Medycyna Wet. 2008, 64 (9)

1146

Praca oryginalna

Original paper

Zaburzenia funkcji hormonalnych w cyklu p³ciowym

suk mog¹ prowadziæ do wielu schorzeñ, wœród któ-

rych jednym z najbardziej istotnych jest zespó³ endo-

metritis-pyometra (EPC) (1, 7, 12, 15, 17, 21). EPC

zwykle dotyczy suk w wieku œrednim lub starszych

(> 6 lat). Jednak¿e w ostatnich latach coraz czêœciej

ma ono miejsce tak¿e u m³odych suk, zw³aszcza po

stosowaniu u nich gestagenowych preparatów hormo-

nalnych (12, 17, 21). Spontanicznie schorzenie to wy-

stêpuje z regu³y w fazie metestrus (1, 3, 8, 21). Etio-

patogeneza EPC jest z³o¿ona i jeszcze nie do koñca

poznana. W powstawaniu zespo³u endometritis-pyo-

metra bior¹ udzia³ hormony sterydowe oraz czynniki

bakteryjne, przy czym szczególnie istotnym elemen-

tem etiopatogenezy EPC jest oddzia³ywanie progeste-

ronu na b³onê œluzow¹ macicy (7, 9, 12, 15, 21).

W ostatnich latach pojawi³a siê mo¿liwoœæ zacho-

wawczego leczenia zespo³u endometritis-pyometra

przy pomocy substancji zwanych antygestagenami (16,

19). Zwi¹zki te umo¿liwiaj¹ neutralizacjê oddzia³y-

wania progesteronu na macicê, co, jak wspomniano

wczeœniej, jest istotn¹ przyczyn¹ powstawania tego

schorzenia (7, 9, 12, 15, 21).

Antygestageny to zwi¹zki, które ³¹cz¹ siê z we-

wn¹trzkomórkowymi miejscami wi¹¿¹cymi progeste-

ronu bez wywo³ywania reakcji tkankowej typowej dla

tego hormonu, bowiem nie indukuj¹ procesu transkryp-

cji (16, 19). W medycynie ludzkiej s¹ stosowane jako

œrodek wczesnoporonny, w weterynarii zaœ s¹ obecnie

wdra¿ane do leczenia zaburzeñ procesów rozrodczych

psów i kotów zwi¹zanych z oddzia³ywaniem proge-

steronu (2, 4, 10, 16, 18, 21).

Celem niniejszych badañ by³a ocena skutecznoœci

zachowawczego leczenia suk z zespo³em endometri-

tis-pyometra w formie zamkniêtej z zastosowaniem

blokera receptorów progesteronu – aglepristonu.

Materia³y i metody

Badania przeprowadzono na 12 sukach ró¿nych ras oraz

mieszañcach, o masie od 6 kg do 32 kg. Psy by³y w wieku od

2 do 13 lat. Zwierzêta te by³y pacjentami zg³aszaj¹cymi siê

z nastêpuj¹cymi zaburzeniami w stanie ogólnym: wzmo¿o-

ne pragnienie, obni¿ony apetyt, apatia, osowia³oœæ, powiêk-

szenie pow³ok brzusznych, niekiedy sporadyczne i bardzo

niewielkie krwisto-ropne plamienie z dróg rodnych.

Na podstawie wywiadu, badania klinicznego i ultrasono-

graficznego stwierdzono u nich istnienie zespo³u endomet-

Zachowawcze leczenie zespo³u endometritis-

-pyometra u suk z zastosowaniem aglepristonu

ANNA DOMOS£AWSKA, TOMASZ JANOWSKI

Zespó³ Rozrodu Zwierz¹t Katedry Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM,

ul. Oczapowskiego 14, 10-957 Olsztyn

Domos³awska A., Janowski T.

Non-invasive treatment of endometritis-pyometra complex with aglepristone

Summary

The aim of the study was to evaluate the efficacy of aglepristone – a progesterone receptor blocker – in the

treatment of endometritis-pyometra complex (EPC) in bitches. 12 bitches of pure and mixed breeds between

2 and 13 years of age with EPC were examined. All animals were treated according to the same pattern:

aglepristone (Alizine, Virbac

®

) was administered at the dose of 0.33 ml/kg, s.c. on days 1, 2, 7, and 14.

Additionally, the antibiotic amoxycyline (Clamoxyl, Pfizer

®

) was administered at the dose of 1 ml/10 kg, s.c.

every 48 hours for 10 days. A complete puss mass elimination, uterus involution and improvement of clinical

state were observed after 3 weeks of treatment. Progesterone concentration, that was highly increased at the

beginning of treatment, decreased to low levels during its first week. The leukocyte count (WBC), alkaline

phosphatase (AP), aspartate aminotransferase (AST) and alanine aminotransferase (ALT) exceeded normal

values before and in the first days of treatment. These parameters improved to normal values after the first

week of treatment. The recurrence of EPC was not observed in any bitch during the next 2 years. Three

bitches were mated in next heats but did not get pregnant. In the present study the antigestagens therapy

proved highly effective: clinical recovery and the recurrence of normal haematological and biochemical counts

were observed.

Keywords: endometritis-pyometra complex, aglepristone, bitches

Medycyna Wet. 2008, 64 (9)

1147

ritis-pyometra w formie zamkniêtej, charakteryzuj¹cej siê

brakiem lub niewielkim wyp³ywem z dróg rodnych. Jede-

naœcie zwierz¹t by³o w okresie 3-6 tygodni od ostatniej ciecz-

ki, jedynie jedna 13-letnia suka ostatni¹ rujê wykaza³a oko³o

48 tygodni przed wyst¹pieniem objawów EPC. ¯adne ze

zwierz¹t nie otrzymywa³o wczeœniej preparatów hormonal-

nych.

Wszystkie suki poddano takiemu samemu leczeniu, pole-

gaj¹cemu na podawaniu aglepristonu (Alizine, Virbac

®

)

w dawce 0,33 ml/kg. m.c. s.c. 1. i 2.dnia w odstêpie 24-go-

dzinnym, a nastêpnie 7. i 14. dnia. Ponadto ogólnie stosowa-

no antybiotyk – amoksycylinê (Clamoxyl, Pfizer) w dawce

1 ml/10 kg m.c. s.c. co 48 godzin przez 10 dni. W terminach

podawania aglepristonu wszystkie zwierzêta poddawano ta-

kiej samej procedurze, polegaj¹cej na ogólnych badaniach

klinicznych, ultrasonograficznych macicy oraz hematologicz-

nych, biochemicznych i endokrynologicznych. Krew do ba-

dañ laboratoryjnych pobierano z ¿y³y odpromieniowej (vena

cephalica). Do badañ ultrasonograficznych u¿ywano apara-

tu firmy Pie Medical (Maastricht, Holland) z g³owic¹ sekto-

row¹ o czêstotliwoœci 5,0 MHz. Badania wykonano przez

pow³oki brzuszne w linii bia³ej, na zwierzêciu stoj¹cym.

Badania ultrasonograficzne wykonywane w pierwszym dniu

mia³y na celu diagnozowanie zespo³u endometritis-pyomet-

ra, zaœ w kolejnych dniach terapii pozwoli³y na obserwacjê

procesu obkurczania siê macicy, a¿ do ca³kowitego zaniku

jej œwiat³a. Przekrój rogów macicy mierzono w centymetrach.

W badaniu ultrasonograficznym za ropomacicze zamkniête

uznawano obecnoœæ znacznie rozszerzonych rogów macicz-

nych, wype³nionych p³ynn¹ zawartoœci¹.

Badania hematologiczne obejmowa³y ocenê liczby krwi-

nek czerwonych (RBC), zawartoœci hemoglobiny (HGB),

liczby hematokrytowej, liczby krwinek bia³ych (WBC) oraz

liczby krwinek p³ytkowych (PLT).

Badania biochemiczne dotyczy³y oznaczeñ aktywnoœci

fosfatazy zasadowej (AP), aminotransferazy asparaginiano-

wej (AST), aminotransferazy alaninowej (ALT), mocznika

(UREA) i kreatyniny (CREA).

Próbki krwi do okreœlania koncentracji progesteronu by³y

natychmiast wirowane przez 20 minut przy 3000 obr./min.

Uzyskane osocze przenoszono do sterylnych probówek i do

czasu analiz przechowywano w temperaturze –20°C. Poziom

progesteronu oznaczano metod¹ radioimmunologiczn¹ (RIA)

z ekstrakcj¹. Przeciwcia³a do oznaczeñ progesteronu otrzy-

mano od prof. dr. hab. Bernda Hoffmanna z Uniwersytetu

im. J. Liebiga w Giessen (Niemcy).

Wyniki i omówienie

Rycina 1 obrazuje profil progesteronu u zwierz¹t

doœwiadczalnych. Koncentracja tego hormonu przed

leczeniem by³a u wszystkich suk znacznie podwy¿-

szona (œrednio 34,47 ± 9,54 ng/ml), po czym stopnio-

wo obni¿a³a siê do niskich wartoœci w miarê postêpu

terapii. Koncentracje poni¿ej 2 ng/ml by³y osi¹gane

dopiero 14. dnia terapii (ryc. 1). W trakcie leczenia

pojawia³ siê nagle ropny wyp³yw z dróg rodnych, co

uznawane by³o za moment otwarcia szyjki macicznej.

Zjawisko to mia³o miejsce w drugiej dobie od pocz¹t-

ku terapii, œrednio po 38,0 ± 6,92 godzinach (ryc. 1).

W kolejnych dniach wyp³yw znacznie siê zmniejsza³.

Zdjêcia ultrasonograficzne dokumentowa³y wiel-

koœæ macicy przed terapi¹ oraz proces obkurczania siê

tego narz¹du w jej trakcie. Œredni przekrój poprzecz-

ny œwiat³a macicy przed podjêciem leczenia wynosi³

3,83 ± 0,98 cm i zmniejsza³ siê stopniowo, a¿ do jego

ca³kowitego zaniku po 7-14 dniach (ryc. 1). U wiêk-

szoœci zwierz¹t zanik œwiat³a macicy mia³ z regu³y

miejsce 7. dnia leczenia, a jedynie u niektórych z nich

obserwowano zakoñczenie tego procesu 14. dnia. Taki

przebieg inwolucji macicy potwierdza subkomórko-

wy mechanizm dzia³ania aglepristonu (16, 19), bowiem

proces ten mia³ g³ównie miejsce w okresie pierwsze-

go tygodnia leczenia, kiedy poziom progesteronu by³

jeszcze znacznie podwy¿szony. Wysoki poziom tego

hormonu, jak powszechnie wiadomo, jest czynnikiem

hamuj¹cym aktywnoœæ myometrium (15, 21). Opisa-

nemu przebiegowi terapii towarzyszy³a widoczna po-

prawa stanu ogólnego zwierz¹t oraz powrót apetytu.

Oznaczane wskaŸniki hematologiczne by³y general-

nie w granicach fizjologicznych. Wyj¹tek stanowi³a

liczba leukocytów (WBC), która by³a powy¿ej normy

(leukocytoza) przed rozpoczêciem terapii, wykazuj¹c

dodatkowo tendencjê wzrostow¹ drugiego dnia lecze-

nia. Powrót do wartoœci fizjologicznych obserwowa-

no 7. dnia terapii (ryc. 2). Wzrost liczby leukocytów

drugiego dnia leczenia mo¿e byæ powodowany dodat-

-1

0

1

2

3

4

5

6

1

2

7

14 dni leczenia

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

œredni przekrój rogów macicy (cm)

œrednia koncentracja progesteronu (ng/ml)

otwieranie szyjki

macicznej

cm

ng/ml

Ryc. 1. Œredni przekrój rogów macicy (cm) oraz œrednia kon-

centracja progesteronu (ng/ml) w osoczu krwi leczonych zwie-

rz¹t w 1., 2., 7. i 14. dniu terapii (n = 12)

Ryc. 2. Œrednia liczba krwinek bia³ych (WBC) (10

9

/l) u leczo-

nych zwierz¹t w 1., 2., 7. i 14. dniu terapii (n = 12)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1

2

7

14

dni leczenia

WBC

(10

/l)

9

Medycyna Wet. 2008, 64 (9)

1148

kow¹ stymulacj¹ uk³adu immunologicznego w wyni-

ku uwalniania toksyn z bakterii pod wp³ywem anty-

biotykoterapii lub zlizywania przez zwierzêta wyp³y-

waj¹cej z dróg rodnych ropy (21).

Spoœród oznaczanych wskaŸników biochemicznych,

aktywnoœci AP, AST oraz ALT by³y powy¿ej norm fi-

zjologicznych przed leczeniem oraz w jego pierwszych

dniach. WskaŸniki te ponownie wykazywa³y aktyw-

noœci fizjologiczne oko³o 7. dnia leczenia (ryc. 3).

Natomiast poziomy mocznika (UREA) i kreatyniny

(CREA) by³y u wszystkich zwierz¹t w normie, przez

ca³y okres obserwacji. W badaniach innych autorów

wskaŸniki biochemiczne i hematologiczne przyjmuj¹

ró¿ne wartoœci zale¿nie od stopnia zaawansowania

i d³ugoœci trwania schorzenia (11, 18, 20).

W niniejszych badaniach wykazano du¿¹ skutecz-

noœæ zastosowanej terapii, obserwuj¹c kliniczne wy-

leczenie oraz normalizacjê tych wskaŸników hemato-

logicznych i biochemicznych, które przed leczeniem

by³y niefizjologiczne.

Zachowawcze leczenie zespo³u endometritis-pyo-

metra antygestagenami polega generalnie na elimina-

cji biologicznych skutków oddzia³ywania progestero-

nu, istotnego czynnika w etiopatogenezie EPC (16, 19).

Hormon ten powoduje typow¹ dla siebie biologiczn¹

reakcjê tkanek docelowych macicy, jak: wzmo¿ona

sekrecja gruczo³ów endometrialnych, zniesienie czyn-

noœci skurczowej macicy oraz zamkniêcie szyjki tego

narz¹du. Antygestageny zaœ eliminuj¹ te dzia³ania po-

przez wi¹zanie siê z receptorami progesteronu, bez

wywo³ywania opisanych wy¿ej skutków biologicznych

(19, 21).

Zachowawcze leczenie zespo³u endometritis-pyo-

metra przy pomocy antygestagenów nie jest jeszcze

metod¹ szeroko rozpowszechnion¹ w zagranicznej

i krajowej praktyce weterynaryjnej. Medyczne aspek-

ty, jakie powinny byæ brane pod uwagê przy stosowa-

niu terapii antygestagenami tego schorzenia, to m³ody

wiek leczonych zwierz¹t oraz relatywnie krótkie trwa-

nie procesu chorobowego. Jest to zwi¹zane ze spo-

dziewan¹ w tych przypadkach niewielkiego stopnia

destrukcj¹ b³ony œluzowej macicy, co znacznie u³atwia

wyleczenie (1). Podstawowym warunkiem skutecznej

terapii antygestagenami, wynikaj¹cym ze specyfiki ich

dzia³ania, jest jednak podwy¿szony poziom progeste-

ronu (> 1 ng/ml). Wielu autorów podkreœla istotne

znaczenie tego czynnika dla skutecznoœci leczenia (4,

11, 14, 16, 18, 20). Dlatego w niniejszej pracy do le-

czenia kwalifikowano zwierzêta, u których ropomaci-

cze mia³o formê zamkniêt¹, czemu towarzyszy³y wy-

sokie koncentracje progesteronu. Z badañ Lemmera

(18) wynika, ¿e z grupy suk dotkniêtych EPC w met-

estrus ponad 50% z nich wykaza³o bardzo wysoki po-

ziom progesteronu, sugeruj¹cy œrodkowy okres tej fazy

cyklu. Równie¿ w pracy Blendingera (4) zdecydowa-

na wiêkszoœæ suk z zespo³em endometritis-pyometra,

by³o w œrodkowej fazie metestrus. W piœmiennictwie

znaleŸæ mo¿na równie¿ doniesienia o stosowaniu an-

tygestagenów w przypadkach otwartej formy ropoma-

cicza, z towarzysz¹cymi im niskimi koncentracjami

progesteronu (11). Fieni i wsp. (11) obserwowali

wprawdzie czêœciowo pozytywny efekt leczenia, jed-

nak¿e suki te by³y dodatkowo leczone równie¿ prepa-

ratami PGF2á. £¹czone leczenie antygestagenami

i PGF2á jest uznawane za zasadne (19, 20), jednak¿e

wydaje siê, ¿e ta forma terapii powinna byæ ograni-

czona wy³¹cznie do ropomacicza otwartego. Wynika

to z silnych w³aœciwoœci uterotonicznych prostaglan-

dyn, co przy zamkniêtej szyjce mo¿e wzmagaæ nie-

bezpieczeñstwo pêkniêcia macicy w pierwszej fazie

leczenia (21).

W leczeniu zachowawczym EPC istotnym proble-

mem jest tak¿e uwzglêdnienie towarzysz¹cych scho-

rzeniu zaburzeñ metabolicznych. Dlatego w kwalifi-

kacji pacjentów powinny byæ uwzglêdniane wartoœci

wskaŸników hematologicznych i biochemicznych.

Obserwowano bowiem, i¿ g³ówn¹ przyczyn¹ upadków

zwierz¹t w trakcie leczenia zachowawczego jest z re-

gu³y niewydolnoœæ nerek, powsta³a we wczeœniejszym

przebiegu choroby (4, 11, 18, 21). W badaniach w³as-

nych koncentracja mocznika i kreatyniny u ¿adnego

z badanych zwierz¹t przed leczeniem nie przekracza-

³a norm fizjologicznych. Korespondowa³o to z wzglêd-

nie dobrym stanem zdrowia wszystkich leczonych suk

oraz brakiem upadków w trakcie leczenia. W bada-

niach w³asnych, podobnie jak i innych autorów (4, 11,

18, 20), w miarê oczyszczania siê macicy z patolo-

gicznej zawartoœci, obserwowano znaczn¹ poprawê

stanu ogólnego chorych zwierz¹t. Zjawisko to jest skut-

kiem eliminacji ropy, bakterii i ich toksyn oraz znacz-

nym ograniczeniem ich wch³aniania do krwi, co ma

ogromne znaczenie dla procesu zdrowienia. W wyni-

ku tego podwy¿szone wczeœniej wskaŸniki hematolo-

giczne i biochemiczne (WBC, AP, AST, ALP), miê-

dzy 7. a 14. dniem od pocz¹tku leczenia wraca³y do

norm fizjologicznych.

U wszystkich leczonych zwierz¹t stwierdzono pe³-

n¹ inwolucjê macicy, aczkolwiek obserwowano ró¿-

nice osobnicze w przebiegu tego procesu. Tak¿e Trasch

i wsp. (20) stosuj¹c ten sam schemat leczenia, uzyska-

Ryc. 3. Œrednia aktywnoœæ fosfatazy alkalicznej (AP), amino-

transferazy asparaginianowej (AST) oraz aminotransferazy

alaninowej (ALT) u leczonych zwierz¹t w 1., 2., 7. i 14. dniu

terapii (n = 12)

0

50

100

150

200

250

300

350

1

2

7

14

dni leczenia

U/l

AP
AST
ALT

Medycyna Wet. 2008, 64 (9)

1149

li po 2-3 tygodniach u wszystkich leczonych zwierz¹t

ca³kowit¹ eliminacjê zalegaj¹cych w macicy mas rop-

nych i zanik œwiat³a macicy.

Kliniczne wyleczenie, którego miar¹ jest ustanie

wyp³ywu z dróg rodnych, ca³kowicie obkurczona

w obrazie USG macica oraz fizjologiczny stan ogólny

zwierz¹t nie powinno jednak byæ koñcowym kryterium

skutecznego wyleczenia. Za taki uchodzi bowiem

brak nawrotu procesu chorobowego oraz p³odnoœæ

suk warunkuj¹ca mo¿liwoœæ ich zajœcia w ci¹¿ê (4, 12,

18, 21). W pracy w³asnej u ¿adnej z leczonych suk

w 2-letnim okresie obserwacji nie dosz³o do wznowy

schorzenia. W badaniach Trash i wsp. (20) u 4 z 41

leczonych suk mia³y miejsce recydywy, przy czym

w ka¿dym przypadku by³o to zwi¹zane z istnieniem

tworów patologicznych na jajnikach. Z danych piœ-

miennictwa wynika, ¿e u pewnego odsetka (8-10%)

suk z ropomaciczem leczonych aglepristonem obser-

wowano wznowê procesu chorobowego, co prawie

zawsze by³o zwi¹zane z istnieniem na jajnikach two-

rów produkuj¹cych estrogeny, takich jak torbiele jaj-

nikowe lub guzy aktywne hormonalnie (4, 11, 14, 18).

Istotna rola tych hormonów w etiopatogenezie EPC

jest powszechnie znana (3, 12).

W badaniach w³asnych nie uda³o siê w pe³ni oceniæ

p³odnoœci leczonych zwierz¹t, gdy¿ tylko dwie z dwu-

nastu leczonych suk by³y kryte w trzech kolejnych

cieczkach. Jednak¿e u ¿adnej z nich nie uzyskano ci¹-

¿y. By³o to najprawdopodobniej wynikiem destrukcji

nab³onka b³ony œluzowej macicy jako skutku procesu

chorobowego oraz niemo¿noœci implantacji, choæ inne

przyczyny tak¿e nie mog¹ byæ wykluczone (11, 18,

20). Pozosta³e suki nie by³y kryte w wyniku decyzji

ich w³aœcicieli.

Podsumowuj¹c, nale¿y stwierdziæ, ¿e zachowawcze

leczenie zwierz¹t z EPC przy pomocy aglepristonu jest

now¹, niezwykle cenn¹ form¹ terapii. Pozwala ona na

ratowanie g³ównie zdrowia i ¿ycia, jak i równie¿ zdol-

noœci rozrodczych leczonych zwierz¹t. Jednak¿e sto-

sowanie tej metody terapii zgodnie z zasadami sztuki

wymaga odpowiedniej kwalifikacji pacjentów do le-

czenia na podstawie oceny dotychczasowego przebie-

gu schorzenia oraz ogólnego stanu ich zdrowia. Szcze-

gólnie istotna jest tutaj bezpoœrednia lub poœrednia

ocena statusu hormonalnego suk oraz funkcji ich na-

rz¹dów mi¹¿szowych, g³ównie nerek. Warto tak¿e

podkreœliæ, i¿ ogromn¹ zalet¹ stosowania aglepristo-

nu jest brak objawów ubocznych, powodowanych

przez tê substancjê (16).

Piœmiennictwo

1.Arthur G. H., Noakes D. E., Pearson H., Parkinson T. J.: Veterinary Repro-

duction and Obstetrics. Saunders W. B. Comp., London 1996.

2.Baan M., Taverne M. A. M., Kooistra H. S., de Gier J., Dieleman S. J.,

Okkens A. C.: Induction of parturition in the bitch with the progesterone

receptor blocker – aglepristone. Theriogenology 2005, 63, 1958-1972.

3.Birger M., Samborski Z.: Aktualne pogl¹dy na etiopatogenezê zespo³u endo-

metritis-pyometra. Medycyna Wet. 1998, 54, 239-242.

4.Blendinger K.: Untersuchungen zum hormonellen Status von Hündinnen mit

Pyometra und Effekte einer Antigestagenanwendung auf den Krankheits-

verlauf und die Uterusmorphologie. Praca dokt., Justus-Liebig-Universität

Gießen 1995.

5.Blendinger K., Bostedt H., Hoffmann B.: Hormonal state and effects of the

use of an antiprogestin in bitches with pyometra. J. Reprod. Fert. 1997, 51,

317-325.

6.Breitkopf M., Hoffmann B., Bostedt H.: Treatment of pyometra (cystis endo-

metrial hyperplasia) in bitches with an antiprogestin. J. Reprod. Fert. 1997,

Suppl. 51, 327-331.

7.England G. C.: Rozród i po³o¿nictwo psów wed³ug Allena. Wyd. SIMA WLW,

Warszawa 1998.

8.Faldyna M., Laznicka A., Toman M.: Immunosuppression in bitches with

pyometra. J.Small Anim. Pract. 2001, 42, 5-10.

9.Fernandes P. A., Bowen R. A., Sawyer H. R., Nett T. M., Gorell T. A.: Con-

centration of receptors for estradiol and progesterone in canine endometrium

during estrus and metestrus. Am. J. Vet. 1989, 50, 64-67.

10.Fieni F., Bruyas J. F., Battut I., Tainturier D.: Clinical use of anti-progestins

in the bitch. recent advances in small animal reproduction. International Ve-

terinary Informatoin Service, Ithaca, New York, USA 2001.

11.Fieni F., Bruyas J. F., Tainturier D., Battut I.: Clinical use of antiprogestins

in the treatment of metritis/pyometra in the bitch. World Veterinary Con-

gress, Lyon 1999, 34-37.

12.Gajewski Z., Boryczko Z., Bostedt H., Katkiewicz M., Jurka P., Jaworek A.:

Etiopatogeneza, diagnostyka i wybrane metody leczenia Endometritis-Pyo-

metra-Complex u suk. Nowa Weterynaria 1996, 58-71.

13.Galac S., Kooistra H. S., Dieleman S. J., Cestnik V., Okkens C.: Effects of

aglepristone, a progesterone receptor antagonist, administrated during the

early luteal phase in non-pregnant bitches. Theriogenology 2004, 62, 494-

-500.

14.Hoffmann B., Lemmer W., Bostedt H., Failing K.: Die Anwendung des Anti-

gestagenes Aglepristone zur konservativen Behandlung der Pyometra bei der

Hündin. Tierärztl. Praxis 2000 (K), 28, 323-329.

15.Hoffmann B., Riesenbeck A., Klein R.: Reproductive endocrinology of

bitches. Anim. Reprod. Sci. 1996, 42, 275-288.

16.Hoffmann B., Schuler G.: Receptor blockers – general aspects with respect to

their use in domestic animal reproduction. Anim. Reprod. Sci. 2000, 60-61,

295-312.

17.Ingarden J., Ingarden M.: Endometritis-pyometra complex u suk – wci¹¿

trudny temat dla lekarza weterynarii. Mag. Wet. 2003, 12, 19-24.

18.Lemmer W.: Untersuchungen zur konservativen Pyometrabehandlung der

Hündin mittels eines Antigestagens im Rahmen einer offenen klinischen

Studie. Praca dokt., Justus-Liebig-Universität Gießen 1999.

19.Mercier P.: Alizin Technical Profile. Virbac, Medical Department 2002.

20.Trasch K., Wehrend A., Bostedt H.: Follow-up examinations of bitches after

conservative treatment of pyometra with the antigestagen aglepristone. J. Vet.

Med. A 2003, 50, 375-379.

21.Zduñczyk S., Janowski T.: Zaburzenia rozrodu psów i kotów. Wyd. UWM,

Olsztyn 2003.

Adres autora: dr n. wet. Anna Domos³awska, ul. Jana Paw³a II 39, 11-001

Dywity; e-mail: [e-mail]