A free download from http://manybooks.net

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

The Project Gutenberg eBook, Kompletne instrukcje dla pocz¹tkuj¹cych i

wartoœciowe sugestie dla zaawansowanych graczy, by Edward Lasker, Translated by Wojciech Ozimiñski

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may
copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or
online at www.gutenberg.net

** This is a COPYRIGHTED Project Gutenberg eBook, Details Below ** ** Please follow the copyright
guidelines in this file. **

Title: Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Subtitle: A Translation of "Chess and Checkers: The Way to Mastership"

Author: Edward Lasker

Translator: Wojciech Ozimiñski

Release Date: February 28, 2005 [eBook #15201]

Language: Polish

Character set encoding: Windows-1250

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

***START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK SZACHY I WARCABY: DROGA DO
MISTRZOSTWA***

This etext was translated and produced by Wojciech Ozimiñski wojozim@il.waw.pl, Warszawa, Polska

Tytu³: "Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa"

Kompletne instrukcje dla pocz¹tkuj¹cych i wartoœciowe sugestie dla zaawansowanych graczy.

Autor: Edward Lasker

SPIS TREŒCI

INFORMACJE O WYDANIU ELEKTRONICZNYM

UWAGI T£UMACZA EDYCJI POLSKIEJ

PRZEDMOWA

WPROWADZENIE

HISTORIA SZACHÓW HISTORIA WARCABÓW

CZÊŒÆ I: SZACHY

I. ZASADY GRY

Plansza i bierki Ruchy bierek Specyficzne okreœlenia Symbole posuniêæ Prawa i zwyczaje szachowe

II. ELEMENTARNA TAKTYKA

Fundamentalne koñcówki Wzglêdna wartoœæ bierek Jak wspó³pracuj¹ ró¿ne bierki Poœwiêcenia

III. GENERALNE ZASADY STRATEGII SZACHOWEJ

Otwarcia pionem królewskim Otwarcia pionem hetmañskim Gra œrodkowa

IV. PARTIE ILUSTRACYJNE

Partia nr. 1: Jackson Showalter vs. Edward Lasker, Lexington, Ky., 1917

Partia nr. 2: Edward Lasker vs. Jose R. Capablanca, New York, 1915

V. PROBLEMY SZACHOWE

CZÊŒÆ II: WARCABY

I. REGU£Y GRY

II. ELEMENTY TAKTYKI

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

III. PIÊÆ PODSTAWOWYCH POZYCJI

Pierwsza pozycja Druga pozycja Trzecia pozycja Czwarta pozycja Pi¹ta pozycja

IV. G£ÓWNE ZASADY I PARTIE ILUSTRACYJNE

V. PROBLEMY WARCABOWE

INFORMACJÊ O WYDANIU ELEKTRONICZNYM

Nastêpuj¹cy tekst jest elektroniczn¹ wersj¹ (e-text) t³umaczenia ksi¹¿ki Edwarda Laskera "Szachy i Warcaby:
Droga do mistrzostwa", copyright 1918, wydrukowanej w Nowym Jorku.

Ten e-text zawiera 118 diagramów szachowych i warcabowych, które zosta³y zamieszczone w oryginalnym
wydaniu ksi¹¿ki oraz dodatkowe diagramy szachowe, które obecne by³y na ok³adce ksi¹¿ki, wszystkie w
formie znaków ASCII w wersji txt i w formie graficznej w wersji pdf. Oto legenda do odczytywania
diagramów ASCII:

Bierki szachowe, W = Wie¿a S = Skoczek G = Goniec H = Hetman K = Król Pion nie posiada symbolu
literowego.

Czarne bierki maj¹ po lewej stronie znak #, natomiast bia³e znak ^. Na przyk³ad #G oznacza czarnego goñca,
podczas gdy ^G oznacza goñca bia³ego. #S to czarny skoczek, ^S - bia³y. Pozwoli to czytelnikowi na bie¿¹co
orientowaæ siê z diagramów ASCII, które bierki s¹ czarne, a które bia³e. Czarny pion ma oznaczenie #, bia³y
^.

Bierki warcabów,

* = czarny kamieñ o = bia³y kamieñ

** = czarna damka oo = bia³a damka

Osoby, którym odczytywanie diagramów ASCII sprawia trudnoœci mog¹ studiowaæ pozycje przedstawione
na diagramach graficznych (w pliku pdf) lub ustawiaj¹c je na szachownicy.

UWAGI T£UMACZA EDYCJI POLSKIEJ

W moim t³umaczeniu stosowan¹ przez autora skrócon¹ notacjê algebraiczn¹ (np. S-c3) zast¹pi³em notacj¹ pe³n¹
(np. Sb1-c3) wychodz¹c z za³o¿enia, ¿e bêdzie ona wygodniejsza dla pocz¹tkuj¹cych. Dodatkowo w wersji pdf
zast¹pi³em diagramy pozycji szachowych ASCII diagramami graficznymi, które niew¹tpliwie s¹ znacznie
bardziej czytelne i ³atwiejsze do studiowania. Mam nadziejê, ¿e obecnoœæ w Internecie ca³kowicie
darmowego podrêcznika do nauki gry w szachy, przyczyni siê do popularyzacji królewskiej gry, a
czytelnikom polskim t³umaczenie na jêzyk ojczysty u³atwi studiowanie tej pasjonuj¹cej ksi¹¿ki. W czêœci
dotycz¹cej warcabów zast¹pi³em notacjê liczbow¹ pól notacj¹ szachow¹ algebraiczn¹, tak jak to jest obecnie
przyjête w warcabach klasycznych 64 polowych. Regu³y gry warcabów amerykañskich zaprezentowane przez
autora doœæ znacznie ró¿ni¹ siê od regu³ stosowanych powszechnie w naszym kraju. Zdecydowa³em siê
jednak na przet³umaczenie równie¿ tej czêœci ksi¹¿ki, poniewa¿ w wersji amerykañskiej warcaby s¹ jeszcze
silniej nasycone elementami taktyczno-strategicznymi i ich studiowanie mo¿e przynieœæ wiele korzyœci i
satysfakcji.

-- Wojciech Ozimiñski [wojozim@il.waw.pl]

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

PRZEDMOWA

becna wojna œwiatowa nada³a grze w szachy ogromny impet. [Przyp.t³um.: ksi¹¿ka powsta³a w roku 1918,
mowa o I Wojnie Œwiatowej]. W obozach jenieckich, szpitalach polowych, obozach treningowych, a nawet
w okopach, szachy sta³y siê ulubionym zajêciem w czasie wolnym, nie tylko dlatego, ¿e oferuj¹ najbardziej
fascynuj¹c¹ rozrywkê, ale równie¿ z tego wzglêdu, ¿e bez w¹tpienia rozwijaj¹ to, co jest obecnie przedmiotem
zainteresowania ka¿dego ¿o³nierza -- uchwycenie zasad okreœlaj¹cych wojskow¹ strategiê oraz zdolnoœæ do
wyobra¿enia sobie i przeprowadzenia operacji wojskowych na wielk¹ skalê.

Fryderyk Wielki, Napoleon i Moltke, wielcy uczeni wojny byli zdeklarowanymi wielbicielami szachów i
czerpali z nich wiele inspiracji, które pomog³y im w tworzeniu planów wojskowych. Istotnie, ¿adna inna gra
nie oferuje tak pe³nej analogii do wojny.

Dwie armie ustawione naprzeciw siebie na szachownicy, z³o¿one z ró¿nych jednostek, które mo¿na z
powodzeniem odnieœæ do piechoty, kawalerii i artylerii.

Sukces operacji przeprowadzanych na szachownicy w ¿aden sposób nie zale¿y od przypadku, a jedynie od
umiejêtnoœci graczy bêd¹cych g³ównodowodz¹cymi swoich si³.

Aczkolwiek gra w szachy ró¿ni siê od rzeczywistej bitwy tym, ¿e si³a materia³u obu stron jest identyczna,
kolejnoœæ wydarzeñ w szachach jest taka sama jak na wojnie. Wojska zostaj¹ najpierw w jak najkrótszym
czasie zmobilizowane i postawione w gotowoœci do dzia³ania, nastêpnie zajmuj¹ one strategiczne pozycjê, co
pozwala na swobodê ich ruchów i zabezpiecza linie odwrotu, a ostatecznie, kiedy formacja nieprzyjaciela jest
ju¿ rozpoznana, zostaje opracowany plan strategiczny, który genera³owie próbuj¹ wcieliæ w ¿ycie przy
pomocy ró¿nych manewrów taktycznych.

Zwa¿ywszy te podobieñstwa szachów i wojny, nie zaskakuje fakt zdobycia przez szachy wielkiej
popularnoœci wœród wszystkich tych, na których pracê czy przemyœlenia wojna mia³a wp³yw wiêcej ni¿
powierzchowny.

Szachy s¹ gr¹, której studiowanie mo¿e przynieœæ wiele znacz¹cych korzyœci, niezale¿nie od doskonalenia
zdolnoœci strategicznych.

Umiejêtnoœci rozwijane przez szachy s¹ przydatne wszêdzie tam gdzie istnieje potrzeba logicznego myœlenia
i koncentracji, a nie mo¿na zaprzeczyæ, ¿e wartoœci te s¹ jak najbardziej po¿¹dane w praktyce codziennego
dnia, gdzie praca umys³owa w tak du¿ym stopniu zastêpuje obecnie pracê fizyczn¹.

Granie w szachy w sposób przemyœlany, nie tylko rozwija jakoœæ logicznego myœlenia i si³ê wyobraŸni,
ale równie¿ zmierza w kierunku rozwijania si³y charakteru. Uczy nas aby nie byæ pochopnym w swoich
decyzjach lecz aby nieustannie doskonaliæ zdolnoœæ przewidywania, poniewa¿ musimy liczyæ siê z
konsekwencjami naszych poczynañ. Co wiêcej, uczymy siê ostro¿noœci, która ka¿e nam badaæ ca³¹ scenê
akcji, zamiast gubiæ siê w szczegó³ach; uczymy siê tak¿e tego aby nie zniechêcaæ siê pora¿kami, lecz zawsze
poszukiwaæ dróg wyjœcia z sytuacji.

Szachy s¹ korzystne zarówno dla ludzi m³odych jak i starszych. Dla dziecka bêd¹ fascynuj¹c¹ rozrywk¹, w
nieuœwiadomiony sposób rozwijaj¹c¹ podczas gry jego intelekt i daj¹c¹ œwietne przygotowanie dla
nadchodz¹cych ¿yciowych wyzwañ, niezale¿nie od tego czym siê oka¿¹. Dla osoby doros³ej szachy równie¿
warte s¹ nauki, poniewa¿ bêd¹ najlepszym towarzyszem w czasie wolnym od zajêæ.

Przyczyna, dla której wiele osób nie decyduje siê na naukê tej gry czy te¿ na nauczanie jej swoich dzieci jest
taka, ¿e szachy b³êdnie przedstawiane s¹ jako gra bardzo trudna do opanowania. To fa³szywe wra¿enie
powsta³o g³ównie na skutek stosowania niew³aœciwych metod nauki gry w szachy. Wiêkszoœæ autorów

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

podrêczników szachowych analizuje labirynt wariantów i oczekuje, ¿e czytelnik bêdzie zapamiêtywa³
posuniêcia maj¹ce na celu kontrowanie manewrów przeciwnika, zamiast po prostu rozwin¹æ kilka
zdroworozs¹dkowych zasad, które s¹ zrozumia³e i w zupe³noœci wystarczaj¹ aby z ka¿dego uczyniæ dobrego
gracza.

To, ¿e szachy bazuj¹ na stosowaniu ogólnych prawide³, które ka¿dy mo¿e opanowaæ i cieszyæ siê nimi bez
zapamiêtywania czegokolwiek poza zasadami poruszania siê bierek, stanowi o ich wielkiej przewadze nad
innymi grami planszowymi.

Podj¹³em próbê rozwiniêcia tych ogólnych zasad i opisania ich w na tyle prosty sposób, aby mieæ pewnoœæ,
¿e bêd¹ one ³atwo przyswajalne. Bardzo wspomagali mnie w tych dzia³aniach Pani Helen Dvorak i Pan
Eugene Fuller, którzy nie maj¹c ¿adnej uprzedniej znajomoœci zasad gry, nauczyli siê jej czytaj¹c manuskrypt
tej ksi¹¿ki. Dali mi oni wiele wartoœciowych wskazówek dotycz¹cych treœci nie bêd¹cych ³atwo
zrozumia³ymi dla umys³u pocz¹tkuj¹cego gracza.

Wyjaœniaj¹c grê w warcaby, której poœwiêcona jest druga czêœæ tej ksi¹¿ki, równie¿ usi³owa³em rozwijaæ
generalne zasady strategii, a nie podawaæ zwyk³¹ klasyfikacjê zanalizowanych linii gry, które czytelnik
móg³by zapamiêtaæ chc¹c rywalizowaæ z ekspertami.

Niew¹tpliwym szczêœciem by³o nawi¹zanie wspó³pracy z Mistrzem Warcabów Alfredem Jordanem, który
entuzjastycznie zaadoptowa³ nowe idee nauczania i opracowa³ wiêkszoœæ materia³ów, które zamieœci³em
dla zilustrowania wa¿nych aspektów gry.

EDWARD LASKER.

WPROWADZENIE

Historia szachów

Gra w szachy w takiej formie, w jakiej znana jest obecnie uwa¿ana jest zwykle za znacznie starsz¹ ni¿ mo¿na
to z pewnoœci¹ udowodniæ na podstawie posiadanych dokumentów. Najstarsza wzmianka dotycz¹ca szachów
znajduje siê w perskim romansie napisanym w roku 600 n.e., lokuj¹cym pocz¹tki gry w Indiach. Wiele
europejskich okreœleñ szachowych stosowanych w Œredniowieczu, których korzeni mo¿na doszukiwaæ siê
w jêzyku hinduskim, równie¿ zdaje wskazywaæ na to, ¿e to Indie s¹ kolebk¹ szachów.

Mo¿emy doœæ bezpiecznie przyj¹æ za³o¿enie, ¿e szachy maj¹ ok. 1300 lat. Oczywiœcie moglibyœmy iœæ
dalej, rozwa¿aj¹c stopniowe rozwijanie siê szachów hinduskich z prostszych gier planszowych.
Rzeczywiœcie, na podstawie odkryæ dokonanych w egipskich grobowcach zbudowanych ok. 4000 lat p.n.e.
wiemy, ¿e grano w gry planszowe ju¿ ok. 6000 lat temu; nie ma niestety mo¿liwoœci poznania regu³ wed³ug
których je rozgrywano.

Gra w szachy rozprzestrzeni³a siê z Indii do Persii, Arabii i innych krajów Islamu, a nastêpnie
rozpowszechni³a siê w Europie w czasie, gdy dokonywa³a siê mauretañska inwazja na Hiszpaniê. Dotar³a
równie¿ na Daleki Wschód, a gry podobne do szachów do tej pory istniej¹ w Japonii, Chinach, Centralnej i
Pó³nocnej Azji. Ich nazwy i zasady œwiadcz¹ o pochodzeniu od starych, hinduskich szachów.

W Europie szachy rozprzestrzenia³y siê z Hiszpanii w kierunku pó³nocnym, do Francji, Niemiec, Anglii,
krajów skandynawskich i Islandii. Szachy b³yskawicznie zdobywa³y szerok¹ popularnoœæ, mimo i¿ na
pocz¹tku ich znajomoœæ ograniczona by³a do klas wy¿szych, dworów królewskich i arystokracji. Z biegiem
czasu, gdy rola arystokracji ulega³a zmniejszeniu, a wiod¹c¹ rolê przejmowali mieszkañcy miast, gra w szachy
stawa³a siê znana wœród wszystkich klas spo³ecznych i wkrótce osi¹gnê³a poziom popularnoœci
nieporównywalny z ¿adn¹ inn¹ gr¹.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Podczas gdy we wczesnym Œredniowieczu w Europie stosowano te same zasady gry co w krajach Dalekiego
Wschodu, pewne innowacje poczynione przez europejskich graczy w póŸnym Œredniowieczu okaza³y siê tak
znacz¹cymi ulepszeniami, ¿e w ci¹gu kilkuset lat zosta³y zaadoptowane we wszystkich pañstwach, w³¹czaj¹c w
to Daleki Wschód. Przyczyn¹ wprowadzenia zmian by³ fakt zbyt d³ugiego trwania otwarcia w starej wersji
gry. Nowa wersja gry, której powstanie datujemy na rok 1500 A.D. z jej nowymi cechami
charakterystycznymi – wzmocnieniem si³y hetmana i goñca, to w³aœnie wspó³czesne szachy, znane w ca³ym
cywilizowanym œwiecie.

W siedemnastym wieku gra w szachy prze¿ywa³a swój rozkwit g³ównie we W³oszech, co zaowocowa³o tym,
¿e kraj tej s³yn¹³ z najsilniejszych szachistów. Niektórzy z nich podró¿owali po Europie, rywalizuj¹c z
najlepszymi graczami z innych krajów i w wiêkszoœci przypadków wychodz¹c z tych pojedynków
zwyciêsko. W tamtych czasach szachy cieszy³y siê wysok¹ estym¹, zw³aszcza na dworach królewskich
id¹cych za przyk³adem Filipa Drugiego, w³adcy Hiszpanii, który przyjmowa³ z honorami podró¿uj¹cych
mistrzów i sowicie ich wynagradza³ za wystêpy turniejowe.

Na pocz¹tku osiemnastego wieku gra osi¹gnê³a wysokie stadium rozwoju we Francji, Anglii i Niemczech.
Najs³ynniejszym mistrzem tamtych czasów by³ Francuz, Andre Philidor, który przez ponad czterdzieœci lat
bez problemów pokonywa³ wszystkich przeciwników, których napotka³ i którego s³awa równaæ siê mo¿e
tylko s³awie amerykañskiego arcymistrza Paula Morphy'ego oraz niemieckiego arcymistrza Emanuela
Laskera.

Na przestrzeni wieków osiemnastego i dziewiêtnastego liczba graczy o miêdzynarodowej renomie
gwa³townie wzros³a i w koñcu w 1851 roku staraniem angielskiego arcymistrza Stauntona zosta³ ustanowiony
miêdzynarodowy turniej szachowy w Londynie, który mia³ wy³oniæ mistrza Europy. Zwyciêzc¹ zosta³
niemiecki arcymistrz Andersen, który utrzyma³ swój tytu³ przez nastêpne piêtnaœcie lat, do czasu a¿ zosta³
pobity przez m³odego Morphy’ego. Ten ostatni, maj¹c dwadzieœcia lat, by³ pierwszym amerykañskim
arcymistrzem, który odwiedzi³ Europê i pokona³ w b³yskotliwym stylu wszystkich europejskich
arcymistrzów, z którymi stoczy³ pojedynki.

Po powrocie do Ameryki Morphy wycofa³ siê z czynnego udzia³u w turniejach szachowych i nie wzi¹³ udzia³u
w turnieju z udzia³em Czecha Steinitza, który w miêdzyczasie pokona³ równie¿ przyby³ego do Ameryki
Andersena. Steinitz przyj¹³ tytu³ mistrza œwiata i broni³ go a¿ do roku 1894, kiedy to zosta³ pokonany przez
Emanuela Laskera, który nie przegrawszy nigdy meczu do chwili obecnej jest mistrzem œwiata [Lasker
panowa³ na szachowym tronie do roku 1921, gdy straci³ tytu³ na rzecz Capablanki].

Nastêpnym kandydatem do tytu³u mistrza œwiata jest m³ody Kubañczyk Jose Raoul Capablanca, który
udowodni³ swoj¹ wy¿szoœæ nad wszystkimi arcymistrzami oprócz Laskera. Wkroczy³ on na arenê
miêdzynarodowych turniejów w wieku 22 lat i w roku 1911 w San Sebastian w Hiszpanii uzyska³ pierwsze
miejsce mimo udzia³u prawie wszystkich europejskich arcymistrzów. W ostatnim turnieju
miêdzynarodowym, który mia³ miejsce w Piotrogrodzie w 1914 roku, uzyska³ drug¹ lokatê, za Emanuelem
Laskerem.

Obecna lista rankingowa arcymistrzów szachowych wygl¹da nastêpuj¹co:

1. Emanuel Lasker, Berlin, Mistrz Œwiata. 2. J. R. Capablanca, Hawana, Mistrz Obu Ameryk. 3. A.
Rubinstein, Warszawa, Mistrz Rosji [Przyp.t³um.: ksi¹¿ka by³a pisana gdy Polska by³a pod Zaborami]. 4. K.
Schlechter, Wiedeñ, Mistrz Austrii. 5. Frank Marshall, Nowy Jork, Mistrz USA. 6. R. Teichmann, Berlin. 7.
A. Aljechin, Moskwa.

Inni gracze o miêdzynarodowej s³awie to: Niemcy - Tarrasch i Spielman, Austriacy - Duras, Marocy i
Vidmar, Rosjanie - Bernstein i Nimzowitsch, Francuz – Janowski i Anglik – Burn. A¿ do wybuchu wojny
wiod¹ce kluby szachowe z ró¿nych krajów, organizowa³y doroczne krajowe i miêdzynarodowe turnieje, które

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

umo¿liwia³y rywalizacjê graczom szachowym z ca³ego œwiata.

Umiêdzynarodowienie szachów jest bardzo korzystne dla gracza szachowego, podró¿uj¹cego za granicê.
Istniej¹ niezliczone kluby szachowe ustanowione w ró¿nych zak¹tkach œwiata, a znajomoœæ gry w szachy
jest wszystkim czego potrzeba aby byæ tam goœcinne przyjêtym i nawi¹zaæ odpowiednie osobiste oraz
s³u¿bowe znajomoœci.

Próba przedstawienia nawet w zarysie niezwykle interesuj¹cej roli jak¹ szachy odegra³y we francuskiej,
angielskiej i niemieckiej literaturze, od Œredniowiecza, a¿ po czasy obecne wykracza³aby poza ramy tego
podsumowania historii szachów. Wystarczy stwierdziæ, ¿e objêtoœæ literatury szachowej zdecydowanie
przeros³a wszystko co zosta³o napisane o innych grach. Na temat szachów zosta³o napisanych ponad piêæ
tysiêcy woluminów, a tygodniki i miesiêczniki poœwiêcone wy³¹cznie szachom s¹ publikowane we
wszystkich krajach, czyni¹c z szachów, mo¿na by rzec, uniwersalny jêzyk miêdzynarodowy.

Historia warcabów

Literatura dotycz¹ca warcabów jest bardzo sk¹pa i nie ma niezbitych dowodów na to, ¿e warcaby by³y znane
przed wiekiem szesnastym. Istniej¹ obecnie dwie teorie na temat pochodzenia tej gry. Jedna utrzymuje, ¿e
warcaby s¹ uproszczonymi szachami, druga twierdzi, ¿e powsta³y one z przeniesienia hiszpañskiej gry
Alquerque de doze na szachownicê.

H. J. R. Murray, najwiêkszy autorytet w historii gier, uwa¿a za najbardziej prawdopodobne, ¿e warcaby
wyewoluowa³y z po³¹czenia szachów z Alquerque. Sposób zbijania bierek i zasada zdejmowania bierki, która
nie wykona³a przymusowego bicia w niekwestionowany sposób wskazuj¹ na hiszpañsk¹ grê, podczas gdy
szachownica, ukoœny ruch bierek i idea koronacji kamienia na damkê s¹ wziête z szachów.

We Francji, Niemczech, W³oszech i Hiszpanii nazwa warcabów wci¹¿ pochodzi od Hetmana (Królowej) z
szachów (Dame, Dama), którego sposób poruszania siê by³ w Œredniowieczu taki sam jak damki
warcabowej.

Warcabom nigdy nie uda³o siê uzyskaæ miêdzynarodowego ujednolicenia i w ka¿dym kraju s¹ rozgrywane
wed³ug innych regu³. W USA s¹ one bardziej popularne ni¿ w jakimkolwiek innym pañstwie i pewna liczba
graczy cieszy siê narodow¹ s³aw¹. Za najlepszych graczy obecnie uwa¿a siê Newella Banksa i Alfreda
Jordana.

[Przyp.t³um.: wszystkie bie¿¹ce informacje zawarte w tym rozdziale odnosz¹ siê do roku 1918 - roku
opublikowania ksi¹¿ki]

CZÊŒÆ I: SZACHY

ZASADY GRY

PLANSZA I BIERKI

Partia szachów rozgrywana jest pomiêdzy dwoma armiami ustawionymi naprzeciw siebie na kwadratowej
planszy, bêd¹cej polem bitwy. Plansza sk³ada siê z szeœædziesiêciu czterech rozmieszczonych naprzemiennie
bia³ych i czarnych pól. Ka¿da z armii liczy 16 bierek; jest jeden król, jeden hetman, dwie wie¿e, dwa goñce,
dwa skoczki i osiem pionów. Genera³ami obu armii s¹ gracze we w³asnej osobie. Bierki jednej ze stron s¹
jasnego koloru i nazywane s¹ bia³ymi, a drugiej - ciemnego koloru i nazywane s¹ czarnymi.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Celem gry jest pojmanie króla przeciwnika. Kiedy to siê stanie, bitwa zostaje zakoñczona, a przegrywa strona,
której król zosta³ pojmany. Aby zrozumieæ na czym to w³aœciwie polega, konieczne jest na pocz¹tek
zapoznanie siê z prawid³ami, wed³ug których poruszaj¹ siê po szachownicy ró¿ne bierki.

Po pierwsze, szachownica musi zostaæ tak ustawiona, aby graj¹cy mieli w swoim prawym, dolnym rogu bia³e
pole. Nastêpnie bierki zostaj¹ ustawione na pozycjach przedstawionych na diagramie 1.

Wie¿e ustawione s¹ w rogach; obok nich stoj¹ skoczki; nastêpnie goñce, a w centrum król i hetman.

+---------------------------------------+ 8 | #W | #S | #G | #H | #K | #G | #S | #W |
|---------------------------------------| 7 | # | # | # | # | # | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 5 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 4 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 3 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | ^ | ^ | ^ | ^ | ^ |
|---------------------------------------| 1 | ^W | ^S | ^G | ^H | ^K | ^G | ^S | ^W | +---------------------------------------+
a b c d e f g h

DIAGRAM 1

Bia³y hetman musi znajdowaæ siê na bia³ym polu, a czarny hetman na czarnym. Te osiem bierek nazywa siê
zwykle „figurami” dla odró¿nienia od pionów. Te ostatnie zajmuj¹ rz¹d pól znajduj¹cy siê bezpoœrednio przed
rzêdem figur.

Rzêdy pól zajmowane przez bierki oraz pozosta³e cztery puste rzêdy nazywamy LINIAMI lub RZÊDAMI.
Kolumny pionowe prostopad³e do poziomych równierz nazywamy LINIAMI. Linie ukoœne, które ³¹cz¹
naro¿nikami pola o tym samym kolorze, nazywamy DIAGONALAMI lub przek¹tnymi. Aby okreœliæ ruchy
bierek na planszy, konieczne jest opisanie w prosty sposób ka¿dego pola i ka¿dej bierki za pomoc¹ krótkiego
symbolu. Aby to osi¹gn¹æ, w ró¿nych okresach czasu, zosta³o zaproponowanych kilka systemów, ale tylko
dwa z nich zosta³y ogólnie uznane. Starszy, zwany notacj¹ „opisow¹”, nadal dominuje w krajach Anglo-,
Francusko- i Hiszpañskojêzycznych, ale poniewa¿ Angielscy i Amerykañscy publicyœci szachowi stosuj¹
ostatnio znacznie prostsz¹ „notacjê algebraiczn¹”, w³aœnie ni¹ pos³u¿ymy siê w tej ksi¹¿ce. Dalej zostanie
przedstawiona równie¿ notacja opisowa. [Przyp.t³um.: Obecnie stosowana jest wy³¹cznie notacja
algebraiczna, notacja opisowa ma znaczenie jedynie historyczne]

W notacji algebraicznej kolumnom przypisane s¹ litery od „a” do „h”, od lewej do prawej strony. Rzêdy s¹
ponumerowane liczbami od 1 do 8, poczynaj¹c od rzêdu, w którym stoj¹ figury bia³ych na pocz¹tku gry. Ka¿de
pole mo¿na okreœliæ jako przeciêcie odpowiedniej kolumny i rzêdu. Na przyk³ad wie¿a na diagramie 2 stoi
na polu e4, goniec na c4, piony na h4 i g7, skoczek na f7, hetman na d6, a króle na c1 i g3.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | ^S | # | |
|---------------------------------------| 6 | | | | #H | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | #G | | ^W | | | ^ | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | #K | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | ^K | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 2

Jako symbole bierek u¿yte zosta³y pierwsze litery ich nazw. Tak wiêc K oznacza króla, H hetmana, W wie¿ê,
G goñca, S skoczka. Pion nie posiada oznaczenia literowego, a jedynie symbol # lub ^.

RUCHY BIEREK

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Ka¿da z szeœciu rodzajów bierek porusza siê inaczej. Zapamiêtanie szeœciu ró¿nych sposobów poruszania
siê wymaga oczywiœcie wiêcej wysi³ku ni¿ zapamiêtanie jednego rodzaju ruchu, jak to ma miejsce w
wiêkszoœci innych gier planszowych. Wystarczy jednak tylko niewielka liczba æwiczeñ praktycznych aby
zapoznaæ siê ze sposobem w jaki poruszaj¹ siê ró¿ne bierki szachowe, a wtedy mo¿na siê przekonaæ, ¿e
ró¿norodnoœæ ruchów pozwala na zadziwiaj¹c¹ g³êbiê i bogactwo kombinacji, co dajê bardziej intensywn¹ i
g³êbsz¹ satysfakcjê p³yn¹c¹ z szachów w porównaniu do jakiejkolwiek innej gry.

Wie¿a

Wie¿a mo¿e poruszaæ siê do przodu, do ty³u i w boki wzd³u¿ prostej linii nie zablokowanej przez bierkê tego
samego koloru. Innymi s³owy mo¿e poruszaæ siê do ka¿dego pola rzêdu czy te¿ kolumny, na której stoi,
je¿eli na drodze nie stoi inna bierka tego samego koloru. Je¿eli na drodze znajduje siê bierka przeciwnika, to
wie¿a mo¿e j¹ zbiæ i zaj¹æ jej miejsce na szachownicy.

Na przyk³ad na diagramie 2 wie¿a mo¿e przesun¹æ siê na pola e5, e6, e7, e8, e3, e2, e1, f4, g4, d4 i c4. W tym
ostatnim posuniêciu zbije czarnego goñca. Wie¿a nie mo¿e przemieœciæ siê na pole h4 poniewa¿ znajduje siê
tam bierka tego samego koloru, ani te¿ nie mo¿e przemieœciæ siê na pola b4 lub a4 poniewa¿ nie wolno jej
przeskoczyæ ponad goñcem. Mo¿e oczywiœcie przesun¹æ siê na któreœ z tych pól w nastêpnym ruchu po
zbiciu goñca.

Goniec

Goniec porusza siê wzd³u¿ diagonali, to znaczy, mo¿e przesun¹æ siê na którekolwiek z pól przek¹tnej, na
której siê znajduje, chyba ¿e, tak jak w przypadku wie¿y, droga jest zablokowana przez bierkê tego samego
koloru. Je¿eli na drodze znajdzie siê wroga bierka, goniec mo¿e j¹ zbiæ. Tak wiêc, na diagramie 2, goniec
mo¿e przesun¹æ siê na pola a2, b3, d5, e6, lub, zbijaj¹c skoczka, na f7. Nie mo¿e jednak przemieœciæ siê na
g8, chyba, ¿e w nastêpnym ruchu po zbiciu skoczka. Na drugiej diagonali wszystkie pola, to znaczy, f1, e2,
d3, b5 i a6, s¹ dla niego dostêpne.

Poniewa¿ goniec jest ograniczony do pól tego samego koloru jak to, na którym sta³ na pocz¹tku gry, ma on
dostêp tylko do 32 pól szachownicy i z tego punktu widzenia wyraŸnie widaæ, o ile silniejsz¹ figur¹ jest
wie¿a, maj¹ca dostêp do wszystkich 64 pól.

Hetman

Hetman ma si³ê zarówno wie¿y, jak i goñca, mog¹c poruszaæ siê na dowolne pole linii poziomej, pionowej
lub diagonali, na której siê znajduje, je¿eli tylko droga jest wolna. Na diagramie 2, pola, na które mo¿e
przemieœciæ siê hetman to a3, b4, c5, e7, f8, f4, e5, c7, b8, d1, d2, d3, d4, d5, d7, d8, a6, b6, c6, e6, f6, g6 i
h6. Tak samo jak wie¿a i goniec, hetman posiada mo¿liwoœæ zbicia figury nieprzyjaciela poprzez zajêcie jej
miejsca. Hetman jest z pewnoœci¹ najpotê¿niejsz¹ figur¹ na szachownicy. PóŸniej przekonamy siê, ¿e jego
si³a w przybli¿eniu jest porównywalna z si³¹ dwóch wie¿.

Król

Król, tak jak hetman, porusza siê i bije w dowolnym kierunku, ale jest znacznie mniej potê¿ny, poniewa¿
mo¿e poruszaæ siê tylko o jedno pole. Mimo wszystko jest najwa¿niejsz¹ figur¹ poniewa¿ celem gracza jest
pojmanie króla przeciwnika.

Aby nie nara¿aæ króla na przedwczesn¹ œmieræ, obowi¹zuje zasad¹, ¿e król nie mo¿e poruszaæ siê na pole,
znajduj¹ce siê w zasiêgu ra¿enia bierki przeciwnika. Tak wiêc, na diagramie 2, czarny król mo¿e wykonaæ
posuniêcie na pola f2, g2, h2, f3 i h3, ale nie mo¿e przejœæ na f4 lub g4, ani te¿ nie mo¿e zbiæ piona na h4,
poniewa¿ na ka¿dym z tych pól móg³by zostaæ zbity przez bia³¹ wie¿ê.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Bia³y król na diagramie 2 ma tylko trzy pola, na które mo¿e siê przesun¹æ, to znaczy, b1, b2 i c2, poniewa¿
pola d1 i d2, mimo i¿ znajduj¹ siê w jego zasiêgu, s¹ pod kontrol¹ czarnego hetmana.

Skoczek

Skoczek nie porusza siê ani wzd³u¿ linii, ani diagonali, tak wiêc, zwykle sprawia pocz¹tkuj¹cemu graczowi
wiêcej trudnoœci ni¿ inne figury. Ruch skoczka mo¿e byæ najlepiej opisany jako skok na pole kolejne po
najbli¿szym, ale o innym kolorze ni¿ to, na którym sta³ skoczek. [Nota: Pomocnym mo¿e byæ rozpatrywanie
ruchu skoczka jako litery “L” z³o¿onej z czterech pól - trzech w jednym kierunku i jednego pod k¹tem
prostym do nich.] Na przyk³ad, na diagramie 2, skoczek mo¿e wykonaæ ruch na pola d8, d6, e5, g5, h6 i h8.
Przechodz¹c na d6, zbije hetmana.

Jego ruch nie ulega zablokowaniu przez bierki, czy to w³asne, czy nieprzyjacielskie, stoj¹ce na jego drodze.
To pozwala skoczkowi, jako jedynej figurze, wykonaæ posuniêcie na pocz¹tku gry, jeszcze przed
wykonaniem ruchu pionami.

Si³a skoczka porównywalna jest z si³¹ goñca. Zasiêg tego ostatniego jest wiêkszy, ale skoczek ma dostêp do
wszystkich pól szachownicy, niezale¿nie od ich koloru.

Pion

Pozostaje jeszcze opisaæ ruch piona, jedynej bierki, która zbija inaczej ni¿ siê porusza. Pion porusza siê tylko
do przodu wzd³u¿ linii, w której stoi i tylko o jedno pole za ka¿dym razem. Wyj¹tkiem jest jego pierwsze
posuniêcie, w którym mo¿e przesun¹æ siê o dwa pola. Tak wiêc na diagramie 2, bia³y pion mo¿e
przemieœciæ siê tylko na h5, podczas gdy czarny pion mo¿e przejœæ zarówno na g6, jak i g5.

Pion zbija ukoœnie, tylko do przodu i tylko o jedno pole w danym posuniêciu. Przywilej podwójnego ruchu w
pierwszym posuniêciu nie dotyczy zbijania. Tak wiêc, na diagramie 2, bia³y pion móg³by zbiæ tylko czarn¹
bierkê na g5, czarny pion móg³by zbiæ tylko bia³¹ bierkê na f6 lub h6, ale nie na e5. Je¿eli jakaœ bierka
sta³aby na h5, pion z h4 zosta³by zablokowany. Podobnie pion z g7 by³by zablokowany bierk¹ stoj¹c¹ na g6.

Jest jedna szczególna zasada, któr¹ nale¿y zapamiêtaæ w zwi¹zku z pionem. Je¿eli pion chcia³by skorzystaæ
ze swego przywileju ruchu o dwa pola w celu unikniêcia bicia przez wrogiego piona, mo¿e zostaæ zawrócony
o jedno pole i zbity. Na przyk³ad na diagramie 2, je¿eli bia³y pion stanie na h5, a czarny pion przemieœci siê
na g5, bia³e mog¹ zawróciæ czarnego piona o jedno pole i zbiæ go swoim pionem. Ten sposób zbijania
nazywa siê “en passant” (francuskie okreœlenie “w przelocie”) i mo¿e byæ dokonany tylko przez piona, nigdy
przez figurê.

Na koniec nale¿y wspomnieæ o promocji (przemianie) piona w figurê. Dzieje siê to automatycznie kiedy pion
osi¹gnie ostatni (pierwszy) rz¹d szachownicy. Gracz musi wtedy zdj¹æ piona z szachownicy i po³o¿yæ na jego
miejsce dowoln¹ figurê (z wyj¹tkiem króla). Tak wiêc mo¿e siê zdarzyæ, ¿e gracz bêdzie gra³ trzema lub
wiêcej wie¿ami, goñcami, skoczkami czy hetmanami. Z tego wzglêdu, ¿e hetman jest najsilniejsz¹ figur¹,
piony praktycznie zawsze promuje siê do hetmana.

Mimo i¿ pion ma wzglêdnie niewielk¹ wartoœæ mierzon¹ jego mobilnoœci¹ -- zasiêgiem ruchu -- jest bardzo
wartoœciow¹ bierk¹, poniewa¿ zawsze istnieje mo¿liwoœæ jego przemiany w hetmana.

Roszada

Tylko raz w trakcie gry wolno graczowi poruszyæ dwie figury w jednym ruchu. To posuniêcie nazywane jest
roszad¹ i bior¹ w nim udzia³ król oraz wie¿a. W trakcie roszady król porusza siê o dwa pola w kierunku wie¿y,
a wie¿a przechodzi ponad królem i staje obok niego. W pozycji na diagramie 3 obaj gracze mog¹ wykonaæ

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

roszady na dowolnym skrzydle.

Bia³e roszuj¹c na skrzydle królewskim powinny postawiæ króla na g1, a wie¿ê na f1; roszuj¹c na skrzydle
hetmañskim król powinien przesun¹æ siê na pole c1, a wie¿a na d1. Analogicznie, czarne powinny roszowaæ
przesuwaj¹c króla na g8 i wie¿ê na f8, lub króla na c8 i wie¿ê na d8.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | # | # | # | | #H
| # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | #S | # | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | | #G | |
# | | ^G | | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | | ^ | | #G | | |---------------------------------------| 3 | | | ^S | ^
| | ^S | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | ^H | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W
| | | | ^K | | | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 3.

+---------------------------------------+ 8 | #W | #S | | | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | # | # | | | |
# | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | # | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | # | ^ | | | |
|---------------------------------------| 4 | | ^G | | | | ^ | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | #S | ^S | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | | ^K | | |
^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 4.

Roszada jest dozwolona tylko wtedy, gdy ani król ani wie¿a maj¹ca wzi¹æ udzia³ w roszadzie nie
wykonywa³y jeszcze ¿adnych ruchów, ¿adne z pól miêdzy królem i wie¿¹ nie jest zablokowane i ¿adne z
trzech pól, po których ma przemieœciæ siê król nie jest kontrolowane przez bierkê nieprzyjaciela. Je¿eli król
jest szachowany, gracz nie mo¿e wykonaæ roszady. Na diagramie 4 ani bia³e, ani czarne nie mog¹ wykonaæ
roszady.

SPECYFICZNE OKREŒLENIA

Atak i obrona.

Mówimy, ¿e bierka ATAKUJE inn¹ bierkê, je¿eli w wyniku wykonanego ruchu ta pierwsza staje na pozycji
pozwalaj¹cej w nastêpnym posuniêciu zbiæ t¹ drug¹. Tak wiêc, w pozycji na diagramie 5, bia³e mog¹
zaatakowaæ czarnego goñca przesuwaj¹c swoj¹ wie¿ê na d1 lub e6.

Mówimy, ¿e bierka BRONI inn¹ bierkê, je¿eli stoi w ten sposób, ¿e w razie, gdyby jakaœ bierka przeciwnika
zbi³a bierkê bronion¹, zostanie zbita przez bierkê broni¹c¹. Tak wiêc, w pozycji na diagramie 5, czarne mog¹
obroniæ swojego goñca przesuwaj¹c skoczka na e4 lub e8 w razie, gdyby bia³e zaatakowa³y go wie¿¹ z d1.
Je¿eli bia³e zaatakuj¹ z e6, czarne nie bêd¹ mog³y broniæ goñca skoczkiem, dlatego, ¿e na e4, jak równie¿ na
e8 skoczek bêdzie bezbronny i mo¿e zostaæ zbity przez wie¿ê. Czarne maj¹ znacznie prostsz¹ mo¿liwoœæ
obronienia siê przed atakiem wie¿y z e6 poprzez zbicie jej pionem f7. Z tego wzglêdu bia³e nie powinny
atakowaæ wie¿¹ z e6.

Szach i mat

Je¿eli bierka wykona ruch, w wyniku którego atakuje króla przeciwnika, mówimy, ¿e król jest
“zaszachowany”. Gracz, którego król jest w szachu musi wykonaæ posuniêcie, w wyniku którego król
przestanie byæ szachowany, inaczej przegrywa partiê.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | #K | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | # | # | |
|---------------------------------------| 6 | | | | #G | | #S | | # | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

|---------------------------------------| 4 | ^ | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^ | | | | | ^ |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | ^ | | |---------------------------------------| 1 | | | | | ^W | | ^K | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 5.

Jest to jedyna sytuacja, w której gracz nie ma wolnego wyboru posuniêcia.

Je¿eli nie ma mo¿liwoœci zbicia atakuj¹cej bierki, s¹ tylko dwie mo¿liwoœci wyjœcia z szacha. Jedna z nich
to wprowadzenie swojej bierki miêdzy króla, a szachuj¹c¹ figurê, a druga to zejœcie królem z linii ataku. Na
diagramie 5 czarne mog¹ daæ szacha przesuwaj¹c goñca na c5. W odpowiedzi, bia³e maj¹ do dyspozycji cztery
ruchy. Mog¹ albo przesun¹æ króla na f1, h1 lub h2, albo zas³oniæ króla stawiaj¹c wie¿ê na e3. Skorzystanie z
tej ostatniej mo¿liwoœci by³oby bardzo nierozwa¿ne, poniewa¿ czarne po prostu zbi³yby wie¿ê goñcem,
szachuj¹c ponownie bia³ego króla. Sytuacja nie uleg³aby wiêc zmianie, za wyj¹tkiem tego, ¿e bia³e straci³yby
wie¿ê. Król bia³ych nie mo¿e przesun¹æ siê na f2, poniewa¿ nadal by³by szachowany przez goñca.

Zamiast szachowaæ z c5 czarne mog³yby zaatakowaæ króla bia³ych na h2. Ale w tym przypadku król móg³by
po prostu zbiæ goñca.

Je¿eli by³oby teraz posuniêcie bia³ych, mog³yby daæ szacha wie¿¹ na e8. Ale czarne mog¹ zbiæ wie¿ê
skoczkiem. Z pewnoœci¹ by tak post¹pi³y zamiast odchodziæ królem na h7 czy os³aniaæ go goñcem na f8.

Gdy król jest szachowany i nie istnieje posuniêcie, które mog³oby go od tego szacha uwolniæ, mówimy, ¿e
jest on zamatowany i gra dobiega koñca. Na diagramie 6 mamy przyk³ad mata w jednym posuniêciu.

Je¿eli teraz by³oby posuniêcie bia³ych, mog³yby one zbiæ piona na g6 hetmanem. Teraz król czarnych jest
zaszachowany, poniewa¿ w kolejnym ruchu zagra¿a mu zbicie. Król nie mo¿e przesun¹æ siê ani na g7 ani h7,
poniewa¿ te dwa pola znajduj¹ siê pod kontrol¹ hetmana bia³ych.

+---------------------------------------+ 8 | | | | ^W | | #S | #K | #W | |---------------------------------------| 7 | # | #G | # |
| | # | | | |---------------------------------------| 6 | | # | #H | #G | | | # | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | ^S | ^S | | |---------------------------------------| 3 | | ^G | | ^H | | | | ^ |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | | ^ | ^K | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 6.

Co wiêcej, ten ostatni nie mo¿e zostaæ zbity przez piona f7, poniewa¿ wtedy czarny król zosta³by zbity przez
goñca z b3. Pion jest “zwi¹zany” przez goñca. Czarny skoczek równie¿ nie mo¿e zbiæ bia³ego hetmana,
poniewa¿ jest zwi¹zany przez wie¿ê bia³ych. Ostatecznie, nie ma bierki, któr¹ mo¿na by wstawiæ miêdzy
bia³ego hetmana i czarnego króla; innymi s³owy: czarne s¹ zamatowane, przegra³y partiê.

Je¿eli teraz by³oby posuniêcie czarnych, powinny zbiæ piona na g2 swoim hetmanem. Teraz król bia³ych jest
szachowany przez hetmana czarnych. Nie mo¿e on zbiæ hetmana poniewa¿ zosta³by zbity przez goñca z b7.
Równie¿ skoczek z f4 nie mo¿e zbiæ hetmana, poniewa¿ jest zwi¹zany goñcem z d6. Co wiêcej, król nie mo¿e
uciec na g1, h1 czy g3, dlatego, ¿e te trzy pola znajduj¹ siê w zasiêgu dzia³ania czarnego hetmana, a wiêc nie
istnieje posuniêcie, które uwolni³oby bia³ego króla z szacha: jest zamatowany, bia³e przegra³y.

Pat

Je¿eli gracz nie bêd¹c szachowanym, nie mo¿e wykonaæ poprawnego posuniêcia (które nie wprowadza³oby
króla pod szacha), mówimy, ¿e nast¹pi³ PAT. W tym przypadku gra koñczy siê remisem. Diagram 7 pokazuje

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

przyk³adow¹ pozycjê.

Bia³e bêd¹c na posuniêciu, mog¹ zakoñczyæ grê remisem szachuj¹c wie¿¹ na f3, mimo, i¿ ich si³y s¹ du¿o
s³absze. Czarne nie mog¹ wykonaæ w odpowiedzi dobrego posuniêcia, poniewa¿ i tak wie¿a bia³ych zbije
hetmana. Czarne zbijaj¹ wiêc wie¿ê bia³ych hetmanem, powoduj¹c tym posuniêciem powstanie sytuacji
patowej, poniewa¿ bia³e nie maj¹ teraz posuniêcia, które nie wprowadza³oby ich króla pod bicie.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | #H | | | | #K |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | ^W | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | #W | ^S | ^K | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 7.

Je¿eli to czarne by³yby na posuniêciu, mog³yby ³atwo wygraæ. W³aœciwie maj¹ one dwie mo¿liwoœci dania
bia³ym mata w trzech posuniêciach. Jedna z nich to zbicie skoczka wie¿¹, zaatakowanie króla i zmuszenie
wie¿y bia³ych do bicia (poniewa¿ król nie ma ¿adnego pola do odejœcia), nastêpnie szach hetmanem na g3
zmuszaj¹cy króla bia³ych do odejœcia na h1 i mat hetmanem na g2 lub h2.

Inny sposób zaczyna siê od szacha na g3. Poniewa¿ skoczek bia³ych jest zwi¹zany, nie mo¿e zbiæ hetmana.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | #K | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | # | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | ^H | | | | |---------------------------------------| 3 | | #H | | | | | ^ | |
|---------------------------------------| 2 | # | | | | | | | ^ | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | ^K |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 8

Przesuniêcie wie¿y na g2 równie¿ nie pomaga, poniewa¿ hetman j¹ po prostu zbije, matuj¹c jednoczeœnie
króla. Jedynym sensownym posuniêciem bia³ych bêdzie wiêc ucieczka królem do naro¿nika; wtedy jednak
czarne doprowadz¹ do mata, najpierw zbijaj¹c wie¿ê, a nastêpnie przesuwaj¹c hetmana na g2 lub h2.

Wieczny szach

Je¿eli gracz jest w stanie szachowaæ króla przeciwnika w sposób ci¹g³y i zg³osi, ¿e bêdzie tak robi³, partiê
uwa¿a siê za zremisowan¹. Na przyk³ad w pozycji przedstawionej na diagramie 8 bia³e maj¹c ruch, mog¹
wywalczyæ remis, daj¹c wiecznego szacha hetmanem na e8 i h5. Czarne nie mog¹ nic na to poradziæ i musz¹
poruszaæ siê królem tam i z powrotem pomiêdzy h7 i g8. Gdyby bia³ym nie nadarzy³a siê ta okazja
wiecznego szacha, przegra³yby, poniewa¿ nie mog¹ zapobiec promocji piona a2, a z dwoma hetmanami
przeciwko jednemu czarne z ³atwoœci¹ wygra³yby, co zostanie wykazane dalej, w omówieniu podstawowych
koñcówek.

Wymiana

Z wymian¹ mamy do czynienia wtedy, gdy jedna ze stron zbija bierkê, a przeciwnik zbija bierkê o takiej
samej wartoœci.

Myl¹ce mo¿e byæ to, ¿e termin “wymiana” stosowany jest równie¿ w przypadku wymiany bierek o ró¿nej
wartoœci np. wie¿y i goñca czy skoczka. Wygraæ wymianê oznacza w tym przypadku zbiæ wie¿ê, trac¹c
jedynie goñca czy skoczka.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Zdwojone piony

Dwa piony tego samego gracza stoj¹ce w jednej kolumnie, nazywamy zdwojonymi. Trzy piony w jednej
kolumnie nazywamy strojonymi.

Pion przechodni (wolny)

Pion, którego ruch do linii przemiany nie jest blokowany przez innego piona, i który nie jest zagro¿ony
zbiciem przez mijanego w s¹siedniej kolumnie piona przeciwnika, nazywany jest pionem przechodnim
(wolnym).

Pion izolowany

Piona nazywamy izolowanym je¿eli w s¹siednich kolumnach nie ma pionów tego samego gracza, które
mog³yby go broniæ.

Pion odsta³y

Piona nazywamy odsta³ym je¿eli nie jest on w stanie “dogoniæ” innych pionów z s¹siednich kolumn, tak, by
byæ przez nie bronionym.

Wide³ki

Mówimy, ¿e dwie figury s¹ w wide³kach piona, je¿eli s¹ przez niego jednoczeœnie atakowane.

Lekka figura

Goniec i skoczek nazywane s¹ lekkimi figurami, dla odró¿nienia od wie¿y i hetmana, które s¹ figurami
ciê¿kimi.

Poœwiêcenie

Poœwiêcenie oznacza dobrowolne oddanie bierki, bez bicia bierki przeciwnika, lub z biciem s³abszej.

Odkryty szach i podwójny szach

Odkryty szach ma miejsce wtedy, gdy odchodzimy bierk¹, zas³aniaj¹c¹ inn¹, i ta ostatnia szachuje króla. Je¿eli
dodatkowo odchodz¹ca bierka równie¿ szachuje, mamy do czynienia z podwójnym szachem.

SYMBOLE POSUNIÊÆ

Oprócz symboli stosowanych do oznaczania pól i bierek, nastêpuj¹cych symboli u¿ywa siê dla oznaczania
posuniêæ:

- oznacza “przesuwa siê do”

: lub x oznacza “bije”

o-o oznacza “roszada na skrzydle królewskim”

o-o-o oznacza “roszada na skrzydle hetmañskim”

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

+ oznacza “szach”

# lub +/- oznacza “mat”

A wiêc Wf1-f5 oznacza, ¿e wie¿a porusza siê z pola f1 na pole f5.

Se3:d5 oznacza, ¿e skoczek stoj¹cy na e3 bije bierkê stoj¹c¹ na d5.

o-o-o oznacza, ¿e gracz roszuje na skrzydle hetmañskim (d³uga roszada).

[Przypis: W notacji opisowej ka¿de pole szachownicy ma dwie ró¿ne nazwy, ka¿dy gracz liczy rzêdy od
swojej w³asnej strony. Nazwy kolumn pochodz¹ od figur, które stoj¹ w nich na pocz¹tku rozgrywki. Tak wiêc
pole c4 bêdzie siê nazywa³o HG4 (hetmañski goniec 4) lub HG5 w zale¿noœci od tego czy patrzymy od
strony bia³ych czy czarnych. Je¿eli mówimy o jakimœ polu, nie podaj¹c przy tym posuniêcia, konieczne jest
podanie od jakiej strony patrzymy. Jest w zwyczaju powiedzieæ wtedy “hetman bia³ych na H4” lub “hetman
czarnych na H4”, etc.

Zamiast nazw pól, na których ma miejsce bicie, podaje siê symbole bierek bior¹cych udzia³ w biciu, tak wiêc
wymagane s¹ dodatkowe informacje, je¿eli mog³oby dojœæ do niejednoznacznoœci.

Dla porównania poni¿ej podane jest dziesiêæ pierwszych posuniêæ pewnej partii w obu notacjach.]

! oznacza dobre posuniêcie.

? oznacza z³e posuniêcie.

(1) d2-d4 d7-d5 (2) c2-c4 e7-e6 (3) Sb1-c3 c7-c5 (4) Sg1-f3 Sb8-c6 (5) c4:d5 e6:d5 (6) G-f4 Sg8-f6 (7) e2-e3
Gc8-e6 (8) Gf1-d3 Gf8-e7 (9) o-o o-o (10) Wa1-c1 Sf6-h5

(1) P-H4 P-H4 (2) P-HG4 P-K3 (3) S-HG3 P-HG4 (4) S-G3 S-HG3 (5) PxHP KPxP (6) G-KG4 S-G3 (7)
P-K3 G-K3 (8) G-H3 G-K7 (9) Roszada Roszada (10) W-G S-KW4

PRAWA I ZWYCZAJE SZACHOWE

Je¿eli gracz maj¹cy wykonaæ posuniêcie, dotknie swojej bierki, ma obowi¹zek wykonaæ ni¹ posuniêcie; je¿eli
dotknie bierki przeciwnika musi j¹ zbiæ. To prawo nie obowi¹zuje jednak wtedy, gdy dotkniêta w ten sposób
bierka nie mo¿e wykonaæ poprawnego ruchu czy te¿ nie mo¿e zostaæ zbita.

Bierka mo¿e zostaæ postawiona na dowolnym polu dostêpnym dla niej tak d³ugo, jak d³ugo nie zosta³a
puszczona. Je¿eli zosta³ wykonany niedozwolony ruch, musi zostaæ wycofany, a wykonaæ nale¿y ruch
poprawny, w miarê mo¿liwoœci t¹ sam¹ bierk¹. Je¿eli gracz w niedozwolony sposób roszowa³, król i wie¿a
musz¹ zostaæ wycofane na pozycje wyjœciowe i je¿eli jest taka mo¿liwoœæ, król powinien wykonaæ
posuniêcie.

Je¿eli gracz dotyka bierki jedynie w celu poprawienia jej pozycji na polu, musi to zg³osiæ, mówi¹c najpierw
“j'adoube” (po francusku: poprawiam). W trakcie wykonywania roszady najpierw nale¿y poruszyæ króla, a
nie wie¿ê, inaczej mo¿e powstaæ w¹tpliwoœæ czy zamierzona by³a roszada, czy tylko ruch wie¿¹.

Partiê uznaje siê za niewa¿n¹, je¿eli dosz³o do b³êdu podczas ustawiania szachownicy czy bierek lub je¿eli w
trakcie gry pozycja czy te¿ liczba bierek zosta³a zmieniona w sposób niezgody z regu³ami gry i nie mo¿na
odtworzyæ pozycji sprzed wyst¹pienia tego b³êdu.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Je¿eli gracz poddaje siê, zanim zostanie zamatowany, przyznaje, ¿e ostatecznie mat by³by nie do unikniêcia i
partiê liczy siê jako jego przegran¹.

Je¿eli ¿aden z graczy nie ma wystarczaj¹cej iloœci materia³u, aby daæ przeciwnikowi mata, partiê uznaje siê
za remisow¹. Remis mo¿e zostaæ równie¿ og³oszony przez jednego z graczy, je¿eli nast¹pi trzykrotne
powtórzenie takiej samej pozycji lub je¿eli ma miejsce 50 posuniêæ, w trakcie których nie dosz³o do zbicia
¿adnej bierki ani do posuniêcia pionem.

ELEMENTARNA TAKTYKA

Pocz¹tkuj¹cy gracz, który uwa¿a, ¿e bêdzie w stanie rozegraæ dobr¹ partiê szachów po nauczeniu siê zasad
poruszania siê bierek jest jak ¿o³nierz, który nauczywszy siê kroku marszowego nabiera przekonania, ¿e jest
w stanie przewodziæ armii.

Mo¿e on posiadaæ wielkie naturalne zdolnoœci strategiczne, ale nie bêdzie w stanie ich zastosowaæ dla
swojej korzyœci, dopóki nie stanie siê bieg³y w umiejêtnoœci wykorzystywania taktycznej wspó³pracy
ró¿nych bierek, z których z³o¿ona jest jego armia, oraz terenu, na którym toczy siê bitwa.

Sytuacja gdy ró¿ne warunki polowe panuj¹ce na wojnie, powoduj¹, ¿e pewne pozycje s¹ ³atwiej dostêpne dla
piechoty ni¿ dla artylerii i vice versa, maj¹ swój odpowiednik na szachownicy w takim sensie, ¿e ró¿ne bierki
poruszaj¹ siê w odmienny sposób, co powoduje, ¿e pewne pola s¹ dostêpne dla jednych, a niedostêpne dla
innych.

Tak wiêc pierwsz¹ rzecz¹, któr¹ powinien zrobiæ pocz¹tkuj¹cy szachista jest dog³êbne zaznajomienie siê z
charakterystycznymi w³aœciwoœciami poszczególnych bierek, tak aby wiedzieæ dok³adnie jakich dzia³añ
mo¿na od nich oczekiwaæ. Najlepszym sposobem na dokonanie tego jest studiowanie elementarnych
problemów obecnych w koñcówkach, to znaczy, pozycjach, w których ka¿dej ze stron zosta³o tylko kilka
bierek.

FUNDAMENTALNE KOÑCÓWKI

Zwa¿ywszy na to, ¿e celem gry jest pojmanie króla, wydaje siê, ¿e najwa¿niejsze jest odkrycie pozycji, w
których dokonanie tego bêdzie mo¿liwe, mimo najlepszej mo¿liwej obrony przeciwnika. Naturalnie gracz
musi posiadaæ pewn¹ przewagê materia³u, aby móc wymusiæ mata i pierwszym pytaniem jakie przychodzi na
myœl jest to, jaka musi byæ MINIMALNA przewaga materialna wymagana do otoczenia króla, którego ca³a
armia poleg³a w trakcie gry.

Aby zamatowaæ samotnego króla nale¿y atakowaæ pole, na którym stoi oraz wszystkie s¹siaduj¹ce pola, na
które móg³by uciec. Najbardziej niekorzystnym miejscem na szachownicy jest dla króla oczywiœcie naro¿nik,
gdzie ma on do dyspozycji tylko trzy pola, na które mo¿e odejœæ, podczas gdy na œrodku szachownicy ma
tych pól a¿ osiem. Wynika z tego, ¿e w koñcówce, w której jeden z graczy ma tylko króla, drugi bêdzie
próbowa³ zepchn¹æ go do naro¿nika, gdzie bêdzie musia³ kontrolowaæ tylko trzy dodatkowe pola.

Nietrudno jest wykazaæ, ¿e mo¿na tego dokonaæ bez trudu przy u¿yciu króla i hetmana lub króla i wie¿y.
Przypuœæmy, ¿e bia³y król znajduje siê na c3, a hetman na h3, podczas gdy król czarnych stoi na d6, jak to
jest pokazane na nastêpuj¹cym diagramie.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | #K | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^K | | | | | ^H |

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 9.

Jak powinny dzia³aæ bia³e w celu zapêdzenia króla czarnych do naro¿nika i zamatowania go ?

Bezpoœrednia szar¿a hetmanem na e6 lub d7 nie jest oczywiœcie wskazana poniewa¿ hetman nie bêdzie
broniony na tych polach, tak wiêc, król móg³by go po prostu zbiæ. Atak z du¿ej odleg³oœci, z h2, g3, d3 lub
h6 równie¿ nie bêdzie efektywny, poniewa¿ nie ograniczy mo¿liwoœci poruszania siê króla, który mo¿e
przesun¹æ siê zarówno na d5, jak i na e6 lub e5, czyli nie do naro¿nika, gdzie nale¿a³oby go skierowaæ.

W³aœciwy sposób manewrowania dla bia³ych polega³ bêdzie na sta³ym ograniczaniu króla czarnych do coraz
to mniejszego terytorium, a¿ ostatecznie bêdzie on zmuszony wycofaæ siê do krawêdzi, a nastêpnie do
naro¿nika szachownicy. Te rozwa¿ania prowadz¹ do nastêpuj¹cej linii gry:

(1) Hh3-f5 Kd6-c6 (2) Hf5-e5 Kc6-d7 (3) Kc3-c4 Kd7-c6 (4) He5-e7 Kc6-b6 (5) He7-d7 Kb6-a6

Bia³e musz¹ teraz bardzo uwa¿aæ aby nie doprowadziæ do pata, który powsta³by, je¿eli pozbawi³yby króla
czarnych mo¿liwoœci ruchu, nie szachuj¹c go jednoczeœnie. Tak siê stanie je¿eli wykonaj¹ ruch Hd7-c7.
Wtedy czarne nie bêd¹ mog³y postawiæ króla na b5, poniewa¿ to pole kontrolowane jest przez króla bia³ych,
nie bêd¹ mog³y równie¿ wykonaæ ruchu na któreœ z pozosta³ych czterech pól bêd¹cych w zasiêgu króla, ze
wzglêdu na hetmana bia³ych, który wszystkie je kontroluje. W³aœciwe posuniêcie to (6) Kc4-c5. Pozostawia
ono dla czarnego króla tylko pole a5 i bia³e matuj¹ (7) Hd7-a7 lub (7) Hd7-b5.

Je¿eli na diagramie 9 bia³e dysponowa³yby wie¿¹, a nie hetmanem, proces zamatowania trwa³by o kilka
ruchów d³u¿ej, ale i tak dla czarnych nie by³oby ratunku.

I znowu zadaniem bia³ych jest ograniczanie czarnych do coraz to mniejszych zakresów pól. Najlepszym
posuniêciem pocz¹tkowym bêdzie wiêc (1) Wh3-e3. Niezale¿nie od tego jak odpowiedz¹ czarne, nie zdo³aj¹
zapobiec zapêdzeniu ich króla do krawêdzi szachownicy w sposób podobny do podanego w nastêpuj¹cym
przyk³adzie:

(1) ... Kd6-d5 (2) We3-e1. To jest POSUNIÊCIE WYCZEKUJ¥CE. Czarne musz¹ opuœciæ d5, pozwalaj¹c w
ten sposób przesun¹æ siê do przodu bia³emu królowi lub zaj¹æ pole e5 bia³ej wie¿y.

(2) ... Kd5-c5 (3) We1-e5 Kc5-d6 (4) Kc3-d4 Kd6-c6 (5) We5-d5 Kc6-b6 (6) Wd5-c5 Kb6-b7 (7) Kd4-d5
Kb7-b6 (8) Kd5-d6 Kb6-b7 (9) Wc5-b5 Kb7-a6 (10) Kd6-c6 Ka6-a7 (11) Kc6-c7 Ka7-a6 (12) Wb5-h5
Ka6-a7 (13) Wh5-a5 mat.

Przedstawione poni¿ej przypadki œwiadcz¹ o tym, ¿e zapêdzenie króla do naro¿nika nie jest niezbêdne, ¿e
przy pomocy hetmana czy wie¿y mo¿na zamatowaæ go na dowolnym polu na skraju szachownicy. Mo¿na
zauwa¿yæ, ¿e w pozycji mata trzy z szeœciu pól bêd¹cych w dyspozycji czarnych s¹ kontrolowane przez
bia³ego króla, a pozosta³e trzy przez wie¿ê (lub hetmana. Je¿eli bia³e mia³yby do pomocy królowi tylko goñca
lub skoczka, nigdy nie by³yby w stanie daæ mata, poniewa¿ ani goniec ani skoczek nie mog¹ jednoczeœnie
atakowaæ króla oraz kontrolowaæ pola przyleg³ego do tego, na którym stoi król. Jest to warunek konieczny
do wymuszenia mata, nawet w najbardziej niekorzystnej dla matowanego króla pozycji – w naro¿niku.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | ^S | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | # |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | ^K | | #K | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 10.

Istnieje mo¿liwoœæ zamatowania króla tylko jednym goñcem lub skoczkiem ale potrzebna jest do tego bierka
przeciwnika blokuj¹ca królowi drogê ucieczki. Diagram 10 przedstawia przyk³ad takiej sytuacji. Nastepuje (1)
Sa6-c5; Kh2-h1; (2) Sc5-e4. Teraz czarne nie mog¹ przesun¹æ piona na h2, poniewa¿ bia³e mog³yby daæ mata
posuniêciem Se4-g3. Tak wiêc musz¹ graæ (2) ..., Kh1-h2. Bia³e ustawiaj¹ wtedy skoczka w pozycji
uniemo¿liwiaj¹cej czarnemu królowi ucieczkê na h2 oraz utrzymuj¹ w gotowoœci dla skoczka pole g3: (3)
Se4-d2 (nie Se4-g3 bo bêdzie pat), Kh2-h1; (4) Sd2-f1. Jedynym posuniêciem jakie pozosta³o czarnym jest
teraz ruch pionem na h2 i ostatecznie bia³e matuj¹ (5) Sf1-g3.

Je¿eli w pozycji przedstawionej na diagramie czarne mia³yby ruch, gra zakoñczy³a by siê remisem, poniewa¿
po (1) ..., Kh2-h1; (2) Sa6-c5, pion idzie na h2 i je¿eli bia³e nie odejd¹ królem czyni¹c pole g1 dostêpnym dla
czarnych, te ostatnie s¹ w pacie. Jednak bia³e nie zrobi¹ tego ze wzglêdu ma mo¿liwoœæ promocji piona
czarnych i wygrania przez nie partii.

W koñcówce typu król i goniec przeciw królowi i jakiejœ innej bierce, do mata dojœæ mo¿e tylko w wyniku
pope³nienia b³êdu. Przypuœæmy, ¿e król bia³ych stoi na polu f3, goniec na d5, a czarne maj¹ króla na h1, a na
h2 goñca lub piona. Je¿eli by³by ruch bia³ych, matuj¹ posuniêciem Kf3-f2. Ale wyraŸnie widaæ, ¿e czarne
musia³y pope³niæ pomy³kê, poniewa¿ posuniêciem poprzedzaj¹cym sytuacjê na diagramie albo wprowadzi³y
króla do naro¿nika, albo przesunê³y goñca lub piona na h2, a ¿adne z tych posuniêæ nie mog³o byæ w
jakikolwiek sposób wymuszone.

Zamatowanie samotnego króla przeciwnika królem i dwoma goñcami lub królem, goñcem i skoczkiem nie
przedstawia trudnoœci.

+---------------------------------------+ 8 | #K | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | ^K | ^G | ^G | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 11.

Jedyn¹ spraw¹, o której matuj¹cy musi pamiêtaæ jest to, ¿e potrzebuje pomocy swojego króla. Dwie lekkie
figury nie s¹ w stanie same zapêdziæ wrogiego króla do naro¿nika. Na przyk³ad w pozycji przedstawionej na
diagramie 11, najlepsz¹ lini¹ gry dla bia³ych bêdzie szybki marsz do przodu królem w celu zapobiegniêcia
ucieczce czarnego króla do centrum szachownicy. Gra mo¿e potoczyæ siê tak:

(1) Ka1-b2 Ka8-b7 (2) Kb2-c3 Kb7-c6 (3) Kc3-d4 Kc6-d6 (4) Gb1-f5 Kd6-c6 (5) Gc1-f4 Kc6-b5 (6) Gf5-e4
Kb5-b4 (7) Ge4-d3 Kb4-b3 (8) Gf4-d2 Kb3-b2 (9) Kd4-c4 Kb2-a3 (10) Kc4-c3 Ka3-a4 (11) Kc3-c2(nie
Kc3-b2 bo nast¹pi pat) (11) ... Ka4-a3 (12) Gd3-b5 Ka3-a2 (13) Gd2-c1 Ka2-a1 (14) Gc1-b2 Ka1-a2 (15)
Gb5-c4 mat.

W przypadku walki króla, goñca i skoczka przeciwko królowi, mat musi byæ wymuszony w naro¿niku
kontrolowanym przez goñca, je¿eli samotny król wybiera zawsze najlepsze posuniêcia. Diagram 12 mo¿e
pos³u¿yæ jako przyk³ad takiej koñcówki. Bia³e posiadaj¹c czarnopolowego goñca, chc¹ zepchn¹æ króla
czarnych do h8 lub a1, poniewa¿ przy bezb³êdnej grze czarnych, nie bêdzie mo¿liwe zamatowanie ich króla w
bia³ym naro¿niku a8.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Na przyk³ad po (1) Gc3-e5, czarne nie mog¹ iœæ do naro¿nika poniewa¿ nast¹pi mat Sd5-b6. Wybior¹
Kb8-c8, a bia³e bêd¹ musia³y zapobiec ucieczce czarnego króla na œrodek szachownicy. £atwo mo¿na
zauwa¿yæ, ¿e skoczka nie mo¿na tak ustawiæ, aby kontrolowa³ pole c8, zmuszaj¹c króla do pójœcia do
naro¿nika i jednoczeœnie zagra¿a³ matem na b6. Jest tak dlatego, ¿e mo¿e on kontrolowaæ c8 tylko z
czarnego pola, podczas gdy powinien staæ na bia³ym polu, aby byæ w stanie osi¹gn¹æ b6 jednym
posuniêciem.

Po (1) Gc3-e5, Kb8-c8; (2) Ka6-b6, Kc8-d7; (3) Sd5-f4 ruch czarnego króla jest ograniczony do rzêdów
siódmego i ósmego i pozostaje tylko kwesti¹ czasu, kiedy zostanie zmuszony do przejœcia na h8.

+---------------------------------------+ 8 | | #K | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | ^K | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | ^S | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^G | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
--------------------------------------- a b c d e f g h

DIAGRAM 12.

Poniewa¿ goniec bia³ych jest czarnopolowy, trzeba bêdzie u¿yæ skoczka do zmuszenia króla do odejœcia z
bia³ych pól. Na przyk³ad:

Kd7-c8 (4) Kb6-c6 Kc8-d8 (5) Sf4-g6 Kd8-c8 (6) Sg6-e7+ Kc8-d8 (7) Kc6-d6 Kd8-e8 (8) Kd6-e6 Ke8-d8 (9)
Ge5-h2. Posuniêcie wyczekuj¹ce. Bia³e chc¹ umieœciæ goñca na c7, aby uczyniæ d8 niedostêpnym dla
czarnych.

(9) ... Kd8-e8 (10) Gh2-c7 Ke8-f8 (11) Se7-f5 Kf8-e8 (12) Sf5-g7+ Ke8-f8 (13) Ke6-f6 Kf8-g8 (14) Kf6-g6
Kg8-f8 (15) Gc7-d6+ Kf8-g8 (16) Sg7-f5 Kg8-h8 (17) Gd6-a3.

+---------------------------------------+ 8 | | #K | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | ^K | | ^S | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | ^S | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
--------------------------------------- a b c d e f g h

DIAGRAM 13.

Znowu posuniêcie wyczekuj¹ce. Bia³e nie mog¹ od razu graæ Sf5-h6 poniewa¿ dadz¹ czarnym pata. (17) ...,
Kh8-g8; (18) Sf5-h6, Kg8-h8; (19) Ga3-b2 mat.

Wymuszenie mata przy pomocy króla i dwóch skoczków nie jest mo¿liwe nawet, gdy pozycja bêdzie podobna
do tej z diagramu 13. Król mo¿e w tej pozycji zostaæ zepchniêty do naro¿nika, ale skoczek, który zapobiega
ucieczce króla nie bêdzie w stanie daæ mu mata, a dla zapobie¿enia patowi, drugi skoczek musi pozwoliæ
królowi opuœciæ naro¿nik. Je¿eli czarne maj¹ do dyspozycji dodatkowe posuniêcie, np. pionem, bia³e mog¹
wygraæ. (1) Sc5-a6+, Kb8-a8; (2) Sd6-e8, ruch piona; (3) Se8-c7 mat.

WZGLÊDNA WARTOŒÆ BIEREK

Studiuj¹c powy¿sze przyk³ady mo¿na nabraæ pewnego wyczucia dotycz¹cego si³y ró¿nych jednostek. Hetman
jest oczywiœcie bierk¹ najsilniejsz¹. Ze wzglêdu na jego najwiêksz¹ mobilnoœæ mo¿e on osaczyæ wrogiego
króla w kilku posuniêciach i skierowaæ go w matuj¹c¹ sieæ. Z pozosta³ych figur najsilniejsza jest bez
w¹tpienia wie¿a, poniewa¿ wystarcza do wymuszenia mata w po³¹czeniu z w³asnym królem, podczas gdy
goniec czy skoczek nie potrafi¹ tego dokonaæ. Dwa goñce s¹ w widoczny sposób silniejsze od dwóch

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

skoczków, ale nie sposób wypowiedzieæ siê tak kategorycznie o wzglêdnej wartoœci jednego goñca w
porównaniu do jednego skoczka.

Powy¿sze wartoœciowanie zachowuje jednak¿e wa¿noœæ tylko w przypadku wzglêdnie niezat³oczonej
szachownicy, kiedy bierki mog¹ zrobiæ pe³en u¿ytek ze swojej mobilnoœci. To w³aœnie mobilnoœæ decyduje
o wartoœci bierki i czêsto zdarzaj¹ siê pozycje, w których skoczek jest bardziej wartoœciowy ni¿ wie¿a, czy
te¿ w których pion mo¿e byæ lepszy od goñca, etc. Przyczyna tego stanu rzeczy jest taka, ¿e czasami s³absza
bierka zajmuje pole, na którym mo¿e dzia³aæ, podczas gdy silniejsza bierka jest zablokowana w ten czy inny
sposób i nie mo¿na ni¹ aktywnie dzia³aæ. Przyk³ady takich pozycji omówione bêd¹ w rozdziale dotycz¹cym
kombinacji.

Mimo i¿ nie jest mo¿liwe dok³adne okreœlenie wzglêdnej wartoœci bierek w ka¿dej pozycji, doœwiadczenie
pozwala na zadowalaj¹ce oszacowanie ich œredniej si³y. Hetman jest w przybli¿eniu tak silny jak dwie wie¿e
lub trzy lekkie figury (goñce lub skoczki). Lekka figura odpowiada w przybli¿eniu trzem pionom, a wie¿a
odpowiada lekkiej figurze i jednemu lub dwóm pionom.

Wartoœæ piona jest spraw¹ najtrudniej uchwytn¹ dla pocz¹tkuj¹cego gracza. Ze wzglêdu na swoj¹ ograniczon¹
mobilnoœæ pion wydaje siê tak ma³o u¿yteczny, ¿e próby ratowania atakowanego piona wydaj¹ siê strat¹
czasu, kiedy o tyle donioœlejsze sprawy zaprz¹taj¹ uwagê gracza. Przeocza on jednak potencjaln¹ wartoœæ
piona zwi¹zan¹ z mo¿liwoœci¹ jego póŸniejszej przemiany w hetmana.

Aby uœwiadomiæ sobie znaczenie piona, konieczne jest dok³adne zrozumienie tego, jakie warunki musz¹ byæ
spe³nione, aby MÓG£ on przemieniæ siê w hetmana. Ta wiedza jest tym bardziej potrzebna szachiœcie, ¿e
wiêkszoœæ gier ostatecznie przechodzi do fazy koñcówki pionowej, w której przewaga jednego piona mo¿e
mieæ decyduj¹ce znaczenie.

W wiêkszoœci takich przypadków na szachownicy oprócz pionów obecne s¹ figury i czasami tylko po
przeprowadzeniu ich wymiany mo¿na partiê wygraæ. Najbardziej elementarny przypadek pokazany jest na
nastêpuj¹cym diagramie.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | #H | | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | #K | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | ^H | | | | ^K | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 14.

Bia³e maj¹ przewagê piona i ich celem bêdzie jego przemiana w hetmana. Pocz¹tkuj¹cy gracz, w swoim
poœpiesznym d¹¿eniu do przemiany piona, zagra prawdopodobnie od razu e4-e5 i straci piona, poniewa¿
czarne mog¹ odpowiedzieæ Ha4-d4 szach z jednoczesnym atakiem na piona. W³aœciwy sposób gry dla
bia³ych to (1) Hc1-d1+, Kb3-a3 lub Kb3-b4; (2) Hd1:a4, Ka3:a4. Teraz, kiedy wymieniono hetmany, bia³e nie
musz¹ siê ju¿ martwiæ o ¿adne próby pokrzy¿owania ich planów odnoœnie przemiany piona w hetmana, z
wyj¹tkiem manewrów czarnego króla, który nadal mo¿e doprowadziæ do zbicia lub blokady piona.

Natychmiastowy marsz pionem do przodu nie bêdzie dobrym rozwi¹zaniem. W³aœciwy sposób gry wskazuj¹
proste kalkulacje. Pion potrzebuje czterech posuniêæ, aby osi¹gn¹æ pole przemiany. Ale czarny król
przybêdzie tam w takiej samej liczbie ruchów, tak wiêc bêdzie móg³ zbiæ piona natychmiast po jego
przemianie w hetmana. W konsekwencji bia³e bêd¹ w stanie przeforsowaæ bezpieczn¹ przemianê swojego
piona tylko, je¿eli bêd¹ w stanie zdobyæ kontrolê nad polem przemiany za pomoc¹ swojego króla, zapewniaj¹c
tym samym ochronê swojego piona w czasie przemiany.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Bia³e potrzebuj¹ trzech posuniêæ na doprowadzenie swojego króla na f4, w pobli¿e piona. W miêdzyczasie
czarne osi¹gn¹ pole d6 i po ruchu bia³ych (4) Kf4-f5 czarne zablokuj¹ dalszy marsz bia³ego króla posuniêciem
Kd6-e7. Jednak bia³e s¹ w stanie zmusiæ czarne do ust¹pienia z drogi. Manewr, za pomoc¹ którego dokonaj¹
tego, wystêpuje w podobnej formie w praktycznie wszystkich koñcówkach pionowych, tak wiêc jego
gruntowne zrozumienie jest kluczowe. Diagram 15 pokazuje krytyczn¹ pozycjê.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | #K | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | ^K | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 15.

Bia³e mog¹ wygraæ partiê tylko posuniêciem (5) Kf5-e5. Techniczne okreœlenie tego posuniêcia to “iœæ w
OPOZYCJÊ”. Dwa króle staj¹ w opozycji, naprzeciw siebie, w jednej linii na polach tego samego koloru i ten
który ma teraz ruch, powoduj¹cy wyjœcie z opozycji -- w tym przypadku czarny król -- jest zmuszony
pozwoliæ na ruch naprzód do nastêpnej linii wrogiemu królowi. Je¿eli czarne zagraj¹ Ke7-d7, bia³e
odpowiedz¹ (6) Ke5-f6, a je¿eli czarne zagraj¹ Ke7-f7, nast¹pi (6) Ke5-d6. Nastêpnie, po posuniêciu czarnych
Kf7-e8, bia³e powtórz¹ manewr zajmuj¹c opozycjê (7) Kd6-e6 i znowu czarne musz¹ wycofaæ siê Ke8-d8 lub
Ke8-f8, co pozwoli bia³ym na zdobycie kolejnej linii posuniêciem na f7 lub d7. To zabezpiecza woln¹ drogê
pionowi, który teraz bez przeszkód maszeruje na pole przemiany.

Wa¿na rola, jak¹ odgrywa w koñcówkach pionowych opozycja króla jest jeszcze jaskrawiej uwypuklona w
sytuacjach, które powsta³yby gdyby w sytuacji przedstawionej na diagramie 15 bia³e zagra³y (5) e4-e5
zamiast Kf5-e5. Czarne mog³yby wtedy zremisowaæ partiê utrzymuj¹c opozycjê dla siebie. Mog³yby zagraæ
Ke7-f7 i mimo póŸniejszego (6) e5-e6, Kf7-e7; (7) Kf5-e5 bia³e odzyska³y opozycjê ale nie s¹ w stanie jej
utrzymaæ je¿eli czarne graj¹ bezb³êdnie. Posuniêciem, które ratuje grê dla czarnych jest Ke7-e8. Ke7-d8 lub
Ke7-f8 spowoduj¹ przegran¹ poniewa¿ wtedy bia³e mog¹ wejœæ w opozycjê ruchem Ke5-d6 lub Ke5-f6. Gra
w tych trzech przypadkach mog³aby potoczyæ siê tak: A: (7) ..., Ke7-e8, (8) Ke5-f6, Ke8-f8; (9) e6-e7+,
Kf8-e8; (10) Kf6-e6 i mamy pat czyli nastêpuje remis. B: (7) ..., Ke7-d8; (8) Ke5-d6, Kd8-e8; (9) e6-e7 i
czarne musz¹ wykonaæ posuniêcie Ke8-f7 pozwalaj¹ce uzyskaæ bia³ym kontrolê nad polem przemiany
poprzez (10) Kd6-d7. C: (7) ..., Ke7-f8, (8) Ke5-f6, Kf8-e8, etc., podobnie do przebiegu gry w B.

Podsumowuj¹c analizê tej koñcówki pionowej: Decyduj¹cym czynnikiem jest opozycja króli w 6 i 8 linii.
Je¿eli s³abszej stronie uda siê uzyskaæ opozycjê z pionem na 6 linii, gra zakoñczy siê remisem.

Je¿eli pion nie doszed³ jeszcze do 6 linii, opozycja króli nie jest jeszcze dostêpna dla s³abszej strony poniewa¿
nadchodz¹cy pion wytr¹ci króla z opozycji. Za³ó¿my, na przyk³ad, ¿e król bia³ych stoi na e6, a pion na e5,
podczas gdy czarny król stoi na e8 i jest teraz ruch bia³ych. Bia³e musz¹ wyjœæ z opozycji graj¹c Ke6-f6 lub
Ke6-d6 i czarne utrzymuj¹ opozycjê graj¹c Ke8-f8 lub Ke8-d8. Ale wtedy bia³e maj¹ w zapasie posuniêcie,
które zmusza czarne do wyjœcia z opozycji i w ten sposób wygrywa partiê. Graj¹ e5-e6 i gra koñczy siê w
omówiony uprzednio sposób.

Znajomoœæ koñcówkek typu król i pion przeciw królowi jest szczególnie wa¿na dla ka¿dego gracza
szachowego, nie tylko dlatego, ¿e wielka liczba pozycji mo¿e zostaæ zredukowana do tej koñcówki przez
wymianê wszystkich innych bierek obecnych na szachownicy, ale równie¿ dlatego, ¿e daje wgl¹d w
specyficzne manewry, które musi wykonaæ król maj¹c na uwadze zdobywanie lub tracenie opozycji i które,
jak bêdzie to dalej widoczne, stanowi¹ zasadnicz¹ treœæ najczêœciej spotykanych koñcówek pionowych.

Pocz¹tkuj¹cemu graczowi trudno jest uchwyciæ specyfikê manewrów opozycyjnych, ale na szczêœcie
ogromna wiêkszoœæ koñcówek pionowych ma znacznie prostsz¹ postaæ. Wygrywaj¹cy manewr w tych

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

koñcówkach, w które przechodzi wiêkszoœæ gier szachowych, mo¿e byæ ³atwo wyjaœniony, a po
zrozumieniu go, pocz¹tkuj¹cy gracz ³atwo mo¿e przyswoiæ fundamentalne zasady stoj¹ce za ka¿d¹ parti¹.

Diagram 16 pokazuje typow¹ pozycjê, na której mo¿na studiowaæ wygrywaj¹cy manewr. Bia³e maj¹ przewagê
piona, ale tak jak to by³o na pozycji Diagramu 15, nie mog¹ przemieniæ przechodniego piona poniewa¿ król
stoi za nim, a nie przed nim. Z drugiej strony nie ma prawdopodobnie sensu iœæ do przodu pionami z drugiej
strony szachownicy, poniewa¿ czarne maj¹ tam tak¹ sam¹ liczbê pionów i nie ma szans aby któryœ z bia³ych
pionów móg³ przebiæ siê do przodu. Ca³kiem ³atwo jest poprowadziæ bia³e ku zwyciêstwu, a strategia, jak¹
nale¿y zastosowaæ, bêdzie dobrze widoczna po nastêpuj¹cych rozwa¿aniach: król czarnych jest znacz¹co
ograniczony w swoich ruchach, poniewa¿ musi nieustannie monitorowaæ przechodniego piona bia³ych.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | |# | | |---------------------------------------| 5 | | | #K | | | # | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^ | | | | ^ | | |
|---------------------------------------| 2 | | | ^K | | | | ^ | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 16.

Bia³y król ma wolny wybór i mo¿e przemieœciæ siê tam, gdzie chce nie bêd¹c bezpoœrednio zagro¿onym.
Nic wiêc nie przeszkodzi mu w zaatakowaniu i zbiciu czarnych pionów, poniewa¿, gdy czarny król spróbuje
powstrzymaæ marsz bia³ego, przechodni pion bia³ych ruszy do przodu i zmusi nieprzyjacielskiego króla do
podjêcia próby przechwycenia go, daj¹c tym samym woln¹ drogê swojemu królowi. Zgodnie z tym schematem
gra mo¿e przebiegaæ w nastêpuj¹cy sposób:

(1) Kc2-d3 Kc5-d5 (2) Kd3-e3 Kd5-e5 (3) b3-b4 g6-g5 (4) b4-b5 Ke5-d5 (5) b5-b6 Kd5-c6 (6) Ke3-d4
Kc6:b6 (7) Kd4-e5 f5-f4 (8) Ke5-f5 Kb6-c6 (9) Kf5:g5 Kc6-d6 (10) Kg5:f4 Kd6-e6 (11) Kf4-g5 Ke6-f7.

Teraz bia³e wygraj¹ nawet bez piona g2 graj¹c (12) Kg5-f5 etc., jak to wyjaœniono przy okazji diagramu 15.

Z powy¿szego wynika wniosek, ¿e je¿eli jednemu z graczy uda siê uzyskaæ przewagê piona, mo¿e wygraæ
partiê, je¿eli bêdzie w stanie wymieniæ wszystkie bierki, tak, aby pozosta³y jedynie piony. Jednak nie widaæ
jeszcze sposobu, w jaki mo¿na wymusiæ t¹ wymianê. Oczywiste jest, ¿e gracz, który straci³ piona bêdzie
stara³ siê zapobiec wymianom, w nadziei, ¿e uda mu siê nadrobiæ stratê piona prowadz¹c grê swoimi
bierkami. Bêdzie unika³ wymiany z wyj¹tkiem sytuacji, kiedy unikanie jej spowodowa³oby dodatkowe straty.
Prostego przyk³adu dostarcza pozycja przedstawiona na diagramie 17. Bia³e, maj¹c ruch, graj¹ We2-e5,
proponuj¹c wymianê wie¿. Je¿eli czarne spróbuj¹ unikn¹æ wymiany graj¹c Wb5-b6, bia³e mog¹ zbiæ piona f5
wie¿¹ i po tym jak król czarnych odejdzie z szachowanego pola, wezm¹ równie¿ piona g4. Tak wiêc czarne
musz¹ przyj¹æ ofertê wymiany wie¿, a wtedy bia³e wygrywaj¹ id¹c naprzód pionem z linii „c”, który zmusza
czarnego króla do odejœcia na skrzyd³o hetmañskie i pozostawia piony ze skrzyd³a królewskiego bez
wsparcia.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | # | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | #W | | | | # | | #K |
|---------------------------------------| 4 | | ^ | | | | ^K | # | ^ | |---------------------------------------| 3 | | | ^ | | | | ^ | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | ^W | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 17.

Pocz¹tkuj¹cy gracz mo¿e pomyœleæ, ¿e poniewa¿ strata piona w wiêkszoœci przypadków oznacza przegran¹
partiê ze wzglêdu na przemianê piona w hetmana w koñcówce, wskazane mo¿e byæ poœwiêcenie figury

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

je¿eli mo¿na w ten sposób unikn¹æ straty piona. Ten pomys³ jest jednak ca³kowicie b³êdny, poniewa¿ maj¹c
przewagê figury przeciwnik z ³atwoœci¹ zdobêdzie przewagê tylu pionów ilu tylko zechce w dalszym
przebiegu partii. Pozycja na diagramie 18 mo¿e s³u¿yæ za przyk³ad. W przytoczonej dalej sekwencji
posuniêæ przyjêto, ¿e czarne wykonuj¹ najlepsze mo¿liwe posuniêcia, ale zastosowana metoda sprawdza siê
równie¿ w przypadku gdyby czarne gra³y pasywnie, z t¹ tylko ró¿nic¹, ¿e wtedy bia³e wygra³yby szybciej.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | # | # | # | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | # | #K | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | #G | | | | | ^K | ^ | | |---------------------------------------| 3 | | | | ^S | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | | | ^G | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 18. (1) Sd3-c5 Ga4-c6 (2) Ge2-f3 Gc6:f3 (3) Kf4:f3 b7-b6 (4) Sc5-e6 c7-c5 (5) a2-a4 To
posuniêcie zatrzymuje czarne piony, tak, aby skoczek móg³ zaatakowaæ je z lepszym efektem.

(5) ... c5-c4 (6) Se6-c7 Kh6-g7 (7) Sc7-b5 a7-a6 (8) Sb5-d6 Kg7-f6 (9) Sd6:c4 b6-b5 (10) a4:b5 a6:b5 (11)
Sc4-a3 b5-b4 (12) Sa3-c2 b4-b3 (13) Sc2-d4 etc.

Czêsto zdarza siê, ¿e gracz mo¿e oddaæ figurê za jednego czy dwa piony, forsuj¹c koñcówkê, któr¹ mo¿e
wygraæ ze wzglêdu na pozycjê pionów. Diagram 19 dostarcza przyk³adu.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | # | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | #G | | | #K | |---------------------------------------| 5 | ^ | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | ^S | | | | ^K | ^ | | |---------------------------------------| 3 | ^S | # | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | # | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 19. Czarne maj¹ o jedn¹ figurê mniej, ale ich po³¹czone, wolne piony stanowi¹ powa¿n¹ groŸbê.
Najlepsze co mog¹ zrobiæ bia³e, to poœwiêciæ skoczka za dwa piony, poniewa¿ wtedy zostan¹ z dwoma
pionami przeciwko jednemu. Czarne musz¹ ostatecznie oddaæ goñca za piona bia³ych z linii „a”, który
zagra¿a przemian¹ w hetmana, a wtedy bia³e wygraj¹ zbijaj¹c czarnego piona z linii „g” i przemieniaj¹c w
hetmana swojego w³asnego piona. Gra mo¿e toczyæ siê nastêpuj¹co:

(1) Sa3:c2 b3:c2 (2) Sb4:c2 Ge6-d5 (3) Sc2-b4 Gd5-a8 (4) a5-a6 Kh6-g6 (5) a6-a7 Kg6-f6 (6) Sb4-a6 Kf6-e7
(7) Sa6-c7 Ga8-h1 (8) a7-a8H Gh1:a8 (9) Sc7:a8 Ke7-f6 (10) Sa8-c7 Kf6-g6 (11) Sc7-d5 Kg6-h6 (12) Kf4-f5
Kh6-h7 (13) Kf5-g5 Kh7-h8 (14) Kg5-g6 Kh8-g8 (15) Sd5-e7+ Kg8-h8 (16) Se7-f5 Kh8-g8 (17) Sf5:g7
Kg8-h8 (18) Kg6-f7 Kh8-h7 (19) g4-g5 Kh7-h8 (20) Sg7-f5, bia³e nie powinny graæ g5-g6 poniewa¿
spowoduj¹ pata.

(20) ... Kh8-h7 (21) g5-g6+ Kh7-h8 (22) g6-g7+ Kh8-h7 (23) g7-g8H mat.

Koñcówki omówione do tego momentu pokaza³y metodê zwyciêstwa przy pomocy przewa¿aj¹cych si³ i
pocz¹tkuj¹cy gracz mo¿e teraz zrozumieæ, ¿e wiod¹c¹ zasad¹ przyœwiecaj¹c¹ wszystkim manewrom musi byæ
UNIKANIE STRAT MATERIA£U -- niezale¿nie od tego jak niewielkich -- poniewa¿ ostatecznie mog¹
doprowadziæ one do przegranej partii z powodu przemiany jednego piona w hetmana. Nastêpnym etapem
bêdzie odkrycie, w jakich warunkach mo¿liwe jest zdobycie przewagi materialnej i unikniêcie strat w³asnych.
Aby zrozumieæ manewry ataku i obrony, przy pomocy których ten cel osi¹gniemy, niezbêdne jest najpierw
zapoznanie siê ze sposobami wspó³pracy ró¿nych bierek ze sob¹, zrozumienie, gdzie le¿y ich si³a, a gdzie
s³aboœæ. Zanim to wszystko, przynajmniej w zarysie, nie stanie siê dla pocz¹tkuj¹cego gracza jasne, nie
bêdzie on w stanie rozegraæ sensownej partii czy nawet zrozumieæ najbardziej elementarnych zasad strategii.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Czytelnik jest wiêc proszony o pilne przestudiowanie nastêpnego rozdzia³u, w którym omówione s¹
charakterystyczne cechy ró¿nych bierek. W ten sposób szybciej osi¹gnie znaczn¹ si³ê gry, ni¿ gdyby opiera³
siê tylko na doœwiadczeniu zdobytym podczas grania du¿ej liczby partii i próbach dojœcia do wszystkiego
samemu. Nale¿y korzystaæ z wiedzy zgromadzonej przez wiele pokoleñ szachistów.

JAK WSPÓ£PRACUJ¥ RÓ¯NE BIERKI

S¹ dwa podstawowe rodzaje ataku. Z pierwszym z nich mamy do czynienia, gdy jedna bierka jednoczeœnie
atakuje dwie lub wiêcej bierek przeciwnika; z drugim, gdy do ataku na bierkê przeciwnika skierowanych
zostaje wiêcej bierek, ni¿ mo¿e on zgromadziæ do jej obrony. Pocz¹tkuj¹cy, z regu³y, przeprowadza ataki
wy³¹cznie w celu wyeliminowania bierki przeciwnika; jasnym wydaje siê wiêc, ¿e tego rodzaju ataki w
wiêkszoœci przypadków s¹ daremne, poniewa¿ pozwalaj¹ atakowanej bierce przemieœciæ siê na inne pole,
byæ mo¿e bardziej nawet dla niej korzystne. Przewaga jednoczesnego atakowania dwóch bierek jest
oczywista, choæby z tego wzglêdu, ¿e prawdopodobnie tylko jedn¹ bêdzie mo¿na uratowaæ. Z kolei korzyœæ
wynikaj¹ca z atakowania wiêksz¹ liczb¹ bierek ni¿ jest ich zgromadzonych do obrony jest nie mniej oczywista,
ale trudniej jest taki atak przeprowadziæ. Po³¹czenie obu tych metod ataku stanowi sekret udanej wspó³pracy
bierek.

Na kolejnych diagramach przedstawione s¹ proste ilustracje elementarnych przypadków takich ataków. Takie
pozycje czêsto pojawiaj¹ siê w partiach pocz¹tkuj¹cych z racji czêstego ustawiania przez nich bierek na
niekorzystnych pozycjach. Podczas studiowania tych przypadków oko pocz¹tkuj¹cego zaznajomi siê z tymi
niebezpiecznymi formacjami bierek i nauczy siê przewidywaæ zagro¿enia z nimi zwi¹zane.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | | #K | | #S | #W | |---------------------------------------| 7 | # | #G | # |
| #G | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | # | #S | # | | #H | | | |---------------------------------------| 5 | | |
| | # | | | | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^S | ^ | ^G
| ^S | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | |
^H | | ^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 20. Jest to szczególnie prawdziwe w przypadku pozycji matuj¹cych, przedyskutowanych dalej, w
po³¹czeniu z atakami hetmana w grze œrodkowej. S¹ to w dziewiêædziesiêciu przypadkach na sto te ataki,
których ofiar¹ staje siê pocz¹tkuj¹cy gracz w pocz¹tkowych stadiach gry, graj¹c z doœwiadczonym
przeciwnikiem.

W pozycji przedstawionej na diagramie 20, bia³e maj¹c ruch, wygrywaj¹ wymianê i w zasadzie ca³¹ grê, graj¹c
(1) Sc3-d5. Tym posuniêciem atakuj¹ hetmana i jednoczeœnie piona c7. Czarne, aby nie straciæ hetmana,
musz¹ go przesun¹æ, ale nie s¹ w stanie umieœciæ go na polu, na którym broni³by on piona c7.

+---------------------------------------+ 8 | #W | #S | #G | | #K | #G | | #W | |---------------------------------------| 7 | # |
# | # | | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | | #H | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | #
| | | | |---------------------------------------| 4 | | | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^S | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | ^H | ^K |
^G | ^S | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 21. Tak wiêc w nastêpnym ruchu bia³e wezm¹ piona, szachuj¹c jednoczeœnie króla i atakuj¹c
wie¿ê na a8. Król musi odejœæ na inne pole i skoczek zbija wie¿ê.

Ca³kiem czêsto taki atak skoczkiem wygrywa hetmana, je¿eli przeciwnik nie jest bieg³y w tego rodzaju
sytuacjach. Je¿eli w pozycji z diagramu 21 bia³e zagraj¹ (1) Sc3-d5, czarne musz¹ chroniæ piona c7
przesuwaj¹c hetmana na d8 lub d6, ale nie na c6; to ostatnie posuniêcie spowodowa³oby nastêpuj¹c¹
kontynuacjê (2) Gf1-b5, Hc6:b5; (3) Sd5:c7+ i (4) Sc7:b5.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

+---------------------------------------+ 8 | #W | #S | #G | | #K | #G | | #W | |---------------------------------------| 7 | # |
# | # | | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | # | #S | | | |---------------------------------------| 5 | #H |
| | | | | | | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | ^ | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^S | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | ^G | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | ^H |
^K | | ^S | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 22. Czasami dwie bierki bior¹ udzia³ w podwójnym ataku w ten sposób, ¿e linia ataku jednej z
nich zostaje odkryta przez drug¹. Tak wiêc, w pozycji na diagramie 22, do której mo¿e dojœæ po serii
posuniêæ:

(1) e2-e4 d7-d5 (2) e4:d5 Hd8:d5 (3) Sb1-c3 Hd5-a5 (4) d2-d4 Sg8-f6 (5) Gf1-c4 e7-e6 (6) Gc1-d2 bia³e gro¿¹
zagraniem (7) Sc3-d5, odkrywaj¹cym atak goñca z d2 na czarnego hetmana i w tym samym momencie
atakuj¹c piona na c7, którego czarne nie s¹ w stanie dalej broniæ.

Zagro¿enia tego typu czêsto wystêpuj¹ w po³¹czeniu z odkrytym szachem. Jako przyk³ad mo¿e pos³u¿yæ
nastêpuj¹ce otwarcie:

(1) e2-e4 e7-e5 (2) Sg1-f3 Sg8-f6 (3) Sf3:e5 Sf6:e4 (4) Hd1-e2 Se4-f6 Ostatnie posuniêcie czarnych wystawia
ich króla na odkrytego szacha i bia³e wykorzystuj¹c szansê wygrywaj¹ hetmana posuniêciem

(5) Se5-c6+.

Po skoczku, drugi pod wzglêdem czêstoœci wystêpowania pozycji odpowiednich dla podwójnego ataku jest
hetman. Dwa typowe przyk³ady s¹ pokazane na nastêpnych diagramach.

Po otwarciu:

(1) e2-e4 e7-e5 (2) f2-f4 Gf8-c5 (3) f4:e5?? osi¹gniêta zostaje pozycja przedstawiona na diagramie 23, w
której czarne wygrywaj¹ wie¿ê posuniêciem Hd8-h4+. Bia³e nie mog¹ odpowiedzieæ (4) Ke1-e2 ze wzglêdu
na Hh4:e4 i mat. Ich jedyna obrona to (4) g2-g3, po czym nast¹pi Hh4:e4, z jednoczesnym atakiem na króla i
wie¿ê.

To otwarcie oferuje kolejn¹ mo¿liwoœæ zademonstrowania niebezpiecznej mobilnoœci hetmana. Zamiast (3)
f4:e5 bia³e mog¹ zagraæ (3) Sg1-f3. Gra mo¿e dalej przebiegaæ w nastêpuj¹cy sposób: (3) ... d7-d6 (4) Gf1-c4
Sg8-f6 (5) f4:e5 d6:e5 i znowu bia³e nie mog¹ wygraæ piona e5 ze wzglêdu na to, ¿e (6) Sf3:e5 spotka siê z
odpowiedzi¹ Hd8-d4, z jednoczesnym atakiem hetmana na skoczka i goñca oraz groŸb¹ mata na f2.

+---------------------------------------+ 8 | #W | #S | #G | #H | #K | | #S | #W | |---------------------------------------| 7 |
# | # | # | # | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | #G
| | ^ | | | | |---------------------------------------| 4 | | | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | ^S | ^G |
^H | ^K | ^G | ^S | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 23. Diagram 24 pokazuje typowy przypadek podwójnego ataku hetmana w po³¹czeniu z inn¹
figur¹. Bia³e graj¹ Gb5-d3 i czarne nie mog¹ roszowaæ ze wzgldu na Hf3-e4 z groŸb¹ mata He4:h7 i
jednoczesnym atakiem na goñca e7 po raz drugi, podczas gdy goniec ten jest broniony tylko raz. Czarne
musz¹ broniæ siê przed matem albo posuniêciem g7-g6 albo f7-f5 lub te¿ Hc5-h5, a wtedy bia³e bior¹ goñca.

Podczas roszady na stronie królewskiej gracz musi zawsze byæ œwiadomym zagro¿enia atakiem hetmana czy
innej figury na piona linii „h”.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | # | # | # |
# | #G | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | ^G | #H |
| | | | | |---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^ | | | ^H | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | ^G | | ^W
| | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 24.

W przedstawionym powy¿ej przypadku hetmanowi asystowa³ goniec. W ataku na h7 mo¿e pomagaæ skoczek
z pola g5 czy te¿ f6. Czêœciej dzia³a on z g5, poniewa¿ zwykle f6 jest dla niego niedostêpne z racji piona g7,
który broni tego pola. W wiêkszoœci przypadków skoczek przemieszcza siê na g5 z f3, a hetman atakuje pole
h7 z h5, na które to pole przybywa ze swojej pozycji pocz¹tkowej d1. Tak wiêc, je¿eli czarne nie mog¹ broniæ
h7 swoim skoczkiem z f6 lub goñcem, na przyk³ad z f5 lub g6, jedynym zabezpieczeniem z regu³y jest
przesuniêcie piona na h6. Pozycja na diagramie 25 mo¿e s³u¿yæ za przyk³ad.

+---------------------------------------+ 8 | #W | #S | #G | #H | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | # |
# | # | # | #S | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | |
#G | | | | | | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | # | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | ^S |
| | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W |^S | ^G |
^H | ^K | | | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 25

Ostatnim posuniêciem czarnych by³o Sg8-e7, podczas gdy generalnie preferowane w otwarciach jest Sg8-f6,
zabezpieczaj¹ce piona h7 przed przysz³ymi atakami. Bia³e mog¹ teraz zagraæ Sf3-g5, atakuj¹c piona f7 drugi
raz, poniewa¿ jest on ju¿ atakowany goñcem z c4. Adept szachowy, w swojej obecnej fazie szachowego
rozwoju, mo¿e jeszcze nie rozumieæ, dlaczego czarne powinny byæ tak zatroskane obron¹ piona f7, maj¹c na
uwadze, ¿e czarne maj¹ przewagê piona, tak wiêc ewentualna jego strata tylko wyrówna wartoœæ materia³u
obu stron, zamiast daæ bia³ym przewagê. Jednak póŸniej, w trakcie dyskusji poœwiêconej otwarciom, stanie
siê jasne, ¿e w pozycji przedstawionej na diagramie czarne musz¹ ze wszystkich si³ broniæ piona f7, inaczej
ich po³o¿enie wkrótce stanie siê beznadziejne z uwagi na ods³oniêt¹ pozycjê króla.

S¹ tylko dwa sposoby, jakimi czarne mog¹ obroniæ piona na f7. Jeden polega na ruchu piona z linii „d” na
pole d5, co spowoduje zablokowanie diagonali goñca bia³ych; drugi polega na wykonaniu roszady, przez co
wie¿a zapewnia wymagan¹ ochronê piona f7. Wtedy niekorzystne stanie siê dla bia³ych zbicie piona,
poniewa¿ bêd¹ musia³y oddaæ skoczka i goñca za wie¿ê i piona.

Z dwóch wymienionym mo¿liwoœci, tylko pierwsza jest odpowiednia. Gdyby czarne wykona³y roszadê,
da³yby bia³ym okazjê do przeprowadzenia ataku na s³abego piona h7, skoczkiem lub hetmanem, przeciwko
czemu czarne nie s¹ w stanie wystawiæ satysfakcjonuj¹cej obrony. Partia mo¿e przebiegaæ nastêpuj¹co:

(1) Sf3-g5 o-o (2) Hd1-h5 h7-h6

Jest to jedyny sposób obrony przeciwko groŸbie mata Hh5:h7. Ale posuniêcie hetmana bia³ych zawiera
podwójn¹ groŸbê. Niesie ze sob¹ trzeci atak na piona f7 i obrona tego ostatniego w koñcu upada, powoduj¹c,
¿e czarne musz¹ oddaæ jednak wiêcej materia³u.

(3) Sg5:f7 Wf8:f7

Czarne musz¹ poœwiêciæ materia³ w tej wymianie. Je¿eli wykona³yby ruch hetmanem, atakowanym przez
skoczka, wystawi³yby króla na zabójczego podwójnego szacha: (4) Sf7:h6++, Kg8-h8 lub h7; (5) Sh6-f7+
(odkryty), Kh8-g8; (6) Hh5-h8 mat. Po oddaniu wie¿y za skoczka w trzecim posuniêciu czarne przegrywaj¹

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

partiê, z tego wzglêdu, ¿e, jak to zosta³o wyjaœnione w poprzednim rozdziale, bia³e mog¹ po prostu
wymieniæ wszystkie bierki i wymusiæ wygran¹ w koñcówce, maj¹c przewagê materia³u.

Innym polem, które czêsto po roszadzie na skrzydle królewskim jest punktem ataku hetmana w po³¹czeniu ze
skoczkiem lub goñcem jest g7. Diagram 26 ukazuje kilka mo¿liwoœci tego rodzaju ataku. Bia³e maj¹ ruch i
mog¹ zagraæ (1) Hd2-g5, atakuj¹c drugi raz piona g7, który jest broniony tylko raz. Posuniêcie to zagra¿a
jednak nie tylko wygraniem piona, ale równie¿ ca³ej partii, poniewa¿ zbijaj¹c piona hetmanem bia³e zamatuj¹
króla czarnych.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # | # | | | #
| # | # | |---------------------------------------| 6 | | #G | | # | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | #H | | # | ^S
| | | |---------------------------------------| 4 | | #S | | | ^ | | | ^G | |---------------------------------------| 3 | | ^ | | ^ | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | ^ | ^ | ^H | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | | | ^W |
^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 26

Jedyn¹ obron¹ w dyspozycji czarnych jest g7-g6, ale to posuniêcie pomaga tylko na krótk¹ metê. Bia³e mog¹
wymusiæ mata w kilku posuniêciach na kilka sposobów. Oto jeden z nich:

(2) Sf5-h6+ Kg8-g7

Je¿eli król odejdzie na h8 bia³e matuj¹ Hg5-f6.

(3) Hg5-f6+ Kg7:h6 (4) Gh4-g5+ Kh6-h5 (5) h2-h3

i nie mo¿na zapobiec matowi pionem g4. Oto inny sposób:

(2) Hg5-h6 g6:f5 (3) Gh4-f6

i nie mo¿na unikn¹æ mata Hh6-g7.

Pozycja na diagramie 26 umo¿liwia bia³ym jeszcze innym atak matuj¹cy, pokazuj¹cy mo¿liwoœci matowania
goñcem i skoczkiem w grze œrodkowej, ku czemu okazja nadarza siê czêœciej ni¿ wiêkszoœæ graczy s¹dzi.
Bia³e mog¹ zagraæ (1) Gh4-f6 zamiast Hd2-g5 jak to uprzednio sugerowaliœmy. Czarne nie mog¹ zbiæ goñca
poniewa¿ bia³e mog¹ kontynuowaæ Hd2-h6 i Hh6-g7 mat. Czarne nie mog¹ równie¿ przsun¹æ piona na g6,
poniewa¿ wtedy bia³e mog¹ daæ natychmiast mata Sf5-h6. Tego ostatniego mata skoczkiem i goñcem bia³e
mog¹ przeforsowaæ, nawet je¿eli czarne nie przesun¹ piona na g6, ale wykonaj¹ jakiekolwiek inne posuniêci,
jak na przyk³ad Hc5:c2. Bia³e mog¹ wtedy wykonaæ zaskakuj¹ce posuniêcie Hd2-h6, pozwalaj¹c czarnym
zbiæ hetmana. Bij¹c hetmana czarne, jednak znowu sprowadzaj¹ groŸbê mata Sf5-h6.

Jedynym posuniêciem, które mog¹ wypróbowaæ czarne w odpowiedzi na (1) Gh4-f6 jest h7-h6, zapobiegaj¹ce
zajêciu pola g5 przez hetmana. Teraz nie bêdzie mo¿liwe Hd2:h6 poniewa¿ po g7:h6 bia³e nie dadz¹ mata
Sf5:h6, bo pole h7 pozostanie wolnym dla czarnego króla.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | | #W | | #K | |---------------------------------------| 7 | # | # |
# | # | ^S | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | #S | | |
^W | | | | |---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | ^ | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | ^G | ^H
| | | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 27.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Bia³e mog¹ jednak ³atwo wygraæ poprzez (2) Sf5:h6+. Je¿eli czarne wezm¹ skoczka, bia³e matuj¹ Hd2:h6 i
Hh6-g7. Je¿eli czarne nie wezm¹ skoczka ale zagraj¹ Kg8-h7, bia³e wracaj¹ skoczkiem na f5, ponownie gro¿¹c
Hd2-g5 i Hg5:g7. (3) ..., Wf8-g8 nie ratuje ze wzglêdu na (4) Hd2-g5 z groŸb¹ mata na h5, czemu zapobiec
mo¿na jedynie poprzez ruch pionem na g6 lub posuniêcie wie¿¹, po którym bia³e i tak matuj¹ Hg5-h6 lub
Hg5:g7.

Pozostaje przedstawienie przyk³adów wspó³pracy wie¿ z innymi figurami. Diagram 27 pokazuje jedn¹ z
pozycji, w jakiej czêsto mo¿e znaleŸæ siê pocz¹tkuj¹cy gracz.

+---------------------------------------+ 8 | | | #W | | | | #K | | |---------------------------------------| 7 | ^W | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | # | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | ^ |
|---------------------------------------| 4 | | #G | | | ^S | | | | |---------------------------------------| 3 | # | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^K | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 28.

Bia³e graj¹ (1) Hd1-h5 i je¿eli czarne wykonaj¹ jakieœ neutralne posuniêcie, bia³e matuj¹ poprzez (2)
Hh5:h7+, Kh8:h7; (3) We5-h5.

Czarne mog¹ próbowaæ obrony (1) ..., g7-g6. Bia³e kontynuuj¹ wtedy (2) Hh5-h6 i znowu czarne nie mog¹
wykonaæ neutralnego posuniêcia takiego jak na przyk³ad d7-d6, ze wzglêdu na to, ¿e bia³e mog¹ wtedy
wymusiæ innego mata w dwóch posuniêciach, to znaczy (3) We5-h5 (zagra¿aj¹ce Hh6:h7), g6:h5; (4) Hh6-f6
i mat.

Czêœciej ni¿ pokazany powy¿ej mat wie¿¹ i skoczkiem, wystêpuje inny przypadek, czêsto spotykany w
koñcówkach i zilustrowany diagramem 28.

Bia³e graj¹ Se4-f6+ i czarne nie mog¹ odejœæ królem do naro¿nika poniewa¿ wie¿a matuje na h7. Po Kg8-f8
bia³e remisuj¹ z powodu wiecznego szacha; poniewa¿ po (2) Sf6-h7+, Kf8-e8; (3) Sh7-f6+ król musi wróciæ
na f8, bo na d8 zosta³by zamatowany po Wa7-d7. W konsekwencji, bia³e mog¹ w nieskoñczonoœæ
szachowaæ króla skoczkiem na h7 i f6.

+---------------------------------------+ 8 | | | #W | | #W | | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | | | | | # | | |
|---------------------------------------| 6 | | # | | | # | | # | | |---------------------------------------| 5 | #H | | | # | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | #S | | | | ^ | | ^G | |---------------------------------------| 3 | | ^ | | | ^ | ^W | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | | | | ^H | | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | | | | ^W | | | | ^K |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 29. Przyk³ad wspó³pracy wie¿y i goñca pokazuje diagram 29. Bia³e graj¹ Gh4-f6 i nie ma
sposobu na to by czarne zapobieg³y matowi gro¿¹cemu w wyniku posuniêæ Wf3-h3 i Wh3-h8.

Oczywistym jest, ¿e si³a wie¿ bêdzie ros³a w miarê pustoszenia szachownicy w wyniku wymiany bierek,
poniewa¿ powstanie wtedy wiêcej otwartych linii, w których bêd¹ one mog³y operowaæ. Jednymi z
najwa¿niejszych linii, jakie powinny -- zw³aszcza w koñcówce -- zajmowaæ wie¿e, s¹ te, w których stoj¹
naj³atwiejsze do zaatakowania piony przeciwnika, to znaczy w wiêkszoœci przypadków, druga lub
odpowiednio siódma linia. Je¿eli obie wie¿e wspó³pracuj¹ ze sob¹ w tej linii, zwykle w krótkim czasie
decyduj¹ o zwyciêstwie.

Nastêpuj¹cy przyk³ad pochodzi z gry mistrzowskiej. Je¿eli chodzi o materia³, gracze s¹ praktycznie w takiej
samej sytuacji, poniewa¿ hetman wart jest tyle co dwie wie¿e, podczas gdy skoczek i goniec s¹ w przybli¿eniu
równe czarnej wie¿y i pionowi (czarne maj¹ przewagê piona). Pion na a4 jest doœæ groŸny dla bia³ych,

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

poniewa¿ potrzebuje tylko trzech ruchów aby przemieniæ siê w figurê. Z drugiej strony zdwojone wie¿e w
siódmej linii daj¹ bia³ym mo¿liwoœæ tak silnego ataku na czarnego króla, ¿e mog¹ wymusiæ mata zanim
czarne skonsumuj¹ korzyœci wynikaj¹ce z posiadania przechodniego piona.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | #W | #K | | | |---------------------------------------| 7 | | # | ^W | ^W | | #
| # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | # | | | | ^ | ^S | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | ^ | ^G |
|---------------------------------------| 2 | #H | | | | | ^ | | ^ | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | ^K | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 30.

Posuniêcie maj¹ bia³e. Je¿eli hetman czarnych nie obroni piona f7, bia³e mog¹ daæ mata w piêciu
posuniêciach: (I) Wd7:f7+, Kf8-g8; (2) Wf7:g7+, Kg8-h8 (nie Kg8-f8 ze wzglêdu na Wc7-f7 mat); (3)
Wg7:h7+, Kh8-g8; (4) Wh7-g7+ i Sf4-g6 mat.

Tak wiêc bia³e spróbuj¹ zablokowaæ diagonalê, na której hetman broni groŸby mata, a mog¹ tego dokonaæ
graj¹c (1) Sf4-d5. Czarne nie s¹ w stanie obroniæ f7 i musz¹ broniæ g7 lub h7, albo zostan¹ zamatowane. W
analizowanej partii czarne zagra³y Ha2-a1+; (2) Kg1-g2, a4-a3. Po (3) Wd7:f7+, Kf8-g8 nie by³oby korzystne
dla bia³ych wzi¹æ na g7 i oddaæ dwie wie¿e za hetmana, poniewa¿ nie mia³yby wtedy ju¿ mo¿liwoœci ataku,
podczas gdy czarne w dalszym ci¹gu posiada³yby groŸnego piona w linii „a”. W miarê mo¿liwoœci powinny
raczej staraæ siê ponownie zablokowaæ diagonalê czarnego hetmana. Powy¿sze rozwa¿ania podsuwaj¹
posuniêcie (4) Sd5-f6+. Po g7:f6 wie¿e bia³ych mog¹ dzia³aæ bez przeszkód w siódmej linii i skorzystaj¹ z
tego z zabójczym skutkiem. Bia³e wymuszaj¹ mata poprzez (5) Wf7-g7+, Kg8-h8; (6) Wg7:h7+, Kh8-g8; (7)
Wh7-g7+, Kg8-h8; (8) Gh3-f5! Teraz grozi Wg7-g4 i nastêpnie Wc7-h7 mat, a czarne nie maj¹ ju¿ na to
obrony.

W otwarciu i grze œrodkowej, najwiêkszym zagro¿eniem ze strony wie¿ jest “wi¹zanie” figur przeciwnika.
Co to oznacza, pokazuje diagram 31. Przypuœæmy, ¿e czarne, aby ocaliæ skoczka na f6, którego bia³e
w³aœnie zaatakowa³y pionem e5, graj¹ Sf6-g4 i po (2) h2-h3 bior¹ piona e5 skoczkiem z g4. Wtedy bia³e
wygrywaj¹ figurê poprzez (3) Sf3:e5, Sc6:e5; (4) Wf1-e1. To posuniecie “zwi¹zuje” czarnego skoczka z
zajmowanym przez niego polem, poniewa¿, je¿eli skoczek odszed³by z tego miejsca, król by³by wystawiony
na atak wie¿y bia³ych. (4) ..., d7-d6 lub Hd8-e7 nie stanowi wystarczaj¹cej obrony, poniewa¿ bia³e ponownie
atakuj¹ skoczka posuniêciem (5) f2-f4.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | # | # |
# | # | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | #S | | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | |
#G | | ^ | | | | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | # | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | ^S |
| | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | ^S | ^G |
^H | | ^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 31.

Figurami, które zastosowaæ mo¿na do wi¹zania bierek nieprzyjaciela s¹ oprócz wie¿, hetman i goñce;
w³aœciwie, wi¹zanie stanowi g³ówne pole aktywnoœci goñca w trakcie gry. Ju¿ po kilku pierwszych
posuniêciach, z regu³y, jeden z goñców znajduje sposobnoœæ zwi¹zania wrogiego skoczka. Na przyk³ad:

(1) e2-e4 e7-e5 (2) Sg1-f3 Sb8-c6 (3) Gf1-b5 i gdy tylko pion d7 przesunie siê daj¹c wyjœcie goñcowi z c8,
skoczek na c6 jest zwi¹zany.

Lub te¿:

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

(1) d2-d4 d7-d5 (2) Sg1-f3 Sg8-f6 (3) c2-c4 e7-e6 (4) Gc1-g5 i skoczek na f6 jest zwi¹zany, poniewa¿ w
przypadku jego odejœcia zostanie zbity hetman.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # | # | #G |
#H | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | #G | #S | | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | | |
| # | | ^G | | |---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^G | ^S | ^ | |
^S | | ^ | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | ^H | | ^ | ^ | | |---------------------------------------| 1 | ^W | |
| | ^W | | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 32. Niekorzystne po³o¿enie zwi¹zanej bierki bierze siê st¹d, ¿e czêsto przeciwnik dla jej
zaatakowania mo¿e zgromadziæ wiêcej bierek ni¿ mo¿na zgromadziæ dla jej obrony. Pozycja na diagramie
32 mo¿e s³u¿yæ za ilustracjê.

Dwie bierki czarnych s¹ zwi¹zane - skoczek na f6 i pion na e5 i z obu tych zwi¹zañ bia³e mog¹ odnieœæ dla
siebie korzyœci.

Pion na e5 jest atakowany dwukrotnie i broniony dwukrotnie. Bia³e nie mog¹ go zbiæ, poniewa¿ strac¹
skoczka i wie¿ê, a wezm¹ tylko skoczka i piona. Ale mog¹ wygraæ piona graj¹c (1) d3-d4. W ten sposób
atakuj¹ piona po raz trzeci i mimo i¿ czarne mog¹ go obroniæ równierz po raz trzeci wie¿¹ na e8, taka obrona
nie jest skuteczna, poniewa¿ czarne strac¹ piona, skoczka i hetmana za piona, skoczka i wie¿ê.

Posuniêcie e5-e4 w odpowiedzi na d3-d4 równie¿ na niewiele siê zda; poniewa¿ na e4 pion jest atakowany
dwukrotnie, a tylko raz broniony (nie mo¿na liczyæ skoczka na f6, bo jest zwi¹zany goñcem na g5).
Wszystko, czego bia³e musz¹ dokonaæ to najpierw wzi¹æ skoczka na f6 i dopiero wtedy zbiæ piona na e4.

Pozostaje ustaliæ czy w odpowiedzi na (1) d3-d4 czarne mog¹ wzi¹æ piona goñcem lub skoczkiem.
Najwidoczniej jest to mo¿liwe, poniewa¿ pion d4 jest chroniony tylko przez skoczka f3 i hetmana. Istotnie,
kombinacja bêdzie prawid³owa, je¿eli goniec na d7 bêdzie dostatecznie broniony. Poniewa¿ tak nie jest, bia³e
wygrywaj¹ figurê w nastêpuj¹cy sposób:

(1) d3-d4 Gb6:d4 (2) Sf3:d4 Sc6:d4 (3) Hd2:d4 e5:d4 (4) We1:e7 d4:c3

Do tego momentu mia³a miejsce wyrównana wymiana bierek, ale teraz czarne trac¹ goñca, atakowanego przez
wie¿ê bia³ych, poniewa¿ bia³e mog¹ usun¹æ skoczka broni¹cego goñca.

(5) Gg5:f6 g7:f6 (6) We7:d7 etc.

Zamiast graæ (1) d3-d4 i korzystaæ z przewagi jak¹ daje zwi¹zanie piona e5, bia³e mog¹ skierowaæ swój atak
przeciwko innej zwi¹zanej bierce czarnych, to znaczy skoczkowi na f6. Mog¹ graæ (1) Sc3-d5, zaatakowaæ
hetmana i jednoczeœnie po raz drugi skoczka na f6. Jak bia³e mog¹ osi¹gn¹æ korzyœæ z tego podwójnego
ataku nie bêdzie oczywiste dla pocz¹tkuj¹cego, poniewa¿ czarne mog¹ odpowiedzieæ He7-d6 lub He7-d8
broni¹c swojego skoczka równie¿ dwa razy. Rzeczywiœcie, bia³e nic nie zyskuj¹ na f6, na polu, wzglêdem
którego skierowane jest zwi¹zanie, ale wykorzystuj¹ zwi¹zanie dla wymuszenia rozerwania ³añcucha pionów
chroni¹cych czarnego króla, poprzez wymianê na f6, zmuszaj¹c czarne do odbicia pionem z g7. Przewaga
pozycyjna osi¹gniêta dziêki przerwaniu ³añcucha czarnych pionów bêdzie omówiona dalej, podczas
omawiania strategii gry œrodkowej.

POŒWIÊCENIA

Mówimy, ¿e gracz dokonuje POŒWIÊCENIA, je¿eli pozwala na zbicie pewnej iloœci swojego materia³u nie
uzyskuj¹c rekompensaty w postaci materia³u nieprzyjaciela. Oczywiœcie nikt nie bêdzie postêpowa³
œwiadomie w ten sposób, je¿eli nie przewiduje uzyskania jakichœ innych korzyœci w zamian za stratê

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

materia³u. Ta rekompensata mo¿e mieæ postaæ przewagi pozycyjnej. Poniewa¿ przewaga pozycyjna ma
miejsce wtedy, gdy powstaje mo¿liwoœæ dania mata lub zdobycia materia³u, jasne jest, ¿e poœwiêcaj¹c
materia³ intencj¹ gracza nigdy nie jest dawaæ wiêcej ni¿ braæ, przeciwnie – oczekuje, ¿e uzyska wiêcej ni¿
straci. Innymi s³owy poœwiêcenie, prawid³owo wykonane, jest strat¹ tylko TYMCZASOWY¥ i bardzo
szybko zwraca siê w postaci takiej samej iloœci materia³u, je¿eli nie wiêkszej, lub te¿ w postaci ataku,
którego ofiar¹ stanie siê nieprzyjacielski król.

Im mniej oczywisty jest sposób, w jaki gracz odzyska poœwiêcony materia³, czy te¿ urzeczywistni inny
rodzaj przewagi, tym piêkniejszy wydaje siê manewr poœwiêcenia. Je¿eli skutkiem poœwiêcenia jest
bezpoœredni atak matuj¹cy na króla, nietrudno jest taki rozwój wypadków przewidzieæ, zak³adaj¹c
znajomoœæ przez graczy typowych pozycji matuj¹cych, z których wiele zosta³o omówionych w poprzednim
rozdziale. Nastêpne diagramy pokazuj¹ przyk³ady poœwiêceñ, jakie czêsto maj¹ miejsce w rzeczywistych
partiach.

W pozycji przedstawionej na diagramie 33 je¿eli bia³e maj¹ ruch, mog¹ wymusiæ mata podobnego do tego,
objaœnionego przy okazji diagramu 29 graj¹c wie¿¹ na g3. Najlepszym zabezpieczeniem przed posuniêciem
Wg3:g7 jest ruch pionem: f7-f6. Ale graj¹cy czarnymi, nie znaj¹cy pozycji matuj¹cej z diagramu 29, mo¿e byæ
sk³onny zagraæ pionem g7-g6, a wtedy bia³e forsuj¹ mata poœwiêcaj¹c hetmana na h7.

(1) Wf3-g3 g7-g6 (2) Hh5:h7+ Kg8:h7 (3) Wg3-h3+ Kh7-g8 (4) Wh3-h8+

Czarne mog¹ przed³u¿yæ swoj¹ agoniê o jeden ruch ustawiaj¹c swojego hetmana na h4 w trzecim posuniêciu.
+---------------------------------------+ 8 | | | #W | | | | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # | #W | | #H |
# | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | #S | | # | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | # | | | | ^H
| |---------------------------------------| 4 | | | | | | ^ | | | |---------------------------------------| 3 | | ^ | | | ^ | ^W | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^G | ^ | | | | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | | | | ^K | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 33 W pozycji przedstawionej na diagramie 34 bia³e rozpoczynaj¹ atak matuj¹cy posuniêciem (1)
f5-f6. Jedynym posuniêciem pozwalaj¹cym unikn¹æ mata na g7 jest ruch pionem g7-g6. Celem bia³ych bêdzie
teraz wejœcie hetmanem na pole h6 z ponown¹ groŸb¹ mata na g7. Zagraj¹ wiêc Hg3-f4 b¹dŸ Hg3-g5. Czarne
nie maj¹ innego sposobu obrony ni¿ Kg8-h8, a potem Wf8-g8. Ale po Kg8-h8; Hf4-h6, Wf8-g8 bia³e graj¹
Wf1-f3 i czarne nie s¹ w stanie powstrzymaæ bia³ych przed poœwiêceniem hetmana na h7 i daniem mata
wie¿¹: Wf3-h3.

Je¿eli hetman czarnych sta³by na c5, zamiast b5, mog³yby one zapobiec matowi odchodz¹c wie¿¹ z f8, i
stawiaj¹c tam hetmana. W ten sposób pole g7 zosta³oby obronione.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # | | | | # |
# | # | |---------------------------------------| 6 | | | #S | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | #H | | # | ^ | ^ | | |
|---------------------------------------| 4 | | | # | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | ^H | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | | ^G | | | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | | | ^W | |
^K | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 34.

Mat wie¿¹ i skoczkiem przedstawiony w pozycji na diagramie 28 pojawia siê w kilku wariantach gry bêd¹cych
rezultatami nastêpuj¹cej sytuacji:

+---------------------------------------+ 8 | | | | #W | | #S | | #K | |---------------------------------------| 7 | # | #G | #H | |
#W | # | # | | |---------------------------------------| 6 | | # | | | # | | | # | |---------------------------------------| 5 | | | # | | ^ |
| | ^H | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | ^ | ^S | | ^W | | |---------------------------------------| 3 | | | ^ |

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

^W | | | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | | | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | ^K
| | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 35.

Bia³e zaczynaj¹ swój atak matuj¹cy od (1) Se4-f6. Grozi poœwiêcenie hetmana na h6 i mat wie¿¹ na g8.
Posuniêcie skoczkiem bia³ych trudno jest nazwaæ poœwiêceniem z tego wzglêdu, ¿e czarne nie mog¹ wzi¹æ
skoczka ze wzglêdu na Hh5:h6+, Sf8-h7; Hh6-g7 mat. Jedynym sposobem na oddalenie groŸby bia³ych jest
(1) ..., Sf8-g6. Jednak rozwi¹zanie to jest tylko tymczasowe poniewa¿ bia³e kontynuuj¹ (2) Wd3-h3 gro¿¹c
Hh5-g5, Wh3:h6+ i Hg5:h6 mat, a jest to groŸba, przed którym czarne nie s¹ w stanie siê obroniæ. Bia³e mog¹
poœwiêcaj¹c na h6 hetmana zamiast wie¿y, bardzo wczeœnie wymusiæ mata. Ale po (3) Hh5:h6, g7:h6; (4)
Wh3:h6+, Kh8-g7; (5) Wh6-h7+, Kg7-f8; (6) Wh7-h8+ czarne nie wezm¹ wie¿y poniewa¿ bia³e dadz¹ mata
Wg4-g8, wracaj¹ wiêc królem na g7 i bia³e nie mog¹ zrobiæ nic lepszego ni¿ daæ wiecznego szacha wie¿¹ na
h7 i h8.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | | #G | | | |
# | # | # | |---------------------------------------| 6 | # | #S | #S | | # | | | | |---------------------------------------| 5 | | # | # |
# | ^ | | | | |---------------------------------------| 4 | | | | ^ | | ^ | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^ | ^G | | ^S
| | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | | ^S | | | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | ^H | |
^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 36. W pozycji przedstawionej na diagramie 36 bia³e mog¹ przeprowadziæ atak, który w pewien
sposób przypomina sposób gry pokazany przy okazji diagramu 25. (1) Sf3-g5 nie prowadzi do niczego,
poniewa¿ czarne obroni¹ siê posuniêciami pionów na g6 lub h6. Bia³e maj¹ mo¿liwoœæ przeprowadzenia
znacznie bardziej bezpoœredniego ataku na króla czarnych. Dokonaæ tego mog¹ przez poœwiêcenie (1)
Gd3:h7+. Po Kg8:h7; (2) Sf3-g5+, Kh7-g8; (3) Hd1-h5 czarne mog¹ uchroniæ siê przed matem tylko
poœwiêcaj¹c swojego hetmana za skoczka bia³ych. (3) ..., Wf8-e8 z perspektyw¹ ucieczki króla na e7 przez f8,
je¿eli zosta³by zaatakowany poprzez Hh5-h7 i Hh7-h8, mo¿e zostaæ udaremnione przez bia³e poprzez (4)
Hh5:f7+, Kg8-h8; (5) Hf7-h5+, Kh8-g8; (6) Hh5-h7+, Kg8-f8; (7) Hh7-h8+, Kf8-e7; (8) Hh8:g7 mat. Przed
dokonaniem poœwiêcenia goñca, bia³e powinny oczywiœcie upewniæ siê, ¿e czarne nie mog¹ siê uratowaæ,
unikaj¹c ataku gro¿¹cego po Hf7-h5. Czarne istotnie mog¹ unikn¹æ tego wariantu odchodz¹c królem na g6
zamiast na g8 w drugim posuniêciu. Ale równie¿ i w tym przypadku bia³e maj¹ wygrywaj¹c¹ kontynuacjê.
Mog¹ zagraæ (3) Hd1-g4 gro¿¹c biciem hetmana czarnych i odkrytym szachem poprzez Sg5:e6. Je¿eli czarne
przesun¹ hetmana, bia³e i tak dadz¹ odkrytego szacha, zmuszaj¹c króla do odejœcia na h7 co prowadzi do
zamierzonego oryginalnie wariantu. Je¿eli, z drugiej strony, czarne spróbuj¹ (3) ..., f7-f5, atakuj¹c hetmana
bia³ych i czyni¹c odkrytego szacha nieefektywnym, bia³e mog¹ najpierw wzi¹æ piona en passant i po (4) e5:f6
e.p., Kg6:f6 hetman matuje na e6.

Czêsto poœwiêcenie przeprowadzane jest w celu utrzymania zwi¹zania, które wczeœniej czy póŸniej
zaowocuje uzyskaniem przewagi figury. Pozycja na diagramie 37 jest typowa dla przypadków tego rodzaju.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # |
# | | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | #S | # | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | | | |
# | | ^G | | |---------------------------------------| 4 | | #G | ^G | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^S | ^
| | ^S | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | |
^H | | ^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 37. Przypuœæmy, ¿e czarne graj¹ (1) ..., h7-h6; (2) Gg5-h4, g7-g5, aby uwolniæ siê od wi¹¿¹cego
goñca. Bia³e mog¹ poœwiêciæ skoczka z f3 za dwa piony, utrzymuj¹c tym samym zwi¹zanie z groŸb¹
natychmiastowego odbicia skoczka po Sc3-d5. Dalej mo¿e wiêc nast¹piæ: (3) Sf3:g5, h6:g5; (4) Gh4:g5,
Gb4:c3; (5) b2:c3. Teraz bia³e gro¿¹ posuniêciem f2-f4 i f4:e5, otwieraj¹c liniê dla wie¿y i skutkiem tego
atakuj¹c zwi¹zanego skoczka po raz drugi. Tej groŸby nie da siê efektywnie odeprzeæ. Czarne mog¹

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

spróbowaæ wyzwoliæ siê ze zwi¹zania (5) ..., Kg8-g7; (6) f2-f4, Hd8-e8. Rzeczywiœcie, mog¹ ocaliæ w ten
sposób swojego skoczka, ale ods³oniêta pozycja króla doprowadza do szybkiej katastrofy. Na przyk³ad: (7)
f4:e5, Sf6-h7; (8) Gg5-f6+, Sh7:f6; (9) e5:f6+, Kg7-h7; (10) Hd1-h5+, Kh7-g8; (11) Hh5-g6+, Kg8-h8; (12)
Hg6-g7 mat. Czarne nie mog¹ zbiæ hetmana pionem w 11-tym posuniêciu, ze wzglêdu na zwi¹zanie piona f7
goñcem z c4.

Je¿eli zamiast zbicia goñca na f6 w 8-mym posuniêciu, czarne odesz³yby królem na g8 lub g6, bia³e mog³yby
wymusiæ mata poœwiêcaj¹c wie¿ê na f5 i w ten sposób odcinaj¹c goñca c8 i daj¹c swojemu hetmanowi dostêp
do pola g4.

Poœwiêcenie, z perspektyw¹ wykorzystania zwi¹zania wystêpuje równie¿ w innych ni¿ przedstawione
powy¿ej wersjach. Dalej przedstawione zostan¹ trzy najczêstsze przypadki.

W pozycji przedstawionej na diagramie 38 czarne nie powinny biæ piona e4 mimo i¿ w razie zwi¹zania
skoczka wie¿¹ poprzez Wd1-e1 czarne mog¹ broniæ skoczka goñcem Gc8-f5

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | # | # | | | |
| # | # | |---------------------------------------| 6 | | | # | | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | ^ | ^S | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | ^G | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | | | | | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | ^W | | | ^K | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 38.

Oto sposób, w jaki bia³e mog¹ uzyskaæ przewagê:

(1) Wd1-e1 Gc8-f5 (2) We1:e4 Gf5:e4 (3) Wa1-e1

Poœwiêcaj¹c wie¿ê za skoczka, bia³e zwolni³y pole e1 dla drugiej wie¿y, wi¹¿¹cej czarnego goñca. Czarne nie
maj¹ mo¿liwoœci obrony goñca.

Pozycjê na diagramie 39 mo¿na w jakiœ sposób odnieœæ do tej z diagramu 38 w kontekœcie
przeprowadzania poœwiêcenia dla zwi¹zania. Je¿eli bia³e zagraj¹ Gf1-b5+ czarne nie powinny zas³aniaæ siê
goñcem, poniewa¿ bia³e oddadz¹ wie¿ê za goñca aby przeforsowaæ zwi¹zanie wie¿y d8 i nastêpnie zbiæ j¹
wie¿¹ z d1.

+---------------------------------------+ 8 | | | | #W | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | # | # | | | | # |
# | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | #G | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | # | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | | | ^K | ^W | | ^G |
| ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 39.

W pozycji diagramu 40 równie¿ istnieje mo¿liwoœæ poœwiêcenia ze wzglêdu na zwi¹zanie figury, która
chroni przed groŸb¹, dopóki jest mobilna. Bia³e graj¹ (1) Hd1-d5, i czarne nie mog¹ wzi¹æ skoczka bia³ych
hetmanem ze wzglêdu na mo¿liw¹ kontynuacjê bia³ych (2) Hd5:f7+, Wf8:f7; (3) We4-e8 mat.

Czarne mog¹ spróbowaæ (1) ..., Sf5-h6.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # |
| # | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | # | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | #S |

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

^S | | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | | ^W | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | ^H | | | ^K
| | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 40. Pion na f7 by³by wtedy trzykrotnie atakowany i trzykrotnie broniony, tak wiêc bia³e nie mog¹
go zbiæ poniewa¿ wtedy zwi¹zanie wie¿y spowodowane przez Sg5:f7, Sh6:f7; Hd5:f7, Wf8:f7 nie prowadzi
do niczego, pole e8 jest chronione przez hetmana. Ale bia³e mog¹ wymusiæ zwyciêstwo ruchem (2) Wa1-e1,
zagra¿aj¹c znowu poœwiêceniem na f7, poniewa¿ teraz dwukrotnie kontroluj¹ pole e8. Je¿eli czarne
odpowiedz¹ (2) ..., Hd8-f6, broni¹c f7 po raz czwarty i czyni¹c niemo¿liwym poœwiêcenie bia³ych na tym
etapie, bia³e kontynuuj¹ (3) We4-e8. Powstaje groŸba We8:f8+, Kg8:f8; Sg5:h7+ wygrywaj¹ca hetmana.
Czarne nie mog¹ siê obroniæ ruchem Hf6-g6 ze wzglêdu na (4) Gc4-d3 z nastêpuj¹cym Gd3:h7+ i We8:f8,
etc., nie mog¹ tez zagraæ (3) ..., Hf6-f4 ze wzglêdu na g2-g3 i Hd5:d6 z atakiem na bezbronn¹ wie¿ê z f8.

Poœwiêcenie maj¹ce na celu przeprowadzenie matuj¹cego ataku poprzez wspó³pracê wie¿ i goñca, podobne
do omówionych przyk³adów, jest mo¿liwe w pozycji na diagramie 41, która mia³a miejsce w czasie partii
turniejowej w Londynie, w której autor gra³ czarnymi.

Kombinacja czarnych zaczyna siê od poœwiêcenia hetmana na f3. Po (1) ..., Hf6:f3; (2) g2:f3, Gc8-h3+; (3)
Kf1-g1 król bia³ych jest utrzymywany w bezruchu przez czarnego goñca. W tej sytuacji szach jedn¹ z wie¿ w
linii „g” bêdzie zabójczy.

Ale bia³e mog¹ tymczasowo zabezpieczyæ siê przed wszelkimi próbami zamatowania przez czarne. Je¿eli
czarne kontynuuj¹ (3) ..., We2-e6, bia³e mog¹ zbiæ piona d3 hetmanem broni¹c siê przed matem We6-g6. Po
oddaniu hetmana za jedn¹ z czarnych wie¿, bia³e w dalszym ci¹gu bêd¹ mia³y przewagê materia³u.

W³aœciwy sposób przeprowadzenia ataku wygl¹da nastêpuj¹co: (3) ..., Wa8-e8, wtedy bia³e nie mog¹ wzi¹æ
piona d3 ze wzglêdu na We2-e1+; Hd3-f1, We1:f1+; Wa1:f1, We8-e6 i We6-g6 mat.
+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | | | | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # | | | | # | #
| # | |---------------------------------------| 6 | | | | | | #H | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | ^ | ^ | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | # | | ^S | | |
|---------------------------------------| 2 | | ^ | | | #W | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | ^H | |
^K | | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 41. G³ównym zagro¿eniem zwi¹zanym z trzecim posuniêciem czarnych jest We8-e6-g6 mat. Inn¹
groŸb¹ jest d3-d2 z nastêpuj¹cym We2-e1+. Jedynym sposobem obrony dla bia³ych jest (4) f3-f4. Je¿eli teraz
nast¹pi d3-d2, bia³e zagraj¹ (5) f2-f3, We2-e1+; i po (6) Kg1-f2 król uzyskuje wystarczaj¹c¹ ochronê. A je¿eli
(4) ..., We8-e6, nast¹pi (5) f4-f5 nie pozwalaj¹ce wie¿y na przemieszczenie siê na g6.

Ale, po ponowieniu groŸby mata (5) ..., We6-e4, bia³e zmuszone s¹ do obrony g4 poprzez (6) f2-f3 i czarne
otwieraj¹ drug¹ liniê dla po³¹czonej napaœci wie¿, podobnej do tej zilustrowanej diagramem 30. Co gorsze dla
bia³ych, po posuniêciu (6) ..., We2-g2+ s¹ zmuszone do wejœcia królem na liniê goñca h3, co wystawia go na
odkrytego szacha. Po (7) Kg1-f1, Wg2:b2 odkryty szach; (8) Kf1-g1, We4-e2 i bia³e musz¹ natychmiast
oddaæ hetmana za wie¿ê, inaczej czarne przeforsuj¹ mata w czterech posuniêciach: We2-g2+, Kg1-f1,
Wg2:h2+, Kf2-g1, Wb2-g2+; Kg1-f1, Wh2:h1+/-.

Mimo i¿ bia³e w dalszym ci¹gu maj¹ przewagê materialn¹ po (9) Hd1:e2, Wb2:e2 nie zdo³aj¹ unikn¹æ
przegrania partii ze wzglêdu na kontynuacjê groŸby jak¹ egzekwuj¹ czarne poprzez wspó³pracê wie¿y i
goñca. Jedynym posuniêciem mog¹cym zabezpieczyæ wie¿ê z a1 przed zbiciem poprzez We2-g2+, z
nastêpuj¹cym odkrytym szachem z jednoczesnym atakiem czarn¹ wie¿¹ na bia³¹ wie¿ê jest (10) Wa1-d1 maj¹ce
na celu obronê wie¿y królem, (10) ..., We2-g2+; (11) Kg1-f1, Wg2-d2; (12) Kf1-e1; ten plan zawodzi jednak
ze wzglêdu na to, ¿e czarne matuj¹ (12) ..., Wd2-e2.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Pozycja matuj¹ca, która nie by³a dotychczas omawiana, a do której dochodzi na tyle czêsto w rzeczywistych
partiach, aby poœwiêciæ jej wzmiankê, polega na utracie mo¿liwoœci ruchu przez króla na skutek otoczenia
go w³asnymi bierkami, z nastêpuj¹cym zamatowaniem go skoczkiem. Przyk³ad przedstawiony jest na
diagramie 42.

+---------------------------------------+ 8 | | | #H | | #W | | | #K | |---------------------------------------| 7 | # | # | | | | | # |
# | |---------------------------------------| 6 | | | | | | #G | | | |---------------------------------------| 5 | | | | ^W | | | ^S | |
|---------------------------------------| 4 | | | ^H | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | ^ | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | | | | | | ^ | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | ^K | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 42. Bia³e maj¹c posuniêcie mog¹ wymusiæ mata poprzez (1) Wd5-d8, co jest naprawdê
zaskakuj¹cym poœwiêceniem, z tego wzglêdu, ¿e czarne nie tylko mog¹ wzi¹æ wie¿ê hetmanem lub wie¿¹, ale
mog¹ równie¿ zbiæ hetmana bia³ych. W tym ostatnim przypadku jednak, zostan¹ zamatowane w dwóch
posuniêciach (2) Wd8:e8+, Hc4-g8; (3) Sg5-f7. To jeden z przyk³adów “zd³awionego mata” skoczkiem.
[Przyp.t³um.: w Polsce funkcjonuje nazwa “Mat Beniowskiego”]. Inny przyk³ad, który jest naprawdê typowy,
ma miejsce, gdy czarne wezm¹ wie¿ê zamiast hetmana. Do mata dochodzi w sposób nastêpuj¹cy: (2) Sg5-f7+,
Kh8-g8; (3) Sf7-h6++, Kg8-h8; (4) Hc4-g8+, We8:g8; (5) Sh6-f7#. Bia³e nie mog³yby graæ Hc4-g8+ od razu
w drugim posuniêciu poniewa¿ czarne mog³yby zbiæ hetmana królem, czego nie mog¹ zrobiæ gdy skoczek
bia³ych jest na h6.

Poœwiêcenia zwi¹zane z bezpoœrednim atakiem matuj¹cym s¹ z regu³y naj³atwiejsze do zauwa¿enia,
poniewa¿ nie trzeba w ich przypadku rozszyfrowywaæ celu poœwiêcena. W tych przypadkach gracz nie musi
zastanawiaæ siê, czy pozycja uzyskana po dokonaniu poœwiêcenia bêdzie wystarczaj¹co silna dla zdobycia
materia³u co najmniej równowa¿nego temu poœwiêconemu. ¯eby poprawnie odpowiedzieæ na to pytanie
trzeba wielkiego instynktu popartego przez doœwiadczenie; wszystko czego potrzeba w tym przypadku to
upewniæ siê, ¿e mo¿na zamatowaæ przeciwnika w okreœlonej liczbie posuniêæ. Je¿eli nie mo¿na w sposób
jasny przewidzieæ mata, nie nale¿y robiæ poœwiêcenia. Poœwiêcenie z nastêpuj¹cym po nim matem jest
wskazane, je¿eli w czêœci szachownicy, gdzie przebywa wrogi król mamy lokalnie du¿¹ przewagê materia³u.
Taki przyk³ad widnieje na ok³adce ksi¹¿ki.

[Notatka edytora E-text: Pozycja na ok³adce to:

+---------------------------------------+ 8 | #W | #S | | | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | #G | # |
# | #H | | # | # | |---------------------------------------| 6 | | # | | | # | #G | | | |---------------------------------------| 5 | | | | |
^S | | | ^H | |---------------------------------------| 4 | | | | ^ | ^S | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | ^G | | | |
| |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | | ^K | | |
^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

Pozycja ta powsta³a w partii miêdzy Sir G. A. Thomasem z Londynu i autorem. Bezpoœrednio przed t¹
pozycj¹ mia³o miejsce posuniêcie czarnych Hd8-e7 maj¹ce na celu obronê przed matem, który grozi³ po
Se4:f6+ z nastêpuj¹cym Hh5:h7. Je¿eli w pozycji przedstawionej na diagramie bia³e zagra³yby Se4-f6+,
czarne odbij¹ pionem, tym samym uzyskuj¹c obronê piona h7 hetmanem. Jednak¿e, bia³e mog¹ wymusiæ mata
eleganckim poœwiêceniem hetmana, które skieruje czarnego króla prosto w ramiona pozosta³ych bierek
bia³ych. Partia przebiega³a dalej w sposób nastêpuj¹cy:

(1) Hh5:h7+ Kg8:h7 (2) Se4:f6++ Kh7-h6

Król nie mo¿e odejœæ na h8 ze wzglêdu na Se5-g6 mat. Bia³e nastepnie stale szachuj¹ czarnego króla w taki
sposób, ¿e ma on zawsze tylko jedno pole do odejœcia, a¿ do momentu gdy ostatecznie jest doprowadzony do
pierwszej linii przez wszystkie figury bia³ych.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

(3) Se5-g4+

W odpowiedzi na Sf6-g4+ czarne mog³yby zagraæ Kh6-h5; (4) Gd3-g6+, Kh5-h4; (5) g2-g3+, Kh4-h3 i nie
ma mata.

(3) ... Kh6-g5 (4) h2-h4+ Kg5-f4 (5) g2-g3+ Kf4-f3 (6) Gd3-e2+ Kf3-g2 (7) Wh1-h2+ Kg2-g1 (8) Ke1-d2
mat.

Bia³e mog³y wymusiæ mata w siedmiu, zamiast oœmiu posuniêciach graj¹c (6) Ke1-f1 lub (6) o-o, poniewa¿
nie by³o obrony przed (7) Sg4-h2.

III

GENERALNE ZASADY STRATEGII SZACHOWEJ

Czytaj¹c rozdzia³ “Elementarna taktyka” pocz¹tkuj¹cy szachista zapozna³ siê ze wzglêdn¹ wartoœci¹ ró¿nych
bierek oraz uzyska³ pewien pogl¹d na mo¿liwoœci ich wzajemnej wspó³pracy. Niemniej, podstawowa zasada
strategii szachowej – odpowiednie wykorzystywanie specyficznych dla danej bierki w³aœciwoœci w celu
umo¿liwienia jej maksymalnie efektywnego dzia³ania, pozostaje dla niego wci¹¿ sekretem.

Na pocz¹tku partii skoczki s¹ jedynymi figurami, które mog¹ poruszaæ siê swobodnie, tak wiêc inne figury nie
przedstawiaj¹ si³y bojowej, dopóki piony nie otworz¹ dla nich dróg wyjœcia. Pierwsz¹ rzecz¹, o której nale¿y
pamiêtaæ jest zasada nakazuj¹ca wykonywaæ w otwarciu tylko takie ruchy pionami, które otwieraj¹ drogê
w³asnym figurom, b¹dŸ blokuj¹ drogê figurom przeciwnika. Powody ku temu s¹ nastêpuj¹ce:

W ka¿dej walce przewagê zyskuje ten gracz, który posiada wiêcej figur zdolnych do dzia³ania na polu bitwy.
Kiedy analizujemy typowe pozycje omawiane w poprzednim rozdziale, uderza fakt zdecydowanej lokalnej
przewagi materialnej strony wygrywaj¹cej. W pewnych przypadkach mo¿e ona dokonaæ poœwiêcenia du¿ej
iloœci materia³u i mimo wszystko posiadaæ jeszcze na tyle du¿¹ przewagê (lokalnie), aby przeprowadziæ
finalny atak na króla nieprzyjaciela. To samo odnosi siê do kombinacji, których cele s¹ czêsto skromniejsze
ni¿ mat; gracz dysponuj¹cy wiêksz¹ liczb¹ bierek mog¹cych braæ udzia³ w potyczce, wyjdzie z niej zwyciêsko;
gracz atakuj¹cy mniejsz¹ liczb¹ bierek ni¿ posiada do obrony strona przeciwna, nie powinien mieæ nadziei na
sukces.

Wa¿nym czynnikiem jest wiêc takie rozmieszczenie si³, aby by³y w gotowoœci do skoncentrowania siê w tej
czêœci szachownicy, gdzie bêd¹ akurat najbardziej potrzebne.

Co wiêcej, istotne jest umieszczenie tych si³ na stosownych pozycjach w najkrótszym mo¿liwym czasie –- to
znaczy przy u¿yciu najmniejszej mo¿liwej liczby posuniêæ –- jako, ¿e marnotrawienie posuniêæ na ruchy nie
maj¹ce zwi¹zku z planowan¹ koncentracj¹ wojsk da przeciwnikowi mo¿liwoœæ zgromadzenia przewa¿aj¹cych
si³ w odpowiednim miejscu szachownicy i przeprowadzenia kontrataku z du¿¹ szans¹ powodzenia, zanim
nadejd¹ nasze posi³ki.

Maj¹c te cele na uwadze, ³atwo mo¿na zrozumieæ, ¿e nie bez znaczenia jest rodzaj ruchów wykonywanych
pionami w otwarciu. Sam fakt umo¿liwienia figurze wyjœcia to jeszcze za ma³o. W miarê mo¿liwoœci nale¿y
poszukiwaæ takich posuniêæ pionami, które otwieraj¹ drogê wyjœcia od razu dla wiêcej ni¿ jednej figury,
poniewa¿ daj¹ one przewag¹ w rozwoju (chyba, ¿e przeciwnik wykonuje równie dobre posuniêcia).

Jedynymi ruchami pionów, spe³niaj¹cymi powy¿sze wymagania s¹ posuniêcia pionem królewskim lub
hetmañskim, jako, ¿e otwieraj¹ one drogê dla hetmana oraz goñca –- oprócz stworzenia dodatkowego pola dla
skoczka –- natomiast inne piony nie mog¹ udostêpniæ drogi wyjœcia dla wiêcej ni¿ jednej figury. Trudno jest
powiedzieæ czy lepsze jest posuniêcie pionem królewskim czy hetmañskim. W ¿adnym z tych przypadków

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

nie mo¿na definitywnie stwierdziæ, ¿e bia³e uzyska³y przewagê wystarczaj¹c¹ do wygrania partii. Je¿eli obie
strony graj¹ bezb³êdnie i nie marnuj¹ temp posuniêciami nie przyczyniaj¹cymi siê do zwiêkszenia mobilnoœci
w³asnych bierek, bia³e maj¹ przez ca³y czas przewagê jednego posuniêcia. Przyczyn¹ tego stanu rzeczy jest
fakt rozpoczynania partii zawsze przez bia³e.

Przez mobilnoœæ bierki rozumie siê liczbê dostêpnych dla niej pól. Goniec czy wie¿a stoj¹ce na wolnej
diagonali czy linii s¹ warte naturalnie wiêcej, ni¿ gdyby ich droga by³a czêœciowo zablokowana. To jednak
nie oznacza, ¿e goniec czy skoczek, które w pewnym momencie maj¹ dostêp do trzech czy czterech pól, s¹
wiêcej warte ni¿ wie¿a, która ma w tym momencie dostêp do tylko jednego czy dwóch pól; po kilku
posuniêciach wie¿a mo¿e dysponowaæ ca³kowit¹ swobod¹ dzia³ania na swoich liniach, a mobilnoœæ goñca
czy skoczka mo¿e zostaæ ograniczona. Tak wiêc najlepiej oceniaæ wartoœæ bierek jako ich wartoœæ
nominaln¹, czyli tak¹, jak¹ bêd¹ mia³y w koñcówce, po ostatecznym usuniêciu wszystkich tymczasowych
przeszkód. Relatywna wartoœæ bierek podana na stronie 42 mo¿e byæ w wiêkszoœci przypadków dobr¹
wskazówk¹. Nie jest jednak rzecz¹ godn¹ polecenia oddanie lekkiej figury za trzy piony lub te¿ dwóch lekkich
figur za wie¿ê i jednego piona, dopóki hetmany oraz inne lekkie figury s¹ na szachownicy, poniewa¿ maj¹c
przewagê figury, przeciwnik ma wszelkie szanse na wygran¹, je¿eli przeprowadzi bezpoœredni atak na króla,
zanim bêdzie mo¿na wykorzystaæ posiadan¹ niewielk¹ przewagê materia³u.

Rozmieszczenie figur na polach, na których bêd¹ dysponowa³y najwiêksz¹ mobilnoœci¹, musi byæ
zaplanowane indywidualne w ka¿dej partii. To, które linie wyjœcia dla goñców, wie¿ i hetmana mog¹ byæ
otwarte oraz gdzie mog¹ byæ stworzone dobre pola akcji dla skoczków, jest przecie¿ zale¿ne równie¿ od
ruchów wykonywanych przez przeciwnika. Mo¿na jednak podaæ kilka podstawowych regu³, których
poprawnoœæ w wiêkszoœci sytuacji, w których obaj gracze graj¹ dobrze, potwierdza zdrowy rozs¹dek.
Oczywiœcie, je¿eli gracz wykonuje z³e posuniêcia w otwarciu, to znaczy posuniêcia, których celem nie jest
szybka mobilizacja wszystkich figur, wtedy przeciwnik stosuj¹c posuniêcia, które nie s¹ zgodne ze
wspomnianymi zdroworozs¹dkowymi regu³ami, ale które forsuj¹ pewne manewry zwykle nie spotykane w
otwarciach, a raczej w grze œrodkowej, zyskuje szansê szybkiej wygranej. Jest to moment czêsto przeoczany
przez wiêkszoœæ graczy szachowych. Mimo i¿ zasadniczo nale¿y postêpowaæ zgodnie z zasadami strategii
dla otwaræ, istniej¹ przypadki, gdy ³ami¹c te zasady zyskujemy bardzo wiele za spraw¹ jakiejœ kombinacji.

Kiedyœ nawet pewien mistrz szachowy powiedzia³, ¿e ogólne zasady nie maj¹ zastosowania w szachach i
nale¿y rozwa¿aæ ka¿de posuniêcie wraz ze wszystkimi wariantami, do których ono prowadzi, aby przekonaæ
siê czy jest dobre. Jako przyk³ad poda³ nastêpuj¹ce otwarcie: (1) f2-f3, e7-e5; (2) g2-g4. A teraz, zapyta³, czy
czarne nie powinny skorzystaæ z mo¿liwoœci dania mata Hd8-h4 poniewa¿ jest to niezgodne z ogóln¹ zasad¹
rozgrywania otwaræ, mówi¹c¹, ¿e nie nale¿y zbyt wczeœnie wyprowadzaæ hetmana ?

P³ytkoœæ tego argumentu jest oczywista. Przyczyna, dla której istnieje zasada nie wyprowadzania zbyt
wczeœnie hetmana, jest taka, ¿e jest to figura podatna na atak lekkich figur przeciwnika. W trakcie
ewentualnej ucieczki bêdzie on musia³ wykonywaæ dodatkowe ruchy, które mog³yby zostaæ wykorzystane
dla rozwoju innych figur. Oczywiœcie, je¿eli przeciwnik nie rozwin¹³ swoich figur, hetman mo¿e uczyniæ
sporo spustoszeñ zanim zostanie zmuszony do wycofania siê.

Formu³uj¹c generalne zasady strategii czynimy wiêc za³o¿enie, ¿e obie strony bêd¹ ich przestrzegaæ. Je¿eli
jeden z graczy tego nie robi i czyni odstêpstwa od regu³ os³abiaj¹c w ten sposób w pewnym momencie swoj¹
pozycjê, przeciwnik powinien z ca³¹ stanowczoœci¹ wykorzystaæ b³¹d w takim zakresie jak to jest mo¿liwe.
Okazuje siê, ¿e zasady wskazuj¹ równie¿ na ten fakt, je¿eli tylko inteligentnie je zastosujemy.

Jak zosta³o ju¿ powiedziane, najwa¿niejszym celem otwarcia jest rozwój figur bez straty tempa, to znaczy
ustawienie ich na pozycjach, na których maj¹ najwiêksz¹ mo¿liw¹ mobilnoœæ, bez wykonywania ruchów
spowalniaj¹cych rozwój. Jest kilka rodzajów spowolnienia rozwoju i wszystkich ich nale¿y unikaæ. Na
przyk³ad nie nale¿y wykonywaæ ¿adnego posuniêcia pionem, które nie jest absolutnie konieczne dla otwarcia
drogi wyjœcia dla figury; czy te¿ - ¿adna figura nie powinna wykonywaæ dwóch posuniêæ je¿eli s¹ jeszcze

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

figury, które nie wykona³y ¿adnego posuniêcia; albo - nie nale¿y ustawiaæ figury na polu, z którego mo¿e
byæ ³atwo przepêdzona przez przeciwnika posuniêciem, które rozwija jego figurê; czy te¿ - nie nale¿y
uniemo¿liwiaæ sobie roszady poprzez ruch królem, czy w inny sposób, poniewa¿ roszada rozwija wie¿ê i
umieszcza króla w bezpiecznym miejscu za pomoc¹ jednego posuniêcia, itd.

Pocz¹tkuj¹cy gracz przyswajaj¹c sobie w odpowiednim stopniu powy¿sze podstawowe zasady rozwoju uczyni
najtrudniejszy krok w swojej drodze do mistrzostwa. Uchwycenie dalekosiê¿nych skutków mobilnoœci bierek
w otwarciu dla dalszego rozwoju ca³ej partii jest tym, co faktycznie odró¿nia mistrza od amatora.

Oczywiœcie bêdzie rzecz¹ zbyt trudn¹ dla pocz¹tkuj¹cego gracza samodzielne okreœlenie, które pola s¹
najlepsze dla poszczególnych bierek. W ka¿dym b¹dŸ razie, zdobycie tej wiedzy przez doœwiadczenie
zabierze mu du¿o czasu. Na szczêœcie dysponujemy doœwiadczeniami kilku generacji mistrzów, co pozwala
nam znacznie przyspieszyæ proces adaptacji umys³u ucz¹cego siê do wymagañ strategii szybkiego rozwoju.
W du¿ym stopniu strategia ta mo¿e równie¿ byæ w prosty sposób wyjaœniona z punktu widzenia dawania
bierkom jak najwiêkszej mobilnoœci, co pozwoli ³atwo zrozumieæ je czytelnikowi pod¹¿aj¹cemu za
argumentacj¹ poprzednich akapitów.

Spotyka siê istotne ró¿nice w konfiguracji bierek w zale¿noœci od tego czy partia zosta³a otwarta poprzez (1)
e2-e4, e7-e5 czy (1) d2-d4, d7-d5. Tak wiêc te dwa otwarcia nale¿y omówiæ osobno. Wszystkie inne otwarcia
mo¿na odnieœæ do jednej z tych dwóch g³ównych ga³êzi, tak wiêc wymagaæ bêd¹ tylko niewielkiej liczby
dodatkowych uwag.

OTWARCIA PIONEM KRÓLEWSKIM

Po (1) e2-e4, e7-e5, jedynym pionem, którym obie strony powinny wykonaæ posuniêcie w celu umo¿liwienia
rozwoju wszystkich figur, jest pion w linii „d”, blokuj¹cy goñca na skrzydle hetmañskim. Mo¿liwe jest
oczywiœcie otwarcie drogi wyjœcia dla tego goñca poprzez ruch pionem „b” tylko o jedno pole; na d³ugiej
przek¹tnej goniec nie jest jednak ustawiony dobrze, ze wzglêdu na to, ¿e rozwój hetmañskiego skoczka na
jego najbardziej naturalne pole - c3, bêdzie blokowa³ ruch goñca. Hetmañskiego skoczka najlepiej jest
ustawiæ na linii „c”, poniewa¿ na krawêdzi szachownicy - na linii „a” jest mniej mobilny; dostêpnych jest dla
niego mniej pól szachownicy. Aby postawiæ skoczka na linii „d” nale¿y równie¿ przesun¹æ hetmañskiego
piona, a poniewa¿ stworzy to tak¿e mo¿liwoœæ wyjœcia goñcowi, posuniêcie pionem „d” jest bardzo dobre.

Przed wykonaniem posuniêcia pionem hetmañskim gracz powinien upewniæ siê, ¿e nie zablokuje tym ruchem
drogi innym bierkom. W drugim posuniêciu bia³e nie zagraj¹ wiêc d2-d3. Najpierw rozwin¹ królewskiego
goñca. Oczywiœcie nie mo¿na postawiæ goñca na d3, blokuj¹c hetmañskiego piona i w ten sposób
hetmañskiego goñca. Nie zagramy równie¿ Gf1-b5 poniewa¿ czarne mog¹ szybko zmusiæ go do wycofania
siê posuniêciem c7-c6, otwieraj¹c kolejn¹ diagonalê dla hetmana. Dokonanie wyboru miêdzy pozosta³ymi
polami – e2 i c4, nie jest trudne. Na e2 goniec znajdzie siê na drodze hetmana, a jego droga zostanie z kolei
zablokowana wkrótce przez królewskiego skoczka, który z powodów podanych ju¿ dla skoczka hetmañskiego
stanie na polu f3. Tak wiêc jedynym dobrym polem jakie pozostaje dla królewskiego goñca na tym etapie gry
jest c4.

Bia³e nie s¹ w ¿aden sposób zmuszone w drugim posuniêciu rozwijaæ goñca. Mog¹ zagraæ albo (2) Sg1-f3
albo (2) Sb1-c3 lub te¿ (2) d2-d4. Wad¹ tego ostatniego posuniêcia jest to, ¿e po (2) ..., e5:d4; (3)Hd1:d4 bia³y
hetman jest nara¿ony na atak skoczka z b8, co oznacza stratê tempa. Sg1-f3 lub Sb1-c3 s¹ prawdopodobnie
lepsze ni¿ Gf1-c4 w drugim posuniêciu, poniewa¿ z pewnoœci¹ skoczki nie znajd¹ w swoim pierwszym ruchu
lepszych pól. Goñcowi jednak¿e mo¿e nadarzyæ siê okazja do ustawienia siê na b5 zamiast na c4 i dobrze
jest, mówi¹c ogólnie, pozostawiaæ sobie mo¿liwoœæ ustawienia bierki w ró¿nych mo¿liwych pozycjach tak
d³ugo, jak pozostaje to w zgodzie z ide¹ danego otwarcia.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

To, ¿e korzystne mo¿e byæ ustawienie goñca na b5 mo¿na zobaczyæ w nastêpuj¹cym wariancie.
Przypuœæmy, ¿e bia³e graj¹ (2) Sg1-f3. Zaatakowany zostaje pion e5. Jedyn¹ sensown¹ obron¹ jest (2)...,
Sb8-c6; f7-f6 nie bierzemy pod uwagê, jako, ¿e jest to posuniêcie pionem, które nie wnosi nic do rozwoju
figur; d7-d6 blokuje goñca z f8; Gf8-d6 blokuje hetmañskiego piona, a Hd8-f6 czy Hd8-e7 spowalnia rozwój
skoczka czy goñca. Teraz wyraŸnie widaæ, ¿e po (2)..., Sb8-c6 zamiarem bia³ych mo¿e byæ ustawienie
swojego królewskiego goñca na b5, poniewa¿ tym posuniêciem powtarzaj¹ poœrednio atak na królewskiego
piona poprzez groŸbê zbicia broni¹cego go skoczka. Prawd¹ jest, ¿e groŸba ta nie wymaga uwagi je¿eli
królewski pion bia³ych nie jest chroniony (na przyk³ad po (3) ..., Sg8-f6; (4) Gb5:c6, d7:c6; (5) Sf3:e5 nastapi
Hd8-d4 z jednoczesnym atakiem na skoczka i piona), ale kiedy tylko bia³e zaczn¹ broniæ tego piona, byæ
mo¿e posuniêciem d2-d3, czarne musz¹ szukaæ dodatkowej ochrony dla piona e5 ze wzglêdu na goñca na b5.

Je¿eli bia³e w drugim ruchu graj¹ Gf1-c4, atakuj¹ piona f7. Pion ten broniony jest przez czarnego króla i nie
musi mieæ zapewnionej dalszej ochrony; ale czarne musz¹ uwa¿aæ na mog¹c¹ nast¹piæ dalsz¹ koncentracjê si³
bia³ych wokó³ pola f7. Bia³e mog¹ spróbowaæ zagraæ(3) Hd1-f3 lub Hd1-h5. Jednak czarne bêd¹ mia³y w tym
przypadku czas na obronê Sg8-f6 lub Hd8-e7.

Tak wiêc w drugim ruchu czarne musz¹ wykonaæ jakieœ rozwojowe posuniêcie; mog¹ oczywiœcie zagraæ (2)
..., Sg8-f6 nie pozwalaj¹c bia³emu hetmanowi na wêdrówkê na h5, ale nie jest to konieczne, poniewa¿ Hd1-h5
by³oby bardzo z³ym posuniêciem i ustawia³o by hetmana na polu, na którym szybko rozpoczê³aby siê na
niego nagonka. Na przyk³ad: (2) ..., Gf8-c5; (3) Hd1-h5, Hd8-e7 (nie g7-g6 ze wzglêdu na Hh5:e5 z
jednoczesnym atakiem na króla i wie¿ê). W tej sytuacji, niezale¿nie od posuniêcia wykonanego przez bia³e,
bêd¹ one zmuszone wycofaæ siê swoim hetmanem, gdy tylko czarne zaatakuj¹ go skoczkiem Sg8-f6. Bia³e
strac¹ w ten sposób przynale¿ne im od pocz¹tku partii prawo pierwszeñstwa w ataku. Teraz to czarne bêd¹
mia³y inicjatywê.

Je¿eli obaj gracze nie bêd¹ atakowaæ w pocz¹tkowej fazie gry, partia mo¿e rozwijaæ siê w sposób
nastêpuj¹cy: (2) Gf1-c4, Gf8-c5; (3) Sg1-f3, Sb8-c6; (4) d2-d3, Sg8-f6; (5) Sb1-c3, d7-d6; (6) o-o, o-o; (7)
Gc1-g5. To posuniêcie jest pierwszym, które narusza zasadê umownej “granicy” mówi¹c¹, ¿e gra w otwarciu
toczy siê na pierwszych czterech liniach. Goñce s¹ jedynymi bierkami, które ju¿ w pierwszych posuniêciach
mog¹ dzia³aæ w obozie wroga. Wi¹¿¹ one wrogiego skoczka i wywieraj¹ w ten sposób pewien nacisk na
przeciwnika, który oczywiœcie nie chce aby jakiekolwiek jego bierki by³y pozbawione mobilnoœci. To, ¿e
czarne mog¹ poprzez h7-h6 zmusiæ bia³ego goñca do wycofania siê, nie prowadzi do spowolnienia rozwoju
bia³ych poniewa¿ goniec mo¿e wycofaæ siê na h4 w dalszym ci¹gu utrzymuj¹c zwi¹zanie, podczas gdy czarne
nie przyspieszy³y swojego rozwoju poprzez ruch pionem; w rzeczywistoœci nawet os³abi³y swoj¹ pozycjê, a
jak to zostanie wyjaœnione podczas omówienia pozycji na diagramie 37 dalsze ewentualne posuniêcie g7-g5
wi¹¿e siê z ryzykiem, ¿e bia³e utrzymaj¹ zwi¹zanie nawet za cenê figury i przeprowadz¹ przyt³aczaj¹cy atak.

Fakt stworzenia posuniêciem h7-h6 s³aboœci (nawet je¿eli nie nast¹pi po nim g7-g5) wykazany bêdzie dalej,
podczas dyskusji dotycz¹cej gry œrodkowej. W³aœciw¹ odpowiedŸ na siódme posuniêcie bia³ych mo¿na
znaleŸæ przy pomocy regu³ rozwoju. Je¿eli bia³e niczemu nie zagra¿aj¹, czarne powinny myœleæ tylko o
rozwoju hetmañskiego goñca, jedynej lekkiej figury, która dotychczas siê nie poruszy³a. Tak wiêc pierwsz¹
rzecz¹, któr¹ czarne powinny uwzglêdniæ rozwa¿aj¹c groŸbê zawart¹ w ostatnim ruchu bia³ych jest ochrona
przy pomocy posuniêcia wykonanego hetmañskim goñcem. Bia³e gro¿¹ posuniêciem (8) Sc3-d5, po raz drugi
atakuj¹c skoczka na f6. Mimo i¿ skoczek jest podwójnie broniony czarne bêd¹ oczywiœcie próbowa³y
zapobiec akumulacji wrogich si³ na f6, a mog¹ dokonaæ tego naprawdê ³atwo posuniêciem (7) ..., Gc8-e6
maj¹c na uwadze zbicie skoczka je¿eli stanie na d5.

Wymiana (8) Sc3-d5, Ge6:d5; (9) Gc4:d5 nie bêdzie korzystna dla bia³ych, poniewa¿ nie poprawia w ¿aden
sposób mobilnoœci ich jednostek. Bia³e trac¹ tak¿e posuniêcie, poniewa¿ rezultatem ca³ej operacji jest tylko
zmiana lokacji królewskiego goñca, który by³ ju¿ rozwiniêty, a zasada szybkiego rozwoju sprzeciwia siê
wykonywaniu dwóch ruchów t¹ sam¹ bierk¹ zanim WSZYSTKIE figury nie zostan¹ rozwiniête.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Poniewa¿ posuniêcie czarnych nie zawiera groŸby, na któr¹ bia³e powinny natychmiast odpowiedzieæ,
powinny one rozwa¿yæ tylko te ruchy, które zapewni¹ rozwój wie¿, to znaczy manewry, które mog¹ stworzyæ
gdzieœ na szachownicy otwarte linie.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # | # | |
| # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | #S | # | #G | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | |
#G | | # | | ^G | | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^S |
^ | | ^S | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | |
| ^H | | ^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 43. Mo¿na tego dokonaæ tylko przez wymianê pionów, a poniewa¿ jedynym pionem w zasiêgu
jest e5, linie które mo¿na otworzyæ to linie „d” i „f”. W pozycji przedstawionej na tym diagramie nie³atwo
jest dokonaæ otwarcia którejœ z linii bez wyszukanego przygotowania. Nie mo¿na zagraæ d3-d4 zanim pole
d4 nie bêdzie trzykrotnie kontrolowane przez bia³e, a je¿eli bia³e spróbuj¹ to osi¹gn¹æ poprzez (8) Sc3-e2,
czarne pokrzy¿uj¹ ich plan posuniêciem Ge6:c4 mo¿liwym ze wzglêdu na ustanie groŸby Sc3-d5, która
istnia³a dopóki skoczek by³ na polu c3. Je¿eli, z drugiej strony, bia³e wymieni¹ najpierw goñca ma e6, pomog¹
w ten sposób w rozwoju czarnym otwieraj¹c liniê „f” dla wie¿y. Aby unikn¹æ tych komplikacji bia³e mog¹
wycofaæ goñca z c4 na b3 i wtedy zagraæ Sc3-e2, a nastêpnie c2-c3 i d3-d4. Ale manewr ten zak³ada udzia³
dwóch figur, które wykonywa³y ju¿ posuniêcia, tak wiêc preferowany jest raczej ruch wie¿¹ z a1, która
powinna zostaæ rozwiniêta na linii hetmañskiej, a dopiero w nastêpnej kolejnoœci wykonanie opisanych
posuniêæ. Innymi s³owy najlepiej jest zagraæ bia³ymi (8) Hd1-d2 i (9) Wa1-d1.

Czarne, w tym czasie, powinny oczywiœcie równie¿ skoncentrowaæ siê na rozwiniêciu swoich wie¿. W
pozycji pokazanej na diagramie jest im nawet ³atwiej ni¿ bia³ym przygotowaæ otwarcie linii „d”, z tego
wzglêdu, ¿e nie ma przeciwwskazañ dla zagrania od razu Sc6-e7, c7-c6 i d6-d5. Jedyn¹ przyczyn¹
wstrzymuj¹c¹ czarne od zagrania Sc6-e7 mo¿e byæ obawa, ¿e bia³e w odpowiedzi zagraj¹ Gg5:f6 zmuszaj¹c
czarne do odbicia pionem g7 i w ten sposób stwarzaj¹c wyrwê w ³añcuchu pionów chroni¹cych króla.
Przyczyna dla której nie nale¿y siê tego obawiaæ, zostanie wyjaœniona podczas omawiania gry œrodkowej.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | # | # | # | | | # | # | # |
|---------------------------------------| 6 | | | | # | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
--------------------------------------- a b c d e f g h

DIAGRAM 44. Marsz do przodu pionami w linii „d”, poza mo¿liwoœci¹ otwarcia linii „d” dla wie¿y, ma
równie¿ inn¹ wa¿n¹ przyczynê. Zachêca, a czêsto zmusza przeciwnika do wziêcia tego piona pionem „e”, co
powoduje utratê kontroli nad “centrum”. Co rozumiemy przez centrum w otwarciach pionem królewskim,
stanie siê zrozumia³e po analizie diagramu 44, na którym przedstawiono tylko szkielet pionowy partii
królewskiego piona, zak³adaj¹c, ¿e czarne wymieni³y piona e5 za piona d4. Ta formacja pionów jest
korzystniejsza dla bia³ych poniewa¿ pion e4, centralny pion bia³ych, kontroluje dwa pola d5 i f5, podczas gdy
dwa pola analogiczne w obozie bia³ych, czyli d4 i f4, nie s¹ pod kontrol¹ czarnych i mog¹ zostaæ zajête przez
bierki bia³ych.

Korzyœæ p³yn¹ca z sytuacji, gdy mo¿emy ustawiæ bierki w centrum szachownicy jest oczywista, poniewa¿
maj¹ one wtedy w naturalny sposób wiêksz¹ mobilnoœæ ni¿ wtedy gdy znajduj¹ siê blisko krawêdzi
szachownicy, gdzie czêœæ ich promienia dzia³ania jest obciêta. Na przyk³ad skoczek ustawiony na d4 bêdzie
mia³ mo¿liwoœæ ruchu na f5, sk¹d nastêpnie mo¿e zaatakowaæ g7. Pole f4 mo¿e byæ u¿yteczne dla hetmana
podczas prób szybkiego osi¹gniêcia skrzyd³a królewskiego i skoncentrowania tam przewa¿aj¹cych si³. Te i
inne zalety panowania w centrum stan¹ siê lepiej zrozumia³e po omówieniu manewrów gry œrodkowej, dla
których pola centralne stanowi¹ bazê. Konieczne jest jednak choæby powierzchowne zaznajomienie siê z tymi
zagadnieniami ju¿ teraz, poniewa¿ w wielu otwarciach gracz ju¿ po kilku pierwszych posuniêciach staje w

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

obliczu dylematów, których podstawowym problemem jest utrzymanie piona centralnego.

Oto kilka przyk³adów:

Przypuœæmy, ¿e bia³e po (1) e2-e4, e7-e5, graj¹ (2) d2-d4. W tej sytuacji czarnym ju¿ w tej chwili zagra¿a
utrata piona centralnego, którego nie mog¹ obroniæ posuniêciem d7-d6, poniewa¿ po (3) d4:e5, d6:e5 bia³e
mog¹ wymieniæ hetmany i pozbawiæ czarne mo¿liwoœci wykonania roszady i szybkiego uaktywnienia wie¿.

(2) ..., Sb8-c6 równie¿ nie wchodzi w rachubê; nie ze wzglêdu na (3) d4-d5, co tylko pomog³oby czarnym w
przeprowadzeniu skoczka na skrzyd³o królewskie przez e7 i pozwoli³oby na utrzymanie piona centralnego,
ale ze wzglêdu na (3) d4:e5, Sc6:e5; (4) f2-f4, które zapewnia bia³ym kontrolê centrum i nie pozostawia
czarnym cienia szansy na ruch hetmañskiego piona na d5 i perspektywê pozbawienia bia³ych ich centralnego
piona.

Z wymienionych powy¿ej powodów czarne nie maj¹ innego wyboru ni¿ bicie (2) ..., e5:d4. Wprawdzie,
poprzez t¹ wymianê czarne oddaj¹ swojego piona centralnego, ale bia³e nie mog¹ zapobiec w dalszej
perspektywie d7-d5, tak wiêc równie¿ trac¹ swojego piona centralnego i nie osi¹gaj¹ w porównaniu do
czarnych ¿adnych korzyœci w tym wzglêdzie. Nastêpuj¹ce warianty s¹ typowe dla prezentowanego
przypadku. Bia³e próbuj¹ powstrzymywaæ hetmañskiego piona tak d³ugo jak siê da, ale w koñcu czarne
wymuszaj¹ jego marsz naprzód.

I. (3) Hd1:d4 Sb8-c6 (4) Hd4-e3

Teraz nie jest mo¿liwe d7-d5 ze wzglêdu na e4:d5 szach.

(4) ... Sg8-f6 (5) Sb1-c3 Gf8-e7 (6) Gc1-d2 d7-d5

Zagro¿enie zdobycia bierki poprzez d5-d4.

(7) e4:d5 Sf6:d5

Teraz bia³e równie¿ nie posiadaj¹ centralnego piona; czarne maj¹ doskona³¹ grê.

II. (3) Sg1-f3 Sb8-c6

Wiêkszoœæ graczy ulegnie pokusie zagrania c7-c5. Nie jest to jednak dobre, poniewa¿ jest to niepotrzebny
ruch pionem. Czarne nie musz¹ broniæ piona d4, bowiem maj¹ ju¿ przewagê jednego piona; rozwiniêcie figur
jest znacznie bardziej wartoœciowe ni¿ przewaga jednego piona. Bia³e uzyskaj¹ znaczn¹ przewagê pozycyjn¹
po (4) c2-c3, d4:c3; (5) Sb1:c3, po czym czarne nie mog¹ mieæ nadziei na otwarcie swojej gry posuniêciem
d7-d5.

(4) Sf3:d4 Sg8-f6

Niedobr¹ rzecz¹ bêdzie wymiana skoczków na d4, poniewa¿ wprowadzi to bia³ego hetmana na dominuj¹c¹
pozycjê, z której nie³atwo go bêdzie przepêdziæ.

(5) Sb1-c3 Gf8-b4

W ten sposób po raz koleiny zaatakowany zostaje pion e4. Uwolnienie siê od zwi¹zania poprzez (6) Gc1-d2
nie stanowi ochrony poniewa¿ czarne mog¹ zrobiæ wymianê na c3 i wzi¹æ piona. Tak wiêc bia³e musz¹
broniæ piona inn¹ bierk¹. Goniec z f1, który i tak musi zostaæ rozwiniêty, wydaje siê w sposób naturalny
predysponowany do tego zadania, ale nie mo¿na wykonaæ posuniêcia Gf1-d3, poniewa¿ skoczek na d4 musi

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

byæ chroniony przez hetmana. Tak wiêc najpierw nale¿y wymieniæ skoczka.

(6) Sd4:c6 b7:c6 (7) Gf1-d3 d7-d5!

Czarnym znowu uda³o siê przemieœciæ hetmañskiego piona w kierunku przeciwnego piona centralnego i
bia³e nie unikn¹ wymiany. Ruch e4-e5 by³by sprzeczny z zasad¹ mówi¹c¹, ¿e w otwarciu nie wykonujemy
pionami ruchów je¿eli nie s¹ absolutnie konieczne. Jak ³atwo (8) e4-e5 mo¿e wpêdziæ bia³e w k³opoty mo¿e
nas przekonaæ nastêpuj¹cy wariant: (8) ..., Sf6-g4; (9) o-o, o-o; (10) f2-f4??, Gb4-c5+; (11) Kg1-h1, Hd8-h4;
(12) h2-h3, Hh4-g3; (13) h3:g4, Hg3-h4 mat.

III. (3) c2-c3

Tym posuniêciem bia³e sk³aniaj¹ przeciwnika do poœwiêcenia kilku temp w zamian za piona lub dwa,
podczas gdy ich w³asne figury zostan¹ b³yskawicznie rozwiniête. Je¿eli czarne zaakceptuj¹ gambit [Przypis:
Gambit jest otwarciem, w którym ma miejsce poœwiêcenie piona w zamian za szybki rozwój figur.] mo¿emy
mieæ do czynienia z nastêpuj¹c¹ kontynuacj¹.

(3) ... d4:c3 (4) Gf1-c4 c3:b2 (5) Gc1:b2

lub (4) ... Sb8-c6 (5) Sg1-f3 d7-d6 (6) Sb1:c3 lub Hd1-b3 lub o-o

We wszystkich tych przypadkach bia³e maj¹ o wiele bardziej swobodn¹ grê i pozostaj¹ w posiadaniu swojego
piona centralnego. Z tego wzglêdu zaleca siê czarnym nieprzyjmowanie oferowanego gambitu i
przyspieszenie rozwoju poprzez natychmiastowy ruch hetmañskiego piona:

(3) c2-c3 d7-d5! (4) e4:d5

Ruch do przodu królewskim pionem bêdzie nie na miejscu poniewa¿ nie przys³u¿y siê rozwojowi bia³ych, tak
wiêc czarne nie musz¹ martwiæ siê strat¹ posuniêcia z racji bicia piona na c3. Przysz³y rozwój czarnych nie
jest w ¿aden sposób zagro¿ony, poniewa¿ maj¹ one piona w centrum oraz liniê wyjœcia dla swojego
hetmañskiego goñca.

(4) ... Hd8:d5 (5) c3:d4 Sb8-c6 (6) Sg1-f3 Gc8-g4 (7) Sb1-c3 Hd5-h5

i czarne bez w¹tpienia maj¹ inicjatywê.

Je¿eli bia³e zamiast graæ (2) d2-d4, poprowadz¹ do przodu piona „f” przeciw centrum czarnych, ci ostatni
maj¹ wystarczaj¹co du¿o czasu, aby uczyniæ wszelkie konieczne przygotowania potrzebne dla utrzymania
piona centralnego, poniewa¿ ze strony bia³ych nie grozi f4:e5 bo nie mia³yby obrony przed Hd8-h4+ i dalej
Hh4:e4. Najlepsze posuniêcie czarnych to oczywiœcie Gf8-c5, a wtedy w odpowiedzi na (3) Sg1-f3 mog¹
zagraæ d7-d6 nie blokuj¹c przy tym drogi goñcowi. Bia³e nie mog¹ zgodziæ siê na obecnoœæ czarnego goñca
na c5, poniewa¿ przeszkadza on im w roszadzie. Naturalny bieg takiego otwarcia mo¿e przedstawiaæ siê
nastêpuj¹co:

(2) f2-f4 Gf8-c5 (3) Sg1-f3 d7-d6 (4) Gf1-c4 Sg8-f6

Mimo i¿ to posuniêcie blokuje diagonalê czarnemu hetmanowi, uniemo¿liwiaj¹c szachowanie na h4, nie
pozwala bia³ym na wygranie piona e5 ze wzglêdu na to, ¿e (5) f4:e5, d6:e5; (6) Sf3:e5 mo¿e spotkaæ siê z
odpowiedzi¹ Hd8-d4.

(5) d2-d3 Sb8-c6 (6) Sb1-c3 Gc8-g4

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Czarne maj¹ rozwiniêt¹ o jedn¹ figurê wiêcej ze wzglêdu na posuniêcie f2-f4, które z punktu widzenia rozwoju
jest strat¹ tempa, zw³aszcza, ¿e bia³e nie mog¹ roszowaæ na skrzydle królewskim i wykorzystaæ otwartej linii
„f” dla wie¿.

Dwie wymienione zasady – a dok³adnie, rozwój figur bez niepotrzebnych ruchów pionami czy innej straty
tempa oraz utrzymywanie pionów w centrum – s¹ absolutnie wystarczaj¹cymi regu³ami we wszystkich
otwarciach pionem królewskim, poniewa¿ nie istniej¹ ¿adne szczególne trudnoœci dla którejkolwiek z figur w
rozwoju na preferowan¹ pozycjê. Nawet je¿eli czarne usi³uj¹ unikn¹æ dobrze znanych otwaræ, z czym
bêdziemy mieli do czynienia po odpowiedzi (1) ..., e7-e6 lub (1) c7-c5 zamiast (1) ..., e7-e5; lub te¿ po
jakimkolwiek z dwudziestu mo¿liwych pierwszych ruchów, bia³e znajd¹ zawsze w³aœciwy sposób na
zmobilizowanie swoich si³, je¿eli œciœle przestrzegaj¹ tych dwóch zasad i nie ulegn¹ pokusie wyst¹pienia z
wczesnym atakiem. Kilka przyk³adów poka¿e jak proste jest zastosowanie tych dwóch regu³.

I. (1) e2-e4 d7-d5

WW ten sposób czarne atakuj¹ bia³ego piona i bia³e musz¹ zdecydowaæ czy go broniæ, iœæ naprzód czy
wymieniæ go. Ruch naprzód e4-e5 czy te¿ obrona f2-f3 nie wchodz¹ w grê, poniewa¿ s¹ to ruchy pionów nie
dodaj¹ce nic do rozwoju i uwa¿ane z tego wzglêdu za zwyk³¹ stratê czasu. Obrona (2) d2-d3 nie jest
wystarczaj¹ca, poniewa¿ czarne, po wymianie na e4, przeszkodz¹ w rozwoju bia³ych poprzez wymianê
hetmanów, co spowoduje, ¿e bia³e strac¹ mo¿liwoœæ roszady. Obrona (2) Sb1-c3 nie jest zalecana, poniewa¿
czarne pozbawi¹ bia³e piona centralnego i ustawi¹ swojego centralnego poprzez d5:e4, (3) Sc3:e4; e7-e5. Z
tych wszystkich wzglêdów bia³e nie mog¹ uczyniæ niczego lepszego od wymiany na d5.

Na pierwszy rzut oka mo¿e to wygl¹daæ na pogwa³cenie regu³, poniewa¿ e4:d5 jest ruchem piona, który nie
przyczynia siê do rozwoju, podczas gdy czarne odbijaj¹c piona rozwijaj¹ hetmana. Ale, jak to zosta³o
powiedziane w kilku miejscach wczeœniej, szybki rozwój hetmana nie jest korzystny ze wzglêdu na to, ¿e jest
on wtedy bardzo nara¿ony na atak ze strony lekkich figur. Rzeczywiœcie, bia³e uzyskuj¹ przewagê poprzez
(3) Sb1-c3, Hd5-a5; (4) d2-d4 lub (4) Sg1-f3, nastêpnie d2-d4. Czarne nie mog¹ doprowadziæ swojego piona
królewskiego do centrum [(4) d2-d4, e7-e5; (5) Hd1-h5] i s¹ skazane na stratê jeszcze kilku posuniêæ
hetmanem kiedy tylko bia³e rozwin¹ goñca na d2 zagra¿aj¹c odkrytym atakiem poprzez odejœcie skoczkiem z
c3.

II. (1) e2-e4 e7-e6

Tym posuniêciem czarne zmieniaj¹ podstawê centrum z linii „e” na liniê „d”.

(2) d2-d4 d7-d5

Bia³e nie musz¹ zajmowaæ siê obron¹ swojego piona królewskiego poprzez Sb1-c3, poniewa¿ czarne nie
mog¹, jak to zosta³o pokazane w przyk³adzie 1, zdobyæ kontroli nad centrum poprzez wymianê na e4 i granie
e6-e5.

Ruch (3) e4-e5 nie jest zalecany z powodów wymienionych w przyk³adzie I. Oczywiœcie bia³e bêd¹c o jedno
posuniêcie do przodu mog¹ sobie pozwoliæ na ruch piona nie s³u¿¹cy bezpoœrednio rozwojowi figur, je¿eli
ruch ten do pewnego stopnia szkodzi rozwojowi przeciwnika. Tak siê stanie po (3) e4-e5, poniewa¿ czarne nie
bêd¹ mog³y rozwin¹æ swojego królewskiego skoczka na najbardziej naturalne miejsce, tzn. f6. Jednak piony
d4 i e5 mimo tworzenia silnego centrum, tak d³ugo jak d³ugo oba pozostaj¹ na pozycjach, s¹ podatne na atak,
który czarne mog¹ uskuteczniæ poprzez c7-c5 lub f7-f6, a je¿eli bia³e nie bêd¹ mog³y utrzymaæ centrum,
wtedy ruch do przodu na e5 oka¿e siê zwyk³¹ strat¹ czasu.

(3) Sb1-c3 Sg8-f6

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Znowu królewski pion bia³ych zosta³ zaatakowany. Pierwsza kontynuacja, któr¹ mog¹ wzi¹æ pod uwagê bia³e
to (4) Gf1-d3, rozwijaj¹ca figurê. Jednak czarne mog¹ wtedy po prostu przeprowadziæ podwójn¹ wymianê na
e4 i zagraæ c7-c5, co spowoduje utratê centralnego piona przez bia³e. e4-e5 równie¿ nie wygl¹da zbyt dobrze.
Nie powoduje straty czasu, poniewa¿ czarne równie¿ musz¹ straciæ jedno tempo uciekaj¹c skoczkiem. Ale ten
ostatni bêdzie dobrze ustawiony na d7, sk¹d bêdzie asystowa³ przemyœlanemu ruchowi do przodu c7-c5
skierowanemu przeciw centrum bia³ych. Najlepsz¹ kontynuacj¹ wydaje siê (4) Gc1-g5, które rozwija figurê i
chroni piona e4 poprzez zwi¹zanie skoczka na f6. Po

(4) Gc1-g5 Gf8-e7

bia³e musz¹ ostatecznie albo ruszyæ naprzód pionem królewskim, albo wymieniæ go. To drugie jest
rozwi¹zaniem preferowanym. Niekorzystne efekty ruchu naprzód zosta³y omówione ju¿ uprzednio. Po
wymianie bia³e mog¹ rozwin¹æ królewskiego goñca na d3, gdzie bêdzie on ustawiony znacznie lepiej, ni¿
analogiczny goniec czarnych.

OTWARCIA PIONEM HETMAÑSKIM

Te same dwie wiod¹ce zasady, które zosta³y przedstawione odnoœnie otwaræ pionem królewskim, maj¹
zastosowanie w otwarciach pionem hetmañskim; jest jednak pewna istotna ró¿nica miêdzy tymi rodzajami
otwaræ, nie bêd¹ca wcale oczywist¹ dla pocz¹tkuj¹cego. Polega ona na tym, ¿e w otwarciach pionem
hetmañskim, w wiêkszoœci przypadków, ¿aden z graczy nie ma szansy otwarcia linii w centrum szachownicy
poprzez wymianê jednego z pionów centralnych i tym samym konieczne jest w otwarciu dodatkowe
posuniêcie pionem, które pozwoli wie¿om póŸniej wkroczyæ do bitwy.

Dodatkowo, w wiêkszoœci wariantów nie³atwo jest znaleŸæ bez zastosowania dodatkowych ruchów pionami
dobre miejsce dla hetmañskiego goñca i czêsto siê zdarza, ¿e pocz¹tkuj¹cy pope³niaj¹ tu b³êdy, je¿eli nie
posiadaj¹ odpowiedniej wiedzy.

W kwestii otwierania linii dla wie¿ zaleciæ mo¿na, tak samo jak w otwarciach pionem królewskim, aby mieæ
jednoczeœnie na celu likwidacjê centralnego piona przeciwnika, a mo¿na tego dokonaæ tylko poprzez marsz
pionem z linii „c”. Tak wiêc, strat¹ czasu bêdzie rozwiniêcie hetmañskiego skoczka na liniê „c”, przed
wykonaniem ruchu pionem z tej linii; powstanie wtedy koniecznoœæ wykonania powtórnego posuniêcia
skoczkiem w celu otwarcia linii „c”. Rozwa¿ania powy¿sze stanowi¹ klucz do zrozumienia najbardziej
popularnego otwarcia pionem hetmañskim:

(1) d2-d4 d7-d5 (2) Sg1-f3 Sg8-f6 (3) c2-c4

Bia³e oferuj¹ swojego piona, aby nak³oniæ czarne do oddania ich piona centralnego, st¹d nazwa “Gambit
Hetmañski”. Je¿eli czarne by³yby w stanie utrzymaæ przewagê piona, usprawiedliwione by³oby przyjêcie
gambitu, chyba ¿e mo¿na wykazaæ, i¿ korzyœci rozwojowe bia³ych dadz¹ w efekcie wygrywaj¹cy atak. Bia³e
mog¹ z ³atwoœci¹ odzyskaæ poœwiêconego w gambicie piona, tak wiêc nie ma absolutnie ¿adnego powodu,
dla którego czarne mia³yby oddawaæ swojego piona centralnego (i tym samym przyjmowaæ gambit).

Oto sposób w jaki bia³e odzyskaj¹ poœwiêconego w Gambicie piona: (3) ..., d5:c4; (4) e2-e3, b7-b5; (5)
a2-a4, c7-c6 (je¿eli czarne wezm¹ piona na a4, bia³e bij¹ piona na c4 odzyskuj¹c w ten sposób piona „a”. Nie
mo¿na zagraæ (5) ..., a7-a6 z uwagi na a4:b5, otwieraj¹ce liniê „a” dla wie¿y bia³ych i zapobiegaj¹ce odbiciu
piona przez czarne). (6) b2-b3, c4:b3; (7) a4:b5, c6:b5; (8) Gf1:b5+ i dalej Hd1:b3.

W tym miejscu bia³e s¹ znacznie bardziej zaawansowane w rozwoju i dodatkowo maj¹ otwart¹ liniê dla
hetmañskiej wie¿y, a czarny pion stoj¹cy na tej linii w koñcu zostanie zbity. Co wiêcej, czarne nie maj¹ ¿adnej
rekompensaty za silne centrum pionowe bia³ych.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Z tych wzglêdów rzadko siê zdarza przyjêcie Gambitu Hetmañskiego, a zamiast tego grany jest nastêpuj¹cy
wariant obronny:

(1) d2-d4 d7-d5 (2) Sg1-f3 Sg8-f6 (3) c2-c4 e7-e6 (4) Sb1-c3 Czarne maj¹ teraz wybór miêdzy
natychmiastowym przesuniêciem do przodu piona „c”, a daniem pierwszeñstwa rozwojowi figur ze skrzyd³a
hetmañskiego. W tym drugim przypadku nie mog¹ hetmañskiego skoczka postawiæ na c6, poniewa¿
zablokuje to drogê pionowi „c”. Musz¹ rozwin¹æ go na d7. Wydaje siê to z³ym posuniêciem, poniewa¿
blokuje drogê hetmañskiego goñca, ale ten goniec powinien zostaæ rozwiniêty i tak na inn¹ diagonalê,
poniewa¿ pion e6 nie mo¿e iœæ do przodu otwieraj¹c diagonale c8-h3.

I. (4) ... Sb8-d7 (5) Gc1-g5

Fakt bezproblemowego rozwiniêcia hetmañskiego goñca przez bia³e, podczas gdy czarne nie mog¹ tego
uczyniæ, powoduje, i¿ Gambit Hetmañski jest jednym z najpopularniejszych otwaræ.

(5) ... Gf8-e7 (6) e2-e3 o-o (7) Gf1-d3 b7-b6 (8) o-o Gc8-b7 (9) c4:d5 e6:d5 (10) Wa1-c1

Bia³e maj¹ przewagê dwóch temp w rozwoju, poniewa¿ czarne musz¹ jeszcze wykonaæ posuniêcie pionem
„c” zanim wprowadz¹ do gry hetmañsk¹ wie¿ê. W miêdzyczasie bia³e mog¹ zmobilizowaæ wie¿ê królewsk¹
posuniêciem Hd1-e2 i Wf1-d1 z perspektyw¹ otwarcia linii hetmana poprzez d4:c5.

II. (4) ... c7-c5

Je¿eli bia³e zagraj¹ teraz e2-e3, utrzymuj¹c swoje centrum pionów, nast¹pi symetryczny rozwój po obu
stronach. Je¿eli jednak bia³e skorzystaj¹ z okazji i rozwin¹ hetmañskiego goñca, nast¹pi zupe³nie inny przebieg
wypadków. Nastêpuj¹ce warianty ukazuj¹ typowe przyk³ady dróg jakimi mo¿e potoczyæ siê rozgrywka:

A. (5) e2-e3 Sb8-c6 (6) a2-a3

Je¿eli bia³e zagra³yby (6) b2-b3 przed wykonaniem roszady, mog³yby popaœæ w tarapaty poniewa¿ czarne
mog³yby zwi¹zaæ hetmañskiego skoczka pionem c5:d4, a nastêpnie Gf8-b4. Z tego wzglêdu dla celów
rozwoju hetmañskiego goñca opracowano manewr: a2-a3, d4:c5, b2-b4 i Gc1-b2. Prawd¹ jest, ¿e manewr ten
zawiera a¿ dwa ruchy pionami, co oznacza stratê tempa, zamiast jednego ruchu, np. (6) Gf1-d3, (7) o-o, (8)
b2-b3, (9) Gc1-b2. Ale czarne równie¿ nie mog¹ unikn¹æ podobnej straty temp. Je¿eli zagraj¹ (6) ..., Gf8-d6,
trac¹ dwa tempa goñcem poprzez odbicie na c5 (po (7) d4:c5) i wracaj¹c na d6; a je¿eli najpierw wymieni¹ na
d4 i nastêpnie rozwin¹ goñca na d6, bia³e maj¹ otwart¹ diagonalê dla hetmañskiego goñca i nie musz¹ ju¿
wykonywaæ ¿adnych ruchów pionami dla jego rozwiniêcia, podczas gdy czarne w dalszym ci¹gu musz¹
wykonaæ ruch hetmañskim skoczkiem, aby wprowadziæ swojego hetmañskiego goñca do gry.

(6) ... a7-a6 (7) d4:c5 Gf8:c5 (8) b2-b4 Gc5-d6 (9) Gc1-b2 d5:c4 (10) Gf1:c4 b7-b5 (11) Gc4-d3 Gc8-b7

B. (5) c4:d5 e6:d5

Ide¹ tej wymiany jest stworzenie s³abego piona na d5, którego bêdzie mo¿na póŸniej zaatakowaæ. Jednak jest
spraw¹ wysoce dyskusyjn¹, czy pion na d5 jest rzeczywiœcie s³aby. Historia pokazuje, ¿e czarne wygrywaj¹ w
tym wariancie tyle samo partii co bia³e; przyczyna jest prawdopodobnie taka, ¿e bia³e otwieraj¹c liniê
hetmañsk¹ w celu przypuszczenia ataku na d5, musz¹ oddaæ swojego piona centralnego, a wtedy czarne maj¹
wiêcej swobody dla swoich bierek w centrum.

(6) g2-g3 Sb8-c6 (7) Gf1-g2 Gc8-e6 (8) Gc1-g5 Gf8-e7 (9) o-o o-o (10) d4:c5 Ge7:c5 (11) Wa1-c1 Gc5-e7
(12) Sf3-d4 lub Hd1-a4 z nastêpuj¹cym Wf1-d1.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Zamiast rozwijaæ królewskiego goñca na g2, bia³e mog¹ równie¿ zagraæ (6) Gc1-g5 lub f4, (7) e2-e3 i (8)
Gf1-d3. W ka¿dym z tych przypadków sukces zale¿ny jest raczej od b³yskotliwych manewrów w grze
œrodkowej, nie jest zaœ rezultatem otwarcia.

Wszystko to, co zosta³o powiedziane odnoœnie nieregularnych odpowiedzi czarnych w otwarciach pionem
królewskim, utrzymuje swoj¹ wa¿noœæ równie¿ w otwarciach pionem hetmañskim. Nie istniej¹ sekwencje
posuniêæ w otwarciach, które nale¿y opanowaæ pamiêciowo. Zasady szybkiego rozwoju i utrzymywania
pionów w centrum prowadz¹ we w³aœciwy sposób we wszystkich nowoczesnych otwarciach, które powinno
siê grywaæ, aby unikaæ popadania w rutynê utartych œcie¿ek, wypracowanych przez kolejne generacje
mistrzów.

Oto kilka kolejnych przyk³adów ukazuj¹cych zastosowanie omówionych zasad:

I. (1) d2-d4 c7-c5 (2) e2-e3

Posuniêciem d4xc5 bia³e odda³yby piona centralnego, a czarne mog³yby ³atwo odbiæ gambitowego piona po
(2) ..., e7-e6. Bia³e mog³yby zagraæ (2) d4-d5, nie pozwalaj¹c na zajêcie przez hetmañskiego skoczka
czarnych najlepszego dla jego rozwoju pola. Ale czyni¹c w ten sposób strac¹ tempo posuniêciem piona, które
nie zwiêksza mobilnoœci ich w³asnych bierek i w konsekwencji (2) e2-e3 jest posuniêciem preferowanym.

II. (1) d2-d4 Sg8-f6 (2) Sg1-f3

Marsz pionem c2-c4, bêd¹cy, jak to zosta³o wyjaœnione, czymœ normalnym w otwarciach pionem
hetmañskim, spe³nia swoj¹ pierwotn¹ funkcjê, tylko je¿eli czarne posiadaj¹ piona na d5, a wtedy bia³e mog¹
otworzyæ liniê „c”. A wiêc korzystniej jest dla bia³ych, je¿eli poczekaj¹ a¿ czarne poka¿¹ swoje intencje
wobec piona hetmañskiego.

(2) ... d7-d6 (3) Sb1-c3

Ostatnie posuniêcie czarnych jasno pokazuje, ¿e zamierzaj¹ one graæ e7-e5, a nie d7-d5, a w takim razie bia³e
nie powinny oczekiwaæ, ¿e bêd¹ w stanie otworzyæ liniê „c” dla swojej wie¿y. W konsekwencji nie ma
¿adnych przeciwwskazañ dla rozwijania hetmañskiego skoczka na c3 i blokowania piona „c”.

(3) ... Sb8-d7 (4) Gc1-f4

Zapobiega to e7-e5 i czarne zmuszone s¹ do raczej skomplikowanych przygotowañ, takich jak c7-c6 i Hd8-c7,
zanim mog¹ przesun¹æ królewskiego piona o dwa pola do przodu. Innymi s³owy, bia³e koñcz¹ rozwiniêcie
swoich figur szybciej ni¿ czarne i maj¹ w konsekwencji wiêksze szanse na wygran¹, je¿eli oczywiœcie bêd¹
umia³y utrzymaæ swoj¹ przewagê w grze œrodkowej i w koñcówce.

GRA ŒRODKOWA

Nie jest mo¿liwe ustanowienie definitywnej granicy miêdzy dwiema czêœciami partii szachowej, z których
jedn¹ nazywamy OTWARCIEM, a drug¹ GR¥ ŒRODKOW¥. Œciœle rzecz ujmuj¹c, otwarcie sk³ada siê
tylko z ruchów, które s¹ KONIECZNE dla rozwoju figur i ka¿dy ruch, wykonany przez gracza – bez
przymusu – figur¹, która zosta³a ju¿ rozwiniêta, powinien byæ zaliczany do gry œrodkowej. Na przyk³ad:
je¿eli po (1) e2-e4, e7-e5; (2) Sg1-f3, Sb8-c6; (3) Sb1-c3, Sg8-f6; (4) Gf1-b5 czarne zagraj¹ Sc6-d4, zbaczaj¹
z linii otwarcia i wykonuj¹ manewr z zakresu gry œrodkowej; skoczek hetmañski zosta³ ju¿ przecie¿
rozwiniêty.

Nie oznacza to, ¿e niezale¿nie od warunków panuj¹cych na szachownicy, wykonanie w trakcie otwarcia
posuniêcia typowego dla gry œrodkowej, jest z³e. Ale takie posuniêcia powinny byæ brane pod uwagê tylko i

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

wy³¹cznie wtedy, gdy mamy pewnoœæ, ¿e ich wykonanie bêdzie korzystne z punktu widzenia przysz³ej
mobilnoœci danej figury.

Jest to najistotniejszy czynnik. Drugie posuniêcie wykonane figur¹ musi poprawiaæ jej pozycjê, inaczej
zdrowy rozs¹dek podpowiada nam, ¿e jest to z³e posuniêcie. Na przyk³ad: Po (1) e2-e4, e7-e5; (2) Sg1-f3,
Sb8-c6; (3)Gf1-b5, Sg8-f6; (4) o-o, Gf8-e7 nie mo¿na mieæ zastrze¿eñ do posuniêcia bia³ych (5) Wf1-e1
poniewa¿ wie¿a z pewnoœci¹ w³¹czy siê do gry w linii „e”, kiedy tylko nast¹pi dalszy rozwój po d2-d4,
Sb1-c3, Gc1-g5, etc.

Ale je¿eli w otwarciu w rodzaju (1) e2-e4, e7-e5; (2) Sg1-f3, Sb8-c6; (3) Gf1-c4, Sg8-f6 bia³e zagraj¹ np. (4)
Sf3-g5 lub (4) Gc4-d5 – widaæ wyraŸnie, ¿e trac¹ po prostu czas – w pierwszym przypadku stawiaj¹c skoczka
na polu, z którego niebawem bêd¹ musia³y go wycofaæ, kiedy tylko stworzona tym posuniêciem groŸba
bezpoœredniego ataku zostanie odparta, a w drugim przypadku przesuwaj¹c goñca na pole, które nie zapewni
mu wiêkszej mobilnoœci ni¿ to, na którym sta³ uprzednio.

Z regu³y tylko wie¿e i skoczki mog¹ ewentualnie wykonaæ w otwarciu drugie posuniêcie, zwiêkszaj¹ce ich
mobilnoœæ; wie¿e zajmuj¹c liniê, która mo¿e zostaæ otwarta poprzez wymianê pionów, a skoczki poprzez
zajêcie pola w centrum szachownicy.

Rzeczywiœcie skoczki czêœciej ni¿ inne figury musz¹ z koniecznoœci wykonaæ kilka posuniêæ z rzêdu, z
tego wzglêdu, ¿e za jednym razem nie mog¹ przekroczyæ wiêcej ni¿ jednej linii, a tak samo jak w przypadku
innych figur, mo¿e zaistnieæ potrzeba przerzucenia ich z jednego skrzyd³a na drugie. Dlatego preferowanym
miejscem dla skoczka s¹ pola w centrum szachownicy; jest on wtedy zawsze gotowy do przerzucenia na
dowolne skrzyd³o.

Ustawienia skoczka w centrum ³atwiej jest dokonaæ w otwarciach pionem hetmañskim ni¿ w otwarciach
pionem królewskim. Stanie siê to jasne po nastêpuj¹cych rozwa¿aniach:

W otwarciach pionem hetmañskim pola e5 i e4 s¹ polami atakowanymi przez odpowiednie skoczki. Je¿eli
przeciwnik wymienia naszego skoczka za swojego skoczka hetmañskiego lub swojego królewskiego goñca,
pion który zajmuje miejsce skoczka po odbiciu, uzyskuje kontrolê nad dwoma polami w sercu wrogiego
obozu. Zilustrujmy to przypadkiem, który czêsto ma miejsce: Je¿eli po (1) d2-d4, d7-d5; (2) Sg1-f3, Sg8-f6;
(3) e2-e3, c7-c5; (4) Gf1-d3, Sb8-c6; (5) o-o, e7-e6; (6) b2-b3, Gf8-d6; (7) Gc1-b2, o-o; (8) Sb1-d2, b7-b6;
(9) Sf3-e5 czarne zagraj¹ Gd6:e5, bia³e odbijaj¹c pionem d4 wyganiaj¹ skoczka z f6 i pozbawiaj¹c
królewskiego skrzyd³a wa¿nej ochrony, stwarzaj¹ s³abe pole na d6, na którym to polu mog¹ w póŸniejszych
etapach gry ustawiæ swojego skoczka.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | | | |
| # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | # | #S | #G | # | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | |
# | # | ^S | | | | |---------------------------------------| 4 | | | | ^ | | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^ | | ^G | ^
| | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^G | ^ | ^S | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | |
^H | | ^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 45. Inn¹ korzystn¹ cech¹ pozycji bia³ych jest to, ¿e mog¹ one wprowadziæ do gry swoj¹ wie¿ê
sekwencj¹ f2-f4 i W-f3-h3, podczas gdy wie¿a czarnych nie mo¿e dostaæ siê na f6 dopóki bia³e posiadaj¹
piona na e5.

W otwarciach pionem królewskim sytuacja jest inna. Tutaj pola d5 i d4 odpowiednio, s¹ celem skoczków
normalnie stoj¹cych na c3 i c6. Jednak tak d³ugo jak królewski skoczek przeciwnika mo¿e zostaæ wymieniony
na id¹cego do przodu skoczka hetmañskiego, zajmowanie centrum nie daje ¿adnej korzyœci. Pozycja na
diagramie 46 jest typowym przyk³adem. Je¿eli bia³e zagraj¹ Sc3-d5, w³aœciwie strac¹ ruch, poniewa¿ po
Sf6:d5, e4:d5 nie poprawi³y w ¿aden sposób mobilnoœci swoich bierek, podczas gdy teraz ruch maj¹ czarne.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Dodatkowo, bia³e przemieszczaj¹c swojego piona na d5 oddaj¹ piona centralnego i blokuj¹ diagonalê, któr¹
móg³by zaj¹æ ich goniec, podczas gdy czarne uciekaj¹c swoim skoczkiem na e7, zyskuj¹ posuniêcie
przybli¿aj¹ce je do efektywnego wykorzystania skoczka na skrzydle królewskim.

Z tego wzglêdu, postêp hetmañskiego skoczka w kierunku centrum, kiedy jest w³aœciwie przygotowany, jest
jednym z najwa¿niejszych manewrów w otwarciu pionem królewskim, a jego konsekwencje wymagaj¹
dog³êbnej dyskusji.

W³aœciwe przygotowanie wymaga po pierwsze ustalenia obiektu, który bêdzie celem skoczka. Z punktu
widzenia atakuj¹cych – bia³ych, bêdzie to skoczek na f6. Rozwijaj¹ce posuniêcie Gc1-g5 s³u¿y temu celowi w
najbardziej naturalny sposób, a powsta³a pozycja podobna jest do tej z diagramu 43, gdzie czarne zapobieg³y
jakiejkolwiek przysz³ej akumulacji si³ na f6 posuniêciem Gc8-e6. W omawianym przyk³adzie posuniêcie to
ma w¹tpliw¹ wartoœæ z tego wzglêdu, ¿e bia³e mog¹ posuniêciem d3-d4 zmusiæ czarne do oddania
centralnego piona.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # |
# | | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | #S | # | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | ^G
| | | # | | | | |---------------------------------------| 4 | | #G | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^S | ^ | |
^S | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | ^G
| ^H | | ^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 46. Je¿eli czarne uwa¿aj¹ posuniêcie Sc3-d5 za groŸbê nie do przyjêcia, wymieni¹ skoczka za
swojego goñca z b4 lub zagraj¹ Sc6-e7 aby móc zbiæ skoczka bia³ych po jego wejœciu na d5. Zwykle czarne
graj¹ najpierw Gb4:c3, a potem Sc6-e7. Powód tego jest taki, ¿e manewr ten pozwala czarnym przemieœciæ
hetmañskiego skoczka na skrzyd³o królewskie, podczas gdy bia³y goniec na b5 znajduje siê poza
bezpoœrednimi dzia³aniami, a wiêc czarne maj¹ szanse na nawi¹zanie walki na skrzydle królewskim z
przewag¹ jednej figury (lokalnie). Oczywiœcie bia³e mog¹ ponownie wprowadziæ swojego goñca do walki
ustawiaj¹c go na c4. Strac¹ jednak w ten sposób jedno tempo rozwojowe.

W pozycji diagramu 46 czarne nie powinny podejmowaæ ¿adnych kroków w celu zapobie¿enia Sc3-d5,
chyba, ¿e posuniêcie to zawiera groŸbê, która nie mo¿e byæ zniesiona najbardziej naturaln¹ kontynuacj¹,
polegaj¹c¹ na rozwiniêciu goñca c8. W rzeczy samej, nie ma powodu aby czarne nie odpowiedzia³y na (1)
Gc1-g5 posuniêciem Gc8-g4 a na (2) Sc3-d5 posuniêciem Sc6-d4; teraz skoczek na f6, który po Sc3-d5 jest
atakowany dwa razy, jest równie¿ broniony dwa razy i bia³e nie maj¹ mo¿liwoœci zaatakowania go jeszcze
raz. Z drugiej strony atak na goñca b4 jest równowa¿ony atakiem na goñca b5 i je¿eli bia³e wycofaj¹ swojego
goñca na c4, czarne powinny wycofaæ swojego na c5.

Jednak w pozycji powsta³ej na skutek tych manewrów (diagram 47) okazuje siê, ¿e bia³e maj¹ przewagê,
poniewa¿ s¹ o jeden ruch do przodu w ataku na królewskiego skoczka przeciwnika. Niebezpieczeñstwo
skoncentrowania dwóch bierek na tym skoczku polega na tym, ¿e czarne bêd¹ musia³y odbiæ pionem „g”
je¿eli bia³e wymieni¹ na f6, a w ten sposób pola f6 i h6 strac¹ swoj¹ naturaln¹ ochronê.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # | # | |
| # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | # | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | | #G | ^S |
# | | ^G | | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | #S | ^ | | #G | | |---------------------------------------| 3 | | | | ^
| | ^S | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | |
^H | | ^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 47. Tak wiêc powsta³y s³abe punkty, z których bia³e mog¹ próbowaæ zrobiæ u¿ytek w podobny
sposób, jak zosta³o to opisane przy okazji diagramów 26 i 29. Z drugiej strony, kiedy pion „g” zejdzie z drogi,
czarne zyskaj¹ otwart¹ liniê dla swoich wie¿, w zwi¹zku z tym nie powinny robiæ wymiany na f6 dopóki nie
zostan¹ poczynione przygotowania do zajêcia powsta³ych s³abych punktów. Nastêpuj¹ce warianty rzuc¹ nieco

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

œwiat³a na ten raczej z³o¿ony problem.

Przypuœæmy, ¿e bia³e d¹¿¹ do niezw³ocznej wymiany na f6, s¹dz¹c, ¿e w ten czy inny sposób bêd¹ w stanie
wykorzystaæ powsta³¹ w punktach f6 i h6 s³aboœæ. W wymianie mog¹ oddaæ albo swojego skoczka z d5 albo
goñca z g5. W obu przypadkach istniej¹ obiecuj¹ce perspektywy ataku, ale czarne poprzez w³aœciw¹ grê mog¹
zapewniæ sobie dostateczn¹ obronê, a nawet poprawiæ swoj¹ pozycjê.

Je¿eli bia³e zagraj¹ (1) Sd5:f6, musz¹ straciæ posuniêcie zanim przyprowadz¹ inne figury do pomocy w ataku,
poniewa¿ po g7:f6 musz¹ najpierw przemieœciæ goñca z g5. Jedynym dobrym polem dla tego goñca jest h4, z
którego utrzymuje on zwi¹zanie na f6, które mo¿e staæ siê bardzo groŸne dla czarnych, je¿eli nie bêd¹ w
stanie powstrzymaæ bia³ego hetmana przed ustawieniem siê na h6 czy te¿ przeprowadzenia podwójnego
ataku na f6. Logiczn¹ odpowiedzi¹ czarnych na (2) Gg5-h4 jest Kg8-h8 po to, aby nastepnie zaj¹æ wie¿¹ liniê
„g” tak szybko, jak to jest mo¿liwe. W istocie jest to jednoczeœnie najlepsza obrona przed groŸb¹ bia³ych,
poniewa¿ je¿eli bia³e zagraj¹ teraz (3) Hd1-d2; czarne odpowiedz¹ Sd4:f3+; (4)g2:f3, Gg4:f3; i czarne jako
pierwsze odnios¹ korzyœæ z otwartej linii „g”, poniewa¿ ich król zrobi³ ju¿ miejsce dla wie¿y.

Niebezpiecznie by³oby zagraæ (3) ..., Gg4:f3 zamiast Sd4:f3+. Bia³e mog³yby przeprowadziæ nastêpuj¹c¹
kontynuacjê: (4) Hd2-h6 i jedynym sposobem dla czarnych na zapobie¿enie katastrofie na f6 bêdzie oddanie
dopiero co wygranej figury: (4) ..., Sd4-e2+; (5) Kg1-h1, Gf3:g2+; (6) Kh1:g2, Wf8-g8+; lub (6) ..., Se2-f4+;
(7) Kg2-h1, Sf4-g6. W ka¿dym z tych przypadków obrona czarnych jest bardzo trudna.

Sposób gry przedstawiony w ostatnim wariancie sugeruje lepsz¹ metodê przeprowadzenia ataku przez bia³e w
pozycji diagramu 47. Chodzi o ruch przygotowawczy (1) Hd1-d2. (1)Gg5:f6 nie jest oczywiœcie tak dobre
poniewa¿ czarne mog¹ szybko przepêdziæ skoczka z d5 ruchem c7-c6 ca³kowicie uwalniaj¹c pole f6 z opresji.

W odpowiedzi na (1) Hd1-d2, zagra¿aj¹ce (2) Gg5:f6, (3) Hd2-h6, (4)Sd5:f6 i (5) Hh6-h7 mat, czarne maj¹
trzy mo¿liwoœci: (1)... ,Gg4:f3 lub Sd4:f3 lub c7-c6.

O tym, ¿e posuniêcie (1) ..., Gg4:f3 nie jest wystarczaj¹co dobre mo¿na siê ³atwo przekonaæ. Bia³e kontynuuj¹
(2) Gg5:f6, Hd8-d7; (3)Sd5-e7+/- i czarne musz¹ oddaæ hetmana za skoczka poniewa¿ po (3) ..., Kg8-h8
nast¹pi (4) Gf6-g7+, (5) Hd2-g5+ i (6) Hg5-f6 mat. Ciekawym spostrze¿eniem jest to, ¿e przewaga tylko
jednego tempa bia³ych skutkuje w tym przypadku zwyciêstwem. Je¿eli bia³e próbowa³yby matowaæ poprzez
(3) Hd2-g5, g7-g6; (4) Hg5-h6 same zosta³yby zamatowane: (4) ..., Sd4-e2+ i nastêpnie Gf3-g2+, Hd7-g4+,
etc.

(2) ..., g7:f6 równie¿ nie bêdzie dobre. Nast¹pi: (3) Hd2-h6, Sd4-e2+; (4) Kg1-h1, Gf3:g2+; (5) Kh1:g2,
Se2-f4+; (6) Sd5:f4, e5:f4; (7) Kg2-h1, Kg8-h8; (8) Wf1-g1, Wf8-g8; (9) Wg1:g8+, Hd8:g8; (10) Wa1-g1 i
czarne mog¹ unikn¹æ mata tylko poœwiêcaj¹c hetmana za wie¿ê.

Drugi sposób obrony, którego mog¹ spróbowaæ czarne to: (1) ..., Sd4:f3+; (2) g2:f3, Gg4:f3. Teraz (3)
Gg5:f6, g7:f6; (4) Hd2-h6 bêdzie posuniêciem fatalnym dla bia³ych, poniewa¿ czarne zagraj¹ Kg8-h8 i nie ma
zabezpieczenia przed groŸb¹ Wf8-g8+. Ale bia³e mog¹ zamiast tego wykonaæ posuniêcie przygotowawcze,
które zapewni im zwyciêstwo. Chodzi o posuniêcie (3) h2-h3 maj¹ce na celu zrobienie miejsca dla wie¿y
dalszym posuniêciem Kg1-h2. Teraz jedynym sposobem przeciwstawienia siê groŸbie bia³ych jest c7-c6.
Jednak¿e po (4) Sd5:f6+, g7:f6; (5)Gg5-h4, Kg8-h8; (6) Kg1-h2, Wf8-g8; (7) Wf1-g1, Hd8-e7; (8) Wg1-g3
czarne nie s¹ w stanie d³u¿ej siê broniæ. Czegokolwiek by nie uczyni³y, bia³e bêd¹ w stanie zaatakowaæ po raz
drugi f6, podczas gdy czarne nie maj¹ mo¿liwoœci obrony pola f6 po raz drugi. Na przyk³ad, (8) ..., Gf3-h5;
(9) Hd2-h6, Gh5-g6; (10) Wg3-f3 lub te¿ (8) ..., Wg8:g3; (9) f2:g3 i (10) Wa1-f1.

Najbardziej interesuj¹c¹ lini¹ obrony jest trzecia ze wspomnianych, to znaczy (1) ..., c7-c6. Po (2) Sd5:f6+,
g7:f6; (3) Gg5-h4 powstaje podobna sytuacja jak w wariancie zaczynaj¹cym siê (1) Sd5:f6+, ale olbrzymi¹
ró¿nicê stanowi fakt, ¿e bia³e s¹ teraz o jedno posuniêcie do przodu w atakowaniu. Chodzi o posuniêcie

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Hd1-d2, w odpowiedzi na które czarne zmuszone by³y zagraæ c7-c6, a posuniêcie to nie polepsza w ¿aden
sposób rozmieszczenia czarnych bierek.

To jedno posuniêcie wystarcza, aby zapewniæ bia³ym ³atwe zwyciêstwo. Po (3) ..., Gg4:f3; (4) Hd2-h6,
Sd4-e2+; (5) Kg1-h1, Gf3:g2+; (6) Kh1:g2, Se2-f4+; (7) Kg2-h1, Sf4-g6 osi¹gniêta zostaje pozycja
przedstawiona na diagramie 48, gdzie bia³e mog¹ wymusiæ mata lub wygraæ hetmana czarnych w niezwykle
pomys³owy sposób. Je¿eli bia³e spróbuj¹ wygraæ poprzez (8) Wf1-g1 zagra¿aj¹c matem w czterech
posuniêciach poprzez Wg1:g6, Hh6:g6, Hg6-h6 i Wa1-g1, czarne mog¹ zastosowaæ wystarczaj¹c¹ obronê
poprzez (8) ..., d6-d5, zdejmuj¹c zwi¹zanie z piona f7 i umo¿liwiaj¹c ruch Gc5-e7, który zapewni w
wystarczaj¹cym stopniu konieczn¹ ochronê pola f6. Ale bia³e mog¹ pokrzy¿owaæ plany czarnych graj¹c
najpierw (8) d3-d4 !! Je¿eli czarne wezm¹ piona, nast¹pi (9) e4-e5 wymuszaj¹ce d6:e5, po czym czarne nie
bêd¹ ju¿ w stanie przej¹æ diagonali goñca c4 i nie bêdzie obrony przed (1) Wf1-g1.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # | | | |
# | | # | |---------------------------------------| 6 | | | # | # | | # | #S | ^H | |---------------------------------------| 5 | | | #G | |
# | | | | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | | ^ | | | ^G | |---------------------------------------| 3 | | | | ^ | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | | | ^W | |
^K | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 48.

Je¿eli, z drugiej strony, czarne wezm¹ piona d4 goñcem, bia³e kontynuuj¹ (9) c2-c3, Gd4-c5; (10) Wa1-d1
ponownie zapobiegaj¹c przejêciu diagonali goñca c4 i gro¿¹c Wf1-g1. Konsekwencj¹ mo¿e byæ: (10) ...,
Kg8-h8; (11) Wf1-g1, Hd8-e7; (12) Wd1-d3, Wf8-g8; (13) Wd3-h3, Sg6:h4; (14) Hh6:h7+ i (15) Wh3:h4
mat, lub te¿ (13) ..., Wg8-g7; (14) Wh3-f3, Wa8-g8; (15) Gc4:f7, He7-d7; (16) Wf3-h3 i mata na h7 mo¿na
unikn¹c tylko poœwiêcaj¹c hetmana za wie¿ê.

Nastêpuj¹ce warianty jednoznacznie wskazuj¹, ¿e pozycja z diagramu 47 jest dla czarnych stracona. Atak,
który przeprowadzaj¹ bia³e wykorzystuj¹c s³aboœæ powsta³¹ na f6 na skutek usuniêcia piona g7, nie mo¿e
zostaæ skutecznie odparty. Powstaje pytanie, czy czarne pope³ni³y b³¹d lekcewa¿¹c groŸbê ustawienia przez
bia³e skoczka na d5 i rozwiniêcia hetmañskiego goñca, czy te¿ mia³y szanse poprawienie pozycji jednym z
dwóch nastêpnych ruchów prowadz¹cych do pozycji z diagramu 47. Rzeczywiœcie, mo¿liwa jest próba
takiego samego ataku, jakim bia³e zagrozi³y poprzez posuniêcie Hd1-d2, je¿eli czarne zagraj¹ o jedno
posuniêcie wczeœniej Hd8-d7 zamiast Gb4-c5. Jednak to, ¿e goniec nie wspó³pracuje z figurami na skrzydle
królewskim czyni wielk¹ ró¿nicê i w³aœciwie wszystkim co czarne mog¹ uzyskaæ, jest remis. Kontynuacja
mo¿e wygl¹daæ nastêpuj¹co: (1)Sd5:f6+, g7:f6; (2) Gg5:f6, h7-h6; (3) c2-c3, Sd4:f3+; (4) g2:f3, Gg4-h5; (5)
Kg1-h1, Kg8-h7; (6) Wf1-g1, Wf8-g8; (7) Wg1-g3. Je¿eli goniec czarnych sta³by na c5 zamiast na b4 , bia³e
nie mog³yby zagraæ Wg1-g3 ze wzglêdu na Gc5:f2. Musia³yby wprowadziæ posuniêcie przygotowawcze
Hd1-e2 i przegra³yby po Wg8-g6 w ten sam sposób, jak to zosta³o zademonstrowane w jednym z poprzednich
wariantów z zamienionym atakiem i obron¹. Poniewa¿ chodzi o czarne, nie mog¹ one wejœæ hetmanem na h3
bez wymiany wie¿, tak wiêc nie s¹ w stanie wykorzystaæ s³aboœci na f3. Po (7) ..., Wg8-g6, (8) Gf6-h4,
Gb4-a5 lub c5, (9) d3-d4 i Hd1-d3 gra prawdopodobnie skoñczy siê remisem, a bia³e raczej nie wykorzystaj¹
przewagi piona ze wzglêdu na to, ¿e jest on zdwojony.

Pocz¹tkuj¹cemu graczowi, linie gry omówione z zwi¹zku z diagramami 47 i 48 wydadz¹ siê raczej
skomplikowane. Jest to prawdziwe nawet w przypadku doœwiadczonego gracza; nie ma jednak w ¿adnym
przypadku potrzeby uczenia siê na pamiêæ któregokolwiek z wariantów. Wa¿n¹ rzecz¹, któr¹ nale¿y sobie
uœwiadomiæ jest to, ¿e w sytuacji, gdy obaj gracze roszowali na stronie królewskiej, mo¿e powstaæ groŸna
s³aboœæ, gdy pion „g” zostanie zmuszony do posuniêcia i zostanie stworzona presja na pola, które by³yby
bronione przez niego, gdyby by³ na swojej wyjœciowej pozycji; co wiêcej sposobem na stworzenie takiej
s³aboœci jest zwi¹zanie królewskiego skoczka przeciwnika i wypad skoczkiem hetmañskim do centrum.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Innym wa¿nym aspektem wynikaj¹cym z dyskutowanych wariantów jest kolejnoœæ w jakiej wchodz¹ do
bitwy poszczególne figury. A wiêc najpierw figury lekkie, potem hetman, a nastêpnie wie¿e. Nie jest to
oczywiœcie zasada, od której nie wolno odstêpowaæ pod ¿adnym pozorem, ale w wiêkszoœci partii warta jest
przestrzegania. Powód jest oczywisty. Wie¿e nie mog¹ byæ u¿yteczne, dopóki nie zostanie otwarta jakaœ
linia, podczas gdy hetmanowi czêsto nadarza siê okazja do wejœcia na pole bitwy po diagonali. Tylko w
partiach, w których gracze nie roszowali na tym samym skrzydle, wie¿e mog¹ wkroczyæ do akcji na
stosunkowo wczesnym etapie rozgrywki. Wtedy postêp pionów przed wie¿ami nie tworzy s³aboœci
zagra¿aj¹cych w³asnemu królowi.

Nastêpuj¹cy fragment gry œrodkowej pochodz¹cy z partii mistrzów mo¿e s³u¿yæ za przyk³ad. Po siódmym
posuniêciu bia³ych osi¹gniêta zosta³a pozycja z diagramu 49. Czarne kontynuuj¹ posuniêciem b7-b5 z
perspektyw¹ Gc8-g4 i Sc6-d4. Dalej nastêpuje (8) Ga4-b3, Gc8-g4; (9) Sc3-e2. Lepsze by³oby oczywiœcie
Gc1-e3 poniewa¿ rozwija³oby kolejn¹ figurê. Pozwolenie na wymianê na f3, która zmusi do ruchu piona „g”
jest niebezpieczne, poniewa¿ czarne mog¹ roszowaæ na stronê hetmañsk¹ i ostro ruszyæ pionami ze skrzyd³a
królewskiego.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | | # | #
| | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | # | | #S | # | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | |
#G | | # | | | | |---------------------------------------| 4 | ^G | | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^S | ^ |
| ^S | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | |
^G | ^H | | ^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 49. Po ostatnim ruchu czarnych, Hd8-d7 widaæ, ¿e rzeczywiœcie zdecydowa³y siê one na
manewr tego rodzaju. Gra toczy siê dalej: (10) c2-c3, Gg4:f3; (11) g2:f3, Hd7-h3; (12) Se2-g3, h7-h5; (13)
Gc1-e3. Nie mo¿na graæ Wf1-e1 ze wzglêdu na Gc5:f2+ z dalszym Hh3:h2+ i Hh2:g3. (13) ..., h5-h4; (14)
Sg3-h1, Wh8-h6 z wygran¹, ze wzglêdy na to, ¿e je¿eli bia³e wezm¹ wie¿ê, nast¹pi posuniêcie g7:h6
otwieraj¹ce liniê „g”, któr¹ druga wie¿a zajmie z zabójczym skutkiem.

W ostatnim przyk³adzie wie¿om ³atwo by³o wzi¹æ aktywny udzia³ w bitwie poniewa¿ otwarte zosta³y linie
umo¿liwiaj¹ce im atakowanie króla przeciwnika.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | | # | |
# | #S | # | #G | # | |---------------------------------------| 6 | # | | #S | | # | | # | | |---------------------------------------| 5 |
| | # | | | | ^G | | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^S |
^ | | ^S | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | ^H | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | | |
^K | ^W | | | | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 50. W wiêkszoœci przypadków na skrzyd³ach nie jest dostêpna ¿adna otwarta linia i atak
wie¿ami jest znacznie utrudniony. Marsz do przodu pionami na skrzydle, na którym przeciwnik dokona³
roszady ma niewielkie zastosowanie, chyba, ¿e któryœ z pionów mo¿e zostaæ wymieniony w celu otwarcia
linii, któr¹ bêdzie mog³a zaj¹æ wie¿a. Z regu³y taka wymiana jest mo¿liwa, kiedy jeden z pionów stoj¹cych
przed królem wykona³ posuniêcie. Na przyk³ad w pozycji na diagramie 50 bia³e mog¹ otworzyæ liniê „h”
maszeruj¹c do przodu pionem „h” i wymieniaj¹c go na piona „g” czarnych, podczas gdy czarne chc¹c u¿yæ
swoich wie¿ w ataku na skrzydle hetmañskim nie maj¹ zbyt wielu szans na otwarcie linii w tej czêœci
szachownicy. Gdyby pion „g” czarnych sta³ na swoim pocz¹tkowym polu, marsz pionem „h” nie by³by
skuteczny. Czarne mog³yby po prostu czekaæ, a¿ pion dojdzie do h6, a nastêpnie zagraæ g7-g6 i wtedy
w³asny pion bia³ych zablokowa³by liniê „h” dla wie¿y. W nastêpuj¹cej pozycji maj¹cej miejsce w jednej z
szeœciu parti granych symultanicznie przez autora atak rozwin¹³ siê w sposób nastepuj¹cy:

(1) h2-h4 b7-b5 (2) Gc4-b3 Sc6-a5 (3) h4-h5 Sa5:b3 (4) a2:b3 Hd8-a5

Czarnym równie¿ uda³o siê otworzyæ liniê, ale nie by³y w stanie sprawiæ by ich wie¿e j¹ wykorzysta³y. Ich

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

ostatnie posuniêcie zagra¿a matem w dwóch posuniêciach: Ha5-a1; Sc3-b1; Gg7:b2; jednak bia³e najpierw
broni¹ siê przed t¹ groŸb¹, a nastêpnie przeprowadzaj¹ niepowstrzymany atak na skrzydle królewskim.

(5) Kc1-b1 Se7-c6 (6) h5:g6 f7:g6 (7) Gg5-h6 Wf8-f7 (8) Gh6:g7 Wf7:g7

Poprzez t¹ wymianê bia³e os³abi³y obronê wokó³ czarnego króla, który teraz w kwestii obrony mo¿e polegaæ
tylko na sobie i wie¿y.

(9) Sf3-g5 d7-d5

Czarne otwieraj¹ siódm¹ liniê w nadziei, ¿e pozwoli to przyjœæ z pomoc¹ ich wie¿y lub hetmanowi. Ale
przewaga osi¹gniêta przez bia³e za spraw¹ otwarcia linii „h” jest tak du¿a, ¿e mog¹ one poœwiêciæ swojego
skoczka po to, aby przerwaæ ³añcuch obronny czarnych i wymusiæ mata zanim czarne bêd¹ mia³y szansê
poruszyæ hetmanem czy wie¿¹.

(10) Sg5:h7 Wg7:h7

Gdyby nastapi³o Ha5-c7 lub Wa8-a7, bia³e kontynuuj¹ (11) Hd2-h6!, Wg7:h7?; (12) Hh6:g6+, Kg8-h8; (13)
Hg6-e8+, Kh8-g7; (14) Wh1:h7+, Kg7:h7; (15) Wd1-h1+, etc.

(11) Wh1:h7 Kg8:h7 (12) Wd1-h1+ Kh7-g7 (13) Hd2-h6+ Kg7-f7 (14) Hh6-h7+ Kf7-f6 (15) Hh7-h8+ Kf6-e7
(16) Wh1-h7+ Ke7-d6 (17) Hh8-f8+ Kd6-e5 (18) f2-f4+ Ke5-d4 (19) Hf8-f6+ Kd4-e3 (20) Wh7-h3+ Ke3-d2
(21) Hf6-h4

i czarne podda³yby ze wzglêdu na brak mo¿liwoœci obrony przed Hh4-f2.

Na diagramie 51 pokazany jest podobny przyk³ad, a jedyna ró¿nica polega na tym, ¿e nie mamy do czynienia
z poruszonym z wyjœciowej pozycji pionem „g”, tylko pionem „h”, daj¹cym bia³ym mo¿liwoœæ otwarcia
linii dla wie¿. Dokonaj¹ tego poprzez marsz swojego piona „g” na pole g5 i wymianê na piona „h” czarnych.
Je¿eli nie chc¹ graæ w pierwszym posuniêciu g2-g4 ze wzglêdu na mo¿liwoœæ zbicia piona przez skoczka
czarnych, mog¹ wykonaæ posuniêcie przygotowawcze Wh1-g1. Ale nie powinny obawiaæ siê straty piona,
poniewa¿ bior¹c go czarne same otwar³yby liniê „g” dla wie¿y bia³ych i bia³e mog³yby byæ pewne
perspektywy przeprowadzenia przyt³aczaj¹cego ataku. Niedobra by³oby dla czarnych próba powstrzymania
marszu piona „g” poprzez g7-g5, poniewa¿ bia³e mog³yby wtedy po prostu otworzyæ liniê „h” posuniêciami
h2-h4 i h4:g5, niezale¿nie od tego, ¿e mog¹ równie¿ poœwiêciæ swojego goñca z e3 za dwa piony, ca³kowicie
pozbawiaj¹c czarnego króla ochrony.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | # |
| #S | #G | # | # | | |---------------------------------------| 6 | | | # | | | #S | | # | |---------------------------------------| 5 | | | |
# | | | | | |---------------------------------------| 4 | | | | ^ | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^S | ^G | ^G |
^S | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | ^H | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | | | ^K |
^W | | | | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 51. Gra mog³aby potoczyæ siê nastêpuj¹co: (1) g2-g4, g7-g5; (2) Ge3:g5, h6:g5; (3) Hd2:g5+,
Kg8-h8; (4) Hg5-h6+, Kh8-g8; (5) g4-g5, Sf6-e4; (6) Sc3:e4, d5:e4; (7) g5-g6, f7:g6; (8) Hh6:g6+, Kg8-h8;
(9) Wh1-g1, etc.

Zwykle obaj gracze roszuj¹ po tej samej stronie szachownicy, tak wiêc ¿aden z nich nie mo¿e maszerowaæ
swoimi pionami przeciwko królowi przeciwnika nie os³abiaj¹c przy tym pozycji swojego w³asnego króla.
Tylko kiedy gracz posiada wiêcej przestrzeni i ma wiêcej bierek na skrzydle królewskim ni¿ przeciwnik,
mo¿e przeprowadziæ atak obejmuj¹cy postêp pionów sprzed w³asnego króla. Diagram 52 mo¿e s³u¿yæ za
typowy przyk³ad.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | | | #H | #G |
#G | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | # | | | # | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | #S | |
# | ^ | # | | | | |---------------------------------------| 4 | | # | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^ | | ^G
|^S | | ^ | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^G | | | ^ | ^ | | |---------------------------------------| 1 | ^W | | |
^H | ^W | ^S | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 52. Czarne maj¹ przewagê na skrzydle hetmañskim, podczas gdy bierki bia³ych s¹ bardziej
mobilne na skrzydle królewskim. Zwa¿ywszy te fakty, czarne nie mog¹ w prosty sposób przerzuciæ swoich si³
na skrzyd³o królewskie, bia³e natomiast mog¹ zaryzykowaæ stratê swoich pionów na tym skrzydle bez obaw,
¿e czarne uzyskaj¹ punkt zaczepienia w s³abych polach, które niew¹tpliwie zostan¹ utworzone za spraw¹
marszu bia³ych pionów.

Bia³e zaczn¹ atak od (1) g2-g4 i (2) Sf1-g3. Zagro¿¹ w ten sposób zajêciem dominuj¹cego pola f5 swoim
skoczkiem, czarnym natomiast trudno bêdzie znaleŸæ posuniêcie inne ni¿ g7-g6; je¿eli pozwol¹ na Sg3-f5 z
widokiem na wymianê skoczka na swojego goñca to otworz¹ liniê „g” dla wie¿ bia³ych. Z drugiej strony
g7-g6 pozwoli bia³ym na otwarcie linii „h” poprzez postêp piona „h” po niezbêdnych przygotowaniach
obejmuj¹cych posuniêcia Kg1-g2, We1-h1, g4-g5, etc.

W ogromnej wiêkszoœci partii, jak to zosta³o wyjaœnione przy okazji omawiania otwaræ, linie dla wie¿ nie s¹
otwierane na skrzyd³ach tylko w czêœci centralnej. Wiele korzyœci wynikaj¹cych z kontrolowania przez
wie¿e linii centralnych bêdzie bardziej wyczerpuj¹co przeanalizowane w partiach ilustracyjnych. Ogólnie
mówi¹c, ³atwiej jest doprowadziæ do wspó³pracy obu wie¿ w centrum szachownicy ni¿ po jej bokach. To
wspó³dzia³anie – zwykle polegaj¹ce na operowaniu na tej samej linii – jest oczywiœcie bardzo wa¿ne i jest
g³ówn¹ przyczyn¹ tego, ¿e warto roszowaæ tak wczeœnie jak to jest mo¿liwe. Miêdzy wie¿ami gracza, który
nie mo¿e roszowaæ, nie ma, mo¿na powiedzieæ, naturalnych linii komunikacyjnych, a stworzenie sztucznych
zabiera tak wiele czasu, ¿e przeciwnik mo¿e w tym czasie wymusiæ zwyciêstwo dziêki po³¹czonym wysi³kom
swoich wie¿. Pozycja na diagramie 53 mo¿e s³u¿yæ za przyk³ad.

+---------------------------------------+ 8 | | #H | | | #K | #G | | #W | |---------------------------------------| 7 | | # | | #G |
| # | # | # | |---------------------------------------| 6 | # | | #W | | # | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^H | | | ^G | ^S | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | | | ^W | ^K
| | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 53. Bia³e s¹ na posuniêciu i naturalne bêdzie w tym miejscu manewrowanie wie¿ami, jako ¿e
wszystkie pozosta³e figury zosta³y ju¿ rozwiniête. Najlepszym posuniêciem jest prawdopodobnie (1) Wf1-d1.
Mo¿na równie¿ wzi¹æ pod uwagê Wa1-d1, ale ta wie¿a mo¿e byæ potrzebna póŸniej na linii „c”, podczas
gdy wie¿a królewska na pewno nie bêdzie mog³a byæ rozwiniêta na inn¹ liniê ni¿ „d”, poniewa¿ piony „e” i
„f” bia³ych s¹ nadal na szachownicy. Czarne w partii, z której wziêta zosta³a przedstawiona pozycja
odpowiedzia³y Gf8-c5, po czym bia³e kontynuowa³y (2) Hb3-c3 z jednoczesnym atakiem na goñca c5 i piona
g7.

Czarne mia³y wybór tylko pomiêdzy wycofaniem goñca na f8 lub biciem na e3. Oczywiœcie wybra³y to
drugie, jako, ¿e nie mo¿na poprawiæ swojej pozycji pasywn¹ gr¹, która powstrzymuje rozwój. Po Gc5:e3, (3)
Hc3:g7, Ge3:f2+; (4) Kg1:f2, Wc6-c2+; (5) Kf2-g1, Wh8-f8; czarne nie maj¹ zbyt wielu z³udzeñ odnoœnie
doprowadzenia do kontaktu królewskiej wie¿y z pozosta³ymi bierkami, podczas gdy bia³e mog¹ zdwoiæ
swoje wie¿e w linii „d”, co mo¿e zadecydowaæ o ich zwyciêstwie jako, ¿e czarne nie s¹ w stanie na d³u¿sz¹
metê odparowaæ groŸby W-d8+. Bia³e zagra³y (6) Sf3-e5 z zamiarem poœwiêcenia skoczka na f7 w razie
gdyby czarne ruszy³y swojego goñca. Po Wf8:f7 nast¹pi Hg7-g8+ i Hg8:b8 lub Hg8:e6 mat. Tak wiêc czarne
musz¹ wycofaæ swoj¹ wie¿ê poprzez (6) ..., Wc2-c7, a bia³e po prostu graj¹ (7) Wd1-d2 zagra¿aj¹c
zdwojeniem wie¿. Czarne zapobiegaj¹ temu posuniêciem Gd7-a4 jednoczeœnie gro¿¹c f7-f6, ale po (8)

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Se5-g4, Wc7-c2; (9) Wd2-d4, Hb8-c8; (10) Sg4-f6+, Ke8-e7; (11) Hg7-g5 zrezygnowa³y, jako, ¿e obecnie
pole c1 jest wystarczaj¹co bronione, podczas gdy groŸby Sf6-g8++ nie mo¿na odparowaæ.

Powy¿sze przyk³ady pokazuj¹, ¿e generalnie skoczki i wie¿e wymagaj¹ kilku ruchów dla ustawienia ich w
pozycjach odpowiednich dla aktywnego udzia³u w ataku. W przypadku goñców jest inaczej. Zwykle ju¿ w
pierwszym posuniêciu mog¹ byæ rozwiniête na pole, na którym bêd¹ potrzebne w grze œrodkowej do ataku
czy te¿ obrony.

Zarówno w otwarciach pionem królewskim jak i w otwarciach pionem hetmañskim, hetmañski
(czarnopolowy) goniec bia³ych w wiêkszoœci przypadków jest u¿ywany do zwi¹zania królewskiego skoczka
czarnych i jest w tym celu ustawiany na g5. Królewski goniec czarnych staje wtedy na e7, aby uwolniæ
skoczka od zwi¹zania. Nie zaleca siê wi¹zania królewskiego skoczka w pozycjach pozwalaj¹cych na
roszowanie na skrzyd³o hetmañskie. Na przyk³ad po (1) e2-e4, e7-e5; (2) Sg1-f3, Sb8-c6; (3) Gf1-c4, Sg8-f6;
(4) Sb1-c3, Gf8-c5; (5) d2-d3, d7-d6; bia³e powinny wstrzymaæ siê z Gc1-g5, dopóki czarne nie zrobi¹
roszady na skrzydle królewskim. Je¿eli nie czekaj¹c bia³e zagraj¹ (6) Gc1-g5 czarne odpowiedz¹ Gc8-e6;
(7)o-o, Hd8-d7; i w tej sytuacji bia³e tylko zaszkodz¹ swojej w³asnej grze poprzez wymianê na f6, poniewa¿
otwarta linia „g” pomo¿e czarnym, po roszadzie na skrzydle hetmañskim, w ataku na skrzyd³o królewskie
bia³ych.

W otwarciach pionem hetmañskim posuniêcie Gc1-g5 zawsze jest dobre z tego wzglêdu, ¿e roszada na
skrzyd³o hetmañskie nie jest dobra dla czarnych z uwagi na otwart¹ liniê „c”, poprzez któr¹ bia³e mog¹ szybko
poprowadziæ przyt³aczaj¹cy atak. Innym dobrym miejscem dla hetmañskiego goñca jest w otwarciach pionem
hetmañskim pole b2, z którego goniec wspiera wypad królewskiego skoczka na e5. W tym przypadku
hetmañski skoczek powinien byæ rozwiniêty na d2, a nie na c3 aby nie blokowaæ linii goñca. To samo tyczy
siê rozwoju hetmañskiego goñca czarnych.

W otwarciach pionem królewskim niebezpiecznie jest, gdy hetmañski goniec opuszcza d³ug¹ diagonalê, na
której pocz¹tkowo sta³, poniewa¿ przeciwnik mo¿e zagroziæ uzyskaniem punktu zaczepienia dla swojego
skoczka w linii „f” prowokuj¹c os³abiaj¹ce posuniêcie pionem „g”. Przyk³adem niech bêdzie pozycja
przedstawiona na diagramie 54, która pochodzi z partii rozgrywanej pomiêdzy Teichmannem i Rubinsteinem
na Turnieju w Karlsbad w 1911. Bia³e zagra³y (1) a2-a4 próbuj¹c wykorzystaæ zaawansowanego w ruchu
czarnego piona do otwarcia linii „a” dla swojej wie¿y, a czarne odpowiedzia³y Gc8-b7. To pokrzy¿owa³o plan
bia³ych, poniewa¿ po (2) a4:b5, a6:b5; to nie bia³e lecz czarne uzyska³y kontrolê nad lini¹ „a”.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | | | | |
#G | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | # | | #S | # | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | #
| # | | # | | | | |---------------------------------------| 4 | | | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^ | ^ | | ^S | |
| |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^G | ^S | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | ^G |
^H | ^W | | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 54. Jednak czarne nie powinny wycofywaæ swojego goñca ze skrzyd³a królewskiego, poniewa¿
bia³e mog¹ teraz przejœæ swoim hetmañskim skoczkiem przez f1 i g3 lub e3 do f5, chyba, ¿e czarne os³abi¹
swoj¹ strukturê pionów posuniêciem g7-g6. W³aœciw¹ odpowiedzi¹ na pierwszy ruch bia³ych by³o Gc8-e6 lub
b5-b4. To drugie jest posuniêciem pionem, ale w obecnej sytuacji nie mo¿e byæ postrzegane jako strata
tempa, poniewa¿ bia³e równie¿ wykona³y posuniêciem pionem, które nie przyczynia siê do ich rozwoju.

Gra potoczy³a siê dalej nastêpuj¹co: (2) Sd2-f1, Hd8-c7; (3) Sf1-g3, g7-g6; cel bia³ych zosta³ osi¹gniêty.
Sprowokowa³y s³aboœæ, która bêdzie punktem ich ataku. Sposobem na przeprowadzenie ataku – po
dokoñczeniu rozwoju posuniêciem Gc1-g5 bêdzie otwarcie linii „f” dla wie¿y ruchem piona „f”. Marsz ten
mo¿e byæ przygotowany posuniêciami h2-h3 i Sf3-h2. Oczywiœcie bia³e wola³yby unikn¹æ posuniêcia
pionem „h”; h2 jest jednak jedynym dobrym polem dla skoczka z f3, poniewa¿ ani na d2 ani na h4 nie ma on
mo¿liwoœci pomocy w ataku, podczas gdy z h2 mo¿e przejœæ na g4 jednoczeœnie atakuj¹c oba s³abe pola f6

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

i h6.

Czarne maj¹ niewielkie szanse na kontratak. Jedyn¹ rzecz¹ jak¹ mog¹ zrobiæ jest zajêcie wie¿ami linii
hetmañskiej i otwarcie jej poprzez d6-d5 i d5:e4. Jednak ich hetmañski goniec jest Ÿle ustawiony i nie ma
¿adnej otwartej diagonali, na której móg³by dzia³aæ. Musi on wróciæ do gry poprzez swoje wyjœciowe pole
c8.

Królewski goniec bia³ych równie¿ nie jest dobrze ustawiony i w³aœciwie jest ograniczony do roli piona
chroni¹cego pole d3 i niczego nie atakuj¹cego. Ma oczywiœcie szansê na stanie siê u¿ytecznym na diagonali
a2-g8. Mo¿na powiedzieæ, ¿e w otwarciach pionem królewskim, królewski goniec bia³ych nieczêsto ma
mo¿liwoœæ wziêcia aktywnego udzia³u w bitwie. Najczêœciej jest on wymieniany we wczesnym stadium gry
na hetmañskiego skoczka albo goñca czarnych. Jednak w otwarciach pionem hetmañskim ma on do
dyspozycji œwietne pole akcji w postaci niezablokowanej diagonali b1-h7. Mo¿e byæ u¿yty na tej diagonali
równie¿ we wszystkich otwarciach zaczynaj¹cych siê e2-e4, w których czarne nie id¹ swoim królewskim
pionem na e5, dziêki czemu bia³e mog¹ otworzyæ diagonalê posuniêciem e4-e5.

Generalnie mówi¹c, goñce nie powinny byæ stawiane na diagonalach zablokowanych pionami nale¿¹cymi do
w³asnego obozu. Powinno siê równie¿ unikaæ takich posuniêæ pionami, które blokuj¹ diagonalê w³asnego
goñca. Uderzaj¹c¹ ilustracjê tej regu³y znajdziemy w pozycji przedstawionej na diagramie 55, pochodz¹cej z
partii Teichmanna i Dusa Chotimirskiego rozegranej na turnieju w Pradzie w 1908 roku. Czarne zagra³y (1)
..., Sc6-e5, zaburzaj¹c symetriê pozycji i otwieraj¹c dla siebie diagonalê hetmañskiego goñca, nie pozwalaj¹c
jednoczeœnie wykonaæ podobnego manewru bia³ym. Po (2) Sf3:e5, Gd6:e5; (3) Hd1-e2, o-o; (4) Wa1-d1,
Hd8-e7; bia³e uleg³y pokusie usuniêcia goñca z e5 posuniêciem (5) f2-f4. Ruch ten powinien poci¹gaæ za sob¹
marsz piona „e”, inaczej pozostanie on bardzo s³aby, nie bêd¹c chronionym przez innego piona.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | #H | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | | #G | | | |
# | # | # | |---------------------------------------| 6 | # | | #S | #G | # | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | # |
| | | | | | |---------------------------------------| 4 | | ^ | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | ^ | | ^S | ^G | ^ | ^S
| | | |---------------------------------------| 2 | | ^G | | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | ^H | |
^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 55. Gra potoczy³a siê nastêpnie w taki sposób: (5) ..., Ge5-c7; (6) e3-e4, Gc7-b6+; (7) Kg1-h1,
Wf8-d8; (8) Gd3-b1, Wa8-c8; (9) Wd1:d8+, He7:d8; (10) Wf1-d1, Hd8-e7; (11) e4-e5. Ponownie otwarta
zostaje diagonala królewskiego goñca, ale zamkniêta zostaje diagonala goñca hetmañskiego i przewaga
wynikaj¹ca z operacji goñca hetmañskiego na niezablokowanej diagonali, zapewni czarnym zwyciêstwo, (11)
..., Sf6-d5; (12) Sc3:d5, Gb7:d5; (13) He2-g4, He7-b7; (14) f4-f5, Wc8-c4; (15) Hg4-g3, Wc4-f4!. Bia³e nie
mog¹ zbiæ wie¿y ze wzglêdu na Gd5:g2 mat. (16) f5-f6, g7-g6. Nie istnieje teraz obrona przed Wf4-f2 z
jednoczesnym atakiem na g2 i b2. (17) Gb1-a2, Wf4-f2; (18) Ga2:d5, Hb7:d5! I bia³e poddaj¹ siê ze wzglêdu
na stratê goñca wynik³¹ z groŸby mata.

Pozostaje przyjrzeæ siê typowym manewrom hetmana i pionów w grze œrodkowej. Niewiele regu³ mo¿na
podaæ odnoœnie hetmana. Ze wzglêdu na jego niezwyk³¹ mobilnoœæ jest on w stanie w ka¿dej chwili
zainicjowaæ niebezpieczny atak w po³¹czeniu z jedn¹ lub kilkoma innymi figurami, a wiêkszoœæ przyk³adów
typowych manewrów wie¿, goñców czy skoczków pokazuje równie¿ sposoby, jakimi mo¿na osi¹gn¹æ
kooperacjê tych figur z hetmanem. G³ównym terenem dzia³añ hetmana jest skrzyd³o, na którym przeciwnik
przeprowadzi³ roszadê. W partiach, w których obaj gracze roszowali na to samo skrzyd³o, które stanowi¹
przyt³aczaj¹c¹ wiêkszoœæ przypadków, niebezpiecznie jest wyprawiaæ siê hetmanem w rejony odleg³e od
króla, poniewa¿ wtedy hetmañska odsiecz mo¿e zostaæ odciêta w razie, gdyby przeciwnik zainicjowa³ atak
po stronie królewskiej przy u¿yciu swojego w³asnego hetmana.

+---------------------------------------+ 8 | | #W | | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | | | # | | | #
| # | # | |---------------------------------------| 6 | # | | | #G | #G | | | | |---------------------------------------| 5 | | | # | | | | | |

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | ^H | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | ^S | ^G | |
^W | | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 56. Na przyk³ad w pozycji z diagramu 56 wziêcie piona a6 by³oby dla bia³ych bardzo ryzykowne.
Czarne mog³yby zagraæ c5-c4, odcinaj¹c odwrót bia³ego hetmana, a nastêpnie rozpocz¹æ brutalny atak swoim
hetmanem w po³¹czeniu z dwoma goñcami. Inny przyk³ad widzimy na diagramie 57. Pozycja pochodzi z
partii rozegranej pomiêdzy Capablanc¹ i Bernsteinem na turnieju w San Sebastian w 1911. Bia³e zagra³y (1)
Sd4-e2 i czarne maj¹c na uwadze groŸn¹ akumulacjê bia³ych bierek na skrzydle królewskim nie powinny
ryzykowaæ zbicia piona na a2, co skutkuje wy³¹czeniem z gry ich hetmana.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | #W | #W | | | |---------------------------------------| 7 | # | | # | #G | | # |
# | #K | |---------------------------------------| 6 | | | # | # | #S | | | # | |---------------------------------------| 5 | #H | | | | |
^S | | | |---------------------------------------| 4 | | | | ^S | ^ | | ^ | | |---------------------------------------| 3 | | ^ | | | ^H | ^ |
| | |---------------------------------------| 2 | ^ | | ^ | | | | | ^ | |---------------------------------------| 1 | | | | ^W | ^W | | ^K |
| +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 57 Nie doceni³y one jednak tego zagro¿enia i bardzo szybko przegra³y. Atak rozwin¹³ siê
nastêpuj¹co: (1) ..., Ha5:a2; (2) Se2-g3, Ha2:c2. Bior¹c drugiego piona czarne straci³y kolejne tempo. Mog³y
spróbowaæ Ha2-a5, gro¿¹c wymian¹ hetmanów po Ha5-b6. Ale mo¿liwoœæ uratowania partii wydaje siê
w¹tpliwa. Bia³e oczywiœcie uniknê³yby wymiany hetmanów odchodz¹c królem do naro¿nika. (3) Wd1-c1,
Hc2-b2; (4) Sg3-h5; nie pozwala w³¹czyæ siê hetmanowi ponownie do gry poprzez pole f6. Teraz grozi
Wc1-c3, odcinaj¹ce hetmana czarnych od g7, a nastêpnie Sh5:g7 i He3:h6. Czarne broni¹ siê przed t¹ groŸb¹
poprzez (4) ..., Wf8-h8 z zamiarem odpowiedzi Kh8-g8 na Wc1-c3; ale pozycja bia³ych stwarza tak¹ liczbê
gróŸb, ¿e czarne nie s¹ w stanie efektywnie siê przed nimi broniæ. (5) We1-e2, Hb2-e5; (6) f3-f4, He5-b5; (7)
Sf5:g7! daje wygran¹, poniewa¿ po Se6:g7 nastêpuje (8) Sh5-f6+, (9) Sf6:d7 i (10) f4-f5 lub e4-e5 z
przyt³aczaj¹cym atakiem.

Najtrudniejszym problemem gry œrodkowej jest manewrowanie we w³aœciwym czasie pionami. Aczkolwiek
nie jest mo¿liwe podanie generalnej zasady, która ma zastosowanie we wszystkich przypadkach, dobr¹ regu³¹
jest staranne unikanie ruchów pionami (tak samo jak w otwarciu) przynajmniej w pocz¹tkach gry œrodkowej.
W otwarciach argumentem przeciwko ruchom pionami by³a, z punktu widzenia rozwoju figur, strata tempa.
W grze œrodkowej chodzi g³ównie o s³abe pola powsta³e po ruchach pionami w miejscach, które piony
broni³y przed swoim ruchem. Pole mo¿e byæ okreœlone jako „s³abe”, je¿eli mo¿e byæ bezpiecznie
zajmowane przez bierkê przeciwnika, która mo¿e wzi¹æ udzia³ w ataku. Generalnie sytuacja taka zachodzi,
gdy dane pole nie jest bronione przez ¿adnego piona. Powa¿na groŸba powsta³a po zajêciu takiego pola przez
wrog¹ figurê unaocznia siê najwyraŸniej, gdy sytuacja taka ma miejsce w pobli¿u króla, a przyk³ady tego jak
mo¿e rozwin¹æ siê atak s¹ omówione w nawi¹zaniu do diagramów 48, 49, 50 i 52. Mniej oczywista jest
przyczyna, dla której ruch pionem mia³by stworzyæ s³aboœæ w odniesieniu do pionów centralnych lub
pionów ze skrzyd³a hetmañskiego. W tym drugim przypadku mo¿liwoœæ odniesienia korzyœci przez
przeciwnika w grze œrodkowej jest naprawdê niewielka; ale s³aboœæ powsta³a na skutek ruchów pionami
niezmiennie daje o sobie znaæ w koñcówce. Na przyk³ad w pozycji z diagramu 58, bia³e wygrywaj¹ ze
wzglêdu na s³aboœæ na polach a6, c6, d5 i b5, z których ich król mo¿e atakowaæ czarne piony gdy tylko
hetman i wie¿a zostan¹ wymienione. Mo¿liwy jest nastêpuj¹cy przebieg gry: (1) We5-e8, Wd8:e8; (2) He3:e8,
Hg7-f8; (3) He8:f8, Kg8:f8; (4) Ke2-d3, Kf8-e7; (5) Kd3-c4, Ke7-d7; (6) Kc4-b5, Kd7-c7; (7) Kb5-a6,
Kc7-b8; (8) a3-a4, Kb8-a8; (9) a4-a5, b6:a5; (10) Ka6:a5 i bia³e wygrywaj¹ piona „c”. Lub te¿: (5) ..., a7-a6;
(6) Kc4-d5, Ke7-d7.

+---------------------------------------+ 8 | | | | #W | | | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | | | | | # | #H | # |
|---------------------------------------| 6 | | # | | | | | # | | |---------------------------------------| 5 | | | # | | ^W | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | ^ | | | | ^H | | | |
|---------------------------------------| 2 | | ^ | ^ | | ^K | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 58.

W tym momencie czarne maj¹ opozycjê, tak wiêc król bia³ych nie mo¿e dalej iœæ do przodu; bia³e maj¹
jednak do dyspozycji o tyle wiêcej mo¿liwych ruchów pionami, ¿e czarne bêd¹ wkrótce zmuszone wykonaæ
posuniêcie swoim królem, pozwalaj¹c bia³ym wedrzeæ siê swoim królem z jednej czy drugiej strony. Na
przyk³ad: (7) a3-a4, a6-a5; (8) f2-f4, f7-f6; (9) g2-g4, h7-h6; (10) h2-h3, g6-g5; (11) f4-f5; ruch króla i bia³e
wygrywaj¹ piona „f” lub piona „b”.

Ten przyk³ad ukazuje jeszcze inn¹ przyczynê, dla której warto powstrzymywaæ siê z ruchami pionów na
skrzyd³ach. W koñcówkach czêsto powstaj¹ pozycje, w których dobrze jest mieæ w zapasie kilka posuniêæ po
to, aby móc utrzymaæ opozycjê króli; gracz, którego piony s¹ bardziej cofniête ma oczywiœcie wiêcej
posuniêæ do dyspozycji.

S³aboœæ powsta³a na skutek ruchów pionami na skrzydle, która manifestuje siê zarówno w grze œrodkowej
jak i w koñcówkach wie¿owych, a polegaj¹ca na otwieraniu s¹siedniej linii dla wrogiej wie¿y, pokazana jest
na diagramach 50, 51 i 54. W grze œrodkowej jest to równie¿ prawdziwe dla pewnych pionów, jak na
przyk³ad w nastêpuj¹cej pozycji powsta³ej po: (1) e2-e4, e7-e5; (2) Sg1-f3, Sb8-c6; (3) d2-d4, e5:d4; (4)
Gf1-c4, Sg8-f6; (5) o-o, Gf8-e7 (Diagram 59). Teraz w³aœciw¹ kontynuacj¹ jest (6) Wf1-e1, chroni¹ce
centralnego piona. Dalszy ruch tym pionem jest ca³kowicie przeciwwskazany. Nie tylko pozwoli czarnym na
otwarcie linii „f” dla wie¿y poprzez marsz pionem „f”, ale pozbawi równie¿ bia³ych najwiêkszej korzyœci
bêd¹cej konsekwencj¹ posiadania piona centralnego, a polegaj¹cej na kontroli dwóch pól centralnych. Dopóki
bia³e posiadaj¹ piona na e4, pola d5 i f5 s¹ niedostêpne dla figur czarnych; kiedy jednak pion przesunie siê do
przodu nie uczyni czarnym ¿adnej krzywdy poniewa¿ pola, które bêdzie wtedy kontrolowa³ – d6 i f6 i tak s¹ w
rêkach czarnych ze wzglêdu na dwa piony f7 i d7.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | # | # |
# | # | #G | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | #S | | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | |
| | | | | | | |---------------------------------------| 4 | | | ^G | # | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | ^S | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | ^S | ^G |
^H | | ^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 59. Oto dalsza kontynuacja partii: (6) e4-e5, Sf6-e4; (7) Gc4-d5, Se4-c5; (8) Sf3:d4, Sc6:d4; (9)
Hd1:d4, o-o; (10) Sb1-c3, d7-d6; (11) Gc1-e3, c7-c6; (12) Gd5-b3, d6-d5; (13) Wa1-d1, Kg8-h8; (14) Hd4-f4,
f7-f6. Te posuniêcia decyduj¹ o przewadze czarnych w grze œrodkowej. Nie tylko bêd¹ one mia³y bardziej
mobilne wie¿e, ale równie¿ ich goñce s¹ znacznie silniejsze ni¿ lekkie figury bia³ych, zw³aszcza gdy zbity
zostanie bia³y goniec.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | #K | #G | #S | #W | |---------------------------------------| 7
| # | # | # | # | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | |
| | | | |---------------------------------------| 4 | | | | ^H | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | ^S | ^G | |
^K | ^G | | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 60. Co wiêcej, czarne maj¹ wiêksze szanse równie¿ w koñcówce, poniewa¿ maj¹ wiêkszoœæ
pionów na skrzydle hetmañskim. Kiedy wszystkie figury zostan¹ wymienione, z pionów tych powstanie w
koñcu wolny pion (przechodni), którego bia³e bêd¹ musia³y powstrzymaæ swoim królem, podczas gdy czarne
bêd¹ mog³y spokojnie zaatakowaæ piony na skrzydle królewskim.

Niekorzystn¹ cech¹ poruszania pionami, która dotychczas nie by³a omawiana jest s³aboœæ tak zwanych
„pionów odsta³ych”. Pion odsta³y to taki pion, którego s¹siedzi pomaszerowali do przodu, a on nie jest w

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

stanie przesun¹æ siê na tyle daleko, aby uzyskaæ ochronê od frontowego czy diagonalnego ataku. Na przyk³ad
w pozycji przedstawionej na diagramie 60 czarne uczyni¹ swojego hetmañskiego piona odsta³ym, je¿eli
zagraj¹ c7-c5. Stanie siê tak, poniewa¿ gdy bia³e dobrze poprowadz¹ rozgrywkê, czarne nigdy nie bêd¹ w
stanie przejœæ swoim pionem „d” poza d6 czyni¹c go ³atwym celem ataku na linii „d” lub diagonali h2-b8,
jak równie¿ utrudniaj¹c przemieszczanie siê czarnych figur w centrum. Dla bia³ych w³aœciw¹ metod¹
zorganizowania swoich bierek jest zagranie c2-c4, a nastêpnie po rozwiniêciu lekkich figur zdwojenie wie¿ w
linii „d”. Najlepszym miejscem dla hetmañskiego goñca bia³ych bêdzie f4, sk¹d bêdzie on pomaga³ naciskaæ
na d6.

Diagram 61 pokazuje pozycjê, która powsta³a w trakcie jednej z partii meczu pomiêdzy Emanuelem
Laskerem i S. Tarraschem podczas Mistrzostw Œwiata w 1908 roku. Przyk³ad ten jest dobr¹ ilustracj¹
problemów wynikaj¹cych z posiadania odsta³ego piona. Gra toczy³a siê jak nastêpuje: (1) Se4:d6, c7:d6; (2)
Wa1-d1, Hd8-f6; (3) c2-c4, Wf8-e8; (4) He2-g4 (grozi Hg4-d7), Gb7-c6; (5) We1-e2, We8-e4; (6) Hg4-g3,
Hf6-e6 (grozi We4-g4); (7) h2-h3, Wa8-d8. Czarne nie s¹ w stanie broniæ piona d6 tyle razy, ile razy bia³e go
atakuj¹. Wygl¹da na to, ¿e mog³yby wzi¹æ piona c4 hetmanem, ale prawdopodobnie obawiaj¹ siê s³aboœci jak¹
bia³e mog³yby sprowokowaæ graj¹c Ge3-h6, (8) We2-d2, We4-e5; (9) Ge3-h6! Czarne nie mog¹ wzi¹æ goñca
ze wzglêdu na Hg3:e5. (9) ..., He6-g6; (10) Gh6-f4 z wygran¹, poniewa¿ piony d6 i c5 s¹ na straconych
pozycjach.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | | #H | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | # | #G | #
| | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | #G | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | # | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | ^S | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | ^G | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | ^H | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | | ^W
| | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 61. W pozycji takiej jak na diagramie 45, bia³e mog³yby zagraæ f2-f4 nie czyni¹c swojego piona
królewskiego odsta³ym, poniewa¿ nie jest mo¿liwy ani atak frontowy, ani diagonalny na e3. Oczywiœcie
powinny uwa¿aæ, aby mo¿liwoœæ takiego ataku nie powsta³a w przysz³oœci. Na przyk³ad nie mog¹ braæ
piona c5 pionem d4, poniewa¿ pozwoli³o by to czarnym u¿yæ diagonali a7-g1 dla operacji przeciwko e3.

Gracz staraj¹cy siê stosowaæ w ka¿dej sytuacji do zasad strategii szachowej naszkicowanych w tym rozdziale
bêdzie szybko zwiêksza³ si³ê swojej gry i nabêdzie w krótkim czasie znacznie wiêcej zrozumienia dla gry, ni¿
inni gracze maj¹cy lata praktyki, a nie posiadaj¹cy jasnoœci co do zasadniczych praw rz¹dz¹cych ka¿d¹ pozycj¹
na szachownicy.

Partie ilustracyjne przeanalizowane w tym rozdziale nie zawieraj¹ ¿adnych nowych treœci. S¹ po prostu
przyk³adami zastosowania generalnych zasad strategii do serii kombinacji, z których sk³ada siê partia
szachów. Autor wybra³ partie z turniejów, w których bra³ udzia³, jako, ¿e pozwala to na znacznie bardziej
dog³êbn¹ analizê, ni¿ w przypadku komentowania partii innych graczy.

IV. PARTIE ILUSTRACYJNE

PARTIA Nr. 1

Partia mia³a miejsce w trakcie w trakcie Turnieju Mistrzów Stanów Zachodnich w Lexington, Ky w 1917
roku.

Bia³e Czarne Jackson Showalter Edward Lasker

(1) e2-e4 e7-e5 (2) Sg1-f3 Sb8-c6 (3) Gf1-b5 a7-a6

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Jak to ju¿ zosta³o wyjaœnione wczeœniej, ostatnie posuniêcie nie mo¿e byæ postrzegane jako strata tempa
poniewa¿ bia³e musz¹ albo wycofaæ siê goñcem, co nie wspomaga ich rozwoju, albo wymieniæ goñca za
skoczka z c6 pomagaj¹c w rozwoju czarnych poprzez otwarcie linii dla goñca z c8.

(4) Gb5-a4 Sg8-f6

Posuniêcia Gf8-c5, które czarne mog³yby rozwa¿aæ zamiast Sg8-f6 nie mo¿na polecaæ, poniewa¿ bia³e
mog³yby odpowiedzieæ c2-c3, a nastêpnie wymusiæ wymianê centralnego piona czarnych poprzez d2-d4.
Pe³na kontrola centrum, któr¹ bia³e uzyska³yby w trakcie dalszej gry wkrótce zaowocowa³aby przyt³aczaj¹cym
atakiem. Na przyk³ad: (4) ..., Gf8-c5; (5) c2-c3, Sg8-f6; (6) o-o, o-o;

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | #K | #G | | #W | |---------------------------------------| 7 | | #
| # | # | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | # | | #S | | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | |
| | # | | | | |---------------------------------------| 4 | ^G | | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | ^S | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | ^ | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | ^S | ^G |
^H | ^K | | | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 62. (7) d2-d4, e5:d4; (8) c3:d4, Gc5-b6; (9)e4-d5, Sf6-e8; (10) d5-d6, Sc6-e7; (11) d5-d6, c7:d6;
(12) e5:d6, Se7-g6; (13) Gc1-g5, etc. (5) d2-d3

Zwykle bia³e w tym momencie roszuj¹. d2-d3 jest oczywiœcie dobrym posuniêciem, poniewa¿ umo¿liwia
rozwiniêcie hetmañskiego goñca, ale o-o jest lepsze, poniewa¿ zachowuje w rezerwie opcjê marszu
hetmañskiego piona o jedno lub dwa pola. Kiedy poruszamy nim o dwa pola nale¿y unikn¹æ nastêpuj¹cej
pu³apki: (5) o-o, Gf8-e7; (6) d2-d4, b7-b5; (7) Ga4-b3, e5:d4 (nie Sc6:d4 ze wzglêdu na (8) Gb3:f7 i (9)
Sf3:e5+); (8) Sf3:d4??, Sc6:d4; (9) Hd1:d4, c7-c5 i nastêpnie c5-c4 wygrywaj¹ce goñca. Bia³e mog¹ w tym
wariancie spróbowaæ poœwiêcenia piona (8) c2-c3, d4:c3 poprzez które uzyskaj¹ znacz¹c¹ przewagê w
rozwoju figur.

Po (5) o-o bia³e gro¿¹ wygraniem piona e5 poprzez (6) Ga4:c6 i (7) Sf3:e5, poniewa¿ nie mo¿na teraz zagraæ
Hd8-d4; (8) Se5-f3, Hd4:e4 ze wzglêdu na (9) Wf1-e1. Czarne maj¹ wiele mo¿liwoœci odparcia tej groŸby.
Mog¹ obroniæ piona poprzez d7-d6 lub zagraæ Gf8-e7 z perspektyw¹ zbicia piona e4 w przypadku, gdyby
bia³e wziê³y piona e5, ostatecznie mog¹ od razu zbiæ piona e4.

Wszystkie te trzy warianty mog¹ byæ grane przez czarne aczkolwiek wydaje siê, ¿e bia³e uzyskuj¹ nieznaczn¹
przewagê niezale¿nie od kontynuacji czarnych. To otwarcie cieszy siê wiêc du¿¹ popularnoœci¹ we
wspó³czesnych turniejach.

[Uwaga: Dalej podaje dwa g³ówne warianty, które stosuj¹ w swoich partiach mistrzowie:

A. (5) o-o, Gf8-e7; (6) Wf1-e1 (chroni piona e4 tak wiêc czarne musz¹ same broniæ siê przed Ga4:c6 i
Sf3:e5), b7-b5; (7) Ga4-b3, d7-d6; (8) c2-c3 (chroni¹ce goñca przed wymian¹ zagra¿aj¹c¹ ze strony Sf6-a5),
Sf6-a5; (9) Gb3-c2, c7-c5; (10) d2-d4, Hd8-c7. Teraz pion e5 jest chroniony dostatecznie i czarne zagra¿aj¹
zwiêkszeniem presji na d4 poprzez Gc8-g4 i Sa5-c6. Mo¿e wydawaæ siê, ¿e bia³e mog¹ zignorowaæ t¹
groŸbê i kiedy tylko d4 zostaje zaatakowane wymieniæ piona na e5 lub ruszyæ d4-d5. Jednak ten pierwszy
manewr otworzy liniê „d” dla czarnych wie¿, a drugi równie¿ nie bêdzie dobry, zanim czarne nie wykonaj¹
roszady. Ruch do przodu piona „d” na sta³e zamyka liniê „d” dla wie¿, tak wiêc król czarnych bêdzie
bezpieczny w centrum, podczas gdy bia³e mog¹ spotkaæ siê z atakiem na skrzydle królewskim, który czarne
mog¹ uskuteczniæ szturmuj¹c pionami „h” i „g”.

Z tych wszystkich wzglêdów usprawiedliwione jest wykonanie przez bia³e posuniêcia wyczekuj¹cego (11)
h2-h3, które zabezpiecza pole d4 przed poœrednim atakiem Gc8-g4 i jednoczeœnie przygotowuje atak
wed³ug dyskutowanych linii w po³¹czeniu z diagramem 52. Po (11) ..., Sa5-c6; (12) Gc1-e3, o-o; bia³e mog¹

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

bezpiecznie ruszyæ do przodu pionem hetmañskim, a nastêpnie przypuœciæ atak, o którym by³a mowa.

B. Drugi wariant mog¹cy wzi¹æ pocz¹tek z pozycji na diagramie 62, to (5) o-o, Sf6:e4. Wydaje siê raczej
niebezpiecznym dla czarnych wziêcie piona, gdy ich król stoi nadal w linii „e”, któr¹ bia³e mog¹ zaj¹æ swoj¹
wie¿¹, ale po (6) Wf1-e1, Se4-c5; (7) Sf3-e5, Sc6:e5; (8) We1:e5+, Sc5-e6 bia³e nie maj¹ zbyt wiele
mo¿liwoœci ataku i z tego wzglêdu wariant ten generalnie rozgrywa siê inaczej. Za najsilniejsze posuniêcie
uwa¿a siê (6) d2-d4. Czarne nie mog¹ wzi¹æ tego piona, poniewa¿ nast¹pi Wf1-e1 i Sf3:d4 zagra¿aj¹ce
wygraniem figury; mog¹ jednak próbowaæ utrzymaæ swojego skoczka na dominuj¹cym polu e4 graj¹c (6) ...,
b7-b5; (7) Ga4-b3, d7-d5. Po (8) d4:e5, Gc8-e6; (9) c2-c3 (ponownie zapewniaj¹ce odwrót dla goñca),
Gf8-e7; (10) Sb1-d2, najlepsz¹ kontynuacj¹ czarnych jest prawdopodobnie Se4:d2; (11) Hd1:d2 (nie Gc1:d2
ze wzglêdu na Ge6-g4); Sc6-a5 lub o-o. Manewr (10) ..., Se4-c5; (11) Gb3-c2, d5-d4, którego próbowano w
kilku ostatnich turniejach ma w¹tpliw¹ wartoœæ, poniewa¿ czarne trac¹ kontrolê nad wa¿nym polem
centralnym e4. Bia³e mog¹ u¿yæ tego pola do ataku na s³aby punkt c6 w nastêpuj¹cy sposób: (12) Sd2-e4,
d4:c3; (13) Se4:c5, Ge7:c5; (14) Gc2-e4, Hd8-d7; (15) Hd1-c2, Ge6-d5 (w celu zagrania Gd5:e4 gdyby
nastapi³o Wf1-d1); (16) Gc1-g5 i wydaje siê, ¿e czarne nie maj¹ zadowalaj¹cej obrony. Na przyk³ad (16) ...,
Gc5-b6; (17) Wa1-d1, Gd5:e4; (18) Hc2:e4, Hd7-e6; (19) Wd1-d6 lub (16) ..., Gd5:e4; (17) Hc2:e4, c3:b2;
(18) Wa1-d1, b2-b1H; (19) Wd1:b1 i dalej Wb1-c1.]

(5) ... b7-b5

Najprostsz¹ i prawdopodobnie najlepsz¹ metod¹ obrony piona e5 przed groŸbami Ga4:c6 i Sf3:e5 jest d7-d6
bez b7-b5.

(6) Ga4-b3 d7-d6

Alternatyw¹ by³o Gf8-c5. Bia³e nie mog³yby wtedy wzi¹æ piona e5 poprzez (7) Gb3-d5, o-o; (8) Gd5:c6,
d7:c6; (9) Sf3:e5 ze wzglêdu na Hd8-d4 zagra¿aj¹ce matem na f2 i atakiem na skoczka.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | #K | #G | | #W | |---------------------------------------| 7 | | |
# | | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | # | | #S | # | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | #
| | | # | | | | |---------------------------------------| 4 | | | | | ^ | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^G | | ^ | | ^S | |
| |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | ^S | ^G |
^H | ^K | | | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 63. (7) Sf3-g5

Ten atak dwoma figurami we wczesnym stadium otwarcia jest sprzeczny z generalnymi zasadami strategii.
Bia³e zdobywaj¹ piona, ale nie mo¿e to byæ postrzegane jako korzyœæ wiêksza ni¿ strata tempa, któr¹ ten
ruch ze sob¹ poci¹gn¹³. Bia³e zaniedba³y rozwój swoich figur i przyjdzie im za to zap³aciæ, zanim zd¹¿¹
wykorzystaæ przewagê piona.

(7) ... d6-d5 (8) e4:d5

Czarne nie mog¹ odbiæ piona, poniewa¿ da³oby to bia³ym okazjê do zainicjowania brutalnego ataku
zaczynaj¹cego siê od poœwiêcenia skoczka na f7: (8) ..., Sf6:d5; (9) Sg5:f7, Ke8:f7; (10) Hd1-f3+, Kf7-e6
(skoczek na d5 musi byæ obroniony); (11) Sb1-c3, Sc6-e7; (12) o-o, nastêpnie Wf1-e1, d3-d4, etc. Ods³oniêta
pozycja czarnego króla warta jest poœwiêcenia przez bia³e figury.

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | #H | #K | #G | | #W | |---------------------------------------| 7 | | |
# | | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | # | | #S | | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | # | |
^ | # | | ^S | | |---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^G | | ^ | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | ^S | ^G |

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

^H | ^K | | | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 64. (8) ... Sc6-d4

Tym posuniêciem czarne krzy¿uj¹ plany bia³ych poprzez wymianê goñca, który mia³ odgrywaæ g³ówn¹ rolê w
ataku, a w konsekwencji skoczek na g5 nie bêdzie mia³ szansy wykonaæ ¿adnego u¿ytecznego zadania.

(9) d5-d6

Ponownie otwiera diagonalê goñca i pozbywa siê izolowanego piona poprzez wymianê zanim czarne bêd¹
mia³y okazjê do zbicia go.

(9) ... Sd4:b3 (10) d6:c7 Hd8:c7

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | | #K | #G | | #W | |---------------------------------------| 7 | | | #H
| | | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | # | | | | | #S | | | |---------------------------------------| 5 | | # | | | # | |
^S | | |---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | #S | | ^ | | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | ^ | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | ^S | ^G |
^H | ^K | | | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 65. Czarne mog³yby odzyskaæ piona przez Hd8-d5; (11) a2:b3, Hd5:g2; (12) Hd1-f3, Hg2:f3;
(13) Sg5:f3, Gc8-b7; (14) Ke1-e2, Gf8-d6 i Gd6:c7; ale czyni¹c tak straci³yby swoj¹ przewagê rozwoju, która,
jak poka¿e to póŸniejszy przebieg partii, jest du¿o wa¿niejsza.

(11) a2:b3 Gc8-b7 (12) o-o h7-h6!

Je¿eli czarne bez wzglêdu na wszystko rozwija³by tylko figury, straci³yby wkrótce przewagê. Bia³e potrzebuj¹
tylko dwóch ruchów – Wf1-e1 i Sg5-e4, aby sparali¿owaæ efekt silnego hetmañskiego goñca czarnych i aby
odzyskaæ kontrolê nad centrum, które obecnie kontroluj¹ czarne ze wzglêdu na swojego centralnego piona.

(13) Sg5-f3 Gf8-d6 (14) Wf1-e1 o-o (15) Sb1-d2 Wa8-d8 (16) c2-c3

Bia³e nie ryzykuj¹ Sd2-e4, poniewa¿ po Sf6:e4; (17) d3:e4 czarne mog³yby ods³oniæ wie¿ê posuniêciem
Gd6-b4 jednoczeœnie atakuj¹c hetmana i wie¿ê bia³ych. Jedyn¹ obron¹ bia³ych by³oby (18) Gc1-d2 lub
Sf3-d2, ale w ka¿dym z tych przypadków same by siê zwi¹za³y i czarne mog³yby rozpocz¹æ przyt³aczaj¹cy
atak poprzez f7-f5, co pozwoli³oby w³¹czyæ siê do akcji królewskiej wie¿y.

Posuniêciem c2-c3 bia³e chroni¹ siê przed Gd6-b4 i zagra¿aj¹ przerwaniem diagonali hetmañskiego goñca
czarnych. Czarne naturalnie bêd¹ stara³y siê temu zapobiec, a pierwszym posuniêciem temu s³u¿¹cym bêdzie
e5-e4 otwieraj¹ce liniê jednoczeœnie dla goñca d6 dla hetmana. Na pierwszy rzut oka posuniêcie nie wydaje
siê dobrym poniewa¿ na polu e4 pion jest atakowany trzykrotnie, a broniony tylko dwa razy; ale bia³e nie
mog¹ wycofaæ zarówno skoczka z d2 jak i piona d3 z linii hetmañskiej ze wzglêdu na groŸbê Gd6:h2+
wygrywaj¹c¹ hetmana za wie¿ê i goñca. Czarne mog¹ wiêc bezpieczne maszerowaæ pionem.

+---------------------------------------+ 8 | | | | #W | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | | #G | #H | | |
# | # | | |---------------------------------------| 6 | # | | | #G | | #S | | # | |---------------------------------------| 5 | | # | | | # |
| | | |---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^ | ^ | ^ | | ^S | | |
|---------------------------------------| 2 | | ^ | | ^S | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | ^G | ^H |
^W | | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 66. (16) ... e5-e4 (17) d3:e4 Sf6:e4 (18) Hd1-c2

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Teraz, gdy hetman opuœci³ liniê „d”, uwalniaj¹c ze zwi¹zania skoczka, nale¿y coœ przedsiêwzi¹æ w celu
obrony skoczka na e4, który jest atakowany dwa razy, a broniony tylko raz. Wchodz¹ w rachubê dwa
posuniêcia. Jednym z nich jest f7-f5 utrzymuj¹ce skoczka w dominuj¹cej pozycji centralnej, poniewa¿ bia³e
nie mog¹ go zbiæ bez otwierania linii „f” dla wie¿y czarnych i utraty piona h2, który musi byæ chroniony
skoczkiem na f3. Inn¹ mo¿liwoœci¹ jest bicie Se4:d2 wygrywaj¹ce piona h2 niezale¿nie od tego czy bia³e
odbij¹ skoczka goñcem czy skoczkiem. Trudno jest jednoznacznie stwierdziæ, które z tych dwóch posuniêæ
jest lepsze – jest to kwestia raczej temperamentu. Gracz preferuj¹cy powolny i pewny postêp wybierze f7-f5.
Gracz lubi¹cy szybsz¹ akcjê zacznie bez opóŸnieñ bezpoœredni¹ walkê poprzez Se4:d2. Czarne wybra³y
w³aœnie t¹ drug¹ mo¿liwoœæ.

(18) ... Se4:d2

Bia³e staj¹ teraz przed problemem, czy odbiæ goñcem czy skoczkiem. Je¿eli odbij¹ goñcem, czarne wymieni¹
na f3 przerywaj¹c ³añcuch pionów bia³ych i odzyskaj¹ piona posuniêciem Gd6:h2. Je¿eli odbij¹ skoczkiem,
czarne równie¿ zbij¹ piona h2 ale inne piony przed królem pozostan¹ nietkniête. Wad¹ tej ostatniej kontynuacji
jest jednak to, ¿e rozwój bia³ych jest opóŸniony o kolejne dwa posuniêcia, poniewa¿ goniec hetmañski
zostanie zablokowany. Z tego wzglêdu bia³e decyduj¹ siê na Gc1:d2 prawdopodobnie s¹dz¹c, ¿e wynagrodz¹ to
sobie wy³omem w linii pionów poprzez atak w linii „g” lub „h”, które otworzy manewr czarnych.

+---------------------------------------+ 8 | | | | #W | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | | #G | #H | | |
# | # | | |---------------------------------------| 6 | # | | | #G | | | | # | |---------------------------------------| 5 | | # | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^ | ^ | | | ^S | | |
|---------------------------------------| 2 | | ^ | ^H | #S | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | ^G | |
^W | | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 67. (19) Gc1:d2 Gb7:f3

Fakt, i¿ czarne w celu wygrania piona h2 bêd¹ musia³y wymieniæ swojego dobrze ustawionego goñca
hetmañskiego, prawdopodobnie by³ kolejnym powodem decyzji bia³ych o odbiciu goñcem.

(20) g2:f3 Gd6:h2+ (21) Kg1-g2

+---------------------------------------+ 8 | | | | #W | | #W | #K | | |---------------------------------------| 7 | | | #H | | | # |
# | | |---------------------------------------| 6 | # | | | | | | | # | |---------------------------------------| 5 | | # | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^ | ^ | | | ^ | | |
|---------------------------------------| 2 | | ^ | ^H | ^G | | ^ | ^K | #G | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | |
^W | | | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 68. Generalna ocena pozycji ukazuje wyraŸnie przewagê czarnych. Wie¿a na d8 jest gotowa do
wziêcia udzia³u w bitwie, podczas gdy bia³e musz¹ wykonaæ kilka ruchów przygotowawczych swoimi
wie¿ami zanim bêd¹ mog³y ich u¿yæ na skrzydle królewskim – na jedynej czêœci szachownicy, gdzie maj¹
szansê byæ skuteczne. Na linii „e” kontrolowanej przez wie¿ê bia³ych nie ma ¿adnych celów, które mog³aby
ona zaatakowaæ.

Co wiêcej, król bia³ych jest ods³oniêty, podczas gdy król czarnych jest bezpiecznie okopany za swoimi
pionami.

Dobr¹ kontynuacj¹ dla czarnych, która od razu przychodzi na myœl jest Wd8-d6 pozwalaj¹ca zdwoiæ wie¿e w
linii „d” lub wzi¹æ udzia³ wie¿y d6 w walce na skrzydle królewskim.

(21) ... Wd8-d6 (22) We1-e4

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Bia³e nie mog¹ zbiæ goñca na h2 poniewa¿ Wd6:d2 wygrywa hetmana. (22) f3-f4 równie¿ nie by³oby dobre
ze wzglêdu na odpowiedŸ czarnych Hc7-d7, gro¿¹c¹ Wd6:d2 jak równie¿ Hc7-g4+; Kg2:h2, Wd6-g6 i mat w
dwóch posuniêciach.

Manewrem We1-e4 bia³e próbuj¹ chroniæ swojego króla poprzez We4-g4 skierowane przeciwko atakom na
linii „g”. Czarne naturalnie bêd¹ siê stara³y udaremniæ t¹ próbê.

(22) ... f7-f5 (23) We4-h4

Czarne musz¹ teraz zdecydowaæ, czy wycofywaæ swojego goñca na e5 czy kontratakowaæ bia³ego goñca
poprzez Hc7-d7 lub Hc7-d8 lub Wf8-d8. Kontratak wygl¹da lepiej, poniewa¿ zagra¿a wymuszonym
wejœciem wie¿ do drugiego rzêdu, wyparciem hetmana bia³ych i zaatakowaniem króla z flanki. Wycofanie
goñca da bia³ym czas na zagranie hetmañsk¹ wie¿¹ na skrzyd³o królewskie.

Najsilniejszym posuniêciem z tych trzech jest Hc7-d8, poniewa¿ atakuje równie¿ wie¿ê h4 pozbawiaj¹c w
locie bia³e mo¿liwoœci ocalenia ich goñca.

(23) ... Hc7-d8 (24) Wh4:h2 Wd6:d2 (25) Hc2-c1

Hetman bia³ych jest teraz w znikomym stopniu mobilny i dodatkowo odci¹³ hetmañsk¹ wie¿ê od skrzyd³a
królewskiego. Czarne, z drugiej strony, mog¹ ³atwo doprowadziæ do kooperacji swoich wie¿ poprzez
zdwojenie ich w linii „d” lub w drugim rzêdzie. Decyduj¹ siê na to pierwsze rozwi¹zanie, poniewa¿ kontrola
linii hetmañskiej – „d” utrzymuje wojska bia³ych rozdzielone na dwie czêœci, które w niewielkim lub ¿adnym
stopniu komunikuj¹ siê ze sob¹, podczas gdy figury czarnych s¹ gotowe do koncentracji na skrzydle
królewskim w dowolnej chwili.

(25) ... Hd8-g5+ (26) Kg2-h1 Wf8-d8 (27) Hc1-e1

Z zamiarem grania He1-e6+ dla uzyskania czasu na przemieszczenie siê hetmañsk¹ wie¿¹ na skrzyd³o
królewskie.

(27) ... Kg8-h7 (28) He1-c1

+---------------------------------------+ 8 | | | | #W | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | # | #K |
|---------------------------------------| 6 | # | | | | | | | # | |---------------------------------------| 5 | | # | | | | # | #H | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^ | ^ | | | ^ | | |
|---------------------------------------| 2 | | ^ | | #W | | ^ | | ^W | |---------------------------------------| 1 | ^W | | ^H | | | | |
^K | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 69.

Hetman nie mo¿e opuœciæ pierwszego rzêdu ze wzglêdu na groŸbê Wd2-d1+. W zasiêgu czarnych jest próba
wyparcia hetmana poprzez zaatakowanie pola d1 po raz kolejny – hetmanem i w ten sposób zagra¿aj¹c
wygraniem hetmana za wie¿ê poprzez szach na d1. Czarne mog¹ tego dokonaæ stawiaj¹c hetmana na linii „d”
za wie¿¹.

(28) ... Wd8-d6 (29) c3-c4

Widocznie bia³e nie odgad³y zamiarów czarnych poniewa¿ wtedy zagra³yby (29) Hc1-f1 w odpowiedzi na
Hg5-d8 i (30) Wa1-e1, Wd2-d1; (31) Kh1-g2. Ale równie¿ wtedy czarne ³atwo wygra³yby poprzez (29) ...,
Wd2:b2 i zdwojenie wie¿ w drugim rzêdzie.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

(29) ... Hg5-d8 (30) Hc1-c3

Jedyn¹ alternatyw¹ ratuj¹c¹ hetmana by³o Kh1-g2, ale nastêpuj¹ce po nim Wd2-d1 wygrywa za darmo wie¿ê.

Czarne forsuj¹ mata w dziesiêciu posuniêciach: Wd2-d1+; (31) Wa1:d1, Wd6:d1+; (32) Kh1-g2, Hd8-g5+;
(33) Kg2-h3, Wd1-g1; (34) Hc3-d4, Hg5-h5+; (35) Hd4-h4, Hh5:f3+; (36) Hh4-g3, Wg1:g3+; (37) f2:g3,
f5-f4; (38) Kh3-h4, Hf3:g3+; (39) Kh4-h5, Hg3-g5 mat. Ta partia nie zosta³a przegrana za spraw¹ b³êdnej
kombinacji, ale ze wzglêdu na stratê temp w otwarciu, której nie uda³o siê nastêpnie nadrobiæ.

PARTIA Nr. 2

Grana w trakcie Turnieju Mistrzów Nowego Jorku 1915

Bia³e Czarne Edward Lasker Jose Raoul Capablanca

(1) d2-d4 d7-d5 (2) Sg1-f3 Sg8-f6 (3) c2-c4 e7-e6 (4) Sb1-c3 Sb8-d7 (5) Gc1-g5 Gf8-b4

Zwykle goñca rozwija siê na e7, poniewa¿ po roszadzie bia³ych b4 nie bêdzie dla niego odpowiednim polem.

(6) e2-e3 c7-c5

Tym posuniêciem czarne stwarzaj¹ groŸbê zaatakowania poprzez Hd8-a5 skoczka na c3 po raz drugi i zdjêcia
zwi¹zania ze skoczka f6, który zostaje wtedy uwolniony i bêdzie móg³ wspó³pracowaæ z goñcem b4 i
hetmanem id¹c na pole e4. Próbuj¹c odparowaæ groŸby czarnych bia³e zrobi¹ co w ich mocy dla rozwoju
swoich figur ³¹cz¹c atak z obron¹. Królewski goniec nie zosta³ jeszcze rozwiniêty, a jego najbardziej naturalne
pole docelowe pokrywa kontrol¹ pole, na którym czarne chc¹ postawiæ swojego skoczka.

(7) Gf1-d3 Hd8-a5 (8) Hd1-b3

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | # | # | | #S
| | # | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | # | #S | | | |---------------------------------------| 5 | #H | | # | #
| | | ^G | | |---------------------------------------| 4 | | #G | ^ | ^ | | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^H | ^S |
^G | ^ | ^S | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W
| | | | ^K | | | ^W | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 70. Bia³e musz¹ byæ bardzo ostro¿ne ze wzglêdu na ró¿ne wymiany mo¿liwe w centrum. Czarne
zagra¿aj¹ na przyk³ad wymian¹ najpierw na d4, a nastêpnie posuniêciem Sf6-e4 i je¿eli wtedy bia³e zbij¹
skoczka goñcem, to goniec na g5 bêdzie atakowany przez hetmana, co pozwoli pionowi d5 zwolniæ szósty
rz¹d. Mog¹ te¿ najpierw zagraæ Sf6-e4 i dopiero wymieniæ na d4. Refleksja, ¿e wszystkie te groŸby bazuj¹ na
fakcie, ¿e skoczek c3 jest zwi¹zany tak d³ugo, jak d³ugo bia³e nie wykonaj¹ roszady, prowadzi do pomys³u (8)
o-o. Prawd¹ jest, ¿e czarne mog¹ wtedy wygraæ piona bior¹c podwójnie na c3; jednak czyni¹c w ten sposób
opóŸni¹ swój rozwój i bia³e mog¹ poprowadziæ silny atak wprowadzaj¹c szybko do akcji wszystkie swoje
figury, podczas gdy hetman czarnych jest oddzielony od reszty swoich wojsk.

Ósme posuniêcie bia³ych, Hd1-b3 ma kilka wad. Po pierwsze czarne mog¹ zagraæ b7-b5! wygrywaj¹c figurê
za trzy piony, poniewa¿ bia³e nie mog¹ zrobiæ nic lepszego ni¿ (9) c4:b5 lub c4:d5 pozwalaj¹c na c5-c4. Po
drugie, czarne mog¹ przeprowadziæ uprzednio wspomnian¹ kombinacjê, mog¹c¹ otworzyæ pi¹ty rz¹d, tak wiêc
hetman zaatakuje g5. Ta sama kombinacja by³aby mo¿liwa, gdyby bia³e zagra³y (8) Hd1-c2.

(8) ... Sf6-e4 (9) o-o

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Oferta poœwiêcenia piona Se4:c3; (10) b2:c3, Gb4:c3 z perspektyw¹ ataku poprzez (11) Wa1-c1, etc., jak to
wskazano uprzednio. Czarne wol¹ jednak skoncentrowaæ swój atak na g5.

(9) ... Se4:g5 (10) Sf3:g5 c5:d4 (11) Sc3-b5

(11) e3:d4 spowodowa³oby utratê figury ze wzglêdu na d5:c4 z jednoczesnym atakiem na goñca na d3 i
skoczka na g5. Czarne mog¹ teraz wygraæ piona poprzez wziêcie na d3, ale by³oby to bardzo niebezpieczne,
poniewa¿ otwiera³oby liniê „f” dla wie¿y bia³ych.

(11) ... Sd7-c5

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | # | # | | | |
# | # | # | |---------------------------------------| 6 | | | | | # | | | | |---------------------------------------| 5 | #H | ^S | #S | # |
| | ^S | | |---------------------------------------| 4 | | #G | ^ | # | | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^H | | ^G |
^ | | | | |---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | | |
^W | ^K | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 71. Pozycja staje siê naprawdê bardzo skomplikowana. Pierwsz¹ mo¿liwoœci¹ jak¹ rozwa¿¹ bia³e
jest (12) Sb5-d6+; ale po Ke8-e7 wydaje siê, ¿e nie ma satysfakcjonuj¹cej kontynuacji. Na przyk³ad: (13)
Hb3-c2, Sc5:d3; (14) Sd6:f7, Wh8-f8 wygrywa dwa skoczki za wie¿ê. Lub: (14) Sd6:c8+?, Wa8:c8; (15)
Hb3:d3, d5:c4 wygrywa figurê. Tak wiêc bia³e nie maj¹ innej mo¿liwoœci, ni¿ wycofaæ hetmana.

(12) Hb3-c2 Sc5:d3 (13) Hc2:d3 a7-a6

+---------------------------------------+ 8 | #W | | #G | | #K | | | #W | |---------------------------------------| 7 | | # | | | | #
| # | # | |---------------------------------------| 6 | # | | | | # | | | | |---------------------------------------| 5 | #H | ^S | | # | | |
^S | | |---------------------------------------| 4 | | #G | ^ | # | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | ^H | ^ | | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | ^ | | | | ^ | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | | | | ^W | ^K
| | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 72. Nie³atwo jest czarnym utrzymaæ zdobycznego piona. Je¿eli zagraj¹ (13) ..., Gb4-e7; (14)
Sg5-f3, d4:e3; bia³e mog¹ kontynuowaæ (15) c4:d5 z dobrymi szansami ataku ze wzglêdu na otwarte linie w
centrum szachownicy, z których czarne nie mog¹ jeszcze zrobiæ u¿ytku, poniewa¿ nie zroszowa³y.

Posuniêciem a7-a6 czarne znowu otwieraj¹ pi¹ty rz¹d w celu prowadzenia operacji przeciwko skoczkowi na
g5.

(14) Sb5:d4 d5:c4 (15) Hd3:c4 Gc8-d7 (16) Sd4-b3

Jest to bardzo z³e posuniêcie naruszaj¹ce podstawowe zasady strategii. Wycofuj¹c skoczka z dominuj¹cego
pola centralnego bia³e zmniejszaj¹ jego mobilnoœæ zamiast j¹ zwiêkszaæ. Logiczn¹ kontynuacj¹ by³oby tutaj
Wf1-d1 lub Wa1-c1, rozwijaj¹ce jedn¹ z wie¿.

(16) ... Ha5:g5 (17) Hc4:b4 Gd7-c6

Gdyby bia³e nie wycofa³y swojego skoczka z d4, czarne nie by³yby w stanie zaj¹æ goñcem tego
preferowanego miejsca.

(18) e3-e4 a6-a5

Pion wypycha hetmana poza diagonalê a3-f8, poniewa¿ pion e4 musi byæ broniony.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

(19) Hb4-d2 Hg5:d2

Czarne w bardzo prosty sposób pokazuj¹, ¿e wymiana hetmanów jest niekorzystna dla bia³ych. Fakt ten bia³e
powinny by³y przewidzieæ, poniewa¿ niebroniony skoczek na d2 pozwala czarnym przej¹æ kontrolê nad lini¹
„d” poprzez roszadê na stronie hetmañskiej.

(20) Sb3:d2 o-o-o (21) Sd2-c4

Bia³e nie mog¹ graæ Wa1-d1 ze wzglêdu na Wd8-d4 z groŸb¹ Wh8-d8.

(21) ... Gc6:e4 (22) Wf1-c1

To posuniêcie po prostu zapewnia czarnemu królowi bezpieczne miejsce. Wskazuje na maj¹ce nast¹piæ
Sc4:a5. Wd8-d2 powinno spotkaæ siê z odpowiedzi¹ (23) Wf1-c1+ i (24) Wc1-c4.

(22) ... Kc8-b8 (23) f2-f3

Znowu posuniêcie pomagaj¹ce przeciwnikowi, poniewa¿ prowadzi goñca tam gdzie chce on siê znaleŸæ.

(23) ... Ge4-d5 (24) Sc4:a5 Wd8-c8 (25) b2-b3

Ta sytuacja dostarcza przyk³adu szkoleniowego dotycz¹cego wagi regu³ rz¹dz¹cych formacjami pionów, co
zosta³o uprzednio omówione. Poprzez zaatakowanie skoczka królem czarne mog¹ wymusiæ wymianê goñca
za skoczka na c4.

+---------------------------------------+ 8 | | #K | #W | | | | | #W | |---------------------------------------| 7 | | # | | | | # | # |
# | |---------------------------------------| 6 | | | | | # | | | | |---------------------------------------| 5 | ^S | | | #G | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | ^ | | | | ^ | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | | | | | | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | ^W | | ^W | | | | ^K | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 73.

Bia³e pozostawione bêd¹ z pionem c4, który jest s³aby ze wzglêdu na swoj¹ zaawansowan¹ pozycjê. Czarne
mog¹ zaatakowaæ go królem i król bia³ych w konsekwencji bêdzie zmuszony do pozostania na skrzydle
hetmañskim dla obrony tego piona, podczas gdy czarne mog¹ uzyskaæ piona przechodniego na skrzydle
królewskim. Te manewry by³yby mo¿liwe oczywiœcie tylko wtedy, gdyby na szachownicy nie by³o wie¿.
Dlatego czarne próbuj¹ wymusiæ wymianê, a bia³e powinny zrobiæ wszystko, aby tego unikn¹æ.

(25) ... Wc8:c1+ (26) Wa1:c1 Wh8-c8 (27) Wc1:c8+

Z punktu widzenia beznadziejnego po³o¿enia piona najlepiej by³oby porzuciæ go i kontynuowaæ (27)
Wc1-d1, b7-b6; (28) Sa5-c4, Gd5:c4; (29) b3:c4, Wc8:c4; (30) Wd1-d2 aby utrzymaæ wie¿ê na szachownicy
i zachowaæ szansê na remis.

(27) ... Kb8:c8 (28) Kg1-f2 Kc8-c7 (29) Kf2-e3 Kc7-b6 (30) Sa5-c4+ Gd5:c4 (31) b3:c4 Kd6-c5 (32) Ke3-d3
e6-e5

Jasno widaæ strategiê czarnych w tej koñcówce. Zagraj¹ f7-f5 i wypchn¹ do przodu piona „e”, gdy tylko bia³e
zagraj¹ Kd3-c3. Zamiast tego ostatniego posuniêcia bia³e mog³yby zagraæ a2-a3, co równie¿ bêdzie
utrzymywa³o czarnego króla z dala od b4; ale gdy wkrótce piony bia³ych bêd¹ potrzebowaæ zapasowych
ruchów króla – zabraknie ich. Na przyk³ad: (32) a2-a3, f7-f5; (33) g2-g4, g7-g6; (34) h2-h3, h7-h6; (35)

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

h3-h4, h6-h5; (36) g4-g5, b7-b6!; (37) Kd3-c3, e5-e4; (38) f3-f4, e4-e3; (39) Kc3-d3, e3-e2; (40) Kd3:e2,
Kc5:c4; (41) Ke2-e3, b6-b5.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | # | | | | # | # | # |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | #K | | # | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | ^ | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | ^K | | ^ | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | | | | | | ^ | ^ | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 74. Czarne potrzebuj¹ teraz tylko szeœciu posuniêæ aby promowaæ piona b5, podczas gdy bia³e
w tym czasie nie mog¹ zrobiæ nic poza zbiciem pionów „g” i „h”, a czarny hetman bêdzie oczywiœcie w
stanie bez problemu powstrzymaæ przechodnie piony bia³ych. Partia mia³a dalej nastêpuj¹cy przebieg:

(33) g2-g4 f7-f6 (34) h2-h4 g7-g6 (35) Kd3-e4 Kc5-d6

Czarne mog³yby równie¿ zbiæ piona c4 i pozwoliæ na (36) g4-g5, f6:g5; (37) h4:g5

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | # | | | | | | # |
|---------------------------------------| 6 | | | | #K | | # | # | | |---------------------------------------| 5 | | | | | # | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | ^ | | ^K | | ^ |^ | |---------------------------------------| 3 | | | | | | ^ | | |
|---------------------------------------| 2 | ^ | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 75.

Mia³yby wtedy hetmana w kolejnych oœmiu posuniêciach, podczas gdy bia³e nie mog³yby dojœæ swoimi
pionami dalej ni¿ do g7, tak wiêc czarne ³atwo wygra³yby.

Marsz na piona b7 zamiast na piony ze skrzyd³a królewskiego równie¿ nie pomóg³by bia³ym, poniewa¿ nie
zd¹¿y³yby wróciæ na czas na skrzyd³o królewskie w celu ochrony pionów „f” i „g”.

(36) f3-f4 e5:f4 (37) Ke4:f4 Kd6-c5 (38) h4-h5 Kc5:c4 (39) Kf4-e4 b7-b5 (40) a2-a3 Kc4-c5 (41) Bia³e
podda³y siê.

PROBLEMY SZACHOWE

Obszerne omówienie ró¿norodnych rodzajów problemów szachowych wykracza poza ramy tej ksi¹¿ki.
Intencj¹ autora jest ukazanie w jasny sposób, ¿e problem szachowy w oderwaniu od ruchów bierek nie ma
¿adnego odniesienia do gry i pokazanie na przyk³adzie kilku prac mistrzów kompozycji, ogromnej ró¿nicy
miêdzy PROBLEMOWYMI kombinacjami i pozycjami, a kombinacjami i pozycjami maj¹cymi miejsce w
RZECZYWISTYCH PARTIACH.

Metody matowania i pozycje matuj¹ce w rzeczywistych partiach bardzo rzadko zawieraj¹ element
zaskoczenia. Wszystkie one s¹ znane z wczeœniejszych doœwiadczeñ i mo¿na tylko postawiæ pytanie, czy
dany gracz jest z nimi zaznajomiony. Z problemami jest ca³kiem inaczej. Tutaj zamatowaæ nale¿y w
odpowiedniej liczbie posuniêæ pocz¹wszy od danej pozycji w pewien niekonwencjonalny sposób nie znany z
praktyki lub te¿ METODA matowania mo¿e byæ niezwyk³a, a POZYCJA matuj¹ca musi byæ zaskakuj¹ca i
nieoczekiwana.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Co wiêcej, w trakcie kompozycji problemu nale¿y omin¹æ wiele zasad, co za spraw¹ generalnego
porozumienia problemistów, czy raczej za spraw¹ naturalnej ewolucji wyrafinowanego smaku, sta³o siê w tej
dziedzinie norm¹.

Po pierwsze prawo ekonomicznego wykorzystywania materia³u wymaga, aby idea wyra¿ana w problemie
by³a przedstawiona przy pomocy jak najmniejszej liczby bierek i aby nie dodawaæ dodatkowych bierek by
niepotrzebnie nie zwiêkszaæ liczby wariantów. Po drugie, problem powinien mieæ tylko jedno rozwi¹zanie.
Pozycja, w której mo¿na wykonaæ wiêcej ni¿ jedno posuniêcie kluczowe nie jest uwa¿ana za problem,
poniewa¿ istot¹ problemu nie jest LICZBA posuniêæ przy pomocy których mo¿na daæ mata, ale METODA,
któr¹ tego dokonujemy, a z dwóch mo¿liwych rozwi¹zañ jedno zawsze bêdzie bardziej eleganckie, tak wiêc
istnienie drugiego stanowi pewnego rodzaju skazê.

Bardzo istotna jest zasada mówi¹ca, ¿e pierwsze posuniêcie bia³ych (które za ogóln¹ zgod¹ zawsze s¹ stron¹
atakuj¹c¹) nie mo¿e pozbawiaæ czarnego króla mo¿liwoœci ucieczki, bo by³oby to zbyt brutalne i zbyt
oczywiste. Im wiêcej mo¿liwoœci obrony pozostawi siê czarnym, tym bardziej zaskakuj¹ce jest rozwi¹zanie i
doskonalszy problem.

Wiele osób rozwi¹zuj¹cych problemy b³êdnie s¹dzi, ¿e pierwsze posuniêcie nie mo¿e byæ szachem. Mo¿na siê
z tym zgodziæ tylko w przypadku, gdy szach ogranicza liczbê posuniêæ defensywnych, ale tak wcale byæ nie
musi, co widaæ na przyk³adzie problemu nr. 2, gdzie czarne mog¹ odejœæ królem gdziekolwiek, a na
szachownicy nie ma ¿adnej innej czarnej bierki.

Przyk³ad z diagramu 76 pokazuje, jak problemu NIE nale¿y konstruowaæ. Na szachownicy znajduje siê
ogromna liczba bierek, które nie maj¹ ¿adnego zwi¹zku z ide¹ problemu. Ta ostatnia nale¿y do najprostszych
pomys³ów stosowanych w kompozycji problemów i zosta³a przedstawiona przez wielu twórców
problemistycznych w zachwycaj¹cy sposób, tak wiêc nie ma potrzeby dodawaæ tego monstrum do ju¿
istniej¹cej literatury problemów. Kluczowym posuniêciem jest Hh8-h7 wi¹¿¹ce wie¿ê f5 w razie zagrania
przez czarne Kc3-d3 i pozwalaj¹ce na danie mata poprzez (2) Wf4:f3. Jednak gdy odpowiedzi¹ czarnych
bêdzie (1) ..., d4-d3 lub Gd2:e1 nie s¹ potrzebne ani hetman, ani wie¿a na f4, a mata mo¿na daæ innymi
bia³ymi bierkami hojnie rozmieszczonymi na szachownicy.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | ^H | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | ^S | | | | # | | | | |---------------------------------------| 5 | | | ^ | | ^ | #W | | |
|---------------------------------------| 4 | ^G | | # | # | | ^W | | | |---------------------------------------| 3 | # | | #K | | | # |
^S | | |---------------------------------------| 2 | ^ | | | #G | | ^ | | | |---------------------------------------| 1 | ^K | #S | | ^W
| ^G | | | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 76.--Mat w dwóch posuniêciach Uderzaj¹cy kontrast znajdziemy w nastêpuj¹cym przyk³adzie
bazuj¹cym na tej samej idei, ale pozbawionym niepotrzebnego materia³u.

Kluczowym posuniêciem jest Ge3-c1 i je¿eli czarne zbij¹ wie¿ê a3, nastêpuje mat hetmanem na b3. Je¿eli
natomiast przesun¹ wie¿ê, bia³e matuj¹ He6:b6; je¿eli przesun¹ piona b6 nast¹pi (2)He6:e7 mat.

+---------------------------------------+ 8 | | ^K | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | # | ^G | | |
|---------------------------------------| 6 | | # | | | #H | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | ^ | | | |
|---------------------------------------| 4 | | #K | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | ^W | | | | ^G | | | |
|---------------------------------------| 2 | | #W | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 77.--Problem Nr. 1.

Mat w dwóch posuniêciach.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

W problemie Nr. 2 matuj¹cy manewr nie zawiera ¿adnego specjalnego triku; ide¹ twórcy by³o po prostu
zakoñczenie w typowej pozycji matuj¹cej. Autor zwiêkszy³ wartoœæ swojego problemu poprzez
umo¿liwieniu mata w tej samej pozycji w kilku wariantach. Kluczowym posuniêciem jest Gd1-b3+. Czarne w
odpowiedzi maj¹ trzy posuniêcia. Je¿eli Kd5-e4, bia³e matuj¹ (2) Ha7-f2, Ke4-d3; (3) Hf2-f3#. Je¿eli Kd5-c6,
bia³e matuj¹ poprzez (2) Gc3-b4, Kc6-b5; (3) Ha7-b7#; trzecia mo¿liwoœæ to Kd5-d6 i bia³e matuj¹ (2)
Gb3-c4, Kd6-c6; (3) Ha7-c7#.

+---------------------------------------+ 8 | | | | ^K | | | | | |---------------------------------------| 7 | ^H | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | #K | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ^G | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | ^G | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 78.--Problem Nr. 2.

Mat w trzech posuniêciach Ulubionym trikiem twórców problemów jest umo¿liwienie pata, poprzez
zablokowanie drogi jednej z bierek uczestnicz¹cych w pacie. Posuniêcie, które przys³uguje czarnemu królowi
wystawia go na odkrytego mata. Kluczowym posuniêciem problemu no.3 jest g7-g8S (promocja do skoczka).
Po b6-b5 czarne s¹ w pacie, ale bia³e unikaj¹ go poprzez (2) Sg8-e7 pozwalaj¹c czarnym zbiæ skoczka na b4, a
nastêpnie matuj¹c poprzez Se7-c6.

Podczas próby rozwi¹zywania problemu dobrze jest sprawdziæ najpierw posuniêcia czarnych. Czêsto okazuje
siê, ¿e niezale¿nie od tego, gdzie rusz¹ siê czarne, bia³e mog¹ w odpowiedzi daæ mata, tak wiêc wszystko
czego trzeba dokonaæ to znalezienie pierwszego posuniêcia bia³ych, które w kwestii gróŸb matuj¹cych,
pozostawi pozycjê niezmienion¹. Je¿eli czarne maj¹ w dyspozycji jedno lub wiêcej posuniêæ, po których nie
ma mata, wskazuje to na drogê obrony.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | ^G | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | ^ | |
|---------------------------------------| 6 | | # | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | ^S | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | #K | ^ | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | ^K | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 79.--Problem Nr. 3.

Mat w trzech posuniêciach.

W problemie Nr. 4 widaæ, ¿e czarne musz¹ broniæ pól b8 i b4 poniewa¿ je¿eli na jedno z nich dostanie siê
skoczek z a6, nast¹pi mat. Oczywiœcie czarne mog¹ zbiæ goñca f5 unikaj¹c groŸby mata, ale bia³e mog¹
przesun¹æ goñca na inne pole na diagonali h3-c8. Ci¹gle jeszcze czarne maj¹ obronê w postaci Hf4-f8.
Sugeruje to pierwsze posuniêcie bia³ych Gf5-c8, przerywaj¹ce liniê f8 – b8.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | ^K | ^S | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | ^S | ^ | #K | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | # | | # | | ^G | | |
|---------------------------------------| 4 | | # | | | | #H | | | |---------------------------------------| 3 | | ^ | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 80.--Problem Nr. 4.

Mat w dwóch posuniêciach Jedynym polem, z którego czarny hetman mo¿e kontrolowaæ zarówno b4 jak i b8
jest wiêc d6; Ale czarny hetman blokuje tam drogê ucieczki swojego króla, uwalniaj¹c skoczka b7 i

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

umo¿liwiaj¹c mata Sb7-a5.

Najtrudniejszymi problemami s¹ oczywiœcie te, w których nie ma pocz¹tkowego zagro¿enia matem i wydaje
siê, ¿e czarne mog¹ storpedowaæ wszystkie próby zbudowania matuj¹cej siatki. Przyk³adem jest nastêpuj¹ca
pozycja ilustruj¹ca tak zwan¹ „Ideê Rzymsk¹”.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | ^S | | | #G | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | ^G | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | ^K | | | ^ | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | #K | | ^ | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | ^H | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 81.--Problem Nr. 5.

Mat w czterech posuniêciach. Czarny król jest w pacie, tak wiêc jakikolwiek szach skoczkiem usidli go
ostatecznie. Ale czarny goniec broni pól c5 i d6, z których skoczek móg³by zagroziæ matem. Je¿eli bia³e
wykonaj¹ hetmanem posuniêcie wyczekuj¹ce w drugim rzêdzie, maj¹ce przepêdziæ czarnego goñca z jego
pozycji obronnej, czarne odpowiedz¹ Ge7-g5 i wezm¹ piona e3 w nastêpnym posuniêciu powoduj¹c pata. Ten
sam manewr uniemo¿liwi próbê mata poprzez (1) Hf2-e2, (2) Gb5-d3 i (3) He2-c2. Pozycja nie zdradza
¿adnych innych mo¿liwoœci matowania.

Kluczem do tego wyj¹tkowo wyrafinowanego i trudnego problemu jest posuniêcie (1) Sb7-d6 wymuszaj¹ce
Ge7:d6. Ide¹ tego poœwiêcenia jest zmiana linii obrony czarnego goñca z diagonali h4-d8 na diagonalê h2-b8,
gdzie zmuszony bêdzie broniæ siê przed wskazan¹ poprzednio groŸb¹ Hf2-e2, etc., przesuwaj¹c siê na f4,
czyli na pole, na którym mo¿e zostaæ zbity. Po (2) Hf2-e2, Gd6-f4; (3) e3:f4 groŸba pata jest odsuniêta i
czarne mog¹ wzi¹æ piona d4. Ale teraz mo¿liwy staje siê zaskakuj¹cy w najwiêkszym stopniu mat, którego nie
mo¿na by³o przewidzieæ w pozycji pocz¹tkowej: (4) He2-e5.

Problemy, w których nie jest podana liczba posuniêæ prowadz¹cych do mata nazywane s¹ STUDIAMI lub
KOÑCÓWKAMI. Nie s¹ one niczym innym, ni¿ pozycjami z partii, w których manewr wymuszaj¹cy
zwyciêstwo jest tak dobrze ukryty, ¿e prawdopodobnie nie zosta³ dostrze¿ony przez graj¹cych dan¹ partiê.
Nastêpuj¹ce dwie pozycje s¹ przyk³adami tego rodzaju kompozycji.

Pierwsze posuniêcie jest oczywiste. Bia³e musza zagraæ (1) c6-c7, poniewa¿ inaczej czarne czarne wycofaj¹
swoj¹ wie¿ê z linii „d” i zajm¹ liniê „c”, umo¿liwiaj¹c sobie w ka¿dej chwili poœwiêcenie wie¿y za
niebezpiecznego piona.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | ^K | ^ | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | #W | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | #K | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 82.--Bia³e zaczynaj¹ i wygrywaj¹. Po (1) ..., Wd5-d6+ bia³e nie mog¹ odejœæ na b7 ze wzglêdu
na Wd6-d7, ani zagraæ Kb6-c5 ze wzglêdu na Wd6-d1 z nastêpuj¹cym Wd1-c1, co zapewni czarnym remis.
Jedynym sposobem na zwyciêstwo jest (2) Kb6-b5, Wd6-d5+; (3) Kb5-b4, Wd5-d4+; (4) Kb4-b3, Wd4-d3+;
(5) Kb3-c2. Ostatecznie bia³ym uda³o siê zabezpieczyæ ty³y i wydaje siê, ¿e czarne nie mog¹ d³u¿ej zapobiec
promocji piona. Ale czarne graj¹ (5) ..., Wd3-d4 i je¿eli bia³e wypromuj¹ pionka na hetmana nast¹pi szach na
c4 wymuszaj¹cy Hd8:c4 co spowoduje pata. W tym miejscu nale¿y uciec siê do triku. Bia³e nie promuj¹ piona
do hetmana, ale do wie¿y unikaj¹c pata i gro¿¹c matem na a8. Jedyn¹ obron¹ czarnych jest Wd4-a4, co daje
wygran¹ bia³ych po (7) Kc2-b3 z jednoczesnym atakiem na wie¿ê i groŸb¹ mata na c1.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | ^K | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | ^ | |
|---------------------------------------| 6 | | | #G | ^G | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | ^S | | | # | | # | |---------------------------------------| 1 | | | | #K | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 83.--Bia³e zaczynaj¹ i remisuj¹. W pozycji na diagramie 83 czarne gro¿¹ promocj¹ swoich pionów.
Bia³e mog¹ zagraæ (1) Sc2-e3+, Kd1-e2; (2) Gd6:h2, ale po Ke2:e3 wydaje siê, ¿e nie ma sposobu na
powstrzymanie piona f2. I znowu niezwyk³a sztuczka doprowadzi do nieoczekiwanego fina³u. Bia³e graj¹ (3)
Kg8-h8 gro¿¹c promocj¹ piona i wymuszaj¹ Gc6-d5. Nastêpnie oddaj¹ piona po (4) g7-g8H i po Gd5:g8 ratuj¹
partiê graj¹c (5) Gh2-g1 !! Je¿eli czarne wezm¹ goñca i wypromuj¹ piona do hetmana lub wie¿y, bia³e s¹ w
pacie. W innym przypadku remis zostaje wymuszony poprzez Kh8:g8 lub Gg1:f2.

+---------------------------------------+ 8 | #K | #G | | ^H | | | | | |---------------------------------------| 7 | | # | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | # | ^ | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | ^ | | ^S | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | ^ | | ^S | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | #K | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 84.--Samomat w 6 posuniêciach

Pozostaje wyjaœniæ znaczenie tak zwanego samomata. Samomat polega na tym, ¿e bia³e graj¹ w taki sposób,
aby wymusiæ na czarnych zamatowanie ich (bia³ych) w pewnej liczbie posuniêæ. Jednym z najpiêkniejszych
przyk³adów literaturowych jest powy¿sza 6-chodówka, której rozwi¹zanie wygl¹da nastêpuj¹co: (1) Sd4-b5,
a6:b5; (2) Sc5-a6, b7:a6. Ktoœ móg³by pomyœleæ, ¿e bia³e nie zmusz¹ czarnych do zamatowania ich w
kolejnych 4 posuniêciach, ale nastêpuje: (3) Ke3-d4, Ka8-b7; (4) Hd8-d5+, Kb7-c8; (5) b6-b7+, Kc8-c7; (6)
Kd4-c5 i czarne nie maj¹ innego ruchu ni¿ Gb8-a7, czym matuj¹ bia³e.

CZÊŒÆ II

WARCABY

REGU£Y GRY

W warcabach amerykañskich na 32 czarnych pola szachownicy walczy ze sob¹ dwóch graczy, dysponuj¹cych
dwunastoma kamieniami tego samego koloru. Celem gry jest zbicie wszystkich bierek przeciwnika lub ich
zablokowanie, tak, aby uniemo¿liwiæ wykonanie ruchu.

Wyjœciowa pozycja planszy i kamieni jest pokazana na diagramie 85. Widaæ, ¿e szachownica jest ustawiona
w taki sposób, ¿e gracze maj¹ puste pole w prawym dolnym rogu. Ten róg jest zwany PODWÓJNYM
NARO¯NIKIEM poniewa¿ w jego najbli¿szym s¹siedztwie znajduj¹ siê dwa kamienie, podczas gdy lewy
naro¿nik zwany jest POJEDYNCZYM NARO¯NIKIEM z tego wzglêdu, ¿e zajmuje go tylko jeden kamieñ.

Pola szachownicy opisywane s¹ zwykle liczbami, lub te¿ literami i liczbami, tak samo jak w notacji szachowej
- diagramy 85 i 86. Dla wygody bêdziemy pos³ugiwali siê tym drugim sposobem zapisu. [Przyp.t³um.:
obecnie w warcabach klasycznych, 64 polowych stosuje siê zapis algebraiczny, szachowy, natomiast w
warcabach miêdzynarodowych, 100 polowych, zapis liczbowy].

Czarne kamienia ustawione s¹ na polach od a1 do g3, a bia³e na polach od b6 do h8. Pierwszy ruch nale¿y
zawsze do osoby graj¹cej czarnymi kamieniami.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

a b c d e f g h +---------------------------------------+ 8 | | o | | o | | o | | o | 8 |---------------------------------------| 7 | o
| | o | | o | | o | | 7 |---------------------------------------| 6 | | o | | o | | o | | o | 6 |---------------------------------------| 5 | |
| | | | | | | 5 |---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | 4 |---------------------------------------| 3 | * | | * | | * | | * |
| 3 |---------------------------------------| 2 | | * | | * | | * | | * | 2 |---------------------------------------| 1 | * | | * | | * | | * |
| 1 +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 85.

Ruch kamienia polega na przesuniêciu go skoœnie o jedno pole do przodu. Je¿eli na drodze znajduje siê
wroga bierka, a pole za wrog¹ bierk¹ jest puste to nale¿y zbiæ bierkê poprzez przeskoczenie ponad ni¹ na puste
miejsce, a je¿eli mo¿liwe jest dalsze bicie, to gracz ma obowi¹zek kontynuowaæ je tak d³ugo, jak to jest
mo¿liwe zgodnie z podan¹ zasad¹. Zbite bierki s¹ usuwane z szachownicy.

BIA£E

+---------------------------------------+ | | b8 | | d8 | | f8 | | h8 | |---------------------------------------| | a7 | | c7 | | e7 | |
g7 | | |---------------------------------------| | | b6 | | d6 | | f6 | | h6 | |---------------------------------------| | a5 | | c5 | | e5
| | g5 | | |---------------------------------------| | | b4 | | d4 | | f4 | | h4 | |---------------------------------------| | a3 | | c3 | |
e3 | | g3 | | |---------------------------------------| | | b2 | | d2 | | f2 | | h2 | |---------------------------------------| | a1 | | c1
| | e1 | | g1 | | +---------------------------------------+

CZARNE

DIAGRAM 86.

Po osi¹gniêciu przez kamieñ przeciwnego skraju szachownicy automatycznie staje siê damk¹ i musi zostaæ
"ukoronowany" przez przeciwnika poprzez po³o¿enie na jego wierzchu drugiego kamienia. Damka mo¿e
zbijaæ zarówno do przodu jak i do ty³u. Kamieñ, który osi¹gnie rz¹d przemiany w damkê w trakcie bicia nie
mo¿e kontynuowaæ bicia jako damka w tym samym ruchu. W takim przypadku zbija nadal bez przemienia w
damkê.

Pozycja na diagramie 87 mo¿e s³u¿yæ jako ilustracja powy¿szych regu³. Bia³e wykonuj¹ ruch f4-g3. Czarne
musz¹ zbiæ ten kamieñ swoim kamieniem h2, który skacze na f4.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | o | | | |---------------------------------------| 7 | * | | | | o | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | o | | o | | * | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | * | | o | | o | |---------------------------------------| 3 | | | * | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | * | | * | | | | * | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h DIAGRAM 87.

Nastêpnie bia³e poœwiêcaj¹ inny kamieñ d6-e5 zmuszaj¹c czarne do odpowiedzi f4-d6. Teraz bia³e zbijaj¹ trzy
kamienie na d6, d4 i d2 kamieniem na e7, a czarne zanim wykonaj¹ swój nastêpny ruch musz¹ ukoronowaæ
kamieñ bia³ych, który osi¹gn¹³ pole przemiany. Przesun¹ oczywiœcie kamieñ b2 poniewa¿ inaczej bia³e
zbi³yby go damk¹ z c1.

Je¿eli gracz przeoczy mo¿liwoœæ bicia jego przeciwnik ma prawo usuniêcia kamienia, który mia³ biæ.
Zamiast tego gracz mo¿e poprosiæ przeciwnika o cofniêcie ruchu i wykonanie bicia.

Kiedy ¿aden z graczy nie mo¿e wygraæ uznany zostaje remis. Kiedy jedna strona wydaje siê byæ silniejsza i
odrzuca ofertê remisu gracza s³abszego stosuje siê wymóg rozstrzygniêcia gry w 40 ruchach. Inaczej
nastêpuje remis.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

ELEMENTY TAKTYKI

Pierwsza rzecz jakiej œwiadomy musi byæ warcabista to specyfika przewagi materialnej czy pozycyjnej,
pozwalaj¹ca WYMUSIÆ wygran¹ w koñcówce. Najbardziej elementarny przypadek jest pokazany na
diagramie 88, gdzie bia³e wygrywaj¹ posuniêciem b8-c7. Tym posuniêciem bia³e przyjmuj¹ opozycjê czy jak
mawiaj¹ warcabiœci, bia³e maj¹ “ruch”. Jaka by nie by³a odpowiedŸ czarnych, s¹ one zmuszone przemieœciæ
siê do krawêdzi szachownicy i ostatecznie musz¹ pozwoliæ czarnym zbiæ damkê. Przypuœæmy, ¿e czarne
zagraj¹ (2) e7-f6, po to, by dostaæ siê do podwójnego naro¿nika, gdzie by³yby bezpieczne, mog¹c w
nieskoñczonoœæ przemieszczaæ siê po przek¹tnej od h2 do g1, a nastêpnie od g1 do h2. Bia³e kontynuuj¹
ruchem (2)..., c7-d6, zapobiegaj¹c (3) f6-e5 daj¹cemu drogê do podwójnego naro¿nika. Po (3) f6-g5, d6-e5;
czarne musz¹ uciekaæ do krawêdzi posuniêciami g5-h4 lub g5-h6, a bia³e, graj¹c e5-f4 lub e5-f6 zwi¹zujê
czarn¹ damkê, w ten sposób, ¿e nie mo¿e ju¿ poruszaæ siê tak, by nie byæ zbit¹. Je¿eli w pozycji diagramu
by³by ruch czarnych, mog³yby uzyskaæ opozycjê poprzez e7-d8 i to bia³e by³yby zmuszone do wycofania siê
do podwójnego naro¿nika i zremisowania poprzez b8-a7, a7-b8, etc.

+---------------------------------------+ 8 | | oo | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | ** | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 88.

Je¿eli jedna strona ma damkê w podwójnym naro¿niku, to druga strona potrzebuje dwóch damek aby
wymusiæ wygran¹. W pozycji na diagramie 89, na przyk³ad, bia³e wygraj¹ w nastêpuj¹cy sposób:

Czarne Bia³e

(1) ... c5-b6 (2) b8-a7 d6-c5 (3) a7-b8 b6-a7 (4) b8-c7 a7-b8 (5) c7-d8 c5-d4 (6) d8-e7 d4-e5 (7) e7-d8 e5-f6

W przypadku koñcówki TRZY DAMKI PRZECIWKO DWÓM, najlepsze miejsca dla s³abszego gracza to
dwa podwójne naro¿niki; ale trzy damki zawsze wygraj¹ je¿eli graj¹cy nimi bêdzie dobrze gra³.

+---------------------------------------+ 8 | | ** | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | oo | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | oo | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 89

Metoda, któr¹ nale¿y zastosowaæ jest oczywista gdy spojrzymy na diagram 90. Aby wygraæ czarne musz¹
wymieniæ jedn¹ damkê; pozycja zostanie wtedy zredukowana do tej z diagramu 89.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | oo | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | ** | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | ** | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | ** | | oo | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h DIAGRAM 90

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Je¿eli jest teraz posuniêcie bia³ych, czarne mog¹ ³atwo wygraæ; bo po (1) ..., c7-b8; (2) c5-b6, g3-h2; (3)
e3-f2, bia³e nie mog¹ unikn¹æ wymiany. Na przyk³ad: (3) ..., h2-g1; (4) b6-c5. Problem sam siê redukuje
je¿eli jest ruch czarnych. Wygl¹da to tak:

Czarne Bia³e

(1) d4-e5 c7-b8 (2) c5-b6 g3-h2 (3) e3-f4

Zagra¿a b6-c7. Bia³e mog¹ tylko odpowiedzieæ

(3) ... b8-a7 (4) b6-c7 h2-g1 (5) f4-g3, etc., jak powy¿ej.

Je¿eli s³absza strona nie kontroluje obydwu podwójnych naro¿ników wymiana mo¿e byæ wymuszona
znacznie proœciej, jak to za chwilê poka¿e krótki eksperyment.

+---------------------------------------+ | | oo | | | | | | | |---------------------------------------| | ** | | oo | | | | | |
|---------------------------------------| | | | | | | | | | |---------------------------------------| | ** | | | | | | | |
|---------------------------------------| | | ** | | | | | | | |---------------------------------------| | | | | | | | | |
|---------------------------------------| | | | | | | | | | |---------------------------------------| | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h DIAGRAM 91.

Czasami silniejsza strona ma okazjê oddaæ dwie damki za jedn¹ i tym samym forsowaæ pozycjê podobn¹ do
tej z diagramu 88. Diagram 91 przedstawia taki przyk³ad:

Czarne maj¹ ruch i wygrywaj¹ w 5 posuniêciach:

Czarne Bia³e

(1) b4-c5 c7-d8 (2) a5-b6 b8-c7 (3) a7-b8 c7xa5 (4) c5-b6 a5xc7 (5) b8xd6

i bia³e s¹ zwi¹zane.

Maj¹c trzy damki przeciw czterem gracz czasami mo¿e d³u¿ej siê broniæ. Ale ostatecznie silniejszy gracz
bêdzie zawsze w stanie wymusiæ wymianê co zapewni wygran¹. Na przyk³ad w pozycji z diagramu 92 czarne
zagraj¹ nastêpuj¹co:

(1) e5-d4 c5-b6

Nic nie pomo¿e zagranie c7-b6, poniewa¿ czarne odpowiedz¹ f4-g5 i przeprowadz¹ wymianê w nastêpnym
ruchu e3-f4.

(2) c3-b4

ogranicza mobilnoœæ bia³ych.

(2) ... d6-e7

W odpowiedzi na b6-a5 czarne mog³yby zagraæ d4-c5.

(3) b4-c5 b6-a7 (4) f4-e5 e7-f8 (5) c5-d6 a7-b8 (6) d4-c5 c7-d8

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | oo | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | oo | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | oo | | ** | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | ** | | | |---------------------------------------| 3 | | | ** | | ** | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h DIAGRAM 92.

Nie f8-g7, ze wzglêdu na e5-f6.

(7) e3-f4 d8-e7 (8) f4-g5 e7-d8 (9) g5-f6 d8-c7 (10)c5-b4 c7-b6 (11)b4-c5 wygrywa.

Gdyby w 10 posuniêciu bia³e zagra³y c7-d8 zamiast c7-b6 gra mog³aby potoczyæ siê nastêpuj¹co:

(11) e5-d4 b8-a7 (12) d4-c5 a7-b8 (13) f6-e7 d8xf6 (14) d6-c7 b8xd6 (15) c5xg5

Zawsze nale¿y poszukiwaæ takich mo¿liwoœci wymian “dwa na dwa”, poniewa¿ czêsto jest to mo¿liwe, a
zapewnia zwyciêstwo w kilku ruchach.

III

PIÊÆ PODSTAWOWYCH POZYCJI

Podczas gdy w przyk³adach elementarnych koñcówek podanych w poprzednim rozdziale, w³aœciwy sposób
gry by³ stosunkowo ³atwy do odgadniêcia, czêsto powstaj¹ce pozycje z kilkoma bierkami wygl¹daj¹ bardzo
prosto, a w rzeczywistoœci wymagaj¹ znacz¹cego wk³adu pracy w celu poprowadzenia ich we w³aœciwym
kierunku. Znajomoœæ tych piêciu ró¿nych pozycji ma znaczenie podstawowe dla ka¿dego kto chce zostaæ
silnym graczem. S¹ one dalej omówione na piêciu charakterystycznych przyk³adach.

PIERWSZA POZYCJA

Z punktu widzenia metody gry nie ma ¿adnej ró¿nicy czy czarny kamieñ ustawiony jest tak jak na diagramie
93 czy te¿ na c1, a1, d2, b2, e3, c3, b4, a5 czy b6. Istot¹ jest to, ¿e nie mo¿e byæ on w stanie maszerowaæ do
rzêdu przemiany unikaj¹c przechwycenia przez bia³e.

Wygrywaj¹cy manewr wygl¹da nastêpuj¹co: bia³e wyci¹gaj¹ czarn¹ damkê z podwójnego naro¿nika w sposób
pokazany w grze na podstawie diagramu 89 i zmumuszaj¹ w ten sposób czarne do marszu naprzód,
ostatecznie wymuszaj¹c wymianê która zapewnia opozycjê.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | ** | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | oo | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | oo | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | ** | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 93.--Bia³e zaczynaj¹ i wygrywaj¹ .

Ten manewr, jak to bêdzie widoczne po uwa¿nym przestudiowaniu tej pozycji jest mo¿liwy tylko w
przypadku gdy bia³e maj¹ ruch. Je¿eli ruch maj¹ czarne, nastapi remis.

Czarne Bia³e

(1) ... d6-c7 (2) a7-b8 c5-d6 (3) b8-a7

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Czarne nie mog¹ graæ a3-b4 poniewa¿ c7-b6 wygrywa damkê.

(3) ... c7-b8 (4) a7-b6

Znowu nie mo¿na zagraæ a3-b4 ze wzglêdu na b8-c7 wygrywaj¹ce kamieñ w trzech posuniêciach.

(4) ... d6-e5

+---------------------------------------+ 8 | | oo | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | ** | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | oo | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | * | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 94.

Gdyby bia³e zagra³y b8-a7, czarne mog³yby wymieniæ po b6-c5 i zremisowaæ.

W pozycji przedstawionej na diagramie czarne maj¹ wybór miêdzy b6-a5, a3-b4, b6-c5 lub b6-a7, ale i tak
przegrywaj¹ niezale¿nie od tego które posuniêcie wybior¹.

(A) (5) b6-a5 b8-c7 (6) a5-b4 e5-d4 (7) b4-a5 d4-e5 (8) a3-b4 e5-d4

(B) (5) a3-b4 e5-d4

Teraz czarne nie mog¹ graæ (6) b4-c5 ze wzglêdu na wymianê po b8-c7; (6) b4-a5 równie¿ szybko
doprowadzi do przegranej za spraw¹ d4-e5, (7) b6-c5, b8-a7, (8) c5-b4, e5-d6. Najlepszym wyjœciem jest (6)
b6-a7.

Przeciw d4-e5 czarne zagraj¹ (7) b4-c5, b8-c7; (8) c5- d6 osi¹gaj¹c remis.

Jedynym sposobem na wygran¹ jest

(6) ... d4-c3

po którym czarne nie mog¹ zrobiæ nic lepszego ni¿

(7) b4-c5 b8-c7 (8) a7-b8 c7-d8 (9) b8-a7 c3-b4 (10)c5-b6 b4-c5, etc.

i bia³e kontynuuj¹ jak to zosta³o pokazane wczeœniej

(D) (5) b6-a7 e5-d4 (6) a7-b6 b8-a7 (7) b6-c7 d4-e5 (8) a3-b4 a7-b8 (9) c7-b6 e5-d4

i wygrywaj¹ jak przedtem poprzez d4-e5 w odpowiedzi na (10) b4-a5 lub d4-c3 w odpowiedzi na b6-a7.

DRUGA POZYCJA (Patrz Diagram 95)

Przewaga bia³ych polega na tym, ¿e mog¹ one koronowaæ swoje dwa kamienie podczas gdy czarne pozostaj¹
tylko z jedn¹ damk¹ i dwoma kamieniami. Przyczyn¹, dla której czarne nie mog¹ wykorzystaæ tych dwóch
kamieni dla swojej przewagi jest to, ¿e s¹ one zwi¹zane z jednej strony szachownicy podczas gdy kamienie

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

bia³ych s¹ ulokowane w centrum gdzie maj¹ du¿o wiêcej mobilnoœci. Tak samo jak poprzednio bia³e, aby
wygraæ, musz¹ byæ na posuniêciu.

Czarne Bia³e

(1) ... f8-e7 (2) g3-f4 e7-d6 (3) f4-e3 d6-e5

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | o | | | |---------------------------------------| 7 | | | o | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | oo | | * | |---------------------------------------| 5 | * | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | ** | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 95.--Bia³e zaczynaj¹ i wygrywaj¹.

(4) e3-f2 e5-f4 (5) f2-g1 f4-g3 (6) g1-h2 g3-f2 (7) h2-g3 f2-e1 (8) g3-h2 e1-f2 (9) h2-g1 f2-g3 (10) g1-h2
g3-f4 (11) h2-g1 f4-e5 (12) g1-f2 e5-d4 (13) f2-g3 d4-c5 (14) g3-f4 c7-d6 (15) f4-e3 d6-e5 (16) e3-f2 e5-f4
(17) f2-g1 f4-g3 (18) g1-h2 g3-f2 (19) h2-g3 f2-e1 (20) g3-h2 e1-f2 (21) h2-g1 f2-g3 (22) g1-h2 g3-f4 (23)
h2-g1 f4-e5 (24) g1-f2 e5-d6 (25) f2-e3 d6-c7 (26) e3-f4 c5-d6 (27) f4-e3 d6-e5 (28) e3-f2 e5-f4 (29) f2-g1
f4-g3 (30) g1-h2 f6-g5

Ostatecznie bia³e osi¹gaj¹ pozycjê, w której mog¹ zredukowaæ koñcówkê do jednego z fundamentalnych
przypadków poprzez wymianê.

(31) h2-f4 g5-e3 (32) h6-g7

Mo¿na zauwa¿yæ, ¿e dziêki wymianie czarne zyska³y posuniêcie. Bia³e odzyskuj¹ to posuniêcie poprzez
drug¹ wymianê.

(b8) ... e3-d4 (33) g7-f8 d4-c5 (34) f8-e7 c7-b8 (35) e7-f6 c5-b6 (36) a5-c7 b8-d6

i wygrywaj¹.

Druga pozycja z regu³y jest rezultatem „pozycji mostka”, np. czarne kamienie na a5, h6, d6, czarna damka na
e7. Bia³e kamienie na f8 i b8, bia³e damki na d4 i c5. Czarne maj¹ posuniêcie:

(1) e7-d8 c5-e7 (2) d8-f6 b8-c7

i bia³e wygrywaj¹ poprzez „drug¹ pozycjê”.

ZMIANA STRONY BÊD¥CEJ NA POSUNIÊCIU

Z powodu wymian kamieni w poprzednim przyk³adzie, w kolejnych posuniêciach nastêpowa³y ci¹g³e zmiany
strony bêd¹cej na posuniêciu. Czêsto jednak mamy do czynienia z wymianami, które NIE zmieniaj¹ strony
bêd¹cej na posuniêciu, a poniewa¿ wygrana lub pora¿ka w ogromnej liczbie koñcówek zale¿y od tego, który
gracz ma posuniêcie, wa¿ne jest aby pocz¹tkuj¹cy mia³ jasny pogl¹d na omawiane zagadnienia.

Wymiana zawsze zmienia posuniêcie je¿eli zbijaj¹cy kamieñ jest odbijany w nastêpnym ruchu. Je¿eli
odbijany jest inny kamieñ który z graczy bêdzie na posuniêciu zale¿y od wzglêdnej pozycji zbijanych
kamieni. Na potrzeby obliczeñ posuniêæ dobrze jest wyobraziæ sobie szachownicê jako z³o¿on¹ z dwóch
„systemów pól” -- czarnego systemu zawieraj¹cego rzêdy zaczynaj¹ce siê od pól a1, a3, a5 i a7 i bia³ego
systemu zawieraj¹cego pozosta³e cztery rzêdy. Je¿eli ka¿dy z tych systemów zawiera PARZYST¥ liczbê

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

kamieni, gracz, którego ruch teraz wypada, traci opozycjê czyli jego przeciwnik jest na posuniêciu. Je¿eli
liczba kamieni w ka¿dym systemie jest NIEPARZYSTA, gracz, który ma ruch, zyskuje opozycjê czyli jest na
posuniêciu. Poniewa¿ obliczenie posuniêcia dotyczy tylko systemów w których obaj gracze maj¹ tak¹ sam¹
iloœæ bierek, aby uzyskaæ po¿¹dan¹ informacjê, wystarczy skorygowaæ liczbê kamieni w jednym z
systemów. Diagram 96 s³u¿y za przyk³ad.

Po policzeniu kamieni w systemie czarnym na przyk³ad, okazuje siê, ¿e ich liczba jest nieparzysta. Tak wiêc
gracz, który ma teraz ruch jest na posuniêciu, które w tej pozycji

+---------------------------------------+ 8 | | | | o | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | o | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | o | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | * | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | * | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | * | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 96.

gwarantuje zwyciêstwo bia³ym i remis czarnym, tak wiêc:

(A) Czarne zaczynaj¹

Czarne Bia³e

(1) b2-c3

Wydaje siê, ¿e jest to najlepsze posuniêcie czarnych; je¿eli zagraj¹ e1-d2, bia³e odpowiedz¹ c5-d4 uzyskuj¹c
bardzo siln¹ pozycjê.

(1) ... d8-e7 (2) e1-f2 e7-f6 (3) f2-e3 f6-e5 (4) c3-b4 e5-d4 Remis.

(B) Bia³e zaczynaj¹

Czarne Bia³e

(1) ... d8-e7 (2) e1-f2 e7-f6 (3) b2-c3 b6-a5 (4) f2-e3 f6-c5

Blokada.

+---------------------------------------+ 8 | | o | | | | | | o | |---------------------------------------| 7 | * | | o | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | * | |---------------------------------------| 1 | * | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 97.

Z powy¿szych wyjaœnieñ jasno wynika, ¿e w razie wymiany, posuniêcie pozostaje niezmienione je¿eli
zbijane kamienie by³y zlokalizowane w tym samym systemie, natomiast zmienia siê je¿eli zbijane kamienie
nale¿a³y do ró¿nych systemów.

Czasami zdarzaj¹ siê wyj¹tki od tej zasady ze wzglêdu na bierki nie maj¹ce mobilnoœci, np. w pozycji
przedstawionej na diagramie 97 gdzie czarne, maj¹c posuniêcie, przegrywaj¹, poniewa¿ ich kamieñ na a7 jest

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

zablokowany.

TRZECIA POZYCJA

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | o | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | oo | | ** | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | oo | | ** | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 98.--Bia³e zaczynaj¹ i wygrywaj¹ .

Bia³e maj¹c przewagê kamienia wydaj¹ siê mieæ zapewnione ³atwe zwyciêstwo; ale bior¹c pod uwagê
trudnoœci z doprowadzeniem kamienia do koronacji na damkê, droga przed nimi jest trudna.

Je¿eli usun¹æ damki z c3 i a3, bia³e w ogóle nie s¹ w stanie wygraæ, poniewa¿ czarna damka bêdzie poruszaæ
siê w tê i z powrotem pomiêdzy c5 i d6. Widaæ wiêc jasno, ¿e wymuszenie wygranej w pozycji diagramu
mo¿e siê dokonaæ tylko w kooperacji z damk¹ na a3.

Inn¹ kwesti¹ do rozwa¿enia jest to, ¿e nastêpuj¹ca pozycja bêdzie oznaczaæ remis je¿eli ruch maj¹ bia³e.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | o | | oo | | oo | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | ** | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | ** | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 99. Bia³e nie s¹ w stanie utorowaæ sobie drogi poniewa¿ nie mog¹ zagroziæ wymian¹. Metoda,
przy pomocy której bia³e mog¹ zagroziæ wymian¹ damki na c5 w przyk³adzie trzeciej pozycji pokazanym na
diagramie 98 jest nastêpuj¹ca:

Czarne Bia³e

(1) ... a5-b6 (2) c3-d4 b6-c7 a3-b2 nie bêdzie mia³o sensu poniewa¿ c5-d6 wymusi ponownie b2-a3.

(3) d4-c3

Je¿eli d4-e5 to bia³e wygrywaj¹ poprzez c7-d8

(3) ... c7-b8

c7-d8 spowoduje remis poprzez (4) c5-d6, a7-b6; (5) d6-c7, b6-a5; (6) c7-d6, a3-b4; (7) c3-d4, etc.

(4) c3-d4 a3-b2 (5) d4-e5 b8-c7 (6) e5-d4 c7-d8 (7) d4-e5 b2-c3 (8) e5-d6 c3-d2 (9) c5-d4 To lepsze ni¿
pozwolenie na po³¹czenie damek.

(9) ... a7-b6 (10) d6-c7 b6-a5 (11) c7-d6 d2-e1 (12) d4-c3 e1-f2 (13) d6-c5 f2-e3 je¿eli porusz¹ inn¹ damkê
czarne mog¹ zremisowaæ poprzez c5-b4.

(14) c5-d6 e3-f4 (15) d6-c5 Czarne szybko przegraj¹ je¿eli pozwol¹ na marsz bia³ego kamieniami

(15) ... f4-e5

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

GroŸba wymiany

(16) c5-b6

Jedyne posuniêcie pozwalaj¹ce wymiany unikn¹æ.

(16) ... e5-d6 (17) b6-a7 d6-c5 (18) a7-b8 d8-e7 (19) b8-a7 e7-d6 (20) a7-b8 d6-e5 (21) b8-a7 c5-d4 (22)
c3-b2 a5-b4 i nie mo¿na przeszkodziæ bia³ym w koronacji kolejnej damki.

Wczeœniejsze ustawienie trzeciej pozycji pokazane jest na diagramie 100.

+---------------------------------------+ 8 | | o | | | | o | | | |---------------------------------------| 7 | | | * | | * | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | * | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | oo | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 100. Bia³e wygrywaj¹ poprzez

(1) ... c5-b6 (2) c7-d8 b8-a7 (3) d6-c7 f8-d6 (4) c7-b8 d6-e5 (5) b8-c7 b6-a5 (6) c7-d6 c5-d4, etc. CZWARTA
POZYCJA

Mimo i¿ bia³e maj¹ przewagê kamienia, maj¹ ogromne trudnoœci w wygraniu ze wzglêdu na s³ab¹ pozycjê
kamienia na a3. Czarny kamieñ na c1 utrzymuje je w szachu nie bêd¹c os³abionym w swojej efektywnoœci
wzglêdem centrum szachownicy.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | oo | | | |---------------------------------------| 3 | o | | oo | | oo | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | * | | ** | | ** | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h DIAGRAM 101.--Bia³e maj¹ ruch i wygrywaj¹

Je¿eli czarne s¹ na posuniêciu, bia³e w ogóle nie mog¹ wygraæ poniewa¿ nie bêd¹ w stanie usun¹æ czarnych
damek. W obecnej sytuacji (ruch bia³ych) wygrywaj¹ one przez poœwiêcenie, z którym czêsto mamy do
czynienia w koñcówkach typu 4 damki przeciw 3.

Czarne Bia³e

(1) ... f4-g3 (2) g1-h2 g3-h4 (3) h2-g1 c3-d4 (4) e1-f2 e3-f4 (5) g1-h2 d4-e5 (6) h2-g1

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | oo | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | oo | | oo | |---------------------------------------| 3 | o | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | ** | | | |---------------------------------------| 1 | | | * | | | | ** | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 102. Nie pomo¿e czarnym zagranie f2-e1 ze wzglêdu na h4-g3; (7) h2-g1, g3-h2; (8) e1-f2, f4-g5;
(9) f2-e1, g5-h4;(e3) e1-f2, e5-d4; (c3) f2-e1, d4-e3, etc.

(6) ... f4-g3 (7) f2-e1 g3-h2 (8) e1-f2 e5-d4 (9) f2-e1 d4-e3 To jest istotne posuniêcie, które wymusza
zwyciêstwo.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

(10) e1-f2

gdyby by³o e1-d2, bia³e wymieni³yby poprzez h4-g3

(11) ... e3-d2

Tylko przy pomocy tego sprytnego poœwiêcenia bia³e mog¹ wygraæ partiê. Po (12) c1-e3 bia³e graj¹ h2-g3, a
je¿eli odpowiedzi¹ czarnych bêdzie (13) f2-e1, bia³e uzyskaj¹ „dwa na jednego” poprzez g3-f2. Tak wiêc
czarne nie mog¹ uczyniæ nic lepszego ni¿ graæ (13) e3-d4, g3-e1; (14) d4-c5, etc., i postawiæ damki w
ka¿dym podwójnym naro¿niku. Bia³e wygraj¹ wtedy tak jak to zosta³o wyjaœnione w rozdziale dotycz¹cym
elementarnych koñcówek.

Czwarta pozycja skutkuje remisem tylko wtedy, gdy kamieñ utrzymywany jest na a3 lub h6, w zale¿noœci od
tego czy czarne czy te¿ bia³e s¹ stron¹ s³absz¹. W trzeciej pozycji utrzymywanie kamieni na tych polach jest
bezu¿yteczne, ale czasami mo¿na uzyskaæ remis utrzymuj¹c je na a5 lub h4.

W obronie dwóch damek przeciwko dwóm oraz kamieniowi, strona s³absza musi mieæ ruch w systemie, w
którym kamieñ jest zwi¹zany. W nastêpuj¹cej pozycji bêdzie remis je¿eli bia³e maj¹ posuniêcie.
+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | oo | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | oo | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | ** | | * | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | ** | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 103. Gdyby ruch mia³y czarne, mog³yby wygraæ poprzez (1) h4-g5, f6-h4; (2) f4-g3.

Na diagramie 104 posuniêciem remisuj¹cym jest c7-d8. Gra mo¿e przebiegaæ jak nastêpuje:

(2) a5-b6 d6-c7 (3) b6-a7 c7-b8 (4) f8-e7 d8-c7 (5) f6-e5 c7-b6

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | ** | | | |---------------------------------------| 7 | | | oo | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | oo | | ** | | | |---------------------------------------| 5 | * | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 104.--Bia³e maj¹ ruch.

(6) e7-d6 b6-a5 i bia³e poruszaj¹ siê w tê i z powrotem pomiêdzy b6 i a5. W pozycji diagramu 105 bia³e
remisuj¹ poprzez:

(1) ... d6-c5 (2) a7-b8 c5-b6 (3) d2-e1 b6-c5 (4) e1-f2 c5-b6 (5) f2-g3 b6-c5 (6) g3-f4 c5-b6 (7) f4-g5 d4-c5

b8 d8 f8 +---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | h8 |---------------------------------------| 7 | ** | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | oo | | | | | h6 |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | oo | | | | | h4 |---------------------------------------| 3 | * | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | ** | | | | | 5 |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 105.--Bia³e maj¹ posuniêcie. Zmiana obroñcy

(8) g5-f6 c5-d6

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

i czarne nie mog¹ siê ruszyæ.

PI¥TA POZYCJA

Bia³e maj¹ ruch i wydaje siê oczywiste, ¿e przegraj¹ je¿eli rusz¹ swój kamieñ z c7, pozwalaj¹c czarnym na
odpowiedŸ c3-d4. Jedynym sposobem uratowania partii jest poœwiêcenie kamienia na a5 poprzez a5-b4.
Wynikn¹æ mo¿e nastêpuj¹ca gra.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | o | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | o | | o | |---------------------------------------| 5 | o | | o | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | * | | * | |---------------------------------------| 3 | * | | * | | * | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 106.

(2) c3-a5 c7-d6 (3) a5-b6 f6-e5 (4) b6-c7 e5-g3 (5) e3-f4 Uniemo¿liwienie d6-e5

(5) ... g3-f2 (6) c7-d8 f2-e1D (7) d8-c7 e1-f2 Bia³e nie mog¹ ocaliæ kamienia, tak wiêc goni¹ przeciwnika.

(8) c7-e5 f2-g3 (9) h4-g5 c5-d4 (10) e5-c3 g3-e5 (11) g5-f6 e5-g7 (12) c3-d4 g7-f6 Remis. Bia³e przegra³yby
po h6-g5, jako ¿e po (13) d4-e5, g5-h4; (14) e5-f4, g7-f6; (15) a3-b4 nie mog³yby odzyskaæ podwójnego
naro¿nika.

Nastêpny diagram przedstawia problem, który mo¿na by nazwaæ SZÓST¥ POZYCJ¥.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | oo | | | | | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | o | | ** | | | | | |---------------------------------------| 3 | o | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | ** | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | * | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 107.--Czarne maj¹ ruch, a bia³e remisuj¹. Czarne graj¹

(1) d2-e1

zagra¿aj¹c (2) c1-d2 i (3) d4-c3. Bia³e mog¹ temu zapobiec tylko poprzez

(1) ... b6-a5

Teraz c1-d2 da tylko remis ze wzglêdu na b4-c3.

(2) e1-f2 a5-b6 (3) f2-e3 b6-a5 Znowu trzeba zapobiec c1-d2.

(4) e3-f4 a5-b6 (5) f4-g5 b6-c7 Tym razem b6-a5 przegrywa, poniewa¿ czarne mog¹ odpowiedzieæ (6) g5-h4,
a5-b6; (7) c1-d2, a3-b2; (8) d4-c3.

(6) g5-h4 c7-b8

Unikanie c7-b6, które spowodowa³oby przegran¹ poprzez (7) c1-d2

(7) h4-g3 b8-c7 (8) g3-f4 c7-b6 (9) f4-e5 b6-c7 Remis. Bia³e musz¹ wypatrywaæ c1-d2 i uwa¿aæ aby zagraæ

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

b6-a5 we w³aœciwym momencie, po to by przeprowadziæ wymianê b4-c3 je¿eli zagrane zostanie c1-d2.
Jednoczeœnie musz¹ uwa¿aæ na ruch b6-a5 je¿eli czarne damki s¹ na polach d4 i h2 lub d4 i h4, inaczej
czarne mog¹ odpowiedzieæ h2-g3, a5-b6; c1-d2, d4-c3.

G£ÓWNE ZASADY I PARTIE ILUSTRACYJNE

Generalne zasady strategii zastosowaæ mo¿na w odniesieniu do warcabów tak samo jak mia³o to miejsce w
przypadku szachów, mimo i¿ w przypadku warcabów nie mamy do czynienia z manewrami strategicznymi na
tak du¿¹ skalê.

I znowu mamy zasadê najwiêkszej mobilnoœci, która powinna przyœwiecaæ planowi mobilizacji w ka¿dym
otwarciu. Korzystniej jest gdy nasze bierki zajmuj¹ centrum planszy, a nie krawêdzie, gdzie czêœæ ich
zasiêgu pozostaje odciêta.

Waga pól centralnych nie jest a¿ tak wyraŸna jak w szachach. Nie ma w¹tpliwoœci, ¿e bierka ma wiêcej
mobilnoœci w centrum gdzie ma dwa czy cztery posuniêcia do wyboru, ni¿ na skraju planszy gdzie mo¿liwe
s¹ tylko jeden czy dwa ruchy; ale bierka na skraju planszy ma t¹ zaletê, ¿e dopóki siê nie poruszy, jest
„chroniona” przed zbiciem przez brzeg planszy. Jednak gracz, utrzymuj¹cy swoje bierki w skomasowanej
formacji w centrum zapewni im w wiêkszoœci przypadków wzajemn¹ ochronê i odniesie zwyciêstwo nad
graczem, którego armia jest podzielona na dwie czêœci – jedn¹ po lewej, a drug¹ po prawej stronie
szachownicy.

Graj¹c bia³ymi kamieniami korzystnie jest zajmowaæ pola takie jak f4, e5, c5, f8, d8 i b8, a nie jest dobrze
zajmowaæ h2 i a3 je¿eli przeciwnik ma bierkê odpowiednio na g1 i c1 poniewa¿ wtedy kamienie dzia³aj¹ jak
wsparcie dla wroga zamiast pomagaæ swojej stronie. W pozycji: czarne g1, d2 i g3; bia³e h2, f4, e5 i f6;
kamieñ bia³ych na h2 wspiera kamieñ czarnych na g3 i bia³e bêd¹c na posuniêciu musz¹ oddaæ bierkê ruchem
f6-g5, na który czarne odpowiedz¹ g3-h4.

Naturalnie dobrze jest nie dotykaæ bierek w ostatnim rzêdzie poniewa¿ zapobiegn¹ one uzyskaniu przez
przeciwnika damek. Jednak kamieñ bia³ych h8 i czarnych a1 lepiej sprawuj¹ siê w centrum szachownicy
poniewa¿ pola g7 i b2 s¹ odpowiednio chronione poprzez f8 i c1. Co wiêcej po otwarciach, w których gracz
utrzymuje kamieñ w pojedynczym naro¿niku powstaje zagro¿enie pierwsz¹ pozycj¹.

Formacj¹, która czêsto powstaje w grze œrodkowej jest tzw. „³okieæ”. Sk³ada siê ona z trzech kamieni
u³o¿onych tak jak bierki bia³ych na Diagramie

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | o | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | o | | | | | |---------------------------------------| 5 | * | | o | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | * | | | | | | | |---------------------------------------| 3 | * | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 108.

Kiedy „³okieæ” jest w³aœciwie wsparty, tworzy solidn¹ pozycjê obronn¹, któr¹ nie³atwo jest zaatakowaæ.
Przyk³adu silnego ³okcia dostarcza nastêpuj¹ca partia:

+---------------------------------------+ 8 | | o | | | | o | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | o | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | | | o | |---------------------------------------| 5 | | | o | | | | o | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | * | | o | |---------------------------------------| 3 | * | | * | | * | | | |

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

|---------------------------------------| 2 | | | | * | | * | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | * | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 109.

Czarne Bia³e

(1) e3-d4 d6-c5 (2) f2-e3 f6-g5 (3) g1-f2 g7-f6 (4) c3-b4 g5-h4 (5) b4-d6 e7-c5 (6) d2-c3 h8-g7 (7) c3-b4
f6-g5 (8) b4-d6 c7-c3 (9) b2-d4 b6-c5 (10) d4-b6 a7-c5 (11) a1-b2 g7-f6 (12) b2-c3 d8-e7 (13) c1-d2 f6-e5
(14) g3-f4 e5-g3 (15) h2-f4 Kamienie na f2, e3, h4, f4, g5 i h6 formuj¹ ³okieæ, którego si³a stanie siê
widoczna w 19 posuniêciu.

(15) ... e7-d6 (16) c3-d4 b8-a7 (17) d4-b6 a7-c5 (18) d2-c3 f8-e7 (19) e1-d2 c5-b4 (20) a3-c5 d6-b4 (21) c3-a5
e7-d6 (22) d2-c3 z wygran¹. Niebezpieczeñstwa kryj¹ce siê w ³okciu, który nie jest wystarczaj¹co wsparty
ukazuje nastêpuj¹ca partia.

Czarne Bia³e

(1) e3-d4 d6-c5 (2) d2-e3 f6-g5 (3) c1-d2 g7-f6 (4) g3-f4 h8-g7 (5) h2-g3 g5-h4 (6) g1-h2 f6-g5 (7) c3-b4
e7-f6 (8) b4-d6 c7-c3 (9) d2-b4 d8-e7 (10) b2-c3 b6-c5 (11) b4-d6 e7-c5 (12) c3-d4 f8-e7 i bia³e wygrywaj¹
poprzez groŸbê wziêcia dwóch za jednego poprzez c5-d4 po wymianie. Czarne nie mog¹ zapobiec utracie
bierki.

Czytelnik, który dog³êbnie zaznajomi³ siê z podstawowymi koñcówkami nie bêdzie mia³ problemów z
zagraniem dobrej partii warcabów je¿eli w ka¿dym posuniêciu bêdzie przestrzega³ omówionych w tym
rozdziale generalnych zasad. Je¿eli bêdzie analizowa³ niezliczone warianty podawane w wiêkszoœci
podrêczników do gry w warcaby, przekona siê, ¿e ilustruj¹ one po prostu te zasady w partiach rozpoczêtych
ró¿nymi otwarciami.

Przytoczê dalej dwie partie grane przez mistrzów, których dog³êbne studium przyniesie czytelnikowi wiêcej
po¿ytku ni¿ przegl¹danie niezliczonej iloœci partii zbyt skompo skomentowanych.

Czarne Bia³e

(1) g3-f4 Prawdopodobnie najlepszym posuniêciem otwieraj¹cym jest c3-d4 poniewa¿ pozwala na szybki
rozwój kamienia a1, który jak to zosta³o ju¿ zaznaczone nie powinien pozostawaæ w pierwszym rzêdzie.
Warianty powsta³e po c3-d4 zosta³y tak wyczerpuj¹co przeanalizowane, ¿e praktycznie niemo¿liwe jest
pokonanie gracza, który opanowa³ je wszystkie pamiêciowo. Koniecznym wiêc okaza³o siê ograniczenie
graczy w meczach i turniejach poprzez losowanie pierwszego posuniêcia w celu unikniêcia zbyt wielu
remisów. Jest to powa¿na wada poniewa¿ ogranicza swobody wyboru gracza, a tak byæ nie powinno.

(1) ... f6-g5 (2) c3-d4 Trudno jest powiedzieæ czy lepsze jest posuniêcie c3-b4 czy te¿ h2-g3. f2-g3 i e3-d4 s¹
uwa¿ane za s³abe.

(2) ... g7-f6

Bardziej agresywne ni¿ d6-c5, które równie¿ mo¿na bezpiecznie zagraæ.

(3) d4-c5

b2-c3, h4-g5 lub c5-d6 by³yby równie¿ dobre.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

(3) ... b6-d4 (4) e3-c5 d6-b4 (5) a3-c5 g5-e3 (6) f2-d4 h6-g5 (7) h2-g3 h8-g7 (8) b2-a3 g7-h6 (9) d2-e3 g5-h4

+---------------------------------------+ 8 | | o | | o | | o | | | |---------------------------------------| 7 | o | | o | | o | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | | | o | | o | |---------------------------------------| 5 | | | * | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | | | * | | | | o | |---------------------------------------| 3 | * | | | | * | | * | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | * | | * | | * | | * | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 110. (10) g1-f2 Na pierwszy rzut oka nierozs¹dnym mo¿e wydawaæ siê przerywanie damkowego
rzêdu kiedy mo¿na by³o zagraæ g3-f4; jednak korzyœæ wynikaj¹ca z pozostania bierki na h4 zamiast
komplikacji wynik³ych po h4-g3 bior¹ górê nad wad¹ poruszenia kamieniem z pierwszego rzêdu. Czarne
mog³yby równie¿ zagraæ (10) e1-f2, ale spotkaæ siê to mo¿e z silnym atakiem: (10) e1-f2, c7-d6; (11) a1-b2,
d6-b4; (12) a3-c5, b8-c7; (13) g3-f4, c7-b6; (14) c1-d2 (b2-a3 przegrywa), f6-g5; (15) f4-e5 (i znowu b2-a3
przegrywa), g5-f4; (16) e3-g5, h6-f4; (17) g1-h2, d8-c7; (18) f2-e3, b6-a5; (19) e3-g5, e7-f6; (20) e5-g7,
f8-f4;(21) d2-c3 (Prawdopodobnie jedyne posuniêcie prowadz¹ce do remisu --b2-a3 przegrywa ze wzglêdu na
a5-b4).

(10) ... c7-b6 (11) a1-b2 b8-c7 mo¿na by³o zagraæ równie¿ f6-e5.

(12) g3-f4 c7-d6

lub f6-g5 albo b6-a5.

(13) c1-d2 d6-b4 (14) a3-c5 f6-g5 (15) d2-c3 e7-d6 d8-c7 przegrywa ze wzglêdu na (16) b2-a3, e7-f6; (17)
c3-b4, b6-a5; (18) c5-b6, a5-c3; (19) b6-d8, c3-b2; (20) f4-e5.

+---------------------------------------+ 8 | | | | o | | o | | | |---------------------------------------| 7 | o | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | o | | o | | | | o | |---------------------------------------| 5 | | | * | | | | o | |
|---------------------------------------| 4 | | | | * | | * | | o | |---------------------------------------| 3 | | | * | | * | | | |
|---------------------------------------| 2 | | * | | | | * | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | * | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 111.

(16) c5-e7 f8-d6 (17) b2-a3 b6-a5 (18) d4-e5 d6-c5 Nie mo¿na graæ a5-b4 ze wzglêdu na (19) a5-c7, b4-d2;
(20) e1-c3, d8-b6; (21) a3-b4.

(19) c3-d4 a5-b4 Bia³e mog¹ oczywiœcie zremisowaæ w tym miejscu posuniêciem d8-e7; a5-b4 równie¿
remisuje mimo niewidzialnego ³okcia czarnych.

(20) d4-b6 a7-c5 (21) e1-d2 d8-e7 (22) e5-d6

Gdyby nast¹pi³o e5-f6, bia³e remisuj¹ c5-d4; (23) a3-c5, h4-g3.

(23) ... e7-f6

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | * | | o | | o | |---------------------------------------| 5 | | | o | | | | o | |
|---------------------------------------| 4 | | o | | | | * | | o | |---------------------------------------| 3 | * | | | | * | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | * | | * | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

DIAGRAM 112. Gra na b³yskotliw¹ koñcówkê. Remisuje równie¿ b4-c3; (24)d2-b4, e7-f6; (25) f4-e5, f6-d4;
(26) d6-e7, g5-f4.

(24) d6-c7 b4-c3 (25) d2-d6 f6-e5 Remis mimo ró¿nicy dwóch bierek.

Nastêpuj¹ca partia stanowi ilustracjê pierwszej pozycji:

Czarne Bia³e

(1) c3-d4 f6-e5

To posuniêcie nie jest tak silne jak d6-c5.

(2) d4-f6 g7-e5 (3) b2-c3

Mo¿na by³o równie¿ zagraæ a3-b4

(3) ... h8-g7 (4) a1-b2 g7-f6

b6-a5 jest tak¿e dobre.

(5) a3-b4

Gdyby czarne zagra³y zamiast tego e3-d4, bia³e zapewni¹ sobie ³atw¹ grê posuniêciem d6-c5.

(5) ... b6-a5

Uwa¿ane za najlepsze. Mo¿na równie¿ graæ b6-c5 or f6-g5.

(6) b2-a3

Czarne mog³y przygotowaæ pu³apkê posuniêciem (6) e3-d4. Po odpowiedzi bia³ych c7-b6 lub a7-b6, czarne
wygrywaj¹ poprzez (7) d4-c5, b6-d4; (8) b4-c5, d6-b4; (9) g3-f4.

(6) ... c7-b6 (7) e3-f4 b6-c5

+---------------------------------------+ 8 | | o | | o | | o | | | |---------------------------------------| 7 | o | | | | o | | | |
|---------------------------------------| 6 | | | | o | | o | | o | |---------------------------------------| 5 | o | | o | | o | | | |
|---------------------------------------| 4 | | * | | | | * | | | |---------------------------------------| 3 | * | | * | | | | * | |
|---------------------------------------| 2 | | | | * | | * | | * | |---------------------------------------| 1 | | | * | | * | | * | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 113.

W razie d8-c7, czarne wygrywaj¹ poprzez (8) d2-e3, b6-c5; (9) g3-h4, e5-g3; (10) h2-f4, a7-b6; (11) h4-g5,
f6-h4; (12) c1-d2 lub (10) ..., c7-b6; (11) g1-h2, f6-e5; (12) c1-d2.

(8) d2-e3 a7-b6

Za silniejsze uwa¿a siê b8-c7 lub c5-d4

(9) c1-d2 b8-a7

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

To posuniêcie przegrywa. Mo¿liwoœæ remisu zapewnia tylko f8-g7.

Czarne Bia³e

(10) g3-h4 e5-g3 (11) h2-f4 f6-e5

+---------------------------------------+ 8 | | | | o | | o | | | |---------------------------------------| 7 | o | | | | o | | | |
|---------------------------------------| 6 | | o | | o | | | | o | |---------------------------------------| 5 | o | | o | | o | | | |
|---------------------------------------| 4 | | * | | | | * | | * | |---------------------------------------| 3 | * | | * | | * | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | * | | * | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | * | | * | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 114.

Mo¿liwe s¹ tutaj cztery warianty. Je¿eli nast¹pi d8-c7 lub f8-g7, czarne wygrywaj¹ dziêki (12) h4-g5, f6-h4;
(13) f4-e5, etc. (11) ..., f6-g5 przegrywa ze wzglêdu na (12) h4-f6, e7-g5; (13) f4-e5. Poœwiêcenie (11) ...,
h6-g5; (12) f4-h6, f6-e5 jest parowane poprzez (13) e3-f4, e5-g3; (14) g1-h2, e7-f6; (15) h2-f4, d8-e7; (16)
h4-g5.

Czarne Bia³e

(12) h4-g5 e5-g3 (13) f2-h4 h6-f4 (14) e3-g5 e7-f6

W odpowiedzi na f8-g7 czarne wygrywaj¹ poprzez (15) d2-e3, g7-f6; (16) e1-f2; ale graj¹c d8-c7 bia³e mog¹
d³u¿ej siê broniæ.

+---------------------------------------+ 8 | | | | o | | o | | | |---------------------------------------| 7 | o | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | o | | o | | o | | | |---------------------------------------| 5 | o | | o | | | | * | |
|---------------------------------------| 4 | | * | | | | | | * | |---------------------------------------| 3 | * | | * | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | * | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | * | | * | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 115.

(14) ..., d8-c7; (15) g5-f6, e7-g5; (16) h4-f6, c5-d4; (17)c3-e5, d6-f4; (18) g1-f2, a5-c3; (19) d2-b4, c7-d6;
(20) b4-c5, d6-b4;(21) a3-c5, b6-d4; (22) f2-e3, d4-f2; (23) e1-e5, a7-b6; (24) e5-d6, b6-c5; (25) d6-c7, c5-d4;
(26) c7-b8, d4-e3; (27) b8-c7, e3-f2; (28) c7-d6, f2-g1; (29) f6-e7, g1-f2; (30) e7-d8, f2-g3; (31) f8-e7, g3-h4;
(32) e7-f6, h4-g3; (33) d6-e5. Czarne uzyska³y w ten sposób pierwsz¹ pozycjê i wygrywaj¹.

Czarne Bia³e

(15) g5-e7 d8-f6 (16) d2-e3 f8-g7 (17) e1-f2 g7-h6 (18) f2-g3 f6-e5 (19) g1-h2 e5-d4

Aby wybrn¹æ z tej sytuacji bia³e musz¹ oddaæ bierkê, a czarne mog¹ wtedy wymieniæ i bez problemu wygraæ

(20) c3-c7, etc.

PROBLEMY WARCABOWE Problemy warcabowe w odró¿nieniu od szachowych s¹ zawsze œciœle
zwi¹zane z typowym przebiegiem gry i nie pozwalaj¹ na komponowanie kombinacji, które zasadniczo
ró¿ni³yby siê od tego co dzieje siê w trakcie prawdziwej partii.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

PROBLEM Nr. 1. BIA£E ZACZYNAJ¥ I WYGRYWAJ¥

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 7 | | | o | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | o | | | | | | o | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 4 | | * | | | | | | * | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 116. Zwykle zaczerpniête s¹ z gry koñcowej, a odró¿niaj¹ siê od zwyk³ych koñcówek tylko
nieoczekiwanym pierwszym posuniêciem, zwykle polegaj¹cym na poœwiêceniu kilku bierek. Diagramy 116,
117 i 118 dostarczaj¹ przyk³adów:

PROBLEM Nr.2. BIA£E ZACZYNAJ¥ I WYGRYWAJ¥.

+---------------------------------------+ 8 | | | | | | | | ** | |---------------------------------------| 7 | | | | | | | | |
|---------------------------------------| 6 | | oo | | o | | o | | | |---------------------------------------| 5 | | | | | | | o | |
|---------------------------------------| 4 | | | | | | | | * | |---------------------------------------| 3 | | | | | | | * | |
|---------------------------------------| 2 | | | | | | | | * | |---------------------------------------| 1 | | | | | | | | |
+---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 117. Je¿eli w pozycji przedstawionej na diagramie 116 bia³e spróbowa³yby osi¹gn¹æ rz¹d
przemiany bierk¹ z c7, czarne mog¹ wygraæ dziêki pierwszej pozycji: (1) . . ., c7-d6, (2) b4-a5, b6-c5; (3)
a5-b6, c5-d4; (4) b6-c7, d6-c5; (5) c7-b6, c5-b4; (6) b6-c5, etc. Jedynym sposobem na osi¹gniêcie remisu jest
poœwiêcenie bierki z h6 posuniêciem h6-g5; nastêpnie mo¿na kontynuowaæ jak wy¿ej. Pozwala to bia³ym
zagraæ d6-e5 zamiast c5-d4 z wymian¹ damki na kamieñ. Pierwsze posuniêcie w pozycji przedstawionej na
diagramie 117 to b6-a7. Czarne musz¹ na nie odpowiedzieæ (2) h8-g7. Nastêpnie bia³e poœwiêcaj¹ trzy
kamienie poprzez g5-f4 i po (3) g7-c7 (lub g3-c7) graj¹ a7-b8. Czarne musz¹ wzi¹æ trzeci kamieñ i bia³e
odbijaj¹ dwa kamienie poprzez b8-f4 wi¹¿¹c obie pozosta³e bierki czarnych. PROBLEM Nr.3. CZARNE
ZACZYNAJ¥ I WYGRYWAJ¥. +---------------------------------------+ 8 | | o | | | | o | | o |
|---------------------------------------| 7 | o | | o | | o | | | | |---------------------------------------| 6 | | | | o | | o | | * |
|---------------------------------------| 5 | * | | | | o | | * | | |---------------------------------------| 4 | | * | | o | | | | o |
|---------------------------------------| 3 | o | | * | | | | * | | |---------------------------------------| 2 | | * | | | | * | | * |
|---------------------------------------| 1 | | | * | | * | | * | | +---------------------------------------+ a b c d e f g h

DIAGRAM 118. To najd³u¿sza sekwencja ataku pochodz¹ca z prawdziwej gry. Partia, z której pochodzi ta
pozycja przebiega³a jak nastêpuje:

Czarne Bia³e

(1) a3-b4 h6-g5 (2) b4-a5 g5-h4 (3) e3-f4 d6-c5 (4) f4-g5 c5-b4 (5) g5-h6 b4-a3 (6) c3-b4 f6-e5 (7) b2-c3
g7-f6 (8) d2-e3 e7-d6 (9) e3-f4 b6-c5 (10) f4-g5 d8-e7 (11) a1-b2 c5-d4

Osi¹gniêta zostaje pozycja przedstawiona na diagramie, w której czarne wygrywaj¹ poprzez:

(12) h6-g7 f8-f4 (13) b4-c5 d6-d2 (14) c1-c5 a3-c1 (15) c5-b6 a7-c5 (16) e1-d2 c1-e3 (17) f2-d8 h4-f2 (18)
g1-g5 f6-h4 (19) d8-d4

Koñcz¹c bicie usuwaj¹ce z szachownicy 18 kamieni.

(19) ... b8-c7 (20) d4-e3 h8-g7 (21) h2-g3

Aby uzyskaæ posuniêcie

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

(21) ... h4-f2 (22) e3-g1 g7-f6 (23) g1-f2 f6-e5 (24) f2-e3 c7-d6 (25) a5-b6 d6-c5 (26) b6-c7 e5-d4 (27) e3-d2
c5-b4 (28) c7-d8 d4-c3 (29) d2-c1 b4-a3 (30) d8-c7 c3-b2 (31) c7-b6 b2-a1 (32) b6-c5 a1-b2 (33) c5-d4 b2-a1
(34) d4-c3 z wygran¹.

***END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK SZACHY I WARCABY: DROGA DO
MISTRZOSTWA***

******* This file should be named 15201-8.txt or 15201-8.zip *******

This and all associated files of various formats will be found in: http://www.gutenberg.org/dirs/1/5/2/0/15201

Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no one owns a United States copyright in
these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission
and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this
license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT
GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used
if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies
of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as
creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given
away--you may do practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is subject to the
trademark license, especially commercial redistribution.

*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR
USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using
or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you
agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License (available with this file or online
at http://gutenberg.net/license).

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have
read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must
cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If
you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not
agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom
you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an
electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that
you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of
this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm
electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project
Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below.

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation
copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an individual work is in the public domain in the
United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying,
distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to
Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of
promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with
the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can
easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full
Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. This particular work is one of the
few copyrighted individual works included with the permission of the copyright holder. Information on the
copyright owner for this particular work and the terms of use imposed by the copyright holder on this work
are set forth at the beginning of this work.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work.
Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying,
performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm
work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country
outside the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project
Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any
work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is
associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed:

1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from the public domain (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or
providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you
must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use
of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright
holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License
for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any
files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this
electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or
immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format
used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.net), you
must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a
means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any
alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project
Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project
Gutenberg-tm electronic works provided that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works
calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner
of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following
each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at
the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30
days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must
require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and
discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a
replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on
different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from both the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm
trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright
research on, transcribe and proofread public domain works in creating the Project Gutenberg-tm collection.
Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored,
may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors,
a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or
Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the
Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work
under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU
AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU
AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER
THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT,
CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE
POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic
work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending
a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical
medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work
electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive
the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in
writing without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided
to you 'AS-IS,' WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED,
INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR
ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of
certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state
applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation
permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement
shall not void the remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY

- You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the
Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this
agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project
Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise
directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any
Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm
work, and (c) any Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the
widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the
efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need, is critical to reaching
Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely
available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to
provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections
3 and 4 and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.

Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit 501(c)(3) educational corporation

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue
Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is
posted at http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are
tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers
and employees are scattered throughout numerous locations. Its business office is located at 809 North 1500
West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email business@pglaf.org. Email contact links and up to
date contact information can be found at the Foundation's web site and official page at http://pglaf.org

For additional contact information: Dr. Gregory B. Newby Chief Executive and Director gbnewby@pglaf.org

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide spread public support and donations to
carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely
distributed in machine readable form accessible by the widest array of equipment including outdated
equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status
with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all
50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort,
much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in
locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or
determine the status of compliance for any particular state visit http://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation
requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states
who approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment
of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation methods and addresses. Donations are
accepted in a number of other ways including including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: http://pglaf.org/donate

Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works.

Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic
works that could be freely shared with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.

Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as
Public Domain in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in
compliance with any particular paper edition.

Each eBook is in a subdirectory of the same number as the eBook's eBook number, often in several formats
including plain vanilla ASCII, compressed (zipped), HTML and others.

Corrected EDITIONS of our eBooks replace the old file and take over the old filename and etext number. The
replaced older file is renamed. VERSIONS based on separate sources are treated as new eBooks receiving

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

new filenames and etext numbers.

Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

http://www.gutenberg.net

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe
to our email newsletter to hear about new eBooks.

EBooks posted prior to November 2003, with eBook numbers BELOW #10000, are filed in directories based
on their release date. If you want to download any of these eBooks directly, rather than using the regular
search system you may utilize the following addresses and just download by the etext year.

http://www.ibiblio.org/gutenberg/etext06

(Or /etext 05, 04, 03, 02, 01, 00, 99, 98, 97, 96, 95, 94, 93, 92, 92, 91 or 90)

EBooks posted since November 2003, with etext numbers OVER #10000, are filed in a different way. The
year of a release date is no longer part of the directory path. The path is based on the etext number (which is
identical to the filename). The path to the file is made up of single digits corresponding to all but the last digit
in the filename. For example an eBook of filename 10234 would be found at:

http://www.gutenberg.net/1/0/2/3/10234

or filename 24689 would be found at: http://www.gutenberg.net/2/4/6/8/24689

An alternative method of locating eBooks: http://www.gutenberg.net/GUTINDEX.ALL

*** END: FULL LICENSE ***

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

A free ebook from http://manybooks.net/

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Document Outline

Szachy i Warcaby: Droga do mistrzostwa

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Laske Edwar Szachy i Warcaby Droga do mistr
Laske Edwar Szachy i Warcaby Droga do mistr
Kiedy kropla drazy skale czyli droga do mistrzostwa w komunikacji perswazyjnej kropla
biznes i ekonomia kiedy kropla drazy skale czyli droga do mistrzostwa w komunikacji perswazyjnej ale
Kiedy kropla drazy skale czyli droga do mistrzostwa w komunikacji perswazyjnej Wydanie II rozszerzon
biznes i ekonomia kiedy kropla drazy skale czyli droga do mistrzostwa w komunikacji perswazyjnej wyd
Kiedy kropla drazy skale czyli droga do mistrzostwa w komunikacji perswazyjnej Wydanie II rozszerzon
Kiedy kropla drazy skale czyli droga do mistrzostwa w komunikacji perswazyjnej Wydanie II rozszerzon

więcej podobnych podstron

Edward Lasker Szachy i Warcaby Droga Do Mistrzostwa

Document Outline