MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

p

łk SG rez. Kajetan SZCZEPAŃSKI

1

Bia

łystok

UDZIA

Ł RAJGRODZKIEJ KOMPANII STRAŻY GRANICZNEJ W

WOJNIE OBRONNEJ 1939 ROKU

Po odzyskaniu niepodleg

łości w dniu 11 listopada 1918 roku dla

powstaj

ącego nowego państwa w środkowej Europie stało się jasne, że

o kszta

łt naszych granic będzie musiało walczyć z ówczesnymi sąsia-

dami. Granica zachodnia w pierwszej kolejno

ści została wyznaczona

Traktatem Wersalskim w dniu 28 czerwca 1919 roku. Jednak

że w latach

1918 - 1928 rz

ąd nie umiał wypracować takiej formacji granicznej, która

w pe

łni zabezpieczałaby granicę państwową.

Uwie

ńczeniem wprowadzanych reorganizacji stało się rozporzą-

dzenie prezydenta RP Ignacego Mo

ścickiego z dnia 22 marca 1928 roku

o powo

łaniu w miejsce Straży Celnej - Straży Granicznej, która nieprze-

rwanie pe

łniła odtąd służbę w ochronie granic Rzeczpospolitej na granicy

zachodniej.

Stra

ż Graniczna stanowiła jednolitą, zorganizowaną na zasa-

dach obowi

ązujących w wojsku formację, podległą Ministrowi Skarbu. W

zakresie ochrony celnej by

ła organem wykonawczym władz skarbowych,

w zakresie za

ś ochrony granic państwa: organem wykonawczym władz

administracji og

ólnej.

Do zada

ń Straży Granicznej należało:

• niedopuszczenie do nielegalnego przekroczenia granicy i przemytu

towar

ów;

• zapobieganie naruszaniu granicy państwowej i strzeżenie nienaru-

szalno

ści znaków i urządzeń granicznych;

• śledzenie i ujawnianie naruszeń obowiązujących przepisów o grani-

cach pa

ństwa;

• dokonywanie kontroli paszportowej na punktach przejściowych;

• wykonywanie innych zarządzeń władz administracji ogólnej wynikają-

cych z ustaw o granicach pa

ństwa.

1

Z zami

łowania pasjonat i znawca historii polskich formacji granicznych II Rzeczypospolitej Polskiej.

- 197 -

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

Z powy

ższego wynika, że zadania jakie miała wykonywać Straż

Graniczna wchodzi

ły w zakres kompetencji trzech ministerstw:

1. Ministerstwa Skarbu,

2. Ministerstwa Spraw Wewn

ętrznych,

3. Ministerstwa Spraw Wojskowych.

Opr

ócz obowiązków Straż Graniczna posiadała szereg upraw-

nie

ń, do których zaliczyć można między innymi:

-

prawo u

życia psów służbowych,

-

prawo u

życia broni,

-

prawo przechodzenia w s

łużbie przez prywatne grunty i obejścia go-

spodarskie,

-

prawo

żądania dokumentów celnych,

-

prawo legitymowania os

ób w pasie granicznym,

-

prawo tymczasowego zatrzymania os

ób obwinionych,

-

prawo dokonywania tymczasowego zaj

ęcia i wzięcia w depozyt towa-

r

ów i innych przedmiotów,

-

prawo przeprowadzenia rewizji osobistej.

Struktura Stra

ży Granicznej obejmowała Inspektoraty Okręgowe

SG, kt

óre z kolei dzieliły się na Inspektoraty Graniczne, a te na komisa-

riaty i plac

ówki (I linii - bezpośrednio na granicy i II linii: zajmujące się

zbieraniem informacji, czyli wywiadem p

łytkim: do 15 - 30 km).

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

W zakresie omawianego tematu utworzono Mazowiecki In-

spektorat Okr

ęgowy Straży Granicznej z siedzibą w Ciechanowie, któ-

remu powierzono ochron

ę granicy z Niemcami na odcinku Prus Wschod-

nich.

Stan osobowy Inspektoratu SG w wi

ększości wywodził się z by-

łej Straży Celnej. Przyjmowano do niej także oficerów nie będących w
s

łużbie czynnej, podoficerów i szeregowych rezerwy Wojska Polskiego.

Wszyscy przyj

ęci zobowiązani byli do złożenia uroczystej przysięgi:

„Przysięgam Panu Bogu wszechmogącemu na powierzonym mi sta-

nowisku pożytek Państwa Polskiego oraz dobro publiczne mieć zawsze przed

oczyma, władzy zwierzchniej Państwa Polskiego wierności dochować, obowiązki

swe gorliwie i sumiennie, w potrzebie z narażeniem życia wypełniać, rozkazy i

polecenia przełożonych wiernie wykonywać, tajemnicy rządowej dotrzymywać,

przepisów prawa strzec pilnie, wszystkich obywateli Kraju w równem mając
zachowaniu.

Tak mi dopomóż Panie Boże"

Mazowiecki Inspektorat Okr

ęgowy Straży Granicznej

Mazowieckiemu Inspektoratu Okr

ęgowemu SG podlegało:

• 5 inspektoratów granicznych,

• 17 komisariatów,

• 83 placówki graniczne.

Jednym z komisariat

ów był Komisariat w Rajgrodzie.

Komendantem Mazowieckiego Inspektoratu Okr

ęgowego SG

by

ł nadinspektor - płk Jakub Witalis Chmura, który poległ w dniu 8 wrze-

śnia 1939 roku w obronie Warszawy. Komendantem Suwalskiego In-
spektoratu Granicznego SG by

ł inspektor ppłk Marian Staniszewski.

Teren, kt

óry podlegał obronie Komisariatowi Rajgrodzkiemu,

obejmowa

ł linię graniczną od wsi Karwowo i na północny - wschód przez

wsie Przestrzele, Skrodzkie i Tworki. Nast

ępnie granica przecinała je-

zioro Rajgrodzkie i przechodzi

ła przez Popowo do wsi Młynek.

Tu

ż przed wojną załogę placówek stanowili strażnicy - funkcjo-

nariusze zawodowi i

żołnierze z mobilizacji, a także ochotnicy „Strzelca”

wcielani do oddzia

łów obrony przeciwlotniczej i służby pomocniczej Stra-

ży Granicznej. Ci ostatni byli młodymi ludźmi (mieli po 18 - 20 lat) i
pochodzili z przygranicznych wsi: dobrze znali teren. Od kwietnia 1939
roku ka

żdy komisariat został wzmocniony plutonem żołnierzy rezerwy.

- 199 -

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

Opracowanie w

łasne Autora na podstawie struktury SG z 1928 roku.

- 200 -

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

Organizacja Inspektoratu Granicznego Nr 1 w 1928 r.

Kierownictwo Inspektoratu

–Stawiski–

Komisariaty

Plac

ówki I linii

Plac

ówki II linii

Komisariat Rajgr

ód

Podkomisariat Jan

ówka

Plac

ówka I linii Korytki

Plac

ówka I linii Rutki Nowe

Plac

ówka I linii Kukowo

Plac

ówka I linii Judziki

Plac

ówka I linii Okoniówek

Plac

ówka I linii Skrodzkie

Plac

ówki II linii Rajgród

Plac

ówki II linii Janówka

Komisariat Grajewo

Plac

ówka I linii Kosówka

Plac

ówka I linii Bogusze

Plac

ówka I linii Kurki

Plac

ówki II linii Cimnoszyje

Plac

ówki II linii Grajewo

Plac

ówki II linii Stawiski

Komisariat Szczuczyn

Plac

ówka I linii Rakowo

Plac

ówka I linii Czarnowo

Plac

ówka I linii Milewo

Plac

ówki II linii Szczuczyn

Komisariat Kolno

Plac

ówka I linii Kiełcze Kopki

Plac

ówka I linii Brzozowo

Plac

ówka I linii Wincenta

Plac

ówka I linii Olszanka

Plac

ówka I linii Zimna

Plac

ówki II linii Kolno

Źródło: M. Tchórzewski, Łomżyńskie formacje graniczne,

Zarys dziej

ów, Grajewo 2012, s.76.

- 201 -

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

Sk

ład osobowy Komisariatu Rajgrodzkiego i podległych placó-

wek - stra

żnic według relacji kpr. Antoniego Borowca, był następujący:

• Komisariat Rajgrodzki, dowódca ppor. Władysław Haraziński, 22

funkcjonariuszy SG;

• Placówka Skrodzkie, dowódca plut. Kochalski, 23 funkcjonariuszy

SG;

• Placówka Okoniówek, dowódca plut. Aleksander Godlewski

2

;

• Placówka Popowo, dowódca plut. Robert Burdzik;

• Placówka Młynek, dowódca przodownik Kozer.

Wsp

ólne zdjęcie żołnierzy Wermachtu i funkcjonariuszy SG na przejściu

granicznym dwa dni przed wybuchem wojny.

Źródło: fotografia ze zbiorów

Grajewskiej Izby Historycznej w Grajewie.

Obro

ńcy granic w 1939 roku w różny sposób rozpoczynali pracę

na granicy. Kadr

ę zawodową stanowili m.in. byli żołnierze I wojny świa-

towej i ludzie szkoleni na wielu kursach w Centralnej Szkole Stra

ży Gra-

nicznej w G

órze Kalwarii. Poza tym dokonano przydziału żołnierzy

2

J. Sobolewski, Rajgr

ód i jego mieszkańcy w starej fotografii, [w:] Rajgrodzkie Echa, R. XIX, Nr 9, 2008,

s.23. Autor stwierdza,

że Aleksander Godlewski był ostatnim komendantem placówki Okoniówek, pochodzą-

cym z Warszawy. O

żenił się w 1937 roku z Apolonią Perkowską. W Okoniówku dość często gościli Komen-

danci G

łówni Straży Granicznej Jur - Gorzechowski i Czuma.

- 202 -

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

i oficer

ów rezerwy o określonych specjalnościach: łącznościowców, mi-

ner

ów itp. Przewidziano również uzupełnienie załóg strażnic żołnierzami

z mobilizacji. Nast

ąpiło to w trakcie mobilizacji niejawnej w marcu i mobi-

lizacji jawnej w sierpniu 1939 roku

– poborowi otrzymali zielone karty po-

wo

łań. Pozostali uczestnicy obrony zostali wezwani do służby granicznej

z chwil

ą rozpoczęcia wojny.

Komisariat SG Rajgr

ód – uroczystości na rynku miasta. Źródło: fotografia

ze zbior

ów Podlaskiego Oddziału SG w Białymstoku.

Oto relacje kilku cz

łonków placówek podległych Komisariatowi

Rajgrodzkiemu.

Antoni Borowiec:

„Byłem strażnikiem kapralem w placówce Popowo”.

Franciszek Kalinowski:

„Byłem kapralem minerem. Służyłem w saperach

w Wilnie w 1928 roku. By

łem powołany do rezerwy do pomocy Straży

Granicznej. Powo

łanie otrzymałem w marcu 1939 roku. Dostałem umun-

durowanie, karabin, amunicj

ę. Byłem dowódcą patrolu saperskiego.

Chodzi

łem na patrole w okolicach Skrodzkich, Okoniówka, Młynka”.

Stanis

ław Doliwa: „Gdy ogłoszono mobilizację powszechną, pamiętam,

że był to czwartek, ale nie pamiętam daty. W tym czasie miałem 19 lat.
Otrzyma

łem także kartę mobilizacyjną z poleceniem stawienia się w pla-

c

ówce Straży Granicznej w Skrodzkich. Okazało się, że takich jak ja było

dwudziestu. Dow

ódcą placówki był st. sierżant Kęszycki. Placówka skła-

- 203 -

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

da

ła się z około 40 ludzi, w tym podoficerów Straży Granicznej oraz kilku

rezerwist

ów. Po umundurowaniu nas oraz uzbrojeniu w karabiny francu-

skie (do kt

órych pod lufą wkładało się 9 naboi), przydzielono nam po 40

naboi, bo wi

ęcej nie było. Naszym zadaniem było między innymi obser-

wowanie przelatuj

ących samolotów, nanoszenie ich kierunku lotu na ma-

p

ę, podawanie ich charakterystyk i ilości oraz przekazywanie meldunków

do Komisariatu w Rajgrodzie. W Skrodzkich byli

śmy do wybuchu wojny”.

Marian Adamski:

„Byliśmy zmobilizowani w Skrodzkich ze dwa tygodnie,

a mo

że i dłużej. Mieliśmy tam punkt obserwacyjny. Od strażników dosta-

li

śmy umundurowanie”.

J

ózef Brodowski: „Gdy rozpoczęła się wojna, przyszedł żołnierz i kazał

mi si

ę stawić do oddziału, który stacjonował we wsi za kanałem. Po od-

wiezieniu rodziny do Orzech

ówki, wstąpiłem do oddziału, gdzie był Stani-

s

ław Doliwa i Marian Adamski. Była to służba pomocnicza SG w Czarnej

Wsi w Kompanii Rajgrodzkiej. Wraz z innymi ochotnikami

– strzelcami

pe

łniliśmy służbę nad trasą szosy Augustów – Grajewo”.

Henryk Go

łubiewski: „W sierpniu 1939 roku zgłosiłem się na ochotnika

do plutonu Ochrony Pogranicza w Rajgrodzie. Odby

łem ćwiczenie, zło-

żyłem przysięgę wojskową i otrzymałem broń: karabin mauzer, granaty
r

ęczne, amunicję, lornetkę polową i umundurowanie z kompletnym wy-

posa

żenia. Zostałem przydzielony do zwiadu”.

Stefan Kalinowski:

„Byłem ochotnikiem w SG od 1 września 1939 roku

stacjonuj

ącym w Rajgrodzie. Z chwilą zgłoszenia się do plutonu otrzy-

ma

łem uzbrojenie: pistolet „Vis” oraz karabin francuski „Lebel”.

Stanis

ław Karwowski: „Po przeszkoleniu wojskowym zostałem powołany

wezwaniem Starosty Szczuczy

ńskiego do służby Ochrony Przeciwlotni-

czej podleg

łej dowództwu w Osowcu i Augustowie. W plutonie pomocni-

czym SG bratem udzia

ł od piętnastego sierpnia 1939 roku”.

Romuald Koz

łowski: „W 1939 roku brałem udział jako ochotnik w wal-

kach plutonu Rajgrodzkiego z Niemcami. Mieszkaj

ąc nad granicą w

Tworkach zna

łem dobrze tereny graniczne”.

Mieczys

ław Kukowski: „Od pierwszego września 1939 roku stacjonowa-

łem w Skrodzkich. Tam przez cały sierpień uczestniczyłem w OPLA
(obronie przeciwlotniczej). Zosta

łem umundurowany i otrzymałem broń:

karabin i granaty

3

”.

3

Relacje zebra

ł J. Wasik w pracy „Udział Kompanii Rajgrodzkiej w wojnie obronnej 1939 roku.”, Olsztyn

1987.

- 204 -

Plan miasta Rajgrodu i rejon dzia

łania Komisariatu Straży Granicznej.

Źródło: opracowanie własne Autora na podstawie materiałów

ze zbior

ów Grajewskiej Izby Historycznej w Grajewie.

Dow

ództwo z Rajgrodu koordynowało działania załogi placówki

Popowo, polegaj

ące na wycofaniu się z zagrożonych pozycji, a następnie

po wzmocnieniu odcinka, przeprowadzeniu odwetowego ataku na pla-
c

ówkę niemieckiej straży granicznej zlokalizowanej za Judzikami. Przy-

gotowanie i przeprowadzenie tych operacji

świadczy o dużej operatyw-

no

ści dowództwa, umiejętnym przerzucaniu sił i środków na poszcze-

g

ólne, ważne odcinki.

Podobnie post

ępowano w akcjach prowadzonych z pozycji zaj-

mowanych przez za

łogę placówki Skrodzkie. Wiele na ten temat powie-

dzieli b. strzelcy: Henryk Golubiewski, Stanis

ław Karwowski, Mieczysław

Kukowski, Stanis

ław Doliwa i inni. H. Golubiewski był w tym czasie po-

mocnikiem s

łużby wywiadowczej. Dysponował własnym motocyklem,

dowo

żąc na poszczególne odcinki rozkazy i posiłki.

- 205 -

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

Funkcjonariusze Plac

ówki SG Tworki. Źródło: fotografia ze zbiorów

Grajewskiej Izby Historycznej w Grajewie.

Z relacji kaprala Franciszka Kalinowskiego, odbywaj

ącego służ-

b

ę przy dowództwie w Rajgrodzie, znane są fakty zaminowania, a

nast

ępnie wysadzenia mostu i centrali telefonicznej.

Wszystkie te poczynania by

ły skoordynowano i świadczą o do-

skona

łym rozeznaniu sił nieprzyjaciela, jak też szans powodzenia po-

szczeg

ólnych akcji oraz zapewnienia bezpiecznego odwrotu.

Brak innych

źródeł informacji i poza relacjami uczestników, nie

pozwalaj

ą w tej chwili podać pełnego obrazu działań kompanii rajgrodz-

kiej w 1939 roku.

Dzia

łania wojenne w omawianym rejonie.

W dniu 12 wrze

śnia 1939 roku sytuacja na froncie północnym

by

ła bardzo ciężka, pancerne siły nieprzyjaciela częściowo rozproszyły

jednostki armii

„Modlin", znajdującą się w odwrocie znad Bugu. Daleko

na p

ółnocy przebywała samodzielna grupa operacyjna „Narew”, której

po

łożenie przedstawiało się tragicznie. Główny trzon bojowy tej grupy –

18 DP

– został okrążony w rejonie Zambrów – Czyżewo. Wkrótce samo-

- 206 -

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

dzielna Grupa Operacyjna

„Narew” została oskrzydlona od zachodu w

dniach 6 - 8 wrze

śnia, a w dwa dni potem od północnego wschodu. Nie

powiod

ła się próba przebicia pod Zambrowem i 12 września grupa gen.

M

łota - Fijałkowskiego przestała istnieć. Podlaskie i Suwalskie Brygady

Kawalerii, cho

ć mocno uszczuplone, zdołały przebić się przez pierścień

niemieckiego okr

ążenia i weszły pod rozkazy gen. bryg. Franciszka

Kleeberga. Ich d

ługi szlak bojowy zakończył się 5 października 1939 roku

pod Kockiem.

W tym czasie po stronie niemieckiej w p

ółnocno - wschodniej

cz

ęści Podlasia operuje już XIX K. Panc. gen. Guderiana posuwający się

w kierunku Brze

ścia

4

.

Po rozbiciu SGO

„Narew” - pisze Jerzy Sokołowski - oddziały

Podlaskiej BK po

łączyły się w dniach 10 - 15 września z grupą dowo-

dzona przez gen. Kleeberga

5

.

Taki by

ł stan na frontach w dniu 12 września 1939 roku, nato-

miast na odcinku powy

żej Grajewa był spokój. Po przekazaniu odcinka 3

pu

łkowi piechoty Korpusowi Ochrony Pogranicza, Suwalska Brygada

Kawalerii rozpocz

ęła w nocy z 4 na 5 września marsz do rejonu na połu-

dniowy - wsch

ód od Zambrowa, osiągając go nocnymi etapami - po

przebyciu 180 km: 8 wrze

śnia

6

.

Wspominaj

ą o tym między innymi Zygmunt Kosztyła i Wincenty

Chrz

ąszczewski

7

.

Natomiast na po

łudnie od Rajgrodu i Czarnej Wsi sytuacja roz-

wija

ła się następująco: 6 września rozpoczęły się nowe walki o Grajewo.

Niemcy w tym czasie prze

łamali polską zasadniczą linię obrony na Narwi

w rejonie R

óżana, zaś nad Biebrzą wprowadzili nowe jednostki. W kie-

runku Grajewa i Osowca posuwa

ły się pododdziały załogi fortecznej

„Letzen", Luftwaffe bombardowała rejon Rudy, a tzw. V Kolumna podjęła
pr

óbę dywersji w Grajewie. Polacy i tym razem zdołali przywrócić spokój.

Gdy przeciwnik usi

łował odciąć załogę Grajewa od reszty sił pod Rudą i

w Osowcu, wycofa

ła się ona do lasu Ruda w dniu 7 września, a następnie

do twierdzy.

4

J. Geresz,

„Działania odwrotowe Zgrupowania Kawalerii gen. Podhorskiego”, [w:] Z lat wojny i okupacji, T2,

Warszawa 1970, s.36.

5

J. Soko

łowski, „Zagończycy 1939”, Warmia i Mazury 1968, Nr 8.

6

W. Koz

łowski, „Działania Suwalskiej Brygady Kawalerii na pograniczu Prus Wschodnich w 1939 roku”,

Komunikaty Warmi

ńsko – Mazurskie, 1978, Nr 3/141, s. 369.

7

Z. Koszty

ła, „Akcja Podlaskiej i Suwalskiej BK na terenie Prus Wschodnich w Kampanii Wrześniowej 1939

roku

”, Rocznik białostocki, T 6, 1956, s. 427–440.

- 207 -

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

Od 6 wrze

śnia załoga placówki Skrodzkie stacjonowała w Czar-

nej Wsi. By

ł tu teren dogodny do obrony: z prawej strony od wsi jezioro,

a przed nim kana

ł głęboki na kilka metrów, z wysokimi nasypami. Łączył

jezioro Rajgrodzkie z

łąkami pod Kosiłami. Został wykopany tuż przed

wojn

ą. Swymi rozmiarami mógł spełniać również rolę rowu przeciwczoł-

gowego. W razie potrzeby mo

żna było otworzyć śluzę i wodą z jeziora

zala

ć okoliczne łąki. Jednak ze względu na niski poziom wody w 1939

roku tej funkcji nie spe

łnił. Wysokie nasypy kanału były dobrym miejscem

do obserwacji i obrony. Dogodne warunki stanowi

ły również podmokłe

łąki i las za wsią.

Wypad zbrojny kompanii SG.

Kwatera za

łogi ze Skrodzkich mieściła się w domu gospodarza

Ostrowskiego, tu

ż przy kanale. Czujki były rozstawione wzdłuż kanału do

łąk. Stanowiska karabinów maszynowych obsługiwane przez żołnierzy
rezerwy, by

ły usytuowane wzdłuż lasu.

W takich warunkach postanowiono dokona

ć napadu na stronę

niemieck

ą. W dniu 12 września ściągnięto dodatkowe siły z Rajgrodu

oraz z Tamy. Plan dzia

łania zakładał uderzenie jednej grupy od strony

Tworek po Skrodzkie. Druga grupa mia

ła ruszyć od strony jeziora przez

Tworki. Postanowiono zaatakowa

ć w nocy.

Pierwsza grupa wyruszy

ła z Czarnej Wsi po południu, aby do

zmroku dotrze

ć do granicy. Niemcy czujnie obserwowali teren. Wiedzieli,

że pograniczne wsie są opuszczone, i że w pobliżu nie ma ludności pol-
skiej. Kryj

ąc się za pagórkami, czołgając się wśród wysokich naci ziem-

niaczanych, dobrn

ęli do granicy. Dwa ostatnie kilometry czołgania się

zaj

ęły im 4 godziny. Sześćdziesiąt metrów przed granicą teren był wysoki

i Niemcy nie obawiali si

ę zaskoczenia z tej strony. O zmierzchu około

godziny 11

00

do

łączyła druga grupa, która przybyła z Rajgrodu. Połą-

czywszy si

ę ruszyli tyralierą, która rozciągała się od lasu przez Tworki w

kierunku Skrodzkich.

Ko

ło Zawad były stanowiska pierwszej linii niemieckiej. Stamtąd

otworzono ogie

ń z karabinów maszynowych. Oddział polski ruszył hura-

ganowo do ataku. Niemcy, przera

żeni atakiem, uciekli zostawiając kara-

bin maszynowy. Oddzia

ł dotarł do skrzyżowania dróg na Prostki w Kopij-

kach, wysuwaj

ąc się aż po Wiśniewo Ełckie. Z tego miejsca wycofano

si

ę. W drodze powrotnej ściągnięto wiszącą na szkole flagę hitlerowską i

zniszczono j

ą. W odwecie za spaloną polską wieś Judziki, została spa-

lona, stoj

ąca na polu stodoła pełna zboża.

- 208 -

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

Reasumuj

ąc: oddział spenetrował tereny wroga na głębokość

oko

ło 7 km od granicy i określił pozycje nieprzyjaciela. W tym wypadzie

bra

ło udział około 50 żołnierzy.

W dniu 15 wrze

śnia 1984 r. zorganizowano spotkanie z uczest-

nikami ataku, na kt

órym sporządzono „Raport do Wojewody Łom-

żyńskiego”. Na zbiórkę stawiło się 37 uczestników ataku. Uczestnicy tego
epizodu kampanii wrze

śniowej już nie żyją, ale w środowisku rajgrodzkim

ludzie pami

ętają ich i cały czas podkreślają, że wszyscy, którzy ochraniali

granic

ę, mieli swój udział w walkach na terenie wrogiego państwa.

W 1929 roku, dziesi

ęć lat przed wybuchem wojny Komendant

KOP gen. Stanis

ław Tessaro zwrócił się do żołnierzy będących na gra-

nicy pa

ństwa słowami:

„Pamiętajcie, że w razie wojennej potrzeby, Wy pierwsi trudny

egzamin zdawać będziecie, że od Was w pierwszym rzędzie dobre imię
Żołnierza Polskiego i dalsze losy wojny zależeć będą”.

W tej wypowiedzi znamienne jest to,

że sam dowódca nie wie-

dzia

ł, że słowa te będą dotyczyć nie tylko Korpusu Ochrony Pogranicza,

ale r

ównież Straży Granicznej. Wartość tych słów może również tyczyć

si

ę współczesnych funkcjonariuszy Straży Granicznej.

- 209 -

MATERIA

ŁY Z SEMINARIUM HISTORYCZNEGO

Funkcjonariusze Stra

ży Granicznej w Grajewie 1938 roku.

Źródło: fotografia ze zbiorów Grajewskiej Izby Historycznej w Grajewie.

- 210 -

Szczepański Kajetan; Udział Rajgrodzkiej Kompanii Straży Granicznej w wojnie obronnej

1939 roku

, Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia nr 1-2/2013,

Koszalin 2013, s. 197

– 210.