowiedniego płodozmianu
wymaga dobrej znajomości cyklów życiowych chwastów.

−

chwasty zwalczane są różnymi uprawkami, np.: podorywką ściernisk, bronowaniem
i kultywatorowaniem, głęboką orką przedzimową, opielaniem upraw szeroko rzędowych.

−

gdy pola są bardzo silnie opanowane przez chwasty czasami niezbędne jest zastosowanie
ugorowania, tzw. ugoru czarnego lub ugoru zajętego.

−

chemiczne zwalczanie chwastów za pomocą herbicydów.

Metody i środki ochrony roślin

W ochronie roślin stosuje się metody:

−

pośrednie – zapobiegawcze, do których zaliczamy metody: agrotechniczne, hodowlane
i kwarantannę,

−

bezpośredniego zwalczania, do których zaliczamy metody: chemiczne, mechaniczne,
fizyczne i biologiczne. Połączenie w/w metod nazywamy integrowaną ochroną roślin.

Metody pośrednie (zapobiegawcze):

Metody agrotechniczne – polegają na stosowaniu zabiegów agrotechnicznych oraz

pielęgnacyjnych w celu poprawy stanu roślin uprawnych oraz zwiększenia ich odporności na
uszkodzenia powodowane przez organizmy szkodliwe. Zabiegi te często jednocześnie mogą
pogorszyć warunki przeżycia i rozwoju organizmów szkodliwych. Do najważniejszych
zabiegów należą:

−

uprawa roli – np. podorywka bezpośrednio po zbiorach zmniejsza parowanie wody
z gleby, niszczy mechanicznie chwasty i przerywa rozwój wielu organizmów
szkodliwych,

−

zmianowanie (płodozmian) – ogranicza zagrożenie ze strony organizmów szkodliwych,
których rozwój zależy od danego gatunku roślin uprawnych oraz łagodzi skutki
jednostronnego wyczerpania gleby,

−

nawożenie organiczne – dostarcza składników pokarmowych oraz podnosi żyzność gleby,

−

nawożenie mineralne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

siew i sadzenie – o terminie siewu lub sadzenia roślin uprawnych decyduje temperatura
i wilgotność gleby, wymagania rośliny uprawnej co do temperatury i długości okresu
wegetacji oraz istniejące zagrożenie ze strony organizmów szkodliwych.

−

dobór odmian – uwarunkowany jest odpornością na czynniki szkodliwe, ale przede
wszystkim plennością i cechami jakościowymi oraz przydatnością do uprawy w danym
ś

rodowisku.

Metody hodowlane polegają na otrzymywaniu a następnie wprowadzeniu do praktyki

odmian odpornych albo mniej wrażliwych na pewne choroby lub szkodniki.

Kwarantanna jest to metoda polegająca na zabezpieczeniu całego kraju (kwarantanna

zewnętrzna) lub pewnych jego regionów (kwarantanna wewnętrzna) przed zawleczeniem
patogenów, szkodników lub chwastów dotychczas tam nie występujących. Kwarantanna
w Polsce obejmuje ok. 60 gatunków chwastów, chorób i szkodników. Znajdują się na niej
m.in. mątwik ziemniaczany, strąkowiec fasolowy, rak bakteryjny, bakterioza pierścieniowa
ziemniaków.

Metody bezpośredniego zwalczania

Metody biologiczne –w metodach tych do zwalczania agrofagów wykorzystuje się ich

wrogów naturalnych: wirusy, bakterie i grzyby chorobotwórcze, owady pasożytnicze lub
drapieżne, ptaki owadożerne i drapieżne oraz inne zwierzęta.

Metody mechaniczne polegają na wyłapywaniu szkodników ręcznie lub przy użyciu

prostych urządzeń jak pułapki, zapory itp.

Metody fizyczne polegają na zastosowaniu do niszczenia patogenów i szkodników

niskich lub wysokich temperatur, promieniowania lub elektryczności.

Metody chemiczne polegają na wykorzystywaniu związków chemicznych, tzw.

pestycydów działających zabójczo lub osłabiająco na patogeny, szkodniki i chwasty.
W ochronie roślin obok pestycydów używa się także substancji nie będących środkami
bezpośrednio zabijającymi agrofagi, ale oddziałujących na nie w taki sposób, że organizmy te
nie stanowią zagrożenia dla roślin uprawnych. Do tej nowej generacji środków ochrony roślin
zalicza się repelenty, atraktanty, antyfidanty, feromony płciowe, itp.

Działanie pestycydu nie ogranicza się tylko do organizmów szkodliwych, ale niszczą one

także wszystkie organizmy (pożyteczne) bytujące na danym obszarze. W niektórych
przypadkach może nastąpić przerwanie łańcucha pokarmowego dla wrogów naturalnych
szkodnika. W wyniku znoszenia pestycydów przez wiatr lub spłukiwania ich przez ulewne
deszcze dochodzi do skażenia zbiorników i cieków wodnych. W końcowym efekcie pestycydy
trafiają do gleby. Zmiany, jakie zachodzą w glebie są długotrwałe i mało zauważalne. Jednak
wiadomo, że pestycydy mogą powodować zmiany w powiązaniach między elementami
biotycznymi gleby. Zmiany te mogą wpływać na wysokość i jakość plonu.

Innym ujemnym skutkiem masowego stosowania pestycydów jest uodpornienie się

agrofagów na trucizny. Prawdopodobieństwo wytwarzania się odporności jest tym większe,
im częściej stosuje się dany preparat oraz im więcej odpornych osobników znajduje się
początkowo w populacji. Aby temu przeciwdziałać, należy: przemiennie stosować preparaty
oparte na różnych substancjach aktywnych, wprowadzać preparaty kombinowane (mieszane)
oraz zmniejszać ogólną liczbę zabiegów przez stosowanie pestycydu we właściwym terminie
i w odpowiednim stężeniu.

Pestycydy stanowią także bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia, a niekiedy i życia

człowieka. Zapobieganiu bezpośrednim zatruciom, czy też gromadzeniu się pestycydów
w organizmie ludzi i zwierząt, pomaga przestrzeganie okresów karencji i prewencji.

Okres karencji to czas, który powinien upłynąć od dnia zastosowania środka ochrony

roślin do dnia zbioru roślin lub produktów roślinnych przeznaczonych do konsumpcji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

natomiast okres prewencji ma na celu ochronę pszczół. Jest to okres, od zastosowania środka
ochrony roślin do oblotu pszczół. Ludzie i zwierzęta również nie powinny stykać się ani
przebywać w pobliżu miejsc, także w obiektach, w których zastosowano środek ochrony
roślin.

W Polsce środki ochrony roślin zalicza się do 4 klas toksyczności (tabela 9) dla ludzi,

pszczół, ryb i innych organizmów wodnych. Przynależność do danej grupy jest określona
wartością LD

, czyli dawką śmiertelną wyrażoną w ilości miligramów substancji toksycznej

na kilogram ciała, która po jednorazowym podaniu powoduje śmierć 50% badanej populacji
zwierząt.

Tabela. 9. Klasy toksyczności środków ochrony roślin [opracowanie własne]

Klasa toksyczności dla

ludzi

pszczół i ryb

klasa I – bardzo toksyczne

klasa II – toksyczne

klasa III – szkodliwe

klasa IV – mało toksyczne

klasa I – toksyczne

klasa II – szkodliwe

klasa III – mało szkodliwe

klasa IV – praktycznie nieszkodliwe

Ze względu na przeznaczenie pestycydy dzielimy na następujące grupy:
1)

zoocydy –środki do zwalczania szkodników zwierzęcych (np.: Decis 2,5 EC, Karate 025
EC, Talstar 100 EC):

−

insektycydy – zwalczające owady,

−

rodentycydy – zwalczające gryzonie,

−

moluskocydy – zwalczające mięczaki,

−

nematocydy – zwalczające nicienie,

−

akarycydy – zwalczające roztocza

fungicydy – zwalczające grzyby (np.: Alert 375 SC, Dithane M-45 80 WP, Bravo 75 WG,

herbicydy – zwalczające chwasty (np.: Roundup, Aminopielik D 450, Chwastox 750 SL).

Stosowanie środków ochrony roślin

Etykieta na opakowaniu pestycydu to bezwzględna instrukcja stosowania. Zastosowanie

rodka ochrony roślin niezgodnie z etykietą-instrukcją grozi nie tylko brakiem skuteczności

zabiegu, ale również niekorzystnymi ubocznymi skutkami w samej roślinie i środowisku
naturalnym.

Substancja biologicznie czynna i forma użytkowa środka ochrony roślin

Przy wyborze środka ochrony roślin należy się kierować zasadą, by preparat zapewnił

skuteczne ograniczenie liczebności agrofaga, a także należy uwzględnić jego bezpieczeństwo
dla rolnika stosującego zabieg, przyszłego konsumenta i środowiska. Jako pierwsze należy
wybierać preparaty biologiczne, w dalszej kolejności pierwszeństwo powinny mieć środki
selektywne, charakteryzujące się niską toksycznością dla ludzi i środowiska oraz szybko
ulegające biodegradacji. Trzeba brać pod uwagę konieczność rotacji stosowanych środków (to
znaczy należących do różnych grup chemicznych), by zapobiegać i ograniczać wytwarzanie
odporności przez agrofagi.

Wybór dawki środka ochrony roślin

Zasadą nadrzędną jest konieczność ograniczania wprowadzania do środowiska

chemicznych środków ochrony roślin. Informacje zawarte na etykiecie–instrukcji
stosowanego środka dopuszczają jego stosowanie w różnych dawkach. Należy, o ile to

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

możliwe, tak dostosować termin aplikacji pestycydu (młodsze fazy wzrostu chwastów, niższe
zaawansowanie rozwoju szkodników i chorób, rodzaj gleby, warunki klimatyczne), by
z zalecanych dawek można było wybrać tę niższą.

Pierwszą czynnością jest ustalenie dawki preparatu na jednostkę powierzchni. Dawki są

podawane na etykiecie opakowania preparatu, ich wysokość zależy od zwalczanego gatunku,
ilości cieczy zużywanej na hektar przez dany opryskiwacz, rodzaju gleby (przy preparatach
doglebowych), czasami od temperatury powietrza w czasie zabiegu. Dawka może być
podawana w kg lub l na hektar w niezbędnej ilości wody. Podaje się również stężenie cieczy
użytkowej w procentach. W ochronie upraw polowych stosuje się opryskiwacze zużywające
100–300 litrów wody na l hektar.

Jeżeli zalecane stężenie wynosi l%, znaczy to że na każde 100 litrów wody należy użyć

1kg preparatu. Przy sporządzaniu niewielkich ilości cieczy użytkowej dużym ułatwieniem jest
zapamiętanie, że 1ml lub 1g preparatu rozcieńczony w l litrze wody daje stężenie 0,1%.

Sporządzając ciecz użytkową, należy wstępnie rozcieńczyć w małej ilości wody preparaty

w formie proszków do zawiesin czy past aż do uzyskania papki, a następnie doprowadzić do
konsystencji płynnej. Preparaty ciekłe tworzące z wodą emulsje, należy rozcieńczyć w małej
ilości wody, dokładnie wymieszać i wlać do zbiornika opryskiwacza częściowo wypełnionego
wodą lub do zaprawiarki.

Ciecze użytkowe składające się z 2–3 preparatów sporządza się rozcieńczając każdy

osobno w małej ilości wody, a następnie łączy się je razem mieszając, tuż przed wykonaniem
zabiegu. Substancje zwiększające zwilżalność lub przyczepność również rozcieńczamy
wstępnie i dodajemy do przygotowanej już cieczy użytkowej.

Do opryskiwania lepiej nadaje się woda ze zbiorników naturalnych (jeziora, stawy) niż

wodociągowa. Do pobierania wody należy używać specjalnych pomp, nie mających
styczności z preparatem chemicznym. W czasie przygotowywania cieczy użytkowej należy
przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpożarowych i ochrony
ś

rodowiska.

Termin wykonania zabiegów ochrony roślin

Decyzja o terminie wykonania zabiegu chemicznego powinna uwzględniać wszystkie

elementy mające wpływ na możliwość ograniczenia stosowanych środków ochrony roślin
wprowadzanych do środowiska. Konieczne jest także dostosowanie terminu ostatniego
zalecanego zabiegu do okresu karencji, dla stosowanego preparatu, tak by możliwy był zbiór
chronionej rośliny w momencie dojrzałości technologicznej.

Aparatura do zabiegów chemizacyjnych

Sposób wykonania zabiegu w zasadniczym stopniu decyduje o efekcie agrotechnicznym

i ekonomicznym. Dla każdego rodzaju zabiegu należy dobierać:

−

odpowiednie rozpylacze,

−

ciśnienie robocze,

−

prędkość jazdy,

−

ilość cieczy użytkowej na hektar.
Aparatura przeznaczona do wykonywania zabiegów chemizacyjnych może być

dopuszczona do użytkowania pod warunkiem, że podczas stosowania chemicznych środków
ochrony roślin nie wystąpi zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz nie zaistnieje ryzyko
skażenia środowiska. Gwarancją tych obwarowań jest konieczność potwierdzenia przez
użytkownika opryskiwacza jego sprawności technicznej. Obowiązkowe badanie techniczne
sprzętu do ochrony roślin wykonują jednostki organizacyjne upoważnione przez
wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Niewłaściwie zastosowane środki ochrony roślin mogą powodować uszkodzenia roślin,

skażenia gleb, wód i powietrza oraz stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Mając
tego świadomość należy:

−

stosować tylko środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu i stosować je zgodnie
z przepisami o ochronie roślin lub przepisami o rolnictwie ekologicznym oraz
przestrzegać warunków podczas ich stosowania, tak by wyeliminować lub ograniczyć do
minimum negatywne skutki tych zabiegów;

−

rodki ochrony roślin należy stosować wyłącznie do celów wskazanych na etykiecie –

instrukcji stosowania i ściśle według podanych w niej zaleceń;

−

rolnicy są obowiązani do prowadzenia ewidencji zabiegów wykonywanych przy użyciu
ś

rodków ochrony roślin i przechowywania jej 5 lat przy korzystaniu z płatności w ramach

ONW oraz przez 5 lat od zakończenia realizacji programu rolno-środowiskowego;
pozostali rolnicy – co najmniej dwa lata od dnia wykonania zabiegu. Ustawa o ochronie
roślin nie określa formy prowadzenia rejestru. Określa jednak elementy, które powinny
się w nim znaleźć, co przedstawia poniższy przykład:

Tabela. 10. Wzór ewidencji zabiegów ochrony roślin [9]

Zastosowany środek

ochrony roślin

Oznaczenie

pola

Data

zabiegu

Roślina,

produkty

roślinne,

przedmioty

Całkowita

powierzchnia

na której

wykonano

zabieg

(ha, m

)

Nazwa

Dawka w

l/ha,

kg/ha lub

stężenie

(%)

Przyczyna

zastosowania

Uwagi

−

zabiegi chemicznej ochrony roślin powinny wykonywać osoby posiadające aktualne
zaświadczenie o przeszkoleniu w tym zakresie. Zaświadczenie ze szkolenia zachowuje
ważność przez 5 lat od dnia jego ukończenia.

−

zabiegi ochrony roślin powinny być wykonywane sprzętem sprawnym technicznie, co
musi być potwierdzone badaniami przeprowadzonymi przez upoważnione jednostki
i wydaniem atestu. Badania sprawności technicznej opryskiwaczy powinny być
przeprowadzane co trzy lata.

−

rodki ochrony roślin na terenie otwartym należy stosować, jeżeli prędkość wiatru nie

przekracza 3m/s i miejsce stosowania środka ochrony roślin jest oddalone o co najmniej
5m od dróg publicznych i o co najmniej 20m od budynków mieszkalnych i zabudowań
inwentarskich, pasiek, upraw zielarskich, ogrodów działkowych, rezerwatów przyrody,
wód powierzchniowych oraz od granicy wewnętrznego terenu ochrony strefy pośredniej
ź

ródeł i ujęć wód;

−

zabrania się zakładania w odległości mniejszej niż 20m od ww. obiektów upraw, które
wymagają intensywnego stosowania środków ochrony roślin.

−

rolnicy zobowiązani są do przestrzegania okresów karencji i prewencji podczas
stosowania środków ochrony roślin,

−

zabrania się stosowania środków ochrony roślin niezgodnie z okresami prewencji dla
pszczół.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest ochrona roślin i czym się zajmuje?

Co nazywamy chorobą, szkodnikiem i chwastem?

Na czym polega szkodliwość chorób, szkodników i chwastów?

Jakie są metody ochrony roślin?

Co to są pestycydy i jaki jest ich podział?

Jakie są zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej w odniesieniu do ochrony roślin?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj choroby roślin uprawnych i zaproponuj metody zapobiegania tym chorobom

i ich zwalczania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozpoznać przedstawione na okazach lub ilustracjach choroby roślin uprawnych,
3) przeanalizować metody zapobiegania danym chorobom,
4) określić metody zwalczania,
5) wybrać na podstawie Zaleceń Inspekcji Ochrony Roślin odpowiednie środki ochrony

roślin,

6) ustalić dawki i terminy stosowania pestycydów,
7) zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
9) zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rośliny z objawami chorób,

−

ilustracje z objawami chorób roślin uprawnych,

−

atlas chorób roślin uprawnych,

−

Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,

−

Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj sposoby

erowania szkodników, a następnie szkodnika, który je powoduje.

Dobierz odpowiednią metodę zapobiegawczą i bezpośredniego zwalczania. Zaproponuj
ś

rodek ochrony roślin, dawkę i termin jego stosowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

rozpoznać sposoby

erowania szkodnika,

rozpoznać szkodnika na podstawie objawów żerowania,

ustalić sposoby zapobiegania występowaniu danych szkodników,

ustalić sposoby zwalczania danych szkodników,

przeczytać zalecenia Inspekcji Ochrony Roślin,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ustalić środki ochrony roślin, dawki i terminy stosowania,

zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ilustracje z objawami żerowania szkodników,

−

uszkodzony materiał roślinny,

−

atlas szkodników roślin uprawnych,

−

Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,

−

Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj chwasty roślin uprawnych. Zakwalifikuj je do odpowiedniej grupy

Określ

próg ekonomicznej ich szkodliwości oraz zaproponuj walkę z tymi chwastami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

rozpoznać chwasty roślin uprawnych,

zakwalifikować poszczególne chwasty do danej grupy,

określić próg ich ekonomicznej szkodliwości,

określić metody zwalczania,

wybrać odpowiednie herbicydy na podstawie zaleceń Inspekcji Ochrony Roślin,

ustalić dawki i terminy stosowania herbicydów,

zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

okazy naturalne chwastów roślin uprawnych,

−

ilustracje chwastów roślin uprawnych,

−

atlas chwastów,

−

tabela progów ekonomicznej szkodliwości podanych chwastów,

−

Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,

−

Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.

Ćwiczenie 4

Oblicz stężenie środka ochrony roślin przy określonej dawce na ha i zalecanym wydatku

cieczy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać zalecenia na etykiecie preparatu, odnoszące się do wybranej uprawy oraz
choroby, szkodnika lub chwastów,

ustalić wydajność opryskiwacza,

obliczyć, ile potrzeba preparatu i wody do przeprowadzenia zabiegu, cieczą użytkową
o wymaganym stężeniu na polu o danej powierzchni,

zapisać obliczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rodki ochrony roślin,

−

program ochrony roślin,

−

woda,

−

pojemniki do rozcieńczenia preparatu,

−

odzież ochronna,

−

opryskiwacz,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 5

Wykonaj zabiegi pielęgnacyjne na plantacji ziemniaków z zastosowaniem narzędzi

mechanicznych, w okresie od posadzenia do wschodów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

ocenić stan pola,

ustalić mechaniczne zabiegi pielęgnacyjne,

dobrać maszyny i narzędzia do wykonania zabiegów pielęgnacyjnych,

określić liczbę i terminy wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych,

objaśnić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpożarowe i ochrony środowiska
dotyczące wykonywania mechanicznych zabiegów pielęgnacyjnych,

wykonać zaplanowane zabiegi pielęgnacyjne,

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne produkujące ziemniaki,

−

maszyny i narzędzia do pielęgnacji ziemniaków: obsypnik, brona chwastownik, pielnik,

−

ciągnik.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

objaśnić pojęcie ochrona roślin?



rozpoznać choroby roślin uprawnych?



rozpoznać szkodniki roślin uprawnych i objawy ich żerowania?



dokonać podziału chwastów roślin uprawnych?



rozpoznać chwasty roślin uprawnych?



scharakteryzować metody ochrony roślin?



dobrać metody ochrony roślin do zwalczania chorób, szkodników
i chwastów?



omówić zasady stosowania środków ochrony roślin?



objaśnić zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej dotyczące
stosowania ochrony roślin?



10)

wykonać zabiegi pielęgnacyjne w roślinach uprawnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Siew i sadzenie roślin uprawnych

4.4.1. Materiał nauczania

Materiałem siewnym roślin uprawnych są wszystkie organy generatywne lub

wegetatywne służące do reprodukcji (rozmnażania) roślin. Rośliny uprawne rozmnażamy
generatywnie z nasion, owoców (jednonasiennych lub części owoców) i owocostanów oraz
wegetatywnie z części takich, jak bulwy, kłącza, cebule, pędy, korzenie spichrzowe, itp.
Materiałem siewnym generatywnym roślin uprawnych są:

−

nasiona (np: strączkowych, lnu, rzepaku, lucerny, koniczyny),

−

ziarniaki (zbóż),

−

kłębki jednokiełkowe (buraków cukrowych), lub wielokiełkowe (np. buraków
pastewnych),

−

orzeszki (np. gryki i konopi),

−

niełupki (np. słonecznika),

−

rozłupki (marchwi),

−

strąki jednonasienne (np. esparcety) lub części strąków (np. seradeli).
Materiał rozmnożeniowy wegetatywny na ogół jest sadzony, a tylko wyjątkowo

wysiewany, i stanowią go:

−

bulwy (np. ziemniaków) lub minibulwki ziemniaków, które się wysadza,

−

cebule (np. cebuli, tulipanów),

−

korzenie spichrzowe czyli tzw. wysadki nasienne (np. buraków).

−

karpy korzeniowe (np. chmielu).
Odmiany roślin uprawnych rozmnażane w gospodarstwie przez kilka lat dają niższe

i często gorszej jakości plony. Zjawisko to nazywamy wyradzaniem. Zapobieganie ujemnym
skutkom wyradzania polega na okresowej wymianie nasion i sadzeniaków na materiał siewny
kwalifikowany. Materiał siewny kwalifikowany odpowiada ustalonym normom jakości (np.
zdolności kiełkowania, czystości, wilgotności itp.). Pochodzi z plantacji tzw. nasiennych,
odpowiadających określonym wymaganiom. Normy jakościowe obejmują także inne cechy,
np. w przypadku zbóż zawartość pośladu, porażenie sporyszem, a ziemniaków – stopień
uszkodzenia bulw, porażenie parchem zwykłym, itp. Produkcja materiału siewnego polega na
rozmnażaniu materiału hodowlanego. Materiałem wyjściowym do reprodukcji nasiennej jest
materiał mateczny pochodzący z hodowli zachowawczej.

W zależności od pokolenia, które w reprodukcji nasiennej stanowi materiał siewny,

rozróżnia się następujące stopnie kwalifikacji:

−

SE (superelita) – bezpośrednie rozmnożenie materiału matecznego dla gatunków
o niskim współczynniku rozmnażania,

−

Eh (elita hodowlana) – bezpośrednie rozmnożenie materiału matecznego dla gatunków
o wysokim współczynniku rozmnażania,

−

E (elita) – bezpośrednie rozmnożenie superelity,

−

O (oryginał) – bezpośrednie rozmnożenie oryginału,

−

I ods (pierwszy odsiew) – bezpośrednie rozmnożenie oryginału,

−

O kw (odsiew kwalifikowany) – bezpośrednie rozmnożenie pierwszego odsiewu lub
odsiewu kwalifikowanego.
U ziemniaków z rozmnożenia oryginału uzyskuje się klasę A, dalej B i C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dobra jakość materiału siewnego, jak i dobór odmiany dostosowanej do określonych

warunków klimatycznych i glebowych

w dużej mierze wpływają na plonowanie roślin

uprawnych. Zawsze należy wysiewać nasiona sprawdzone, o znanej sile i energii kiełkowania,
zdrowe, dobrze wykształcone. Spełnienie tego wymogu jest jednym z podstawowych
warunków uzyskania dobrych, wyrównanych wschodów.

Wymianę materiału siewnego zaleca się co 3

–

4 lata. Nasiona kwalifikowanego materiału

siewnego są jednolite pod względem pochodzenia i odmiany, odpowiadają normom czystości
i zdrowotności, a ich zdolność i energia kiełkowania są zgodne z normami.

Zanim podejmie się decyzję o wykorzystaniu nasion ze zbiorów z poprzednich lat, należy

przeprowadzić ich ocenę. Badania laboratoryjne poprzedzone są oceną organoleptyczną. Przy
ocenie tej bierze się pod uwagę barwę i połysk nasion, zapach, oraz porażenie szkodnikami
i chorobami.

W Stacjach Oceny Nasion dokonuje się oznaczania miedzy innymi: czystości nasion,

zdolności kiełkowania, wilgotności.

W celu wykonania oceny zdolności kiełkowania należy wybrać losowo 200 ziarniaków,

rozmieścić na wilgotnym podłożu (gaza, bibuła) i pozostawić do skiełkowania (jednocześnie
należy kontrolować wilgotność podłoża). Po upływie 10 dni od daty siewu policzyć
skiełkowane nasiona i ustalić procentową zdolność kiełkowania. Określić należy masę tysiąca
nasion (4 x 50 ziarniaków) na wadze laboratoryjnej. Masa tysiąca nasion wyrażona jest
w ramach

1000 nasion powietrznie suchych. Zdolność kiełkowania i masa tysiąca ziarniaków

jest podstawą do określenia normy wysiewu nasion, którą określa się na podstawie wzoru.

Ilość wysiewu (kg/ha) =

obsada roślin (szt./ha) x masa 1000 nasion (g)

_____________________________________________

10 000 x zdolność kiełkowania (%)

Aby obliczyć faktyczną ilość wysiewu danej odmiany i gatunku w kg/ha, należy

optymalną liczbę nasion przypadającą na 1m

pomnożyć przez masę 1000 nasion wyrażoną

w gramach i podzielić przez 100. Uzyskaną wielkość trzeba następnie skorygować dzieląc ją
przez ułamek dziesiętny wartości siły kiełkowania (np. 0,95), a na koniec zmniejszyć
(wczesny siew) lub zwiększyć (opóźniony siew) o 5–15%, w zależności od terminu siewu.

Przykład 1
Rolnik sieje pszenicę jarą o przeciętnej krzewistości, zdolności kiełkowania 97% i masie 1000
ziaren 52g, w terminie opóźnionym o 2 tygodnie (+10%).
wyjściowa ilość wysiewu:
(360 szt./m

x 52 g): 100 = 187,2 kg/ha

uwzględniona zdolność kiełkowania:
187,2 : 0,97 = 193 kg
uwzględniony późny termin siewu:
(193 x 110) : 100 = 212 kg/ha
Przykład 2
Rolnik sieje jęczmień jary o przeciętnej krzewistości, zdolności kiełkowania 91% i masie
1000 ziaren 48 g, w terminie optymalnym.
wyjściowa ilość wysiewu:
(280 szt./m

x 48 g) : 100 = 134,4 kg/ha

uwzględniona zdolność kiełkowania:
134,4 : 0,91 = 147,7 kg
uwzględniony dobry termin siewu;
(147,7 x 100) : 100 = 148 kg/ha.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady i metody siewu i sadzenia roślin uprawnych

Głębokość siewu i sadzenia wpływa na przebieg wschodów i rozwój roślin. W przypadku

roślin ozimych, również na ich zdolność przezimowania. Głębokość przykrycia nasion zależy
od:

−

sposobu kiełkowania (nasiona kiełkujące epigeicznie, czyli wyciągające liścienie nad
powierzchnię gleby siejemy płycej, a nasiona kiełkujące hypogeicznie, czyli
pozostawiające liścienie w glebie, siejemy głębiej),

−

wielkości nasion (z reguły im większe nasiona, tym głębiej je umieszczamy w glebie).

−

zapotrzebowania na wodę (im większe zapotrzebowanie na wodę, tym głębszy siew),

−

rodzaju gleby (im gleba cięższa, tym płytszy siew).

Gęstość siewu i sadzenia związana jest ściśle z liczbą roślin na jednostce powierzchni, czyli
obsadą roślin. Obsada danej rośliny zależy od rozmiaru i pokroju rośliny, podatności na
wyleganie, długości okresu wegetacyjnego oraz sposobu użytkowania i wymagań życiowych.
Aby zapewnić właściwą obsadę roślin, ważne jest ustalenie ścisłych norm wysiewu.

Technika i metody siewu

W zależności od techniki siewu wyróżniamy następujące rodzaje siewu:

−

siew ręczny obecnie jest stosowany w rolnictwie bardzo rzadko. Wykonuje się go
głównie na polach o małej powierzchni, nieforemnych lub przy rozmnażaniu małych
ilości materiału hodowlanego. Ręcznie zapełnia się puste miejsca po wypadniętych
roślinach.

−

siew maszynowy jest najbardziej rozpowszechniony. Wykonywany jest siewnikami
rzędowymi i punktowymi,

−

aerosiewy wykonywane są z samolotów lub śmigłowców. Zaletą tej techniki jest
uniezależnienie od wilgotności gleby, duża szybkość wykonania, brak ugniatania gleby.
Ma ona także wady: siew można wykonywać przy pogodzie bezwietrznej i nie można
regulować jego równomierności i głębokości. Ponosi się również wysokie koszty.

−

siew łączony z przedsiewną uprawą roli wykonywany jest za pomocą zestawów lub
agregatów uprawowo-siewnych. Jednoczesne wykonanie przedsiewnej uprawy i siewu
jest mniej czaso– i pracochłonne gdyż redukuje liczbę przejazdów ciągnika, ogranicza
ugniatanie kolami jezdnymi, prowadzi do oszczędności paliwa i obniżenia kosztów.
Bardzo ważne jest rozmieszczenie nasion na jednostce powierzchni oraz na odpowiedniej

głębokości. Decyduje o tym metoda siewu, której dobór uzależniony jest od rośliny, rodzaju
materiału siewnego, od zamierzonego sposobu pielęgnowania i od posiadanego sprzętu.
Najczęściej stosowane metody siewu to:

−

rzutowy,

−

wąskorzędowy,

−

rzędowy zwykły,

−

szerokorzędowy,

−

pasowy,

−

krzyżowy,

−

gniazdowy,

−

punktowy.

Technika i metody sadzenia

Sposób sadzenia zależy od rodzaju sadzonego materiału. W Polsce najczęściej sadzimy:

−

bulwy ziemniaka,

−

rozsadę (np. tytoniu, brukwi, kapusty),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

sadzonki nasienne (wysadki), czyli korzenie okopowych przeznaczonych do produkcji
nasion (np. burak, marchew),

−

pędy podziemne (np. chmielu).
Technika sadzenia ziemniaków wiąże się z plonowaniem, pielęgnacją i zbiorem.

Zmechanizowanie zabiegów pielęgnacyjnych i ochronnych jest możliwe tylko wtedy, gdy
szerokość międzyrzędzi wynosi 1/2 rozstawu kół ciągnika, tj. 62,5cm. Gęstość sadzenia
(odległość między bulwami w rzędzie) zależy od:

−

wielkości sadzeniaków (sadzeniaki małe, około 40g, sadzi się co 20cm w rzędzie,
ś

rednie, około 70g, co 30–40cm w rzędzie, a duże, około 120g, co 40–50cm w rzędzie),

−

yzności gleby (im gleba żyźniejsza, tym powierzchnia pod jedną roślinę może być

mniejsza, a więc można gęściej sadzić),

−

kierunku użytkowania (ziemniaki przeznaczone na reprodukcję i jadalne na wczesny
zbiór sadzi się gęściej niż ziemniaki przeznaczone na cele pastewne czy przemysłowe),

−

parametrów technicznych maszyn.
Niezależnie od metody sadzenia, głębokość sadzenia nie może być większa niż 5–7cm od

podstawy sadzeniaka do wyrównanej powierzchni pola.

Ziemniaki możemy sadzić:

−

ręcznie pod pług: mało precyzyjny sposób, stosowany w niewielkich gospodarstwach
indywidualnych,

−

ręcznie pod znacznik lub dołownik; bulwy umieszcza się równomiernie i na tej samej
głębokości, po sadzeniu rzędy należy obsypać obsypnikiem,

−

sadzarką – sposób najmniej pracochłonny, zapewniający dużą równomierność głębokości
sadzenia; sadzarka uszkadza kiełki u ziemniaków podkiełkowanych. Przy tym sposobie
sadzenia bulwy powinny być podobnej wielkości.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie wyróżniamy stopnie kwalifikacji materiału siewnego?

Od czego zależy gęstość siewu i sadzenia?

Od czego zależy ilość wysiewu i wysadzania?

W jaki sposób obliczamy ilość nasion do wysiewu?

Jakie są rodzaje i metody siewu roślin uprawnych?

Jakie są techniki i metody sadzenia roślin uprawnych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz ilość wysiewu nasion w kg/ha o zdolności kiełkowania 93% i masie 1000 nasion

50g, przy założeniu gęstości 400 roślin na 1m

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić wzór do obliczania ilości wysiewu,

obliczyć ilość wysiewu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

notatnik.

Ćwiczenie 2

Wykonaj siew roślin uprawnych na polu wskazanym przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować materiał siewny,

ocenić przygotowanie pola do siewu,

ustalić głębokość i gęstość siewu,

dobrać i przygotować maszyny i narzędzia do siewu,

wykonać siew,

sprawdzać co pewien czas jakość siewu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne,

−

materiał siewny,

−

ciągnik,

−

maszyny i narzędzia do siewu roślin.

Ćwiczenie 3

Wykonaj sadzenie ziemniaków na polu wskazanym przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować sadzeniaki,

ocenić przygotowanie pola do sadzenia,

ustalić głębokość i gęstość sadzenia,

dobrać i przygotować maszyny i narzędzia do sadzenia,

wykonać sadzenie,

sprawdzać co pewien czas, jakość sadzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne,

−

sadzeniaki,

−

ciągnik,

−

maszyny i narzędzia do sadzenia ziemniaków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić stopnie kwalifikacji materiału siewnego?



scharakteryzować rodzaje i metody siewu?



scharakteryzować rodzaje i metody sadzenia?



obliczyć ilości wysiewu?



wykonać siew sadzenie roślin uprawnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania
dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak „X”. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Podorywkę wykonujemy na głębokość
a)

12–18 cm.

2–5 cm.

6–10 cm.

11–12 cm.

Orka zagonowa

wykonywana jest w

figurę.

okłókę.

klin.

skład.

Zabiegiem korzystnie wpływającym na strukturę gleb jest

wałowanie.

orka ziębla.

częste bronowanie.

wszystkie wyżej wymienione.

W celu przyspieszenia osiadania głębszych warstw roli należy zastosować
a)

wał pierścieniowy.

wał Campbella.

wał gładki.

wał strunowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W skład zespołu uprawek pożniwnych wchodzi
a)

podorywka i bronowanie.

włókowanie i orka wiosenna.

podorywka i wałowanie.

talerzowanie i orka siewna.

Melioracje wodne dzielą się na
a)

podstawowe i szczegółowe.

bezpośrednie i pośrednie.

stałe i przenośne.

agromelioracje i fitomelioracje.

Gnojowica w swoim składzie (w suchej masie) zawiera:
a) 0,5% azotu, 0,9% fosforu, 0,2% potasu.
b) 0,5% azotu, 0,2% fosforu, 0,3% potasu.
c) 0,5% azotu, 0,5% fosforu, 0,8% potasu.
d) 0,5% azotu, 0,3% fosforu, 0,6% potasu.

Zaleca się nawożenie obornikiem
a) co 2 lata.
b) co 3 lata.
c) co 4 lata.
d) co 5 lat.

Na glebach kwaśnych nie należy stosować
a) siarczanu amonu.
b) mocznika
c) saletry amonowej.
d) saletrzaku.

10.

Aby na polu o powierzchni jednego hektara znalazło się 120kg czystego składnika należy
wysiać
a)

350kg mocznika.

300kg mocznika.

260kg mocznika.

180kg mocznika.

11.

Nawozy wapniowe najlepiej zastosować
a)

późną jesienią pod orkę przedzimową.

jesienią razem z obornikiem pod orkę przykrywającą obornik.

po żniwach pod podorywkę.

pod wiosenne zabiegi uprawowe.

12.

Roczna dawka azotu w czystym składniku nie może przekraczać
a)

120kg/ha.

150kg/ha.

170kg/ha.

190kg/ha.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Nawozy mineralne po dostaniu się do wód przyspieszają wzrost i rozwój niektórych
roślin wodnych. W rezultacie obserwujemy zarastanie jezior i innych zbiorników
wodnych. Opisane zjawisko to
a)

samooczyszczanie.

absorbcja.

sedymentacja.

eutrofizacja.

14.

Do zapobiegawczych metod ochrony roślin zaliczamy
a) metodę fizyczną i biologiczną.
b) metodę mechaniczną i kwarantannę.

c) metodę agrotechniczną i hodowlaną.
d) metodę chemiczną i biologiczną.

15.

Oligofagi to
a) szkodniki, które żerują na wielu gatunkach należących do różnych rodzin.
b) chwasty, których okres wegetacji trwa 4 – 8 tygodni.
c) środki ochrony roślin.
d) szkodniki, które żerują na roślinach gatunków pokrewnych.

16.

Na rysunku przedstawiono objawy żerowania
a)

stonki na liściach buraków cukrowych.

mątwika buraka na liściach buraka.

stonki na łodygach ziemniaków.

mątwika ziemniaczanego na łodygach ziemniaków.

17.

Do chemicznego zwalczania owadów w uprawach
polowych stosujemy
a)

insektycydy.

herbicydy.

fungicydy.

rodentycydy.

18.

Chorobą wywoływaną przez bakterie jest
a) mączniak prawdziwy.
b) zaraza ziemniaka.
c) kędzierzawka.
d) czarna nóżka.

19.

Szkodnik nadgryzający pąki kwiatowe u nasady to
a) stonka ziemniaczana.
b) turkuć podjadek.

c) słodyszek rzepakowy.
d) śmietka kapuściana.

20.

Materiał siewny odpowiadający ustalonym normom jakości, pochodzący z plantacji
nasiennych, odpowiadających określonym wymaganiom jest to
a)

materiał siewny jakościowy.

materiał siewny mateczny.

materiał siewny kwalifikowany.

materiał nasienny oceniony.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Organizowanie i wykonywanie zabiegów agrotechnicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Bińkowska J., Arciszewska B.: Podstawy produkcji roślinnej – ćwiczenia. Format AB,
Warszawa 1997

Gawrońska A. (red.): Podstawy produkcji roślinnej. Cz. 2. Hortpress, Warszawa 1997

Kowalak Z: Produkcja rolnicza. Cz. 2. Wydawnictwo eMPi

, Poznań 2003

Ogólna uprawa roli i roślin. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988

Polski Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. IUNG, Puławy 1999

Podstawy produkcji roślinnej. PWRiL, Warszawa 1999

Technologie produkcji roślinnej. PWRiL, Warszawa 1999

Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza. Fundacja Programów Pomocy dla Wsi i Rolnictwa
(FAPA), Warszawa 2003

www.kpodr.pl

10.

www.magazynfarmerski.pl

11.

www.minrol.gov.pl

12.

www.odr.net.pl

13.

www.piorin.gov.pl

14.

www.ppr.pl

15.

www.wikipedia.pl

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
rolnik 613[01] z2 06 u
rolnik 613[01] z2 01 u
rolnik 613[01] z2 04 u
rolnik 613[01] z2 05 u
operator urzadzen przemyslu spozywczego 827[01] z2 02 u
elektryk 724[01] z2 02 n
kaletnik 744[01] z2 02 n
asystentka stomatologiczna 322[01] z2 02 n
kelner 512[01] z2 02 n
operator maszyn w przemysle wlokienniczym 826[01] z2 02 n
elektryk 724[01] z2 02 u
pracownik pomocniczy obslugi hotelowej 913[01] z2 02 u
mechanik maszyn i urzadzen drogowych 833[01] z2 02 u
operator maszyn i urzadzen do obrobki plastycznej 812[01] z2 02 n
gornik eksploatacji otworowej 811[01] z2 02 u
fototechnik 313[01] z2 02 n
operator urzadzen przemyslu ceramicznego 813[01] z2 02 u
drukarz 825[01] z2 02 u

więcej podobnych podstron