11
Zadanie 4.7
Tab.4.2.ObszarybadańprowadzonychprzezłazikibadawczeNASAnaMarsie
Łaziki badawcze
Obszary badane przez łaziki
formy ukształtowania powierzchni
nazwy własne
Spirit
Krater
(krater) Guseva
Opportunity
Płaskowyż
Meridiani Planum
Zadanie 7.4
Tab. 7.1
Miejscowość
Długość geograficzna
(w przybliżeniu)
Czas słoneczny*
Czas strefowy**
Czas urzędowy
Warszawa
21°00’E
13.24
13.00
14.00
Londyn
0°00’
12.00
12.00
12.00
Walencja
0°20’W
11.58
12.00
14.00
La Corun a
8°30’W
11.26
11.00
14.00
Lizbona
9°00’W
11.24
11.00
12.00
* W zaokrągleniu do pełnych minut
**Przyjęty zgodnie z czasem środkowego południka strefy (nieuwzględniający granic państwowych)
Zadanie 11.7
Tab.11.2.Charakterystykawybranychskał
Skały
typ genetyczny
nazwa
geneza
wykorzystanie
magmowe
głębinowe
granit
magma zastygała powoli w warunkach wysokiej
temperatury i ciśnienia
materiał budowlany,
drogowy, dekoracyjny,
rzeźbiarski
wylewne
bazalt
magma zastygała bardzo szybko na powierzchni Ziemi
materiał budowlany
i drogowy
osadowe
okruchowe
piasek
niszczenie wcześniej powstałych skał
budownictwo,
przemysł szklarski
organiczne
wapień
nagromadzenie szczątków organicznych w ciepłych
i raczej płytkich morzach
wyrób wapna, cementu,
szkła, w budownictwie,
w przemyśle farmaceutycznym,
papierniczym, chemicznym,
metalurgicznym
chemiczne
sól kamienna
wytrącanie z wody zawartych w niej związków chemicznych
w przemyśle spożywczym,
chemicznym
przeobrażone
(metamorficzne)
gnejs
powstał z przeobrażenia skały magmowej głębinowej – granitu;
przeobrażenie dokonało się w warunkach wysokiej temperatury
i ciśnienia, na dużej głębokości pod powierzchnią Ziemi
materiał budowlany
2
Zadanie 14.3
Tab.14.1.WybranekatastrofalnetrzęsieniaZiemiwXXiXXIw.
Daty
Obszary
Siła wstrząsu
w skali Richtera
Liczby ofiar
śmiertelnych
Przyczyny
28.12.1908
Mesyna
(Włochy)
7,5
ok. 120 000
Nasuwanie się płyty afrykańskiej na eurazjatycką
19.08.1985
miasto Meksyk
(Meksyk)
8,2
ok. 25 000
Podsuwanie się płyty pacyficznej (kokosowej) pod płytę amerykańską
17.01.1994
Kalifornia
(St. Zjedn.)
6,8
ok. 60
Podsuwanie się płyty pacyficznej pod płytę amerykańską,
występowanie uskoku Św. Andrzeja
13.01.1995
Kobe
(Japonia)
7,2
ok. 6 000
Podsuwanie się płyty pacyficznej pod płytę filipińską
26.01.2001
Gudżarat
(Indie)
7,2
ok. 30 000
Nasuwanie się płyty indyjskiej na płytę eurazjatycką
26.12.2003
Bam
(Iran)
6,7
ok. 25 000
Nasuwanie się płyty arabskiej na płytę irańską
26.12.2004
Rów Sundajski
9,0
> 200 000
Nasuwanie się płyty indoaustralijskiej na płytę eurazjatycką
Zadanie 14.4
Tab.14.2.Przyczynykataklizmuz26grudnia2004r.
Przyczyny przyrodnicze
Przyczyny pozaprzyrodnicze
1) Bardzo silne trzęsienie ziemi – 9,0 w skali Richtera.
2) Powstanie fali tsunami.
1) Brak systemu ostrzegania przed tsunami na Oceanie Indyjskim.
2) Brak przeszkolenia ludności.
3) Brak planu ewakuacji ludności z obszarów zagrożonych niszczycielską falą.
Zadanie 14.6
Tab.14.3.Przykładyczynnychwulkanównaposzczególnychkontynentach
Kontynent
Wulkan
Kraj
Europa
Etna
Włochy
Hekla
Islandia
Wezuwiusz
Włochy
Azja
Kluczewska Sopka
Rosja
Fudżi
Japonia
Krakatau
Indonezja
Afryka
Kamerun
Kamerun
Meru
Tanzania
Ameryka
Północna
Mont Pelée
Martynika
Paricutin
Meksyk
Ameryka
Południowa
Guallairi
Chile
Ruiz
Kolumbia
Australia
i Oceania
Mauna Kea
Stany Zjednoczone (Hawaje)
Ruapehu
Nowa Zelandia
Antarktyda
Erebus
(wyspa na Morzu Rossa)
3
Zadanie 15.4
Tab.15.1.Dominującyrodzajwietrzenianawybranychobszarach
Region
geograficzny
Oznaczenie literowe
na mapie
Dominujący rodzaj wietrzenia
mechaniczne (fizyczne)
chemiczne
biologiczne
Góry Dynarskie
A
+
+
góry Alaska
D
+
Grenlandia
B
+
Nizina Amazonki
E
+
+
pustynia Atakama
C
+
Wielka Pustynia Piaszczysta
F
+
Nizina Środkowoirlandzka
H
+
+
półwysep Tajmyr
G
+
Zadanie 17.1
Tab.17.1.Tabelastratygraficzna
Era
Okres
Wiek dolnej granicy ery w mln lat
Kenozoik
Neogen
0,0115
Paleogen
65,5 (+ / – 0,3)
Mezozoik
Kreda
99,6 (+ / – 0,9)
Jura
Trias
251,0 (+ / – 0,4)
Paleozoik
Perm
260,4 (+ / – 0,7)
Karbon
Dewon
Sylur
Ordowik
Kambr
542,0 (+ / – 1,0)
Neoproterozoik
Ediacar
600
Cryogen
Ton
1000
Mezoproterozoik
Sten
1200
Ectas
Calym
1600
Paleoproterozoik
Stather
1800
Oros
Rhyac
Syder
2500
Neoarchaik
2800
Mezoarchaik
3200
Paleoarchaik
3600
Eoarchaik
dolna granica niezdefiniowana
44
Zadanie 17.6
Tab.17.2.Przykładypasmgórskichpowstałychwwynikupaleozoicznychruchówgórotwórczych
Numer Nazwa pasma górskiego
Nazwa orogenezy
(k – kaledońska,
h – hercyńska)
Najwyższy szczyt
nazwa
wysokość bezwzględna
1.
Appalachy
(część południowa)
h
Mt. Mitchel
2037 m n.p.m.
2.
Grampiany
k
Ben Nevis
1343 m n.p.m.
3.
Harz
h
Brocken
1142 m n.p.m.
4.
Góry Kantabryjskie
(część zachodnia)
h
Torre Cerredo
2648 m n.p.m.
5.
Masyw Centralny
h
Puy de Sancy
1885 m n.p.m.
6.
Góry Południowochińskie
k
Huanggang Shan
2185 m n.p.m.
7.
Sajany
k
Munku Sardyk
3491 m n.p.m.
8.
Góry Smocze
h
Thabana Ntlenyana
3482 m n.p.m.
9.
Góry Skandynawskie
k
Galdhopiggen
2470 m n.p.m.
10.
Sudety
h
Śnieżka
1602 m n.p.m.
11.
Ural
h
Narodnaja
1894 m n.p.m.
12.
Wielkie Góry Wododziałowe
(część południowa)
k
Góra Kościuszki
2230 m n.p.m.
Zadanie 19.3
Tab.19.1.Spadektemperaturypowietrzawrazzwysokością
Wysokość w metrach
Temperatura ºC
masy powietrza na danej wysokości
wznoszącego się powietrza
1 100
14,4
14,4
1 100
14,9
15,0
900
15,4
15,6
800
15,9
16,2
700
16,4
16,8
600
17,0
17,4
500
17,7
18,0
400
18,3
18,6
300
18,9
19,2
200
19,6
19,8
100
20,3
20,4
0
21,0
55
Zadanie 24.3
Tab.24.1.Charakterystykachmurwszerokościachumiarkowanych
Piętra
Wysokość
występowania
chmur w strefie
umiarkowanej
(km)
Chmury
Rodzaj opadu,
jaki może powstać
z chmury
symbol
nazwa łacińska
nazwa polska
Wysokie
5 – 13 km
(strefa
międzyzwrotnikowa:
6 – 18;
polarna 3-8)
Ci
Cirrus
pierzasta
nie dają opadu
Cc
Cirrocumulus
pierzasto-kłębiasta
nie dają opadu
Cs
Cirrostratus
pierzasto-warstwowa
nie dają opadu
Średnie
2 – 7 km
(strefa
międzyzwrotnikowa:
2 – 8;
polarna 2 – 4)
Ac
Altocumulus
średniokłębiasta
nie dają opadu
As
Altostratus
średniowarstwowa
może wystąpić śnieg lub deszcz
(czasem zjawisko nie dochodzi
do powierzchni Ziemi)
Niskie
0 – 2 km
(strefa
międzyzwrotnikowa:
0 – 2;
polarna 0 – 2)
Ns
Nimbostratus
warstwowo-deszczowa
może wystąpić śnieg lub deszcz, opad
śniegu lub deszczu o charakterze
ciągłym
Sc
Stratocumulus
warstwowo-kłębiasta
opady występują rzadko w postaci
deszczu, śniegu lub krupy śnieżnej
St
Stratus
warstwowa
opady mżawki, śniegu ziarnistego,
pyłu diamentowego
Chmury
o budowie
pionowej
0,5 – 13 km
(strefa
międzyzwrotnikowa:
0,5 – 18;
polarna 0,5 – 8)
Cu
Cumulus
kłębiasta
opady rzadkie, „przelotne” w postaci
deszczu
Cb
Cumulonimbus
kłębiasto-burzowa
daje obfite opady deszczu, śniegu,
krupy lodowej i śnieżnej, opady gradu
Uwaga! Chmury tych samych pięter formują się w różnych strefach geograficznych na różnych wysokościach zależnie od warunków
termicznych i miąższości troposfery. W tabeli podano skrajne wysokości dla umiarkowanych szerokości geograficznych.
Zadanie 24.5
Tab.24.2.Charakterystykafrontuchłodnegoiciepłego
Cechy opadów
Front chłodny
Front ciepły
Rodzaj opadu
deszcz, śnieg
deszcz, grad, śnieg
Czas trwania
dłuższy, często kilkudniowy
przelotny
Natężenie
niezbyt ulewny
ulewny, czasem gwałtowny (nawałnica)
Zjawiska towarzyszące
brak
burzowe
Chmury
Nimbostratus, Altostratus
Cumulonimbus
Zadanie 28.9
Tab.28.2.Źródłazanieczyszczeńwódpowierzchniowych
Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych
pochodzenia naturalnego
wywołane działalnością człowieka
zawiesina mineralna (jej wzrost np. w czasie fali powodziowej)
organiczne (cząstki roślin, martwe organizmy zwierzęce)
ścieki przemysłowe (chemiczne i organiczne; roztwory i cząstki stałe)
zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego
(chemiczne – wynik niewłaściwie przeprowadzonych zabiegów
agrotechnicznych; organiczne, np. odchody zwierzęce)
termiczne (np. zrzuty wód z zakładów przemysłowych po ochłodzeniu
urządzeń)
komunalne (chemiczne, organiczne i bakteryjne)
66
Zadanie 29.3
Tab.29.1.Klasyfikacjawybranychmórz
Morza otwarte
Morza przybrzeżne
Morza międzywyspowe
Morza śródlądowe
(śródziemne)
Morze Weddella
Morze Białe
Morze Banda
Morze Śródziemne
Zatoka Bengalska
Morze Północne
Morze Celebes
Morze Bałtyckie
Morze Norweskie
Morze Karaibskie
morze Fidżi
Morze Czerwone
Morze Arabskie
Morze Beringa
Morze Południowochińskie
Morze Koralowe
Zadanie 32.4
Tab.32.1.Czaswystępowanianajwiększychwezbrańipotencjalnegozagrożeniapowodziąorazzasilaniewybranychrzek
wwodę
Nazwa rzeki Nr wykresu
Okresy wezbrań
Dominujący rodzaj zasilania
Amazonka
I
przez cały rok niesie ogromne ilości wody, najwyższe
stany wód od II do VIII
deszcze zenitalne (całoroczne)
oraz topnienie pokrywy śnieżnej i lodowców w górach
Kongo
II
najwyższe stany wód od VIII do XI
(szczególnie wysokie w X i XI)
deszcze zenitalne (całoroczne)
Jenisej
III
najwyższe stany wód od V do VI
wiosenne roztopy i letnie opady deszczu
Ganges
IV
najwyższe stany wód od VI do IX
deszcze monsunowe (opady letnie)
oraz wody z topnienia śniegów i lodowców
Murray
V
najwyższe stany wód od VI do IX
opady deszczu, głównie w półroczu chłodnym
77
Zadanie 33.9
Tab.33.2.Wybranejeziora
Lp.
Współrzędne
geograficzne
Nazwa jeziora
Kraj
Typ genetyczny misy jeziora
1.
61˚00'N 31˚00'E
Ładoga
Rosja
tektoniczno-lodowcowe
2.
53˚00'N 107˚40'E
Bajkał
Rosja
tektoniczne
3.
6˚00'S 29˚30'E
Tanganika
Dem. Rep. Konga/
Tanzania/Zambia/Burundi
tektoniczne
4.
28˚43'S 137˚11'E
J. Eyre
Australia
kotlinne obniżenie terenu
5.
15˚50'S 69˚20'W
J. Titicaca
Boliwia/Peru
tektoniczne
6.
48˚00'N 88˚00'W
J. Górne
St. Zjedn./Kanada
tektoniczno-lodowcowe
7.
45˚00'N 60˚00'W
J. Aralskie
Kazachstan/Uzbekistan
reliktowe
8.
11˚35'N 85˚25'W
J. Nikaragua
Nikaragua
tektoniczne
9.
46˚50'N 17˚45'E
Balaton
Węgry
tektoniczne
10.
13˚20'N 14˚00'E
Czad
Czad/Kamerun/Nigeria
kotlinne zagłębienie w obniżeniu tektonicznym
11.
40˚20'N 45˚20'E
Sewan
Armenia
wulkaniczne
12.
41˚10'N 112˚30'W
Wlk. J. Słone
Stany Zjednoczone
w kotlinie śródgórskiej
13.
31˚06'S 51˚15'W
Patós
Brazylia
lagunowe
14.
42˚10'N 19˚20'E
J. Szkoderskie
Albania/Serbia
i Czarnogóra
tektoniczno-krasowe
15.
42˚25'N 77˚15'E
Yssyk-Köl
Kirgistan
tektoniczne
16.
32˚48'N 35˚35'E
Genezaret
Izrael
tektoniczne
17.
31˚30'N 35˚30'E
M. Martwe
Jordania/Izrael,
(Palestyna)
tektoniczne
18.
33˚42'N 8˚26'E
Wlk. Szot (Dżarid)
Tunezja
kotlinne obniżenie terenu
Zadanie 35.2
Tab.35.1.Współzależności:gleba,klimat,formacjaroślinna
Typy gleb
Strefy i typy klimatu
Formy roślinne
czerwonożółte gleby laterytowe,
czerwone gleby laterytowe
równikowy wilgotny, podrównikowy wilgotny
las równikowy, sawanna
gleby pustynne
zwrotnikowy skrajnie suchy
pustynie
gleby bielicowe i bielicoziemne
umiarkowany chłodny
lasy iglaste (tajga)
gleby brunatne, brunatnoziemne i gleby płowe
umiarkowany ciepły morski i przejściowy
lasy liściaste i mieszane
czarnoziemy, gleby czarnoziemne
i gleby szare leśne
umiarkowany ciepły kontynentalny
roślinność trawiasta (stepy, prerie), suche stepy,
lasostepy
czerwonawe buroziemy
zwrotnikowy kontynentalny suchy
półpustynie
88
Zadanie 36.2
Tab.36.1.Współzależności:klimat,formacjaroślinna
Roślinność
Typ klimatu
lasy iglaste strefy umiarkowanej
umiarkowany chłodny
lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej
umiarkowany ciepły morski i przejściowy
stepy strefy umiarkowanej
umiarkowany ciepły kontynentalny
pustynie strefy umiarkowanej
umiarkowany kontynentalny skrajnie suchy
pustynie strefy gorącej
zwrotnikowy skrajnie suchy
sawanny
podrównikowy wilgotny, podrównikowy suchy
roślinność wysokogórska
górskie odmiany klimatów, oprócz okołobiegunowych
Zadanie 37.1
Tab. 37.1
Roślinność
Rodzaj klęski żywiołowej
Obszary występowania
klęski żywiołowej
Siły wywołujące tę klęskę spowodowały w przeszłości powstanie
wielkiego uskoku ciągnącego się na długości ponad 1000 kilometrów.
trzęsienie ziemi
Kordyliery, Płw. Kalifornijski,
Meksyk – zwłaszcza część południowa
To samotna fala, która rozchodzi się we wszystkich kierunkach, o małej
wysokości na otwartym morzu i wysokości przekraczającej nawet
kilkadziesiąt metrów w momencie wdzierania się na ląd.
tsunami
Zachodnie wybrzeża Ameryki Północnej
To potężne wiry powietrza, które formują się nad ciepłymi wodami
oceanicznymi, w powietrzu ciepłym i bardzo wilgotnym. Wywołują na
lądzie bardzo silne wiatry, obfite opady deszczu, powodzie. Z czasem
słabną i zamierają.
huragan
Kraje położone nad Zatoką Meksykańską
i Morzem Karaibskim, południowa
część atlantyckich wybrzeży Stanów
Zjednoczonych oraz wybrzeża Meksyku
nad Oceanem Spokojnym
Powstają na styku mas gorącego powietrza znad Zatoki Meksykańskiej
i chłodnego napływającego z północy. Gwałtowny spadek ciśnienia
następuje na niewielkim obszarze. Cechuje go ogromna siła niszczycielska.
tornado
(trąba powietrzna)
Równiny Centralne, Apallachy,
Płw. Floryda, rejon Wielkich Jezior
(środkowe stany Stanów Zjednoczonych)
Pojawiają się w chłodnej porze roku wskutek wtargnięcia polarnego
powietrza na cieplejsze obszary. Silnym wichurom towarzyszy
unoszenie sypkiego śniegu ze śnieżnej pokrywy.
burza śnieżna (blizzards)
Równiny Centralne, Apallachy,
Wielkie Równiny