13 Prowadzenie zajęć edukacyjnych w zakresie ochrony ppoż

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Waldemar Lib
Wojciech Walat

Prowadzenie zajęć edukacyjnych w zakresie ochrony
przeciwpożarowej 315[02].Z2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Tomasz Wiśniewski
mgr Jacek Borowski

Opracowanie redakcyjne:
dr Waldemar Lib
dr Wojciech Walat

Konsultacja:
dr Justyna Bluszcz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 315[02].Z2.01
,,Prowadzenie zajęć edukacyjnych w zakresie ochrony przeciwpożarowej”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik pożarnictwa 315[02]

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Wprowadzenie do dydaktyki – wyjaśnienie podstawowych pojęć

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Taksonomia i operacjonalizacja celów kształcenia

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Charakterystyka metod, zasad nauczania oraz środków dydaktycznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Sprawdzanie i pomiar osiągnięć szkolnych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Planowanie pracy dydaktycznej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Zasady prowadzenia zajęć praktycznych, odprawy instruktorskiej oraz zasady

bezpieczeństwa w czasie zajęć

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych zasadach

prowadzenia zajęć edukacyjnych z zakresu ochrony przeciwpożarowej oraz w przyswajaniu
niezbędnych wiadomości i umiejętności z zakresu dydaktyki ogólnej i zawodowej.

Poradnikiem posługuj się w następujący sposób: przed każdymi zajęciami przeczytaj

materiał nauczania, zapoznaj się z przykładowymi ćwiczeniami oraz rozwiąż przykładowe
zadania zamieszczone w blokach kontrolnych. Dzięki temu opanujesz wiadomości
i umiejętności obejmujące:

−

podstawowe pojęcia z zakresu dydaktyki ogólnej i zawodowej, umożliwiające
prawidłowo zaprojektować i poprowadzić zajęcia teoretyczne i praktyczne,

−

posługiwanie się taksonomią i operacjonalizacją celów kształcenia dla określania
rzeczywistych osiągnięć uczestników różnego rodzaju szkoleń,

−

formułowanie celów operacyjnych według przyjętej taksonomii dla zadanego tematu
zajęć,

−

sprawne wykorzystywanie metod i środków dydaktycznych zgodnie z podstawowymi
zasadami nauczania i uczenia się, szczególnie metody symulacji ról oraz ćwiczeń
praktycznych,

−

projektowanie zajęć teoretycznych i praktycznych metodą projektów,

−

dobieranie środków dydaktycznych w zależności od celów kształcenia, charakteru treści,
metod nauczania, liczebności uczestników szkleń,

−

konstruowanie pytań kontrolnych dla zapewnienia obiektywnej kontroli procesu
dydaktycznego oraz osiągnięć uczestników szkleń,

−

zasady opracowywania kryteriów osiągnięć uczestników szkleń z danego tematu (także
jednostki modułowej),

−

zasady planowania pracy dydaktycznej przez nauczyciela-instruktora,

−

opracowanie przykładowych konspektów zajęć teoretycznych, praktycznych i sportowych
na zadany temat,

−

zasady prowadzenia zajęć teoretycznych i praktycznych oraz odprawy instruktorskiej,

−

opracowywanie zasad bezpieczeństwa, jakie należy przestrzegać w trakcie zajęć
pracownianych, praktycznych i sportowych,

−

prowadzenie zajęć teoretycznych i praktycznych z zakresu ochrony przeciwpożarowej.
Aby uniknąć trudności w uczeniu się z wykorzystaniem poradnika zwróć szczególną

uwagę na:

−

opanowanie pojęć z zakresu dydaktyki,

−

sposób formułowania celów operacyjnych zgodnie z podaną taksonomią,

−

zasady dobierania metod nauczania i uczenia się,

−

ustalanie kryteriów oceny wyników nauczania (konstruowania skal ocen),

−

prawidłową konstrukcje struktury konspektu zajęć,

−

znaczenie instruktażu dla prawidłowego przebiegu zajęć praktycznych.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po opracowaniu materiału spróbuj rozwiązać sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wykorzystywać różne źródła informacji, gromadzić dane źródłowe potrzebne do
rozwiązywanych zadań,

−

posłużyć się modułowym programem nauczania,

−

przeczytać ze zrozumieniem dowolną instrukcję obsługi i specyfikację sprzętu ochrony
przeciwpożarowej,

−

wyszukać w Internecie informacje na temat sprzętu ochrony przeciwpożarowej, norm
i wymagań formalno-prawnych dotyczących jego stosowania,

−

wykorzystać programy komputerowe, szczególnie edytory tekstu (np. MS Word)
i programy prezentacyjne (np. MS PowerPoint) do przygotowywania projektów
dydaktycznych,

−

obsłużyć sprzęt audiowizualny, szczególnie: telewizor, magnetowid, odtwarzacz DVD,
projektor multimedialny, aparat i kamera cyfrowa, rzutnik pisma,

−

rozróżnić podstawowe pojęcia dydaktyczne, aby czytać ze zrozumieniem literaturę
pedagogiczną, dydaktyczną i opracowania metodyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

wyjaśnić podstawowe pojęcia z zakresu dydaktyki,

−−−−

scharakteryzować metody i zasady kształcenia,

−−−−

scharakteryzować środki dydaktyczne stosowane podczas zajęć edukacyjnych,

−−−−

dokonać operacjonalizacji celów kształcenia,

−−−−

dobrać metody nauczania i środki dydaktyczne do zaplanowanych celów kształcenia,

−−−−

określić rodzaje kontroli i oceny wyników nauczania,

−−−−

przygotować narzędzia pomiaru dydaktycznego, sprawdzające wiadomości i umiejętności
ucznia,

−−−−

wyjaśnić zasady przeprowadzania odprawy instruktorskiej,

−−−−

określić przepisy bezpieczeństwa obowiązujące w czasie organizacji ćwiczeń i zajęć
sportowych,

−−−−

zaplanować teoretyczne i praktyczne zajęcia edukacyjne,

−−−−

przygotować konspekt do zajęć edukacyjnych,

−−−−

przygotować i przeprowadzić teoretyczne i praktyczne zajęcia edukacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Wprowadzenie do dydaktyki – wyjaśnienie podstawowych
pojęć

4.1.1.

Materiał nauczania

Dydaktyka – najczęściej jest definiowana jako ogólna wiedza o nauczaniu i uczeniu się

obejmująca swoim zainteresowaniem teoretyczne i praktyczne badania w zakresie:

−

celów kształcenia (w tym taksonomia celów),

−

prawidłowości pojmowania przebiegu procesu kształcenia,

−

doboru i strukturyzacji treści kształcenia,

−

planowania i organizacji procesu kształcenia,

−

metod i środków kształcenia,

−

pomiaru wyników kształcenia.

Dydaktyka zawiera wiedzę potrzebną nauczycielowi w jego codziennej pracy, a także

umożliwia prowadzenie badań w jednoznacznie określonych obszarach w obrębie tej
dyscypliny pedagogicznej.

W pedagogice pojęcia dydaktyki i dydaktyki ogólnej używane są najczęściej zamiennie.

Dydaktyka ogólna dzieli się na tzw. dydaktyki szczegółowe (przedmiotowe, np. dydaktyka
matematyki, dydaktyka przedmiotów elektronicznych), znane częściej pod nazwą metodyk
nauczania poszczególnych przedmiotów: metodyka nauczania matematyki, metodyka
nauczania przedmiotów elektronicznych.

System szkolny – ogół szkół i przedszkoli wraz z nauczycielami, uczniami (studentami),

programami, bazą lokalowo-terenową, instytucjami finansującymi szkołę i innymi
instytucjami społecznymi i kulturalnymi. W Polsce system szkolny tworzą przedszkola (od 3-
go roku życia), 6 letnie szkoły podstawowe, 3 letnie gimnazja, 3 letnie licea ogólnokształcące
i profilowane oraz 4 letnie technika, 3 letnie studia licencjackie (lub 3,5 letnie studia
inżynierskie), 2 letnie studia magisterskie oraz 4 letnie studia doktoranckie.

Proces dydaktyczny – inaczej nazywany procesem kształcenia to logicznie zwarty układ

czynności nauczycieli i uczących się, które prowadzą do określonych zmian w osobowości
uczących się czyli opanowanie wiedzy o świecie, rozwijanie umiejętności i sprawności
działania, rozwijanie zdolności i zainteresowań oraz kształtowanie przekonań i postaw.

Na proces ten składają się:

−

czynności uczenia się, czyli opanowania przez uczących się określonego zasobu
wiadomości, umiejętności i nawyków oraz czynności dysponowania nimi,

−

czynności nauczania polegające - w pierwszym rzędzie - na kierowaniu procesem uczenia
się, ale także na przekazie gotowej informacji, stosowaniu kontroli oraz podejmowaniu
w jej następstwie zabiegów korektywnych.

Uczenie się – termin oznaczający: 1) czynność wykonywaną w celu przyswojenia sobie

czegoś, 2) proces zachodzący w aparacie nerwowym i mięśniowym, prowadzący do
nabywania wiedzy i opanowywania umiejętności, którego wynikiem są mniej lub więcej
trwałe zmiany w świadomości i zachowaniu się uczącego się.

Nauczanie – planowa, systematyczna i zorganizowana działalność obejmująca głównie

pracę nauczyciela (instruktora) z uczącymi się, która ma na celu wywołanie pożądanych,
trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości - pod wpływem uczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych. Jego głównym
celem jest wywołanie uczenia się jako czynności podmiotowej samych uczących się.

Wiadomości – to świadomie przyjęte przez człowieka informacje a następnie

przechowywane w jego pamięci. To ogół treści nauczania (informacji) utrwalonych w umyśle
ludzkim, będących wynikiem kumulowania doświadczenia oraz procesu nauczania - uczenia
się.

Umiejętności – określa się najczęściej jako gotowość do świadomego działania, opartą na

wiedzy oraz konkretnym ruchowym opanowaniu elementów czynności. W przypadku
kształcenia zawodowego wyróżniamy umiejętności intelektualne, których treścią jest
określenie różnic i podobieństw, tworzenie pojęć, formułowanie sądów na podstawie
abstrahowania, dowodzenia i sprawdzania, oraz umiejętności praktyczne (manualne)
stanowiące możliwość sprawnego i celowego wykonywania określonej czynności.

Postawy – są złożonym stanem umysłu uczącego się wpływającym na dokonywanie

przez niego świadomego wyboru własnego działania wobec przedmiotów, ludzi, zdarzeń.
Kształtowanie postaw ma sprzyjać realizacji zadań zawodowych. Przez postawę wobec pracy
w zawodzie rozumiana jest pewna gotowość pracownika do względnie trwałych przekonań
i sposobów zachowań, odpowiadających wymaganiom określonego zawodu czy sytuacji
występujących w procesie pracy.

Kształcenie – ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody,

społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również
osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych,
zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie
pożądanych kwalifikacji zawodowych.

Ze względu na cele, wiek uczących się, okres nauki, organizację, metody i formy

rozróżniamy poza kształceniem podstawowym, średnim i wyższym następujące rodzaje
kształcenia: ogólne, ogólnotechniczne, zawodowe, podyplomowe, specjalistyczne, inne.

Ze względu na organizację wyróżniamy kształcenie stacjonarne, niestacjonarne,

incydentalne, instytucjonalne, kształcenie jednolite według wspólnych programów
i kształcenie według programów indywidualnych, samokształcenie i kształcenie ustawiczne.
Mówimy również o kształceniu dzieci, młodzieży i dorosłych. Rezultatem kształcenia jest
wykształcenie. Często mówimy również o kształceniu artystycznym, ekonomicznym,
medycznym, kształceniu pedagogicznym, rolniczym itp.

Kształcenie ogólne – całokształt takich poczynań, czynności, działań, procesów i metod

oddziaływania na jednostki i grupy, by efektem było wykształcenie ogólne tych jednostek
i grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych. Przez tak pojęte wykształcenie
ogólne rozumie się opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności, nawyków
i przyzwyczajeń, rozwój zdolności i uzdolnień ogólnych, dorabianie się własnych poglądów
i przekonań, rozwój wielostronnych zainteresowań, zamiłowań i upodobań, pasji i techniki
całożyciowego samokształcenia, samowychowania i samorealizacji w ramach edukacji
permanentnej, czyli kształcenia ustawicznego.

Kształcenie zawodowe – w najprostszym ujęciu jest przygotowaniem do podjęcia pracy

w określonej gałęzi gospodarki narodowej, w określonej branży, w określonym zawodzie czy
specjalności, czy w końcu na określonym stanowisku pracy. W związku z tym w sposób
naturalny w każdym dobrze realizowanym procesie kształcenia zawodowego dokonuje się
naturalne wiązanie teorii i praktyki. Sprzyjają temu treści przedmiotów zawodowych.

W treściach kształcenia zawodowego wyróżnia się wiedzę zawodową i umiejętności

zawodowe, których opanowanie zapewnia właściwe przygotowanie do działalności
zawodowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rezultatem kształcenia zawodowego powinno być wykształcenie zawodowe, w którym

znaczącymi składnikami są:

−

wiedza zawodowa,

−

umiejętności zawodowe,

−

nawyki zawodowe,

−

postawa zawodowa,

−

osobowość zawodowa.

Kształcenie zawodowe podstawowe – realizowane jest najczęściej w szkołach

zawodowych zasadniczych, w liceach zawodowych, liceach technicznych i niższych klasach
techników. Kształcenie zawodowe podstawowe stanowi podstawę do kształcenia
zawodowego specjalistycznego realizowanego głównie w zakładzie pracy, ale także
w wyższych klasach średnich szkół zawodowych i policealnych szkołach zawodowych. Celem
kształcenia zawodowego podstawowego jest doprowadzenie absolwentów do dużej
dyspozycyjności zawodowej.

Kształcenie

zawodowe

specjalistyczne

–

organizowane

odpowiednio

zorganizowanych szkołach zawodowych, głównie w wyższych klasach techników
i w policealnych szkołach zawodowych, oraz w zakładach pracy i ośrodkach szkolenia
w ramach kursów kwalifikacyjnych lub kursów doskonalenia zawodowego. Celem tego
kształcenia jest przygotowanie do pracy zawodowej w ściśle określonych specjalnościach
zawodowych czy też na konkretnym stanowisku pracy a niekiedy również podwyższenie
kwalifikacji zawodowych.

Kształcenie

zawodowe

specjalne

–

zespół

oddziaływań

rewalidacyjnych

i resocjalizacyjnych, polegających na celowo organizowanych procesach i czynnościach.
Celem kształcenia zawodowego specjalnego jest przystosowanie młodzieży lub dorosłych
z odchyleniami, z zaburzeniami rozwojowymi do życia społecznego, w tym zawodowego,
a więc do wypełniania wielorakich funkcji społecznych, a w szczególności przygotowania do
pracy w określonym zawodzie czy specjalności zawodowej. Kształcenie zawodowe specjalne
realizowane jest głównie w szkołach zawodowych specjalnych.

Kształcenie modułowe – polega na tym, że program kształcenia ułożony jest w układzie

modułowym. Moduł w najprostszym rozumieniu może być zdefiniowany jako wyodrębniona
część kursu lub programu kształcenia, która doprowadza do uzyskania określonych
kwalifikacji. Dobrze przygotowane programy modułowe powinny mieć cechy pozwalające
uczącemu się (słuchaczowi - studentowi) zaprojektować własny program nauki zgodnie
z potrzebami. W ten sposób wszyscy uczestnicy kształcenia mogą pracować nad osiągnięciem
celów uczenia się w zgodzie z własnymi potrzebami, możliwościami, umiejętnościami
wstępnymi i własnym tempem.

Kształcenie ustawiczne – to termin, który może oznaczać np.:

−

ideę zakładającą kształcenie i wychowanie przez całe życie (synonimem jej jest edukacja
permanentna),

−

zasadę przenikającą cały współczesny system oświaty, zgodnie z którym kształcenie trwa
przez całe życie człowieka, obejmując odnawianie, poszerzanie i pogłębianie jego
kwalifikacji ogólnych i zawodowych,

−

potrzebę i właściwość współczesnego człowieka dorosłego, warunkującą kształcenie,
jego zdolności, nadążanie za postępem naukowo-technicznym, społecznym i kulturalnym
oraz wszechstronny rozwój osobowości w ciągu całego życia.

Dokształcanie zawodowe – jest procesem podwyższania kwalifikacji formalnych,

a szczególnie procesem uzupełniania teoretycznych elementów kwalifikacji zawodowych,
kończącym się nadaniem odpowiedniego świadectwa lub dyplomu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cele kształcenia – zwykle traktowane jako cele kształcenia i wychowania rozumie się

jako najogólniejszą wizję pożądanych właściwości fizycznych, umysłowych, społecznych,
kulturowych i duchowych jednostki ludzkiej, które chce się uzyskać poprzez tworzenie
odpowiednich warunków indywidualnego rozwoju i jego stymulowanie, zwłaszcza
w systemie oświatowo-wychowawczym zarówno na lekcji szkolnej, jak i poprzez inne formy
kształcenia oraz zabiegi mające na celu przyswojenie uczącemu się i wychowankowi nie tylko
wiedzy i związanych z nią umiejętności, ale też poglądów, przekonań, orientacji i motywacji.

Cele kształcenia zawodowego – określają, co uczący się powinien umieć i jak się

zachować na zakończenie okresu nauki (w szkole zawodowej lub na kursie), a więc jakie
powinien posiadać kwalifikacje pracownicze, czyli układ umiejętności intelektualnych
i praktycznych opartych na odpowiadających im układach wiedzy teoretycznej i praktycznej,
dostosowanych do zadań zawodowych, a wspieranych przez odpowiednie układy
osobowościowe.

Treści kształcenia – są szerzej rozumiane niż treści kształcenia. Dotyczą treści

pozwalających nie tylko wpływać na osobowość uczącego się, lecz również zapewniać jego
aktywne uczestnictwo w procesie dydaktycznym. Wiąże się to z osiągnięciem możliwie
wielostronnego rozwoju sprawności umysłowych i fizycznych uczących się oraz
uzyskiwaniem przez nich określonych kwalifikacji.

Treści kształcenia zawodowego – obejmują: a) zbiór pojęć, twierdzeń, algorytmów

i teorii dotyczących rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturalnej i technicznej,
będącej przedmiotem poznania, b) zbiór przedmiotów, narzędzi i urządzeń warunkujących
proces pracy, c) układ czynności gwarantujących dochodzenie do umiejętności i nawyków
zawodowych, d) układ czynności warunkujących uczestnictwo w procesie pracy,
a szczególnie w procesie wytwarzania.

Program kształcenia – to termin używany w dwóch znaczeniach: a) jako podstawowy

dokument określający cele, zakres i układ treści kształcenia oraz metody realizacji danego
przedmiotu (niekiedy program kształcenia przedmiotu), precyzuje również wyniki kształcenia,
które powinni osiągnąć uczący się, b) jako nazwa ogółu programów kształcenia przedmiotów
ustalonych dla danego typu szkoły i kierunku kształcenia, przy czym w tym rozumieniu
częścią składową programu kształcenia są także założenia dydaktyczno-wychowawcze wraz
z programami kształcenia danej szkoły.

Metody nauczania – celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela

(instruktora) z uczącymi się, umożliwiający im opanowanie wiedzy wraz z umiejętnościami
posługiwania się nią w praktyce, a także rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych.

Metody uczenia się – sposób uczenia się rozumiany jako wszelka sekwencja zachowań

zamierzonych bądź mimowolnych, prowadząca do nabycia przez podmiot nowych
wiadomości, umiejętności, nawyków, a mówiąc najogólniej - doświadczeń.

Zasady nauczania (uczenia się) – to ogólne normy, kanony, reguły postępowania

dydaktycznego, których stosowanie umożliwia nauczycielowi (instruktorowi) zaznajamianie
uczących się z usystematyzowanymi treściami nauczania oraz kształtowanie postaw
zawodowych, które pozwoli na wdrożenie ich do samokształcenia.

Formy organizacyjne kształcenia zawodowego – są to rozwiązania stosowane

w procesie kształcenia zawodowego zdeterminowane: a) liczbą uczących się uczestniczących
w zajęciach, b) miejscem realizacji procesu, c) czasem prowadzenia zajęć dydaktycznych
oraz innymi uwarunkowaniami charakteryzującymi proces kształcenia.

Środki dydaktyczne – są to przedmioty, materiały i urządzenia, które dostarczając

uczącym się określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk
itd., ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka lekcyjna (lekcja) jest podstawową formą organizacyjną procesu kształcenia –

uczenia się w systemie klasowo-lekcyjnym, która umożliwia w ściśle określonym czasie
(45 minut) zrealizowanie wyodrębnionej części programu kształcenia lub realizując wcześniej
określone czynności procesu kształcenia osiągnięcie zamierzonego celu operacyjnego.

Jednostka lekcyjna to pewien logiczny ciąg zdarzeń (ogniw) - czynności, które następują

kolejno po sobie po to, aby osiągnąć planowany cel. Wyróżnia się różną liczbę ogniw.
Zależnie od typu lekcji najczęściej są to:

−

uświadomienie celów i zadań kształcenia,

−

wprowadzenie do nowego materiału kształcenia,

−

kierowanie procesem uogólniania nowego materiału,

−

utrwalenie i usystematyzowanie przyswojonego materiału,

−

kształtowanie umiejętności i nawyków i sprawdzenie stopnia zrozumienia nowego
materiału kształcenia,

−

powiązanie teorii z praktyką związane z powtórzeniem i uzmysłowieniem miejsca
i znaczenia wprowadzonego materiału,

−

kontrola i ocena stopnia realizacji planowanych celów lekcji.

Moduł kształcenia – jest wyodrębnioną częścią programu kształcenia, która doprowadza

uczących się do uzyskania określonych standardów kwalifikacji zawodowych (kompetencji).

Jednostka modułowa - stanowi wyodrębnioną część modułu kształcenia, zorientowaną

na kształtowanie u uczących się takiego zakresu wiadomości, umiejętności i postaw, który
warunkuje realizację logicznie powiązanych z sobą czynności zawodowych.

Modułowy program kształcenia – jest opisanym zbiorem jednostek modułowych

ukierunkowanych na osiągnięcie jasno sprecyzowanych celów kształcenia zgrupowanych
w moduły umiejętności poznawczych. Główną zaletą podziału programu kształcenia na
jednostki modułowe jest ich wymienność w przypadku dezaktualizacji treści oraz możliwość
stosowania jako niezależne „mini-kursy” dla różnych form kształcenia.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czym zajmuje się dydaktyka?

Co to jest system szkolny?

Wymień komponenty systemu szkolnego?

Jaka jest różnica pomiędzy uczeniem się a nauczaniem?

Jakie cechy różnicują nauczanie, uczenie się i kształcenie?

Jakie są rodzaje kształcenia ze względu na cele?

Co różni cele i treści kształcenia ogólnego i zawodowego?

Jakie znasz zasady projektowania programów kształcenia?

Czym są metody i zasady nauczania oraz środki dydaktyczne i jak je określisz osobie,
która pierwszy raz o nich słyszy?

10.

Czym różni się moduł od jednostki modułowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Znajdź podobieństwa i różnice pomiędzy systemem szkolnym a systemem dydaktycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej oraz przeglądnąć stronę www MEN,

przygotować diagram systemu szkolnego uzupełniając wymienione poniżej etapy
kształcenia:
system szkolny tworzą:

−

przedszkole od ......... roku życia,

−

szkoła ..................... 6 letnia,

−

................................ 3 letnie,

−

liceum .................... lub ............................. 3 letnie,

−

............................................. 4 letnie,

−

studia .................................. 3 letnie,

−

studia .................................. 2 letnie,

−

studia .................................. 3 letnie.

porównać otrzymane wyniki poszukiwań z wynikami kolegów z grupy i skorygować
ewentualne błędy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z połączeniem do Internetu,

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna (pozycja 10 i 11 z rozdziału 6).

Ćwiczenie 2

Określ podobieństwa i różnice pomiędzy różnymi rodzajami kształcenia i planowania

dydaktycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

uzupełnić określenia dotyczące kształcenia:

Cechy

charakterystyczne

Podobieństwa

do pozostałych

rodzajów kształcenia

Różnice w odniesieniu

do pozostałych

rodzajów kształcenia

kształcenie
ogólne

kształcenie
zawodowe

kształcenie
modułowe

wyniki przedstawić i omówić na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna.

Ćwiczenie 3

Wypisz charakterystyczne cechy różnych rodzajów celów i treści kształcenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

porównać poszczególne rodzaje celów kształcenia wskazując zależności pomiędzy nimi:

Cele kształcenia ogólnego

Cele kształcenia zawodowego

porównać poszczególne rodzaje treści kształcenia wskazując zależności pomiędzy nimi:

Treści kształcenia ogólnego

Treści kształcenia zawodowego

wyniki przedstawić i omówić na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna.

Ćwiczenie 4

Wyszukaj cechy wspólne i różne jednostki metodycznej i lekcyjnej oraz modułu

i jednostki modułowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

wypisać cechy wspólne i różne jednostki tematycznej (lekcji) i jednostki modułowej:

Moduł

Jednostka modułowa

Cechy wspólne

Cechy różne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia: dydaktyka,

dydaktyka ogólna,

dydaktyka szczegółowa,

metodyka nauczania?

podać charakterystyczne cechy systemu szkolnego?

wymienić i scharakteryzować komponenty systemu szkolnego?

uzasadnić współzależność uczenia się i nauczania?

scharakteryzować kształcenie podstawowe rodzaje kształcenia
zawodowego?

określić cele kształcenia ogólnego i zawodowego?

określić treści kształcenia ogólnego i zawodowego ze względu na cele?

wymienić zasady projektowania programów kształcenia?

podać różnice pomiędzy metodami, zasadami nauczania i środkami
dydaktycznymi?

10)

uzasadnić sposób wyróżniania modułów i jednostek modułowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Taksonomia i operacjonalizacja celów kształcenia

4.2.1.

Materiał nauczania

Rodzaje celów

Cele dydaktyczne są to sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowane, a zarazem

w miarę konkretne efekty kształcenia lub są to komunikaty wyrażające zamiary nauczyciela
(instruktora), jak powinni zmienić się uczący się, wymieniając główne rodzaje
opanowywanych wiadomości i umiejętności, uformowanych działań i postaw.

Poziom celu

Rodzaje celów

Podmioty

formułujące cel

Poziom I

(państwo)

Cele główne

Polityka oświatowa

państwa

Poziom II

(zarządzanie

oświatą)

Cele pośrednie

Instytucje zarządzające

oświatą na szczeblu

centralnym i terenowym,

Poziom III

Realizacja

(Cele

szczegółowe)

Szkoła – blok

tematyczny – przedmiot

Nauczyciel - uczący się

Rys. 1. Droga dochodzenia do ogólnych i szczegółowych celów dydaktycznych [11, s. 153]

Cele główne (ogólne), zwane też celami ostatecznymi, są rodzajem dążeń będących

projekcją wizji przyszłości. Wizję tę tworzą zasady demokracji oraz głęboka wiara
w możliwość zbudowania lepszego państwa i społeczeństwa. Cele główne (ogólne) dla
systemu oświaty wyznacza państwo mocą ustawy sejmowej (ustawa o systemie oświaty).

Cele pośrednie ustalane są przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i ministerstwa

branżowe (tzw. podstawy programowe) i koncentrują się na organizacji i sterowaniu
działaniami średnioterminowymi przypisanymi do określonego poziomu systemu edukacji.
Obejmują

one

zarówno

obszar

kształcenia

ogólnokształcącego,

jak

również

ogólnozawodowego i specjalistycznego. Przejście od celów głównych (ogólnych) do celów
pośrednich odbywa się z reguły na poziomie określonego typu szkoły. Cele główne (ogólne)
wyznaczają pewien obszar celom pośrednim, wskazują kierunki aktywności zawodowej i
umożliwiają łączenie teorii edukacyjnych z praktyką szkolną, która wymaga identyfikacji
zbiorów

wiadomości

i umiejętności

ogólnokształcących,

ogólnozawodowych

specjalistycznych.

Główne cele kształcenia

Cele kształcenia

ogólnego

Cele kształcenia
zawodowego

Cele kształcenia
pozaszkolnego

Ogólny cel

dydaktyczny 1

Ogólny cel

dydaktyczny 2

Ogólny cel

dydaktyczny 3

Cel szczegółowy 1

Cel szczegółowy 2

Cel szczegółowy 3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cele szczegółowe przypisuje się konkretnym przedmiotom szkolnym lub jednostkom

metodycznym (modułom) lub jednostkom tematycznym (jednostkom modułowym).
Odpowiadają one wiedzy i umiejętnościom zawartym w programach nauczania konkretnych
przedmiotów ogólnych i zawodowych. Cele te nie mogą być sprzeczne z celami ogólnymi
i pośrednimi.

Formułowanie operacyjnych celów zajęć dydaktycznych

Cel operacyjny jest zawsze celem właściwym, gdyż odnosi się do wybranej dyspozycji

psychicznej uczących się. Opisuje on zawsze zachowania końcowe, jakie uczący się ma
przejawiać po zakończeniu działań dydaktycznych w danym czasie, np. po zakończeniu
określonej lekcji.

Do podstawowych składników treści każdego celu operacyjnego należą:

opis zachowania końcowego, czyli opis tych cech zachowań uczących się, które
nauczyciel (instruktora) chce (zamierza) osiągnąć po zakończeniu działania,

warunki przejawiania zachowania końcowego, czyli rodzaje środków materialnych
(narzędzia, urządzenia ...), ograniczenia i wymogi dotyczące presji czasu wykonania,
zachowania rytmu dokładności, sposób przedstawienia informacji przez uczących się
(wytwór, zapis graficzny, symboliczny),

standardy osiągania zachowania końcowego, czyli poziom wprawy, jaki powinien
opanować uczący się (np. pojawienie się ..., dokładność ..., zgodność z normą ..., liczba
błędów, czas ..., szybkość ..., właściwa kolejność ...).

Przykład:

Uczący się sporządzi listę swoich mocnych stron (zachowanie końcowe) ułatwiających

mu uzyskanie pracy (warunki przejawiania zachowania końcowego) zgodnie z kompetencjami
wymaganymi w danym zawodzie – zakładzie pracy (standard),

Taksonomia celów nauczania (instrumentalnych) (tzw. taksonomia ABC)
Poziom wiadomości
A.

Zapamiętanie wiadomości – jest to gotowość uczących się do przypomnienia sobie
pewnych terminów, faktów, teorii i praw ...

Zrozumienie wiadomości – oznacza, że uczący się potrafi je przedstawić w innej formie:
wytłumaczyć, zinterpretować, znaleźć analogie ...

Poziom umiejętności
C.

Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych – oznacza, że uczący się umie
praktycznie posługiwać się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorców ...

Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych – oznacza, że uczący się opanował
umiejętność formułowania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego
zjawisk, formułowania planów działania ...

Taksonomia celów wychowania (kierunkowych)
Poziom działania
A.

Uczestnictwo w działaniu – polega na świadomym i uważnych odbieraniu określonego
rodzaju bodźców oraz wykonywaniu czynności odpowiadających przyjętej roli, jednak
bez wykazywania inicjatywy.

Podejmowanie działania – polega na samorzutnym rozpoczynaniu danego rodzaju
działania i wewnętrznym zaangażowaniu w wykonywanie danego rodzaju czynności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poziom postaw
C.

Nastawienie na działanie – polega na konsekwentnym wykonywaniu danego rodzaju
działania na skutek trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniego wartościowania jego
wyników.

System działań – polega na regulowaniu określonego typu działalności za pomocą
harmonijnie uporządkowanego zbioru zasad, postępowania, z którymi uczący się
identyfikuje się do tego stopnia, ze można uważać za cechy jego osobowości.

Dokładne sprecyzowanie treści celów operacyjnych umożliwia:
a)

projektowanie

działań

pedagogicznych

poziomie

sytuacji

dydaktyczno-

wychowawczych,

programowanie sekwencji sytuacji dydaktyczno-wychowawczych w obrębie danej formy
kształcenia (np. lekcji ...),

optymalizację doboru środków dydaktycznych i innych elementów obudowy
dydaktycznej poszczególnych sytuacji dydaktyczno-wychowawczych,

prowadzenie racjonalnej regulacji procesów uczenia się (kontrola bieżąca),

pełną i obiektywną ocenę końcowych rezultatów.

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co nazywamy celem dydaktycznym?

Jakie są różnice pomiędzy celami głównymi, pośrednimi i szczegółowymi?

Jak można hierarchicznie przedstawić zależności pomiędzy celami?

Jakie są podmioty (instytucje) formułujące poszczególne poziomy celów?

Co nazywamy celem operacyjnym i z jakich komponentów się składa?

Jakie są korzyści formułowania celów operacyjnych?

Jaka jest taksonomia celów nauczania?

Jaka jest taksonomia celów wychowania?

Jak formułuje się cele do poszczególnych kategorii taksonomicznych?

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij diagram pokazujący hierarchię celów dydaktycznych.

Rys. do ćwiczenia 1. Droga dochodzenia do ogólnych i szczegółowych celów dydaktycznych [11, s. 153]

................ cele kształcenia

Cele kształcenia ..................

Cele kształcenia ....................

Cele kształcenia ........................

........... cel dydaktyczny 1

............. cel dydaktyczny 2

................ cel dydaktyczny 3

Cel ......................... 1

Cel ......................... 2

Cel .......................... 3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

przerysować do zeszytu diagram i uzupełnić poszczególne poziomy celów,

porównać wyniki swoje z wynikami kolegów z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna.

Ćwiczenie 2

Stosując zasady formułowania celów operacyjnych według taksonomii ABC, uzupełnij

podane tabele dla dowolnie wybranego tematu szkolenia z zakresu eksploatowania
podstawowego sprzętu ratowniczo-gaśniczego.

Tabela 1 do ćwiczenia 2. Taksonomia celów nauczania [modyfikacja własna na podstawie 6, s. 13]

Zapamiętanie wiadomości

Zrozumienie wiadomości

Stosowanie wiadomości
w sytuacjach typowych

Stosowanie wiadomości
w sytuacjach
problemowych

Tabela 2 do ćwiczenia 2. Taksonomia celów wychowania [modyfikacja własna na podstawie 6, s. 15]

Uczestnictwo w działaniu

Podejmowanie działań

Nastawienie na działania

System działań

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

przerysować do zeszytu tabele i uzupełnić poszczególne poziomy celów operacyjnych,

zaprezentować i uzasadnić wyniki swojej pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Sformułuj cele operacyjne według taksonomii ABC dla tematu zajęć „Opracowanie

klasyfikacji sprzętu gaśniczego w oparciu o podręcznik i normy”. Wykorzystaj podany układ
celów.

Układ celów operacyjnych zajęć:
Operacyjne cele nauczania (instrumentalne):

Wiadomości:

1.1.

Wiadomości do zapamiętania

......................................................................................................................................
1.2.

Wiadomości do zrozumienia

............................................................................................................................................
2.

Umiejętności:

2.1.

Umiejętności stosowania wiadomości w sytuacjach typowych,

...........................................................................................................................................
2.2.

Umiejętności stosowania wiadomości w sytuacjach problemowych

...........................................................................................................................................

Operacyjne cele wychowania (kierunkowe)

Działania:

1.1.

Uczestnictwo w działaniu

..........................................................................................................................................
1.2.

Podejmowanie działań

..........................................................................................................................................
2.

Postawy:

2.1.

Nastawienie na działania

..........................................................................................................................................
2.2.

System działań

.........................................................................................................................................

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

wyprowadzić cele operacyjne do podanego tematu zajęć,

zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie celu dydaktycznego?

podać różnice pomiędzy celem głównym, pośrednim i szczegółowym?

hierarchicznie przedstawić zależności pomiędzy celami?

wymienić podmioty formułujące poszczególne poziomy celów
kształcenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zdefiniować cel operacyjny?

nazwać i uzasadnić znaczenie poszczególnych komponentów celu
operacyjnego?

podać korzyści wynikające z operacyjnego formułowania celów?

przedstawić taksonomię celów nauczania?

przedstawić taksonomię celów wychowania?

10)

sformułować cel operacyjny z dowolnej kategorii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Charakterystyka metod, zasad nauczania oraz środków
dydaktycznych

4.3.1.

Materiał nauczania

Metody nauczania

Metody nauczania to wypróbowane oraz celowo i systematycznie stosowane sposoby

pracy nauczyciela (instruktora) z uczącymi się, pozwalające na opanowanie wiedzy,
umiejętności oraz wywołanie korzystnych zmian w osobowości uczących się, a także
rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczących się.

Metody nauczania stosowane na określonym poziomie edukacyjnym należy dobierać

w zależności od szeregu czynników, np.:

−

wieku uczących się,

−

materiału i treści nauczania,

−

celów nauczania,

−

organizacji pracy nauczyciela (instruktora),

−

rodków dydaktycznych jakimi dysponuje i jakie może zastosować nauczyciel (instruktor)

w trakcie pracy z uczącymi się.
Dobierając metody nauczania należy pamiętać, że każda wymaga nieco innego

przygotowania (opracowania) materiału nauczania, a także każda z nich charakteryzuje się
określonymi czynnościami nauczyciela (instruktora) w trakcie pracy z uczącymi się.

Prawidłowo dobrane metody nauczania umożliwiają pełne zapoznanie uczących się

z nowym materiałem nauczania, zapewniają dobre utrwalenie zdobytych przez uczących się
wiadomości i umiejętności, a także umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania przez
uczących się wiadomości i umiejętności.

Dotychczas w pedagogice nie wypracowano jednolitego katalogu metod nauczania, jest to

spowodowane między innymi tym, że ciągle pojawiają się nowe metody, niektóre „stare”
przestają być użyteczne w ciągle zmieniającej się rzeczywistości.

Obecnie stosowany w opracowaniach pedagogicznych jest następujący podział metod

nauczania:

−

metody podające (informacyjne) – dominują: uczenie się przez przyswajanie i opisowe
składniki treściowe, należą do nich: wykład informacyjny, pogadanka, opowiadanie, opis,
prelekcja, odczyt, objaśnienie lub wyjaśnienie,

−

metody problemowe – uczenie się przez odkrywanie, składniki treściowe wyjaśniające,
do metod tych zalicza się: wykład problemowy, wykład konwersatoryjny, klasyczna
metoda problemowa, metody aktywizujące (metoda przypadków, metoda sytuacyjna,
inscenizacja, gry dydaktyczne (symulacyjne, decyzyjne, psychologiczne), dyskusja
dydaktyczna (związana z wykładem, okrągłego stołu, wielokrotna, burza mózgów,
panelowa, metaplan),

−

metody eksponujące – uczenie się przez przeżywanie, składniki treściowe oceniające,
należą do nich: wycieczka, inscenizacja, dialog, spotkanie, metoda sytuacyjna,
ekspozycja, sztuka teatralna, film,

−

metody praktyczne – uczenie się przez praktyczne działanie, składniki treściowe
normatywne, do metod tych zalicza się: pokaz, demonstracja, ćwiczenia, praca
laboratoryjna, praca szkoleniowo-produkcyjna, metoda projektów,

−

metody laboratoryjne – uczenie się przez sprawdzanie, składniki treściowe weryfikacyjne,
wyróżnia się tu: ćwiczenia laboratoryjne, dyskusję, metodę sytuacyjną, metodę
przypadków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

metody wielostronne – uczenie się przez wybieranie, składniki treściowe kompleksowe,
metody nauczania wynikają ze multimedialnej strategii dydaktycznej i wymienić można
tu: metodę pakietu multimedialnego, metodę podręcznika audiowizualnego, metodę zajęć
obudowanych.
Nauczanie przez przyswajanie polega na zapamiętywaniu i zrozumieniu treści nauczania

(wiadomości) podawanych przez nauczyciela (instruktora) w trakcie lekcji (zajęć kursowych).

Nauczanie z wykorzystaniem metod problemowych polega na rozwiązywaniu przez

uczących się określonych problemów związanych z zagadnieniami teoretycznymi
i praktycznymi. Problemem dydaktycznym nazywa się każdą trudność, którą uczący się
powinien pokonać w sytuacji wystąpienia braku niezbędnych wiadomości. W celu pokonania
występujących w zadaniu trudności uczący się musi samodzielnie odkryć, opanować nowe,
lub logicznie ze sobą powiązać oraz znaleźć relacje między opanowanymi już wiadomościami
i umiejętnościami.

Nauczanie przez przeżywanie umożliwia uczącym się kontakt z wartościami ukrytymi

w działach sztuki, w różnego rodzaju osiągnięciach naukowych, technicznych, społecznych
a także zachowaniach ludzi. Eksponujące metody nauczania są szczególnie przydatne do
realizacji treści humanistycznych.

Nauczanie przez działanie praktyczne polega takim dobieraniu przez nauczyciela

(instruktora) zadań i dydaktycznych środków nauczania, aby stwarzały one optymalne
(możliwie najlepsze) warunki praktycznego zastosowania posiadanej przez uczących się
wiedzy. Nauczanie takie ma na celu także doskonalenie różnorodnych umiejętności
i sprawności uczących się w trakcie rzeczywistych działań.

Nauczanie przez badanie (metody laboratoryjne) to odmiana nauczania problemowego

uzupełniona pracą w laboratorium. Uczący się w trakcie wykonywania ćwiczeń badają
określone zależności i weryfikują postawione hipotezy. Ćwiczenia laboratoryjne wykonuje się
także w przypadku, gdy wyznaczenie pewnych wielkości na drodze teoretycznej jest zbyt
trudne dla uczących się.

Wielostronne metody nauczania polegają na wykorzystywaniu w nauczaniu różnorodnych

ródeł informacji. Korzystanie z różnych źródeł jest uzależnione od potrzeb oraz możliwości

uczących się. Chodzi tu o dostępność samych źródeł informacji (dostęp do baz danych,
programów dydaktycznych, Internetu, filmów, programów telewizyjnych, czytelni, bibliotek
itp.), jak też o umiejętności uczących się w zakresie pozyskiwania informacji z określonych
zasobów, chodzi tu głównie o umiejętności związane z obsługą urządzeń technicznych
i oprogramowania

komputerowego

służących

gromadzenia,

przechowywania,

wyszukiwania i odczytywania informacji. Zadaniem nauczyciela (instruktora) jest
zapewnienie uczącym się dostępu do różnorodnych źródeł informacji oraz zapewnienia
technicznych możliwości ich wykorzystania. Niezbędne jest zatem dysponowanie przez niego
odpowiednimi technicznymi środkami nauczania, nośnikami informacji a także materiałami
dydaktycznymi.

Charakterystyka wybranych metod nauczania

Wykład jest metodą nauczania polegającą na bezpośrednim przekazywaniu wiadomości

określonym odbiorcom. Metodę tą stosuje się zazwyczaj w gimnazjum, szkołach średnich
oraz w kształceniu na wyższych uczelniach oraz podczas różnego rodzaju szkoleń osób
dorosłych. Aktywne uczestnictwo w wykładzie wymaga od słuchaczy znacznej dojrzałości
umysłowej (niezbędne jest skupienie uwagi i rozwinięte myślenie).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyróżnia się następujące typy wykładu:

−

konwencjonalny,

−

problemowy,

−

konwersatoryjny,

−

kursowy,

−

monograficzny.
Należy także pamiętać, że aktywność słuchaczy wykładu uzależniona jest nie tylko od

przedstawianych w czasie jego trwania treści, ale także od umiejętnego stosowania przez
wykładowcę różnorodnych środków dydaktycznych, które mogą aktywizować słuchaczy
i pobudzać ich do wzmożonego zapamiętywania prezentowanych treści.

Pogadanka jest rozmową nauczyciela (instruktora) z uczącymi się. Różni się jednak od

zwykłej rozmowy prowadzonej przez ludzi tym, że w zwykłej rozmowie nie wiemy jaka
będzie odpowiedź na nasze pytanie. Podczas prowadzenia pogadanki natomiast prowadzący
zajęcia zna (przynajmniej powinien znać) odpowiedź na zadawane uczącemu się pytania.
Pogadanka jest skuteczną metodą nauczania, gdy jest prowadzona jak zwykła codzienna
rozmowa, w której nauczyciel (instruktor) nie występuje jako permanentny egzaminator, lecz
jako współrozmówca wprowadzający uczących się w świat poznania wyzwalając ich własną
ciekawość i odpowiadając na ich pytania.

Należy jednak pamiętać, że stosując tą metodę bardzo łatwo można odejść od

zasadniczego tematu, jak również przekroczyć postawiony sobie limit czasu przeznaczony
w zajęciach na pogadankę.

Wyróżnia się trzy zastosowania pogadanki w zależności od roli dydaktycznej jaką spełnia

w trakcie zajęć i są to: pogadanka wstępna, pogadanka przedstawiająca nowe treści oraz
pogadanka utrwalająca wiadomości.

Celem pogadanki wstępnej jest przygotowanie uczących się do pracy na lekcji (zajęciach

kursowych). Po pierwsze jej celem wytworzenie u uczących się nastawienia (gotowości) do
poznawania nowych treści i aktualizacji doświadczeń uczących się związanych z tematem
lekcji.

Pogadanka przedstawiająca nowe informacje ma na celu takie zaktywizowanie uczących

się aby nowe, przekazywane im treści, zostały przez wszystkich uczących się powiązane
z własnym doświadczeniem, zrozumiane i zapamiętane.

Celem pogadanki utrwalającej jest dochodzenie uczących się do szerszych uogólnień

przez zestawienie ze sobą szerszego zakresu faktów i uogólnień, a polega na operowaniu
materiałem przyswojonym przez uczących się na uprzednich lekcjach i skonfrontowaniu go
i zintegrowaniu z wiadomościami świeżo poznanymi.

W trakcie dyskusji następuje wymiana zdań między nauczycielem (instruktorem),

a uczącymi się, bądź tylko pomiędzy uczącymi się. Rzeczywistą dyskusję cechuje odmienność
poglądów z próbą znalezienia stanowiska nadającego się do przyjęcia przez wszystkich jej
uczestników.

Metoda ta wymaga od uczestników dużej dojrzałości psychicznej i intelektualnej

przejawiającej się w samodzielnym poszukiwaniu informacji, formułowaniu zagadnień,
interpretacji argumentów. Może być ukierunkowana na rozwiązywanie zarówno problemów
teoretycznych jak i praktycznych a także na kształtowanie przekonań.

Wyróżnia się wiele podziałów i rodzajów dyskusji, niektóre z nich to:

−

dyskusja panelowa,

−

dyskusja wielokrotna,

−

dyskusja okrągłego stołu,

−

dyskusja zwana burzą mózgów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metoda projektów charakteryzuje się tym, że uczący się zaangażowani są w realizację

określonego zadania od momentu jego rozpoczęcia do chwili zakończenia i oceny. W trakcie
jego realizacji uaktywniają się umiejętności samodzielnego planowania i podejmowania
odpowiedzialnych decyzji. Ważne jest także określenie umiejętności, które mają nabyć bądź
rozwinąć uczący się biorący udział w realizacji projektu. Podział i realizacja zadań wśród
uczących się, wynikających z tematu projektu ma duże walory wychowawcze, sprzyja
rozwojowi odpowiedzialności za powierzone zadania, rozwija osobowość uczących się
w wyniku współpracy pomiędzy członkami grupy. Ma także duże walory w zakresie rozwoju
umiejętności umysłowych uczących się związanych między innymi z podziałem
i planowaniem pracy, a także umiejętności praktycznych związanych z wykonywaniem
określonych czynności, a także socjalizacji związanej z umiejętnością pracy w grupie
i współpracy z jej członkami.

Projektem można nazwać każde zadanie, które mogą wykonać uczący się. Inaczej

mówiąc jest to zamierzone i zaplanowane działanie zgodne z przyjętą strategią postępowania.
Wykonać projekt tzn. zrealizować pomysł.

Projekt może zawierać zarówno rozwiązanie teoretyczne, jak i praktyczne wykonanie, np.

modelu lub urządzenia. W każdym przypadku efektem końcowym projektu powinien być
pisemny raport będący opisem wszystkich czynności wykonanych od rozpoczęcia jego
realizacji, aż do zakończenia. Raport taki winien składać się z następujących części:

−

temat projektu,

−

lista uczących się biorących udział w realizacji projektu,

−

wybór rozwiązania i jego uzasadnienie,

−

obliczenia (jeśli są niezbędne),

−

opis badań laboratoryjnych (jeśli występowały w trakcie realizacji projektu),

−

opis modelu lub urządzenia, które było przedmiotem projektu razem z rysunkami
złożeniowymi i wykonawczymi,

−

opis sposobu (technologii) wykonania przedmiotu będącego tematem projektu,

−

spis treści,

−

spis literatury niezbędnej do realizacji zadań występujących w projekcie.
Po zakończeniu realizacji projektów następuje ich prezentacja i ocena. Prezentacja

odbywa się przed całą grupą, a mogą ją wykonywać zespoły lub reprezentujący je członkowie
zespołu. Omawiane są wówczas sposoby rozwiązywania problemów wynikających z tematu
projektu oraz przedstawiana i oceniana wartość każdego projektu. Ocenie podlegają
umiejętności związane z formułowaniem tematu projektu oraz z jego przebiegiem (zbieranie
i opracowanie materiałów teoretycznych, wykonane obliczenia, badania itp.), wykonaniem
raportu (treści merytoryczne w nim zawarte, sposób przedstawienia wyników, wykonany
model, estetyka wykonania), sposób prezentacji gotowego projektu, przebieg pracy w grupie.

Przebieg zajęć realizowanych metodą projektów składa się z następujących faz:

−

określenie problemu,

−

realizacja projektów przez zespoły lub pojedynczych uczących się (zależnie od przyjętej
formy i obszerności projektu),

−

prezentacja gotowych projektów.

Klasyczna metoda problemowa sprowadza się do kierowania przez prowadzącego

zajęcia procesem rozwiązywania problemu, wywołanego wcześniej w trakcie sytuacji
problemowej. Czynności związane z przebiegiem procesu dydaktycznego powinny być tak
przemyślane i zorganizowane, aby w trakcie zajęć prowadzonych tą metodą nauczania
wystąpiła zdecydowana przewaga uczenia się w stosunku do nauczania. W toku tak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prowadzonych zajęć należy zwrócić uwagę na pewien specyficzny układ następujących po
sobie ogniw, do których należą:

−

wytworzenie sytuacji problemowej przez osobę prowadzącą zajęcia,

−

sprecyzowanie i sformułowanie przez nauczyciela (instruktora), razem z uczącymi się
w formie problemu lub problemów tematu zajęć,

−

zgłaszanie przez uczących się propozycji rozwiązania problemu lub problemów,

−

próba teoretycznej lub praktycznej weryfikacji zgłoszonych rozwiązań problemu lub
problemów,

−

przyjęcie najlepszego rozwiązania,

−

usystematyzowanie wiedzy wynikającej z rozwiązania problemu.
Najtrudniejszym zadaniem, z którym musi poradzić sobie nauczyciel (instruktor)

w trakcie prowadzonych zajęć klasyczną metodą problemową jest wytworzenie odpowiedniej
sytuacji problemowej i nastawienie uczących się na jej rozwiązanie. Sytuacja problemowa
może wystąpić gdy: zostanie wykazana niezgodność między przyjętymi prawami naukowymi
a faktami, konieczne będzie wykonanie jakiejś rzeczy, czy czynności w sytuacji braku danych
konstrukcyjnych lub braku niektórych narzędzi czy materiałów oraz występuje rozbieżność
między posiadaną przez uczącego się wiedzą, a wiadomościami niezbędnymi do
prawidłowego rozwiązania zadania.

Metoda laboratoryjna sprowadza się do prowadzenia przez uczących się różnego

rodzaju

doświadczeń,

zazwyczaj

specjalnie do tego celu zorganizowanych

i przeznaczonych salach laboratoryjnych. Polega na stworzeniu warunków niezbędnych do
wywołania określonych zjawisk czy procesów, a następnie zbadania (opisania) i przebiegu,
przyczyn lub skutków. Metodę tą wykorzystuje się w procesach dydaktycznych w przypadku,
gdy zadaniem uczących się jest zweryfikowanie poznanych wcześniej teoretycznie praw,
zasad czy twierdzeń lub, gdy uczący się wskutek przeprowadzonych działań mają
samodzielnie dojść do określonej wiedzy.

Należy pamiętać o dostosowaniu trudności zadań do możliwości uczących się, a także

o stopniowym zwiększaniu trudności i ich samodzielności podczas wykonywanych
doświadczeń według ściśle określonych czynności zapisanych w instrukcjach do
poszczególnych ćwiczeń. Przebieg zajęć metodą laboratoryjną powinien obejmować
następujące etapy:

−

analiza sytuacji i określenie problemów badawczych,

−

czynności przygotowawcze niezbędne do sprawnego i prawidłowego przeprowadzenia
ć

wiczenia: podział uczących się na grupy i przydzielenie ich do stanowisk badawczych,

wstępne przygotowanie stanowisk w niezbędne narzędzia, przyrządy i materiały,

−

uczący się prowadzą doświadczenia postępując według instrukcji stanowiskowej,
a uzyskane wyniki zapisywane są w zeszytach, lub na specjalnie do tego celu
przygotowanych kartach ćwiczeń zawierających odpowiednie tabele,

−

uczący się demontują stanowisko doświadczalne, a w oparciu o uzyskane wyniki
wyprowadzają wnioski i uogólnienia.

Zasady nauczania

Zasadami nauczania nazywa się normy postępowania dydaktycznego. Ich stosowanie

i przestrzeganie przez nauczyciela (instruktora) pozwala na poznanie przez uczących się
podstaw usystematyzowanej wiedzy, a także rozwijać ich zainteresowania, zdolności
poznawcze oraz wdrażać do samokształcenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pedagogice występuje wiele nieznacznie różnorodnych się od siebie klasyfikacji zasad

nauczania. Do najczęściej powtarzających i najbardziej przydatnych w szkoleniach
przeciwpożarowych wydają się być opisane poniżej zasady.

Zasada poglądowości mówi, że nauczanie powinno być realizowane w powiązaniu

z rzeczywistością i jednoczesnym oddziaływaniem na nią. Inaczej mówiąc należy uczącym się
dostarczać odpowiednie fakty, niezbędne do prawidłowego rozumienia otaczającego świata,
czyli połączenie słów z odpowiadającymi im przedmiotami czy zjawiskami. Opowiadając
o nich winno się jednocześnie je prezentować w postaci przykładowych działań, naturalnych
eksponatów, modeli, zdjęć czy rysunków. Stosowanie tej zasady pozwala na usunięcie
z procesu nauczania nadmiernego werbalizmu i zastępowania czynności, przedmiotów,
czy zjawisk przez oznaczające je, ale często niezrozumiałe dla uczących się słowa. Może mieć
to szczególne znaczenie w prowadzeniu zajęć z ochrony przeciwpożarowej, ze względu na
specyfikę zjawisk, sprzętu, a także specjalistycznego słownictwa związanego z ochroną
przeciwpożarową. Wykorzystując tą zasadę można wytworzyć skojarzenia konkretnych
rzeczy z pojęciami, bądź pojęć i rzeczami. Im więcej różnorodnych bodźców uczestniczy
w poznawaniu rzeczywistości w oparciu o obserwację, myślenie i praktyczne działanie, na
drodze od konkretu do abstrakcji i od abstrakcji do konkretu tym pełniej realizowana jest
zasada poglądowości.

Zasada przystępności w nauczaniu czyli stopniowania trudności zaleca dostosowanie

przez nauczyciela (instruktora) zarówno treści nauczania jak i tempo ich przekazywania
uczącym się pod względem ilościowym i jakościowym do ich możliwości psychofizycznych.
Zasada ta głosi, aby w trakcie nauczania przechodzić od tego co jest uczącym się bliskie
(dobrze znane) do tego co dalsze (mniej znane), od tego co jest dla niego łatwe, do tego co jest
trudne, od tego co jest znane (np. z najbliższego otoczenia) do tego co dalekie (do tego co nie
występuje w najbliższym otoczeniu uczących się).

Nauczyciel (instruktor) powinien poszukiwać takich sposobów nawiązania kontaktu

z uczącymi się oraz dobrać takie metody nauczania oraz środki dydaktyczne, aby jak najlepiej
odpowiadały możliwościom intelektualnym uczących się, a więc poziomowi rozwoju
umysłowego, społeczno-moralnego, a także fizycznego.

Należy także pamiętać, że stawianie uczącym się wymagań, których nie mogą

zrealizować zniechęca ich do pracy, a także podważa wiarę we własne siły i niszczy
pozytywną motywację do uczenia się. Natomiast wymagania zbyt niskie nie mobilizują dzieci
do możliwego wysiłku.

Zasada łączenia teorii z praktyką zaleca harmonijne łączenie wiedzy teoretycznej

z praktycznymi umiejętnościami np. znajomości warunków składowania materiałów
łatwozapalnych i trujących z umiejętnościami wyboru pomieszczenia i dostosowania jego
infrastruktury technicznej do przechowywania takich materiałów.

Podstawę tej zasady stanowi wiedza o tej stronie procesu kształcenia, która odnosi się do

związku między poznawaniem rzeczywistości, czego efektem jest teoria, a jej zmienianiem,
czyli praktyką. W zakres teorii wchodzą twierdzenia wyjaśniające określoną dziedzinę
rzeczywistości oraz sposoby jej przekształcania, praktyka natomiast to materialna działalność
ludzi przekształcających otoczenie stosownie do ich potrzeb. Teoria daje poznanie rzeczy
i zjawisk, w tym przypadku związanych z ochroną przeciwpożarową, praktyka zaś uczy
skutecznego działania w zakresie zapobiegania sytuacjom zagrażającym ludziom, środowisku
i mieniu, poprzez zastosowanie rozwiązań prawnych i technicznych z tego zakresu.

A zatem zasada wiązania teorii z praktyką mówi, że wiedza teoretyczna jest podstawą

każdego działania praktycznego lub też inaczej, że praktyka jest sprawdzianem wiedzy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

teoretycznej. Każda czynność praktyczna uczącego się musi mieć wartości kształcące, musi
umożliwiać działanie elastyczne dostosowane do zmiennych warunków.

Zasada trwałości wiedzy. Prawidłowo zrealizowane nauczanie – uczenie się powinno

pozwolić na przywołanie nabytej wiedzy i umiejętności w różnorodnych sytuacjach. Istotne
w procesie nauczania jest nie tylko rozumowe opanowanie materiału (zrozumienie go),
ale także możliwość emocjonalnego i intelektualnego przeżycia go. Utrwalanie wiadomości
może następować w drodze mechanicznego, wielokrotnego jej powtarzania aż do możliwości
dosłownego odtwarzania, lub też w drodze logicznego wiązania określonych porcji wiedzy,
co pozwala na odtworzenie jej poprzez odpowiednie rozumowanie.

Zasada operatywności wiedzy. Działania dydaktyczne nauczyciela (instruktora

prowadzącego kurs) stosującego tę zasadę sprowadzają się do aranżowania takich sytuacji,
w których uczący się będzie zmuszony do samodzielnego myślenia i samodzielnego
podejmowania działań. Wiedza operatywna to taka, którą można posługiwać się w różnych
miejscach i różnorodnych nowych sytuacjach będących wynikiem oddziaływań różnych
czynników sprawczych. Wiedza ta powinna być wykorzystywana w sposób świadomy
i zaplanowany. Wymaga to od uczących się dużej samodzielności myślenia i działania, dzięki
temu dostrzegają oni i samodzielnie formułują rozwiązania określonych problemów, a wiedza
staje się operatywną.

Wiedza o przepisach przeciwpożarowych staje się operatywna, dopiero podczas

określania wymagań przeciwpożarowych koniecznych w określonej rzeczywistości, np. dla
organizatorów targów samochodowych.

Pojęcie, funkcje i rodzaje środków dydaktycznych

Technicznymi środkami dydaktycznymi nazywa się wszelkie przedmioty materialne

umożliwiające wzbogacenie i usprawnienie procesu nauczania – uczenia się i uzyskanie
optymalnych osiągnięć szkolnych. Są to wszelkie przedmioty materialne oddziałujące na
zmysły uczących się (na zmysł wzroku, słuchu, dotyku itp.), a także umożliwiają działania
motoryczno-manipulacyjne pozwalając na sprawdzenie teorii, a także nabycie bądź
doskonalenie umiejętności i nawyków manualnych. Odpowiednio dobrane i zastosowane
ś

rodki dydaktyczne ułatwiają pośrednie i bezpośrednie poznawanie otaczającego świata.

W zasadzie każdy proces nauczania wymaga przygotowania określonych środków, które

z jednej strony wspierają prace nauczyciela (instruktora), a z drugiej uatrakcyjniają i ułatwiają
uczenie się.

Istnieje wiele typologii dotyczących funkcji technicznych środków dydaktycznych.

Według Władysława Okonia [10] właściwe stosowanie dobrze dobranych środków
dydaktycznych służy:

−

upoglądowieniu procesu kształcenia, tj. rozszerzeniu formy zasięgu kontaktów uczących
się z rzeczywistością,

−

ułatwieniu procesów myślowych,

−

pomocy w wykonywaniu przez uczących się ćwiczeń i zdobywaniu i rozwijaniu
sprawności w praktycznym działaniu,

−

eksponowaniu materiałów wywołujących przeżycia uczących się.
Czesław Kupisiewicz [7] uważa, że środki dydaktyczne w procesie nauczania spełniają

następujące funkcje:

−

ułatwiają poznawanie uczącym się określonych rzeczy, zjawisk i procesów poprzez ich
reprezentowanie lub pośredniczenie między nimi a uczącymi się,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wspomagają myślenie uczących się, ułatwiając analizę, syntezę i porównywanie
poznawanych rzeczy i zjawisk oraz formułowanie dotyczących ich uogólnień, w tym
pojęć będących podstawowym składnikiem otaczającej nas rzeczywistości,

−

uzupełniają lub nawet zastępują czynności dydaktyczne nauczyciela (instruktora), np.
w postaci filmów wideo, edukacyjnych programów komputerowych itp.
Wyróżnia się także podstawowe funkcje technicznych środków dydaktycznych, do

których należą:

−

funkcja motywacyjna – realna rzeczywistość silnie oddziałując na człowieka, a zatem
upoglądowiony przekaz przykuwa uwagę odbiorcy, w przeciwieństwie do przekazu
czysto słownego, z którego słuchacz łatwo może się „wyłączyć”, obrazy i dźwięki
dostarczane przez środki dydaktyczne mogą przedstawiać rzeczywistość w różnorodny,
bogaty i atrakcyjny dla odbiorcy sposób, powstają dzięki temu pozytywne motywy takie
jak: zaciekawienie, zadowolenie oraz chęć i gotowość uczenia się,

−

funkcja poznawcza – odpowiednio dobrane i umiejętnie stosowane środki dydaktyczne
umożliwiają na rozwiązywanie różnorodnych problemów,

−

funkcja wartościowania – związane jest to ze stwarzaniem warunków do wywoływania
emocji u uczących się,

−

funkcja wdrożeniowa – środki nauczania mogą dostarczyć wzorów działania i instruktażu
wzrokowego, instruktaż wzrokowy może być prowadzony, np. za pomocą filmu,
sekwencji

wideo

zawartych

multimedialnych

programach

dydaktycznych

indywidualizując w ten sposób procesy nauczania – uczenia się i dostosowując ich tempo
do indywidualnych możliwości uczących się, a to z kolei może przyczynić się do
szybszego opanowania określonych wiadomości i czynności uczących się,

−

funkcja wychowawcza – dzięki tworzeniu warunków do weryfikowania poznanych pojęć,
myśli i poglądów środki wzrokowo-słuchowe rozwijają spostrzegawczość, wyobraźnię,
wrażliwość, poczucia estetyczne, a także kształtują postawy moralne.
Dobrze dobrane i właściwie zastosowane w procesie dydaktycznym środki dydaktyczne

służą efektywniejszemu zaznajamianiu się uczących się z nowym materiałem nauczania,
utrwalaniu, a także kontroli i ocenie stopnia opanowania nowych wiadomości i umiejętności,
rozwijaniu zdolności poznawczych, ich uczuć oraz woli uczących się. Przyczyniają się też
do prawidłowego stosowania zdobytych wiadomości i umiejętności w praktyce.

rodki dydaktyczne dzieli się na proste i złożone.

Do środków prostych zalicza się:

−

rodki słowne, są to podręczniki i inne środki drukowane,

−

rodki wizualne w postaci map, wykresów, tablic, modeli i oryginalnych przedmiotów.

Do środków złożonych zalicza się:

−

rodki słuchowe – pozwalają na przekazywanie dźwięków, za pomocą radia,

magnetofonu, odtwarzaczy płyt kompaktowych, odtwarzaczy MP3, itp.,

−

mechaniczne środki wzrokowe – pozwalające na przedstawianie obrazów za pomocą
urządzeń technicznych takich jak: teleskop, mikroskop, rzutnik pisma, wizualizer, aparat
fotograficzny, oscyloskop itp.,

−

rodki wzrokowo-słuchowe (audiowizualne) – umożliwiają jednoczesne odtwarzanie

obrazu i dźwięku, np. film, telewizja.
Przyjmując za kryterium łączne, lub oddzielne występowanie obrazu i dźwięku

techniczne środki dydaktyczne dzieli się na:

−

rodki słuchowe – należą do nich audycje radiowe, dawniej nagrania na płytach

gramofonowych i taśmach magnetofonowych, dziś głównie na płytach kompaktowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rodki wizualne – film niemy, fotografie, przeźrocza, foliogramy, przedmioty naturalne,

maszyny, narzędzia, preparaty, modele, obrazy ruchome i nieruchome, ilustracje barwne
i czarno-białe, schematy, symbole, diagramy, wykresy itp.,

−

rodki wzrokowo-słuchowe (audiowizualne) – łączące obraz z dźwiękiem, należą do nich

film udźwiękowiony, nagrania telewizyjne razem projektorami i aparatami służącymi do
ich projekcji i ich odtwarzania, np. magnetowidy, odtwarzacze DVD, projektory filmowe,

−

rodki częściowo automatyzujące proces nauczania – uczenia się – należą do nich

komputerowe

maszyny dydaktyczne, symulatory, komputery z odpowiednim

oprogramowaniem itp.
Kolejną klasyfikacją środków dydaktycznych jest podział ze względu na adresata.

Wyróżnić tu można:

−

rodki będące na wyposażeniu uczącego się,

−

rodki, w które wyposażony jest nauczyciel (instruktor),

−

rodki stanowiące wyposażenie środowiska dydaktycznego (pracownie, laboratoria,

boiska sportowe, ogródki),

−

rodki stanowiące wyposażenie środowiska technicznego: foliogramy, przeźrocza,

audycje telewizyjne i radiowe, nagrane taśmy wideo, filmy, komputery, dydaktyczne
programy multimedialne, testy elektroniczne, odtwarzacze DVD, płyty CD i DVD
z dydaktycznymi nagraniami audio i wideo, symulatory itp.
Oprócz wymienionych podziałów znany jest jeszcze podział oparty na zasadzie „od

prostego do złożonego i abstrakcyjnego”. W myśl tej zasady wyróżnia się następujące rodzaje
ś

rodków dydaktycznych:

−

przedmioty oryginalne eksponowane w warunkach naturalnych – np. przedstawianie
i omawianie w trakcie wycieczki do jednostki straży pożarnej samochodu strażackiego,
jego wyposażenia, przeznaczenia tego wyposażenia oraz możliwości bojowych sprzętu,

−

przedmioty oryginalne umieszczone w warunkach sztucznych – np. przedstawianie
i omawianie w trakcie wycieczki, np. do muzeum sprzętu pożarniczego, przedstawienie
i omówienie w sali wykładowej sprzętu gaśniczego nie będącego jej wyposażeniem, np.
pompa pływająca, armatura pożarnicza itp.,

−

modele zastępujące przedmioty oryginalne – np. modele gaśnic umożliwiające
przedstawienie ich budowy wewnętrznej, zasady działania i przeznaczenia,

−

symbole – np. operowanie w trakcie szkolenia przeciwpożarowego przez prelegenta
symbolami przedstawiającymi określone rodzaje środków gaśniczych,

−

podręczniki.

Uwagi metodyczne do stosowania środków dydaktycznych

rodki dydaktyczne tylko wtedy mogą spełniać swoje zadania dydaktyczne w trakcie

procesu nauczania – uczenia się, gdy występują w ścisłym związku z pozostałymi składnikami
tego procesu, takimi jak: cele kształcenia (cele lekcji, kursu, czy szkolenia), metody nauczania
oraz zasady nauczania. Należy także dokładnie określić cele jakie mają te środki spełnić,
pamiętając, że dobrze dobrane środki dydaktyczne uatrakcyjniają sam proces dydaktyczny,
wzmacniają i przyspieszają przyswajanie wiadomości i nabywanie określonych umiejętności
przez uczących się, z drugiej jednak strony źle dobrane środki dydaktyczne są czynnikiem
zakłócającym przebieg nauczania uczenia się.

rodki dydaktyczne są pomocne w następujących przypadkach:

−

zaznajamiania uczących się z nowym materiałem,

−

kształtowania pozytywnych nawyków uczenia się,

−

przyśpieszania pracy dydaktycznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kształcenia dorosłych,

−

kontroli i oceny wyników nauczania.

Prawidłowe stosowanie odpowiednio dobranych środków dydaktycznych przyczynia się do:

−

zwiększenia skuteczności nauczania,

−

zwiększenia stopnia zrozumienia realizowanego na lekcji tematu,

−

znacznie zmniejsza ryzyko nieporozumień przy przekazywaniu wiedzy,

−

oszczędza czas poprzez zwiększenie tempa uczenia się,

−

zwiększa zakres przyswojonej wiedzy.
Obecnie, jako uniwersalny środek dydaktyczny, wymienia się komputer z odpowiednim

oprogramowaniem. Służy jako środek do symulacji przebiegu określonych zjawisk,
analizowania ich przyczyn i skutków, przetwarzania informacji, a także sprawdzania
osiągnięć uczących się.

Jedną z zasadniczych decyzji, jaką musi podjąć nauczyciel (instruktor) planujący proces

dydaktyczny w oparciu o wybraną metodę, bądź metody nauczania jest wybór technicznych
ś

rodków dydaktycznych usprawniających i przyśpieszających osiągnięcie założonych celów

nauczania – uczenia się.

Mając na uwadze, że środki dydaktyczne w procesie nauczania – uczenia się pełnią

wszechstronną rolę można przyjąć, że przy ich doborze należy wziąć pod uwagę:

−

treści nauczania,

−

cele nauczania,

−

metody nauczania,

−

wiek uczących się,

−

liczebność grupy uczących się,

−

wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne,

−

infrastrukturę szkoły,

−

umiejętności prowadzącego zajęcia w zakresie obsługi sprzętu wspomagającego proces
nauczania.
Wymienione kryteria doboru technicznych środków dydaktycznych nie wyczerpują

całkowicie tej listy. Pierwsze cztery można uznać za kryteria główne, pozostałe są może mniej
ważne, ale także i one mogą w istotny sposób wpłynąć na zaplanowany proces dydaktyczny.
Ponadto każda osoba planująca proces nauczania – uczenia się może natknąć się na jeszcze
inne trudności i ograniczenia wpływające na dobór środków dydaktycznych.

Każdy środek dydaktyczny wnosi pewien wkład do procesu nauczania – uczenia się.

Każdy z nich oddziałuje pewnymi bodźcami na uczących się, wymagając jednocześnie od
nich określonych reakcji i działań. Należy jednak pamiętać, że żaden z dydaktycznych
ś

rodków nauczania nie jest uniwersalnym „narzędziem” służącym do przekazywania wiedzy

i kształtującym określone umiejętności i nawyki u wszystkich uczących się w jednakowym
stopniu. śaden środek dydaktyczny nie sprawdza się też w każdej sytuacji i każdych
warunkach dydaktycznych, muszą się one wzajemnie wspierać i uzupełniać.

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czym są metody nauczania?

Jaką znasz klasyfikację metod nauczania i czym charakteryzują się poszczególne grupy
metod?

Co rozumiemy pod pojęciem zasady nauczania?

Jakie znasz przykłady wyjaśniające, czym należy kierować się w trakcie wyboru metod
nauczania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie są kolejne kroki postępowania w metodzie projektów i jakie jest ich znaczenie?

Jak myślisz, dlaczego chętnie stosowaną metodą nauczania jaką jest wykład?

Jakie cechy różnicują zasadę operatywności wiedzy i zasadę trwałości wiedzy?

W jaki sposób wyjaśnisz osobie nie znającej tematu, jaki rodzaj bodźców generują
wzrokowe środki dydaktyczne i za pomocą jakiego zmysłu odbiera je człowiek?

W jakim celu stosuje się środki dydaktyczne?

10.

Czy istnieje całkowita dowolność przy doborze środków dydaktycznych do konkretnego
tematu zajęć i sytuacji dydaktycznej?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaproponuj przebieg zajęć dotyczących wybranego tematu, np. „Wyjaśnienie wpływu

poszczególnych rodzajów instalacji na bezpieczeństwo pożarowe budynków” z jednostki
modułowej 315[02].01.05, wykorzystując metodę projektów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

scharakteryzować metodę projektów:

−

..........................................................................................................................................

−

..........................................................................................................................................
(...)

−

..........................................................................................................................................

określić poszczególne fazy występujące w metodzie projektów w odniesieniu do tematu
projektowanych zajęć:

−

.........................................................................................................................................

−

.........................................................................................................................................
(...)

−

.........................................................................................................................................

wykonać arkusz oceny projektu

(...)

zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna (np. pozycja 11 z rozdziału 5).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Porównaj zasadę łączenia teorii z praktyką i zasadę operatywności wiedzy, a następnie

wpisz ich cechy wspólne i różne.

Zasada łączenia teorii z praktyką

Zasada operatywności wiedzy

Cechy wspólne

Cechy różnicujące

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

wypisać cechy wspólne i różne zasady łączenia teorii z praktyką i zasady operatywności
wiedzy,

zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna.

Ćwiczenie 3

Zaproponuj przebieg zajęć dotyczących dowolnego tematu z zakresu ochrony

przeciwpożarowej z wykorzystaniem jednej z metod podających. Podaj dokładny przebieg
zajęć i podaj techniczne środki dydaktyczne, które należy wykorzystać w trakcie realizacji
tego tematu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

podać temat zajęć z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

podać cechy charakterystyczne metod podających,

podać wybraną metodę nauczania z grupy metod podających i uzasadnić swój wybór
w odniesieniu do zaproponowanego tematu zajęć,

podać techniczne środki dydaktyczne niezbędne do prawidłowej realizacji zajęć
z uwzględnieniem wybranego tematu zajęć i uzasadnić swój wybór,

opisać przebieg zajęć,

zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna,

−

modułowy program nauczania dla zawodu Technik pożarnictwa 315[02].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować i wyjaśnić pojęcie: metody nauczania?

podać klasyfikację metod nauczania i scharakteryzować poszczególne
ich grupy?

zdefiniować i wyjaśnić pojęcie zasady nauczania?

podać czym należy się kierować przy wyborze metod nauczania?

uzasadnić główne zalety metody projektów i jej przewagę względem
innych metod nauczania?

scharakteryzować wykład, podać rodzaje tej metody oraz podać różnice
występujące między różnymi rodzajami wykładu?

opisać zasadę operatywności wiedzy i zasadę trwałości wiedzy, czy
potrafisz odnaleźć podobieństwa i różnice między nimi?

scharakteryzować wzrokowe środki dydaktyczne i podać co najmniej
10 przykładów takich środków?

określić zadania technicznych środków dydaktycznych w procesie
dydaktycznym?

10)

określić jakie czynniki decydują o doborze środków dydaktycznych
wykorzystywanych w procesie dydaktycznym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Sprawdzanie i pomiar osiągnięć szkolnych

4.4.1.

Materiał nauczania

Pomiar osiągnięć szkolnych

Kontrola i pomiar osiągnięć szkolnych jest zespołem działań umożliwiających uzyskanie

informacji o stopniu realizacji zaplanowanych celów kształcenia. Ocena zaś jest dokonywana
w wyniku porównania informacji pozyskanych od uczących się z przyjętymi kryteriami.

Kontrola osiągnięć szkolnych pozwala śledzić tempo realizacji zadań dydaktycznych,

a otrzymane wyniki porównywać z przyjętym przez nauczyciela (instruktora) planem
dydaktycznym. Pozwala także orientować się mu w stanie wiedzy i umiejętnościach uczących
się. Systematyczna kontrola pozwala nauczycielowi (instruktorowi) na wychwycenie odchyleń
od stanu, który jest możliwy do zaakceptowania. Przyspiesza to i ułatwia podjęcie decyzji
i wdrożenie odpowiednich działań korygujących.

Ocena i ocenianie zawsze pociąga za sobą ryzyko stresu dla uczących się, dlatego

działania osoby oceniającej muszą to uwzględniać. Właściwie przeprowadzona ocena
dotychczasowych osiągnięć uczestników, procesu nauczania – uczenia się może stanowić
dodatkową motywację, zdopingować uczących się do jeszcze większego wysiłku
w pogłębianiu swojej wiedzy, zdobywania nowych oraz doskonalenia już posiadanych
umiejętności aż do osiągnięcia mistrzostwa w posługiwaniu się nimi. Z kolei źle opracowana
i przeprowadzona ocena uczących się może zniweczyć ich dotychczasowy dorobek
i zmniejszyć jego aktywność i zaangażowanie w procesie nauczania – uczenia się, jak m.in.
w przypadku odczucia niesprawiedliwości oceny lub podejrzenia o manipulowanie wynikami
kontroli i oceny przez oceniającego. Ocena osiągnięć uczących się jest w pewnym sensie
zapłatą za podjęty przez niego trud, aktywność i zaangażowanie w zdobywaniu wiadomości
i umiejętności, a także potwierdzeniem słuszności wybranej przez siebie drogi.

Uczący się przed oceną swojej pracy, jak i w trakcie jej przebiegu powinien znać kryteria

wpływające na wynik końcowy. Wiedza taka jest czynnikiem motywującym do dalszej pracy.

W procesie kształcenia zawodowego, kursowego, jak i w każdym innym celowo

zorganizowanym działaniu człowieka powinna występować kontrola i ocena dotychczasowej
skuteczności tych działań. W swoim poszukiwaniu i tworzeniu własnych procedur kontroli
i oceny, każdy nauczyciel, czy osoba prowadząca kursy czy szkolenia kończące się oceną
stanu wiedzy i umiejętności w zakresie treści objętych procesem dydaktycznym powinien
umieć indywidualnie adaptować gotowe rozwiązania ewaluacyjne, stosownie do okoliczności.

Należy zwrócić szczególną uwagę na ustalenie celu i przedmiotu kontroli, w wyniku

czego zarówno nauczyciel (instruktor) jak i uczący się będą dokładnie znać zakres materiału
podlegający ocenie. Należy także zapoznać uczących się z tym, jak mają postępować
w trakcie kontroli, np. w jaki sposób mają udzielać odpowiedzi na postawione pytania (czy
mają odpowiadać od razu, czy też mają czas na zastanowienie się), czy będzie to kontrola,
w której trzeba będzie przedstawić wcześniej przygotowany materiał (np. referat, projekt,
itp.), czy udzielić odpowiedzi ustnej czy pisemnej, czy wreszcie zaprojektować coś na miejscu
lub wykonać.

Uprzednie ustalenie zasad, według których będzie się odbywała kontrola i ocena

zmniejsza stres i minimalizuje występowanie nerwowej atmosfery. Kontrola nie jest celem
samym w sobie, jest narzędziem, którym dysponuje nauczyciel (instruktor) do osiągnięcia
wyznaczonych celów kształcenia. Nie może być zatem formalnością, czy przypadkowym
działaniem nauczyciela, gdyż może to doprowadzić do wypaczenia sensu kontroli i oceny,
a w konsekwencji prowadzić do nieprawidłowych postaw wychowawczych u uczących się.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cechy systemu oceniania

W strukturze systemu oceniania uczestników kursów, czy modułów edukacyjnych

w zakresie ochrony przeciwpożarowej muszą być uwzględnione pewne cechy tego systemu.
Ułatwiają one, a wręcz umożliwiają dokonanie pewnej, obiektywnej i sprawiedliwej oceny
wiadomości i umiejętności uczących się. Należy określić:

−

skalę ocen, a także sposób budowania oraz formułowania ocen bieżących i końcowych,

−

wymagania w zakresie wiadomości i umiejętności (wymagania programowe) na
poszczególne stopnie,

−

formy i tryb sprawdzania nabywanych wiadomości i umiejętności przez uczących się
w trakcie trwania modułu, kursu czy semestru,

−

terminy sprawdzianów i egzaminów cząstkowych oraz końcowych,

−

formy oraz terminy informowania uczących się o postępach w nauce.
Ocenianie bieżące powinno odbywać się na zakończenie każdej zamkniętej części

materiału nauczania (jednostki metodycznej, modułu). Oceny wystawione w ciągu semestru,
roku szkolnego, czy kursu, w trakcie trwania zajęć będą podstawą do wystawienia oceny
sumującej w przyjętej skali (w polskim systemie oświaty w odniesieniu do szkół
podstawowych, gimnazjów i szkół średnich jest to skala 6 stopniowa, na różnego rodzaju
kursach może to być skala 5 stopniowa lub jeszcze inna, np. zaliczył, nie zaliczył, zależy to od
organizatorów). Ocena ta znajduje się na świadectwie szkolnym lub dokumencie
potwierdzającym ukończenie kursu lub szkolenia.

Funkcje systemu kontroli i oceny

Ocena wiadomości i umiejętności powinna spełniać określone funkcje, do których należą:

−−−−

funkcja kontrolna – jej zadaniem jest ustalenie faktycznego i aktualnego stanu
wiadomości oraz umiejętności uczących się w stosunku do wymogów programowych czy
wyznaczonych celów, kształcenia czy szkolenia, przyswojone wiadomości i umiejętności
są oceniane zarówno pod względem ilościowym jak i jakościowym (mamy tu na myśli,
np. ocenę tego czy uczący się potrafi wykonać postawione przed nim zadanie, czy zadania
– element ilościowy – oraz przebieg rozwiązywanego zadania, np. czas, dobór narzędzi,
materiałów liczba błędnych czynności itp. – element jakościowy,

−−−−

funkcja kształcąca – ma na celu wskazanie uczącym się błędów oraz luk
w wiadomościach i umiejętnościach oraz sposobów ich uzupełniania i usuwania, jej
powinnością jest ponadto uświadomienie uczącym się związków między teorią i praktyką
oraz rozwijanie zdolności poznawczych i umysłowych w różnych sytuacjach
praktycznych, które wymagają od nich podejmowania decyzji,

−−−−

funkcja wychowawcza – związana jest z kształtowaniem postaw, rozwijaniem motywacji
do nauki w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz osiąganiu mistrzostwa w swoich
działaniach (planowania i organizowania działań w zakresie ochrony przeciwpożarowej).

−−−−

funkcja motywacyjna – powinna zapewnić pozytywny stosunek do działań i postępowań
związanych z ochroną przeciwpożarową, zauważono także, że gdy uczący się znają
wymagania i terminy kontroli zwiększa się ich systematyczność i staranność pracy,
pobudza ich zainteresowanie przedmiotem oraz intensyfikuje wysiłki związane
z nabywaniem i rozszerzaniem wiadomości i umiejętności, a także kształtuje
odpowiednie nastawienie i postawy względem zdobywanych wiadomości i umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Funkcje oceny szkolnej [opracowanie własne]

W toku oceniania wyróżnić można trzy etapy:

−−−−

etap przygotowawczy – polega on na analizie treści programowych, czyli treści objętych
programem nauczania, szkolenia czy kursu, ustalenie celów kształcenia oraz opracowaniu
niezbędnych narzędzi badawczych (narzędzi kontroli i oceny),

−−−−

informacyjny – obejmuje zbieranie informacji od uczących się w postaci ich wytworów,
sprawozdań, projektów, wypowiedzi itp.,

−−−−

końcowy – umożliwia zebranie i porównanie uzyskanych wyników sprawdzania
wiadomości i umiejętności posiadanych przez uczących się w zakresie ochrony
przeciwpożarowej z przyjętymi wcześniej wymogami programowymi, normami,
przepisami itp. z tego zakresu.
Ocena szkolna powinna charakteryzować się określonymi cechami i powinna być:

−−−−

niezawodna (wymierna) – niezawodność i wymierność oceny można osiągnąć dzięki
pełnemu i dokładnemu określeniu kryteriów i norm oceny, ocena jest wymierna, gdy jest
oparta na jasno sformułowanych kryteriach, jest to niezwykle ważna czynność ze względu
na złożoność zagadnień z zakresu ochrony przeciwpożarowej, a zatem i złożoność oceny
składników (wiadomości i umiejętności) koniecznych do opanowania nauczanego
materiału, niezawodność zapewnia przyjęcie mierzalnych, a także sprawdzalnych
narzędzi kontrolnych w formie pytań, testów itp.,

−−−−

obiektywna – obiektywność oceny związana jest z ustaleniem takich wymagań, które
umożliwiają uzyskanie zbliżonych wyników w stosunku do innych osób oraz pomiarów
prowadzonych w różnym czasie, obiektywność oceny jest także utożsamiana ze
sprawiedliwością, ocena obiektywna to taka, która wynika ze stwierdzenia poziomu
przyswojonych wiadomości i opanowanych umiejętności przez uczącego się,

−−−−

symptomatyczna – symptomatyczność oceny polega na ustaleniu takiego i tylko takiego
zakresu kontroli, który dotyczy objętego zakresu kontroli, ocenie nie podlegają żadne
umiejętności i wiadomości spoza przyjętego obszaru kontroli,

−−−−

prognostyczna – prognostyczność umożliwia przewidywanie postępów uczącego się
w dalszej perspektywie procesu objętego działaniami dydaktycznymi,

−−−−

uzasadniona – uzasadnienie oceny zapewnia się przez udostępnienie uczącym się
informacji na temat pozytywnych aspektów ich pracy, a także o brakach razem ze
wskazaniem sposobów ich nadrobienia lub usunięcia, będzie to prowadzić do otrzymania
lepszych ocen w przyszłości, uzasadniając ocenę należy odwoływać się do przyjętych
kryteriów, które zostały ustalone i podane uczącym się do wiadomości, w żadnym razie
nie należy od tych kryteriów odstępować i zmieniać ich, ponieważ uczący się mogą uznać
ocenę za niesprawiedliwą,

−−−−

jawna – jawność polega na podawaniu uczącym się uzyskanego stopnia w przyjętej skali
ocen, jest to bardzo ważna cecha oceny, ponieważ dostarcza uczącemu się informacji
o stopniu opanowania przez niego materiału nauczania.

kontrolna

kształcąca

motywacyjna

wychowawcza

Funkcje

oceny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposoby kontroli i oceny wiadomości i umiejętności

Decydując się na określony sposób kontroli należy być świadomym, że wiele cennych

informacji na temat przyswojonej wiedzy i pewnych umiejętności można uzyskać w drodze
bezpośredniej rozmowy nauczyciela (instruktora) z uczącym się. Nieuzasadnione jest
wówczas przygotowywanie sprawdzianów czy testów, gdyż zarówno przygotowanie jak
i sprawdzanie tego rodzaju prac jest bardzo czasochłonne. Jeśli jednak sytuacja dydaktyczna
wymaga przygotowania odpowiedniego narzędzia kontroli to nie należy się od tego uchylać.
Należy jednak pamiętać i dążyć do tego, aby osiągnąć zamierzony cel przy zastosowaniu jak
najprostszych metod i środków kontroli i oceny.

W przypadku realizacji treści z zakresu ochrony przeciwpożarowej wydaje się być

uzasadnione wykorzystanie tych samych lub podobnych (nieco tylko zmodyfikowanych)
metod kontroli i oceny wyników nauczania, które występują w dydaktyce przedmiotów
zawodowych. Do najczęściej stosowanych należą:

−

odpowiedź ustna – polega na zadawaniu uczącym się pojedynczych pytań (poleceń)
i mogą to być:

−

pytania (polecenia) wymagające od uczącego się reprodukowania wiedzy –celem jest
określenie, czy uczący się zapamiętał określone fakty, zależności, wzory, definicje
itp., pytania tego rodzaju zazwyczaj zaczynają się od słów: gdzie?, co?, kto?, kiedy?,
nazwać, rozpoznać, zdefiniować, wyliczyć, wymienić itp.,

−

pytania, których celem jest określenie rozumienia przez uczących się posiadanej
wiedzy – pozwalają na sprawdzenie stopnia rozumienia przyswojonych wiadomości,
związków przyczynowo skutkowych, np. między przyczynami określonych zjawisk
a skutkami ich wystąpienia, w pytaniach takich znajdują zastosowanie następujące
sformułowania i słowa: wyrazić własnymi słowami, wyjaśnić, streścić, opisać,
porównać, wytłumaczyć, uporządkować, zilustrować itp.,

−

pytania wymagające od uczącego się zastosowania wiedzy – zadawane są wtedy gdy
chcemy sprawdzić, czy uczący się potrafią posługiwać się posiadaną wiedzą
i umiejętnościami, a także wówczas gdy chcemy zmotywować ich do nauki lub
ukazać, że zdobyta wiedza jest wiedzą mającą ścisły związek z rzeczywistością i jest
praktycznie użyteczna, w pytaniach tych stosuje się następujące czasowniki:
porównaj, narysuj, zmierz, zastosuj, użyj, sklasyfikuj, wybierz sposób, podaj
przykład, rozwiąż, itp.,

−

pytania wymagające przeprowadzenie analizy – zadawane są w celu sprawdzenia
umiejętności przeprowadzenia przez uczących się analizy przyczynowo-skutkowej
lub wówczas gdy wymagane jest określenie umiejętności przeprowadzenia analizy
lub wyjaśnienia czegoś, zadając tego rodzaju pytania należy korzystać
z następujących sformułowań: podaj przykład, dlaczego?, podaj przyczyny,
wyciągnij wniosek, jakie czynniki?, podaj przykłady itp.,

−

pytania wymagające syntezy – ich celem jest skłonienie uczących się do prezentacji
posiadanej wiedzy w formie uogólnień oraz do rozwoju umiejętności twórczego
myślenia i działania, zadawane są także wówczas, gdy chcemy określić umiejętności
przewidywania skutków postępowań, zachowań czy wystąpienia określonych sytuacji
lub zjawisk, w pytaniach takich znajdują zastosowanie zwroty: co zdarzyłoby się
gdyby?, proszę przewidzieć, co się stanie gdy?, napisać, rozwiązać, itp.,

−

sprawdzian pisemny – jest specyficzną formą wypowiedzi uczących się na piśmie,
zawierający kilka pytań w formie tekstu, rysunków, wykresów, zestawień tabelarycznych
itp., w jego trakcie uczący się mogą pisać wypracowanie na określony temat,
rozwiązywać

zadania

problemowe

(np. projektowanie systemu zabezpieczeń

przeciwpożarowych dla budynków mieszkalnych czy określenie dróg ewakuacyjnych), tą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

metodę kontroli stosuje się zwykle po zrealizowaniu materiału nauczania dotyczącego
określonego tematu lub działu programowego, zalety pisemnej metody kontroli i oceny to
między innymi możliwość oceny wszystkich uczących się w tych samych warunkach i na
takim samym materiale nauczania, pozwala także na bardzo dokładne porównanie
postępów poszczególnych uczących się oraz ustalenie braków występujących w danej
grupie i najczęściej popełnianych błędów, korzystając z tej formy kontroli uzyskuje się
dużą oszczędność czasu w porównaniu z odpowiedzią ustną,

−

sprawdzian testowy – obejmuje zbiory zadań lub pytań, także zadań i pytań w formie
testów pisemnych lub praktycznych, najmniejszym, niezależnym elementem każdego
testu jest zadanie testowe, które może mieć postać pytania, zadania do wykonania,
wypowiedzi do uzupełnienia, zestawu słów lub ilustracji do przyporządkowania lub
odpowiedniego połączenia z innym słowem lub ilustracją itp., zadania w teście stanowią
zamkniętą całość i są od siebie niezależne, czyli znajomość, czy nieznajomość
odpowiedzi na jakieś zadanie nie wpływa na udzielanie odpowiedzi na pozostałe zadania,
zadania powinny być tak skonstruowane, aby umożliwiały sprawdzenie wiedzy lub
określonych umiejętności uczących się, wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje zadań
testowych: zadania otwarte i zadania zamknięte, rozróżnienie takie ma duże znaczenie
zarówno merytoryczne jak i diagnostyczne, zadania otwarte wymagają od uczącego się
aktywnego poszukiwania odpowiedzi w wyniku czego samodzielnie udzielają na nie
odpowiedź, zadania zamknięte wymagają natomiast od uczącego się jedynie rozpoznania
prawidłowej odpowiedzi spośród przedstawionych kilku propozycji,

−

sprawdzian praktyczny – wymaga od uczącego się wykonania określonych zadań
praktycznych, zadania testowe powinny być tak skonstruowane aby wymagały od osoby
poddanej kontroli wykonania kolejnych, elementarnych czynności składających się na
wynik końcowy, osoba dokonująca oceny musi posiadać pełny spis tych czynności
w formie dokładnego przepisu (algorytmu) wykonania określonej operacji, czyli spisu
kolejnych następujących po sobie w ściśle określony sposób czynności elementarnych,
które musi właśnie w taki sposób wykonać osoba poddana ocenie, prawidłowe
i w prawidłowej kolejności wykonywanie czynności składowych zaznacza się np.
znakiem „+”, a opuszczenie jakieś czynności czy poważne błędy przy jej wykonywaniu
znakiem „-” suma prawidłowych czynności oznaczonych znakiem „+” świadczy
o opanowaniu przez uczącego się lub nie opanowaniu kontrolowanej umiejętności, jako
błąd zaliczyć należy całkowite pominięcie czynności elementarnej jak również
wykonanie jej w nieprawidłowej kolejności, sprawdzian praktyczny umożliwia zatem
sprawdzenie umiejętności związanych z wykonywaniem określonych zadań, czynności
praktycznych czy procesów, sprawdzian taki może być przeprowadzany w laboratoriach,
pracowniach, warsztatach, na poligonie w warunkach rzeczywistych, itp.,

−

obserwacja czynności uczących się – obserwacji podlega sposób rozwiązywania
określonych czynności (np. pod względem czasu ich wykonywania, prawidłowych
działań, liczby działań zbędnych w danej czynności, wydłużających okres wykonania
zadania), ocena prawidłowości wykonania danej czynności może przebiegać podobnie jak
w przypadku sprawdzianu praktycznego z tym, że w odniesieniu jedynie do czynności
składowej,

−

analiza wytworów – ocenie podlegają wytwory uczących się (np., projekty, makiety,
narzędzia, itp.), oceniana jest wartość merytoryczna, techniczny sposób ich wykonania,
wartość użytkowa, estetyka wykonania itp.,
Prowadzenie kontroli i oceny zdobytych wiadomości i umiejętności przez uczących się

powinno przebiegać w spokojnej atmosferze zrozumienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kryteria oceny wyników nauczania (konstrukcja skali ocen)

Bardzo trudne jest określenie wymagań na poszczególne stopnie szkolne. Wymagania

takie to opisy osiągnięć uczących się w zakresie przedmiotu podlegającego ocenie, podające
zakres wiadomości i zestawy umiejętności koniecznych do otrzymania określonej oceny. Na
ocenę zazwyczaj składa się wiele komponentów, dla których należy określić odpowiednie
wymagania.

Najczęściej stosowanymi i wydaje się też, że najpożyteczniejszymi kryteriami oceny

wyników nauczania w zakresie ochrony przeciwpożarowej są kryteria ilościowe oraz
jakościowe. W kryterium ilościowym określa się np. ilość punktów uzyskanych za
odpowiedzi lub procent poprawnych odpowiedzi (zadań, poleceń, pytań, czynności itp.), za
który uczący się może otrzymać określoną ocenę. Natomiast kryterium jakościowe określa
poprawność (dokładność, estetyczność, kolejność, itp.) określonych czynności oraz rodzaj
popełnionych błędów (błędy poważne wpływające na efekt końcowy, błędy mało znaczące nie
mające zasadniczego wpływu na całość wykonywanego projektu, opracowania, wykonanych
zabezpieczeń itp.). Należy pamiętać, że niezależnie od zastosowanego kryterium
najważniejsze jest ustalenie obszarów oceny, czyli zakresów wiedzy i umiejętności, którymi
musi wykazać się uczący się na poszczególne stopnie, lub żeby można było czy materiał
został zaliczony, czy też nie.

Ważnymi domenami oceny wyników nauczania z zakresu ochrony przeciwpożarowej są:

−

zasób wiedzy,

−

umiejętność wykorzystania posiadanej wiedzy z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

−

rozumienie procesów i zjawisk wpływających na ochronę przeciwpożarową oraz
mechanizmów je warunkujących,

−

umiejętność twórczego myślenia podczas rozwiązywania zadań z zakresu ochrony
przeciwpożarowej,

−

zasób umiejętności,

−

sposób wykonywania czynności związanych z ochroną przeciwpożarową,

−

możliwości wykorzystania umiejętności w sytuacjach typowych i nietypowych
związanych z ochroną przeciwpożarową ludzi i mienia,

−

postawy wobec przepisów i zaleceń z zakresu ochrony przeciwpożarowej.
Oto kilka wskazówek pomocnych przy ustalaniu (wystawianiu) ocen mogących stanowić

podstawę szkolnych i przedmiotowych kryteriów oceniania.

Ocena

szkolna

Poziom wymagań

(niedosta-

teczny)

Nie zostało opanowane niezbędne minimum wiadomości i umiejętności
określonych programem nauczania z danego przedmiotu dla określonej klasy,
modułu lub dla określonego kursu. Otrzymują ją uczący się nie potrafiący
rozwiązać zadań przy pomocy nauczyciela (instruktora) i o elementarnym stopniu
trudności.

(dopuszcz

-ający)

Wymagania konieczne obejmują wiadomości i umiejętności umożliwiające na
ś

wiadome korzystanie z lekcji i wykonywanie prostych zadań dotyczących

ochrony przeciwpożarowej. Otrzymują ją uczący się, którzy w ograniczonym
zakresie opanowali podstawowe wiadomości i umiejętności, a jednocześnie
ujawnione w nich braki nie uniemożliwiają uzyskania przez nich podstawowej
wiedzy i umiejętności w trakcie dalszej nauki. Uczący się potrafią rozwiązywać
zadania elementarnym stopniu trudności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(dosta-

teczny)

Wymagania podstawowe obejmują wiadomości i umiejętności zawarte dla oceny
miernej, a ponadto wiadomości i umiejętności stosunkowo łatwe do opanowania,
niezbędne do kontynuowania nauki na wyższych poziomach, a także niezbędne
i użyteczne w danym zawodzie. Otrzymują ją uczący się, którzy opanowali
podstawowe treści programowe umożliwiające postępy w trakcie dalszej nauki
z danego przedmiotu. Uczący się potrafią rozwiązywać typowe zadania o średniej
trudności, czasem przy pomocy nauczyciela (instruktora).

(dobry)

Wymagania rozszerzające obejmują wiadomości i umiejętności niezbędne dla
niższych ocen, a ponadto wiadomości i umiejętności o średnim stopniu trudności,
w pewnym stopniu hipotetyczne, przydatne w danym zawodzie, a także
wspierające treści podstawowe rozwijane na wyższym etapie kształcenia. Ocenę
tą otrzymują uczący się, którzy opanowali pełny zakres wiadomości
i umiejętności określonych w treściach nauczania danego przedmiotu w danej
klasie, modułu czy kursu.

(bardzo

dobry)

Wymagania pełny obejmują wiadomości i umiejętności niezbędne dla niższych
ocen, a ponadto wiadomości i umiejętności złożone, o charakterze problemowym,
zaliczane do wyższych kategorii celów kształcenia, a ponadto wiadomości
i umiejętności pośrednio użyteczne w pracy zawodowej. Ocenę bardzo dobrą
otrzymują uczący się, którzy opanowali pełny zakres wiedzy i umiejętności
określonych w programie nauczania przedmiotu w danej klasie, modułu lub
kursu. Uczący ci także powinni sprawnie posługiwać się zdobytymi
wiadomościami i umiejętnościami w trakcie rozwiązywania teoretycznych oraz
praktycznych problemów objętych programem nauczania, a także sprawnie
stosować posiadaną wiedzę i umiejętności do rozwiązywania zadań i problemów
w nowych sytuacjach.

(celujący)

Wymagania wykraczające obejmują wiadomości i umiejętności niezbędne dla
niższych ocen, a także wiadomości i umiejętności spoza programu nauczania
danego przedmiotu, trudne do opanowania, twórcze naukowo, wyspecjalizowane
w zawodzie, rzadko użyteczne w pracy zawodowej, często związane ze
szczególnymi zainteresowania uczących z tej dziedziny. Uczący się posiadają
wiedzę i umiejętności przekraczające program nauczania dla przedmiotu w danej
klasie, module lub na kursie i samodzielnie oraz twórczo rozwijają własne
uzdolnienia. Biegle posługują się posiadaną wiedzą i umiejętnościami w trakcie
rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych z danej klasy, modułu
lub kursu, proponują często rozwiązania nietypowe oraz rozwiązują zadania
wykraczające poza program nauczania. Ocenę celującą otrzymują uczący ci
biorący udział w olimpiadach przedmiotowych kwalifikując się do finałów na
szczeblu wojewódzkim lub krajowym.

Należy pamiętać, że ostateczną decyzję o wystawieniu oceny podejmuje nauczyciel

(osoba prowadząca zajęcia kursowe). To on jest głównym organizatorem procesu
dydaktycznego w trakcie, którego realizowane są treści objęte programem nauczania w danej
klasie, module czy na kursie. Powinien on jednak kierować się przyjętymi zasadami
i obowiązującymi normami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie funkcje w procesie nauczania – uczenia się pełni kontrola i ocena?

Co może być przedmiotem kontroli i oceny uczących się?

W jakim celu w procesie nauczania – uczenia się stosuje się kontrolę bieżącą?

Co rozumiesz pod pojęciem „kryteria oceny szkolnej” i w jakim celu się je określa?

Jakie znasz cechy „dobrej” oceny szkolnej i jak je wyjaśnisz?

Jakie metody kontroli można wykorzystać w procesie nauczania – uczenia się z zakresu
ochrony przeciwpożarowej?

Jak rozumiesz funkcję motywacyjną oceny w procesie nauczania – uczenia się?

Z jakimi problemami może spotkać się nauczyciel (instruktor) podczas ustalania ocen?

W jaki sposób scharakteryzujesz sprawdzian praktyczny?

10.

Co rozumiesz pod kryterium ilościowym, a co pod kryterium jakościowym oceny
szkolnej?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Skonstruuj pytania kontrolne do tematu, dla którego ułożyłeś cele operacyjne

w ćwiczeniu 3 z rozdziału 4.2.3 (poradnik dla ucznia).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

podać słowa, zwroty i sformułowania charakterystyczne dla określonych typów pytań
kontrolnych:

−

pytania wymagające reprodukowania wiedzy: .............................................................

−

pytania określające rozumienie: ...................................................................................

−

pytania wymagające zastosowania wiedzy: ..................................................................

−

pytania wymagające analizy: ........................................................................................

−

pytania wymagające syntezy: .......................................................................................

sformułować po trzy przykłady pytań kontrolnych z każdego rodzaju używając
charakterystycznych dla nich słów, zwrotów i określeń z zakresu ochrony
przeciwpożarowej:

−

pytania określające rozumienie:
1. ...............................................................................................................................
2. ...............................................................................................................................
3. ...............................................................................................................................

−

pytania wymagające zastosowania wiedzy:
1. ...............................................................................................................................
2. ...............................................................................................................................
3. ...............................................................................................................................

−

pytania wymagające analizy:
1. ...............................................................................................................................
2. ...............................................................................................................................
3. ...............................................................................................................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pytania wymagające syntezy:
1. ...............................................................................................................................
2. ...............................................................................................................................
3. ...............................................................................................................................

zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

wyniki z ćwiczenia 3 (rozdział 4.2.3 w poradniku dla ucznia),

−

literatura dydaktyczna.

Ćwiczenie 2

Opracuj kryteria osiągnięć uczących się na poszczególne stopnie.

Poziom wymagań

Ocena szkolna

w zakresie wiadomości

w zakresie umiejętności

2 (dopuszczający)

3 (dostateczny)

4 (dobry)

5 (bardzo dobry)

6 (celujący)

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

wymienić najważniejsze kryteria dotyczące poszczególnych stopni szkolnych w zakresie
wiedzy i umiejętności,

zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna.

Ćwiczenie 3

Opracuj kryteria oceny szkolnej do tematu: „Stosowanie procedury gaszenia z użyciem

podręcznego sprzętu gaśniczego” z jednostki modułowej 315[02].01.03. Powtórz to ćwiczenie
dla wyników ćwiczenia 3 (rozdział 4.2.3 w poradniku dla ucznia).

Poziom wymagań - uczący się powinien

Ocena szkolna

wiedzieć

(posiadać

wiadomości

)

rozumieć

(uczący się potrafi np. wyjaśnić

zależności przyczynowo skutkowe,

streścić itp.)

umieć

(potrafić

wykonać)

2 (dopuszczający)

3 (dostateczny)

4 (dobry)

5 (bardzo dobry)

6 (celujący)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

podać wybrany temat zajęć z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

opracować kryteria oceniania dla wybranego tematu z zakresu ochrony przeciwpożarowej
z uwzględnieniem tego, co po jego zrealizowaniu uczący się powinni wiedzieć,
zrozumieć i potrafić wykonać,

zaprezentować na forum grupy wyniki pracy i uzasadnić je.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

wyniki z ćwiczenia 3 (rozdział 4.2.3 w poradniku dla ucznia),

−

literatura dydaktyczna.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

podać i wyjaśnić funkcje kontroli i oceny w procesie nauczania –
uczenia się?

podać i wyjaśnić co może być przedmiotem kontroli i oceny?

określić cele stosowania kontroli i oceny w procesie nauczania –
uczenia się?

zdefiniować kryteria oceny szkolnej?

zdefiniować cechy „dobrej” oceny szkolnej?

określić metody kontroli użyteczne w procesie nauczania – uczenia
się treści dotyczących ochrony przeciwpożarowej?

wyjaśnić funkcję motywacyjną oceny szkolnej?

wymienić i opisać problemy, którymi spotyka się nauczyciel
(instruktor) w trakcie oceny postępów uczących się wymienić i opisać
problemy, którymi spotyka się nauczyciel (instruktor) w trakcie oceny
postępów uczących się?

scharakteryzować metody kontroli wyników nauczania?

10)

podać różnice między kryterium jakościowym a ilościowym oceny
wyników nauczania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Planowanie pracy dydaktycznej

4.5.1.

Materiał nauczania

Podstawy planowania pracy dydaktyczno-wychowawczej przez nauczyciela

Planowanie – obmyślenie przywidzianych do wykonania zadań uznanych za celowe

w przyszłości i związanych z ich realizacją czynności, obowiązków i uprawnień.

Planowanie pracy dydaktycznej – to sporządzanie planów czynności złożonych, czyli

etap przygotowania praktycznego działania dydaktycznego.

Nauczyciel-instruktor pracujący w szkole oprócz planowania pracy związanej

z przedmiotem nauczania uczestniczy również w procesie tworzenia kilku innych planów
pracy szkoły, którymi są:

−

perspektywiczny plan pracy szkoły,

−

roczny plan pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły,

−

plan pracy komisji przedmiotów: ogólnokształcących, zawodowych i inne.

Podkreślając potrzebę planowania pracy dydaktycznej, wyróżnia się trzy jego rodzaje:

−

kierunkowe – którego zadaniem jest powiązać cele poznawcze kształcenia z celami
motywującymi oraz dobranie materiału kształcenia. Polega ono na ustaleniu, jakie
jednostki materiału kształcenia umożliwią osiągnięcie poszczególnych celów kształcenia.
Nie decyduje ono o ocenie osiągnięć uczących się i sposobie prowadzenia zajęć
dydaktycznych, ale ukierunkowuje te czynności nauczyciela-instruktora,

−

wynikowe – które powinno doprowadzić do utworzenia hierarchii wymagań
programowych w związku z kolejnymi tematami zajęć. Według tych wymagań nauczyciel
(instruktor) będzie oceniał osiągnięcia uczących się i skuteczność własnej pracy, a więc
muszą być dostatecznie wyraziste i realistyczne,

−

metodyczne – jest projektowaniem przebiegu zajęć dydaktycznych umożliwiających
uczącym się uzyskanie przewidywanych osiągnięć. Czynności nauczyciela-instruktora są
w nim podporządkowane czynnościom uczących się zmierzającym do tych osiągnięć -
najbardziej elastyczne planowanie, otwarte na pomysły uczących się i prowadzącego
zajęcia.
W procesie planowania zajęć dydaktycznych planowanie kierunkowe powinno być

pierwszym etapem planowania, po którym następuje planowanie wynikowe, a dopiero
w ostatniej kolejności metodyczne.

Tak przyjęty przebieg procesu planowania czynności dydaktycznych akceptuje:

−

pierwszeństwo celów kształcenia wśród aspektów treści kształcenia a wartości materiału
i wymagań programowych,

−

pierwszeństwo treści względem metod kształcenia i środków dydaktycznych oraz form
realizacji zajęć.

W zakres czynności zawodowych nauczyciela-instruktora wchodzą następujące rodzaje

planowania:

−

pełne (roczne, kursowe) – określające czynności nauczyciela-instruktora zaplanowane są
na jeden rok szkolny (pełny kurs),

−

okresowe – określające czynności nauczyciela-instruktora zaplanowane są na jeden
semestr (moduł kursu),

−

bieżące – pojedynczych zajęć lub jednostek modułowych w formie: koncepcji zajęć,
planów zajęć i konspektów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady przygotowania się nauczyciela-instruktora do zajęć

Analizując czynności nauczyciela-instruktora związane z przygotowaniem się do pracy

dydaktycznej, dwa rodzaje tego przygotowania:
1)

przygotowanie do zadań dydaktycznych czekających nauczyciela-instruktora w nowym
kursie,

przygotowanie się do realizacji konkretnych zajęć.

Możemy również mówić o czterech etapach tego przygotowania:

zapoznanie się z dokumentacją programową,

zapoznanie się z planem kształcenia kursu,

przygotowanie się do realizacji zajęć z poszczególnych jednostek modułowych (tematów
kursu) w poszczególnych okresach prowadzenia kursu lub do realizacji określonych
tematów kursu,

przygotowanie się do prowadzenia poszczególnych tematów zajęć występujących
w danych jednostkach tematycznych kursu.
W odniesieniu do procedury przygotowania się nauczyciela-instruktora do wykonania

zajęć czekających go w nowym kursie należy próbować znaleźć odpowiedź na pytanie
o kroki, które powinien on poczynić, aby dobrze przygotować się do zajęć z tego kursu.

Przygotowanie to obejmować będzie następujące czynności (etapy):

etap uświadamiania sobie celów i zadań wynikających z poszczególnych tematów kursu:

−

faza zbierania informacji i dokumentacji,

−

faza analizy zebranych informacji i dokumentacji – głównie dokładna analiza treści
programu kursu,

etap opracowania szczegółowego rozkładu materiału nauczania z wyszczególnieniem
celów operacyjnych:

−

faza dzielenia treści programowych na poszczególne jednostki modułowe
i przypisywanie ich stosownym tematom zajęć,

−

faza określenia szczegółowych celów dla poszczególnych zajęć,

−

faza wypełniania tabelarycznego układu szczegółowego rozkładu materiału
nauczania odpowiednią tematyką, zadaniami oraz technikami i środkami
umożliwiającymi ich realizację:

etap inwentaryzacji bazy dydaktycznej i zgromadzenia zasobów oraz środków
niezbędnych do realizacji materiału nauczania:

−

faza inwentaryzacji zasobów środków dydaktycznych będących w posiadaniu
nauczyciela-instruktora,

−

faza ustalenia niezbędnych i możliwych do zgromadzenia środków dydaktycznych,

−

faza gromadzenia niezbędnych środków dydaktycznych,

−

faza właściwego przygotowania środków dydaktycznych,

etap przygotowania konspektów (planów) zajęć:

−

faza właściwego przygotowania się nauczyciela-instruktora do przeprowadzenia
zajęć na określony temat,

−

faza opracowania (pisania) konspektów zajęć,

etap realizacji kolejnych tematów lekcji wynikających ze szczegółowego rozkładu
tematów kursu,

etap kontroli i oceny uzyskiwanych efektów pracy dydaktycznej.

Plan pracy dydaktycznej (szczegółowy rozkład materiału nauczania) jest dokumentem

obowiązującym każdego nauczyciela (osobę prowadzącą kurs) i zawiera wykaz (katalog)
tematów kolejnych modułów, jednostek modułowych i zajęć oraz czasu przeznaczonego na
ich realizację. Nauczyciel-instruktor przygotowując się do realizacji zadań dydaktycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kursu, w pierwszej kolejności zapoznaje się z jego programem. Po dokładnej analizie treści
programowych może przystąpić do sporządzenia szczegółowych planów pracy dydaktycznej
(rozkładów materiału nauczania).

Planowanie bieżące – przygotowanie konspektów i planów zajęć

Lekcja stanowi podstawową formę organizowanego przez szkołę procesu dydaktyczno-

wychowawczego. Do każdych zajęć nauczyciel-instruktor powinien bardzo starannie
przygotować pod względem merytorycznym (rzeczowym) i metodycznym.

Przygotowanie merytoryczne, zwane również rzeczowym, polega na gromadzeniu,

uzupełnieniu, uporządkowaniu lub tylko odświeżeniu wiedzy nauczyciela-instruktora.
Rozpoczyna się od bardzo dokładnego zapoznania się z materiałem nauczania oraz dokonania
wnikliwej analizy treści kształcenia, a następnie zweryfikowania i oceny stanu swojej wiedzy
na dany temat oraz uzupełnienia jej o te informacje, które wynikają z postępu technicznego,
organizacyjnego czy technologicznego a są niezbędne w danym temacie do osiągnięcia
zakładanego celu i zagwarantowania należytego przygotowania zawodowego uczącemu się.
Rzeczowe przygotowanie się nauczyciela-instruktora do zajęć sprowadza się do wykonania
kilku czynności:

−

zapoznania się z materiałem w podręczniku,

−

zweryfikowania stanu posiadanej wiedzy i umiejętności,

−

uzupełnienia posiadanej wiedzy o nowości związane z postępem nauki i techniki,

−

przeprowadzenia analizy zebranego materiału (częste sporządzanie roboczych notatek),

−

przygotowania przykładów, zadań, ćwiczeń itp.
Merytoryczne przygotowanie się nauczyciela-instruktora do zajęć powinno być wstępem

do przygotowania metodycznego.

Przygotowanie metodyczne – to zbiór czynności, które musi wykonać nauczyciel-

instruktor przed przystąpieniem do prowadzenia zajęć, żeby mieć nadzieję, że będą one mieć
optymalny przebieg, uczestnicy zajęć będą aktywni, a wszyscy razem osiągną cel, do którego
zmierzają.

Nauczyciel-instruktor

powinien

zastanowić

się

nad

następującymi

krokami

(czynnościami), które mają zaistnieć w czasie zajęć:
1)

czy temat będzie zapisany na tablicy, czy podany w innej postaci,

w jaki sposób uczący się zostaną zaznajomieni z celami zajęć (co po przeprowadzeniu
lekcji muszą znać i umieć, a co mogliby znać i umieć i do czego im to będzie przydatne),

w jakiej formie będzie przedstawiony plan zajęć (czy tylko omówiony, czy również
zapisany obok tematu lekcji na tablicy, a może podyktowany do zeszytów),

co będzie zawierała część wprowadzająca do tematu i jak (w jakiej formie) będzie
przedstawiona,

jakie pytania należy zadać uczącym się, żeby zorientować się w ich poziomie wiedzy na
dany temat oraz jak nawiązać do wcześniej omawianych zagadnień, mających związek
z tematem zajęć,

co w czasie omawiania (prezentacji) materiału nowych zajęć będzie przekazywał sam
(w jakiej formie to zrobi), a co i w jaki sposób powinni zrobić uczący się,

w jaki sposób będzie aktywizował uczących się i wzbudzał ich zainteresowanie,

jakie zastosuje przykłady do pokazania związku nowego materiału z praktyką oraz z tym,
czego uczący się dowiedzieli się wcześniej (opanowali na wcześniejszych zajęciach),

jakich użyje środków dydaktycznych, w jakim celu będzie je stosował i w którym
momencie zajęć,

10)

jakie zagadnienia będzie szczególnie eksponował i za pomocą jakich środków,

11)

co będzie dyktował uczącym się do zapisania w zeszytach i w jakim momencie to zrobi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12)

jaką metodę (metody) i formę pracy zastosuje na zajęciach (jaki będzie udział
nauczyciela-instruktora, a jaki uczących się w przyjętej metodzie zajęć),

13)

w jaki sposób przeprowadzisz podsumowanie i dokonasz uogólnienia (co powinien
w tym względzie zrobić sam, a co mogą zrobić uczący się i jak powinni to zrobić),

14)

jak sprawdzić, czy zostały osiągnięte cele zajęć. Czy praca nauczyciela-instruktora
przyniosła pokładane nadzieje. Czy uzyskane rezultaty uczących się są zadowalające i czy
można przejść do następnych tematów (aby zastosować konkretną metodę kontroli
wiedzy i umiejętności, należy przygotować odpowiednie narzędzia, np. opracować
pytania, które będą zadawane uczący się, wybrać zadania, które będą rozwiązane itp.),

15)

co należy zrobić, jeśli okaże się, że uczący się czegoś nie zrozumieli, czegoś nie
opanowali lub coś stwarza im trudności,

16)

czy praca uczących się będzie oceniana (zaangażowanie najbardziej aktywnych w czasie
zajęć uczących się), a jeśli tak, to jakie zostaną zastosowane kryteria, kiedy i jak to
zrobić,

17)

czy nauczyciel (instruktor) zada uczący się coś do pracy w domu, a jeśli tak, to w jakim
celu to uczyni (jeśli zdecyduje się na zadanie pracy domowej, to musi pamiętać, że pracę
tę należy przygotować),

18)

jakie inne czynności powinny wystąpić w trakcie zajęć.
Plan zajęć i konspekt sporządza się po bardzo wnikliwym i wszechstronnym

przygotowaniu się nauczyciela-instruktora do przeprowadzenia zajęć. Konspekt jest więc
syntezą wszystkich czynności, które wykonał nauczyciel w trakcie przygotowywania się do
zajęć. Nauczyciel na podstawie własnej wiedzy, doświadczenia a często również
przyzwyczajenia, czy upodobania ustala (wypracowuje) strukturę konspektu czy planu zajęć.
Powinna ona jednak zawsze zawierać pewne (ogólnie przyjęte) informacje zgromadzone
w dwóch odrębnych (choć ściśle z sobą powiązanych) częściach: merytorycznej (odnoszącej
się do treści kształcenia) i metodycznej (odnoszącej się do pedagogicznych i organizacyjnych
czynności nauczyciela-instruktora i uczących się). Informacje te dotyczą zwykle
następujących elementów procesu dydaktycznego:
1)

informacje wstępne – data, klasa, jednostka modułowa, czas trwania zajęć,

temat zajęć,

cele – ustalone cele zajęć ze szczególnym uwzględnieniem celów poznawczych,
kształcących i wychowawczych, a także konkretnych działań, za pomocą których mają
być one zrealizowane,

plan zajęć – zwykle w punktach przedstawione kolejne zagadnienia zasadniczej części
lekcji i podany czas przeznaczony na ich realizację,

tok (przebieg) zajęć – czyli zamierzona struktura lekcji, z wyszczególnieniem norm
następujących elementów:

−

czynności nauczyciela-instruktora, np. to, co będzie pokazywał, jakie będzie zadawał
pytania, co będzie dyktował itp.

−

czynności uczących się, np. udział w planowaniu i realizacji pracy, oczekiwane
odpowiedzi na zadane pytania, wykonywanie ćwiczeń itp.,

−

kolejność czynności nauczyciela-instruktora i uczących się – ustalenie, w jakiej
kolejności prace te będą wykonywane (może to być np. program ukazujący w jaki
sposób będą wykonywane czynności nauczyciela-instruktora i uczących się).

metody pracy (dydaktyczne) i środki dydaktyczne – wymienione metody pracy
nauczyciela-instruktora i uczących się (odnoszące się do poszczególnych czynności) oraz
wymienione środki, które zamierza się wykorzystać w trakcie realizacji poszczególnych
czynności,

temat zadania domowego – oczywiście tylko wtedy, gdy jest to ze względów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pedagogicznych nieodzowne,

komentarze i oceny – zwykle są to uwagi o realizacji zajęć, które odnotowuje się po ich
przeprowadzeniu.
Plan zajęć jest opracowaniem metodycznym zawierającym opis przebiegu zajęć

z zaznaczonymi jej zasadniczymi członami. Często jest podawany w punktach oraz
przewidywany jest czas trwania poszczególnych jej fragmentów. Plan zajęć rozpoczyna się od
podania tematu i jego zestawu celów operacyjnych, a następnie podana jest wybrana strategia
dydaktyczna, dominujące metody i niezbędne środki działania. Zasadniczy plan zajęć podaje
się według wybranej strategii i kolejnych ogniw dominującej na zajęciach metody nauczania
i uczenia się, czyli wypunktowania i krótkiego opisu najważniejszych sytuacji dydaktyczno-
wychowawczych.

W dydaktyce przyjął się słuszny pogląd, że konspekt jest opracowywany przez

nauczyciela-instruktora dopiero wtedy, gdy obmyślił on koncepcję działania, gdy
przeprowadził

analizy

metodyczne

występujących

(mogących

wystąpić)

zjawisk

pedagogicznych i psychologicznych, gdy dokonywał analizy szczegółowej treści kształcenia,
w trzech jej wymiarach: celów, materiału nauczania i wymagań programowych, gdy wreszcie
rozeznał warunki działania (dostępne środki, materiały, czas, możliwości uczących się –
a szczególnie ich doświadczenie – a także to, do jakich wartości na lekcji zamierza uczących
się doprowadzić).

Przykładowa struktura konspektu zajęć

Metryczka konspektu

Nauczyciel: ..............
Szkoła: ....................
Jednostka modułowa: ................
Grupa: ........
Liczba godzin: ...........
Data ......................

Umiejscowienie tematu w strukturze jednostki metodycznej
Temat: ....................................................................................................................................
Temat poprzedni: ...................................................................................................................
Temat następny: .....................................................................................................................

Układ celów operacyjnych zajęć:
Operacyjne cele instrumentalne

Wiadomości

1.1.

Wiadomości do zapamiętania

•

uczący się zapamięta pojęcia: ...................................................................................

1.2.

Wiadomości do zrozumienia

•

uczący się wskaże analogie .......................................................................................

Umiejętności

2.1.

umiejętności teoretyczne

•

uczący się sporządzi listę ...........................................................................................

2.2.

umiejętności praktyczne

•

uczący się zrobi, naprawi ...........................................................................................

Operacyjne cele kierunkowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działania

1.1.

Uczestnictwo w działaniu

•

uczący się wykonuje polecenia ...................................................................................

1.2.

Podejmowanie działań

•

uczący się rozwiązuje kolejne zadania ........................................................................

Postawy.

2.1.

Nastawienie na działania

•

uczący się samodzielnie przygotowuje ........................................................................

2.2.

System działań

•

uczący się samodzielnie ..............................................................................................

Metody i środki działania dydaktycznego
1.

Podstawowa strategia dydaktyczna: ......................................

Metody uczenia się i nauczania: ............................................

rodki: ...................................................................................

Struktura zajęć

Czynności organizacyjne (czas ....)

Uświadomienie celu zajęć, przygotowanie do ćwiczeń (czas ....)

Kolejne fazy według przyjętej głównej metody nauczania, np. gra symulacyjna (czas ....)

3.1. Faza 0
Przygotowanie ogólnego planu działania ...........................
Przydział zadań poszczególnym uczącym się
Wyjaśnienie zasad gry
3.2. Faza 1
Symulacja – demonstracja prawidłowego działania przez nauczyciela-instruktora ............
Poszukiwanie związków pomiędzy czynnościami modelowymi a różnymi sytuacjami
rzeczywistymi
3.3. Faza 2
Ć

wiczenie czynności przez uczących się ..........................................................................

Ocena symulacji czynności wykonywanych przez uczących się – wnioski

Podsumowanie wyników przeprowadzonych ćwiczeń i uogólnienie wniosków (czas ....).

Przebieg zajęć (opis kolejnych sytuacji dydaktyczno-wychowawczych Sd.)

Sd. 1 (Czynności organizacyjne) (czas ....)
N. Sprawdza obecność, zadanie domowe ...
U. Przygotowują zeszyty i inne materiały potrzebne do lekcji ...

Sd. 2 (Uświadomienie celu zajęć) (czas ....)
N. Zapisuje temat na tablicy i przedstawia sytuacje rzeczywistą (przykład), w którym można
zobaczyć istotę danej sytuacji (wskazany jest tu fragment filmu, lub tekst opisujący konkretna
sytuację).

Tekst opisujący sytuację .......

U. Słuchają zadają pytania, z rezerwą i niedowierzaniem analizują sytuację podaną
w przykładzie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gra symulacyjna ....................................................................................................................
(opis szczegółowych założonych czynności nauczyciela-instruktora i uczących się według
struktury zajęć)
.....................................................................................................................................

Uwagi metodyczne

Zastosowanie analizy przypadków prowadzi do rozwinięcia umiejętności analizy

zastosowanych rozwiązań ..........................................................................................................

Ponadto należy tu zamieścić uwagi z przeprowadzonych zajęć do wykorzystania

w kolejnym powtórzeniu tematu.

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co nazywamy planowaniem, a co planowaniem pracy dydaktycznej?

Jakie są różnice pomiędzy planowaniem pracy dydaktycznej: kierunkowym, wynikowym
i metodycznym?

Jakie są ogólne czynności nauczyciela-instruktora związane z przygotowaniem się do
pracy dydaktycznej?

Jakie etapy obejmuje przygotowanie się nauczyciela-instruktora do zajęć?

Jakie znaczenie w planowaniu pracy dydaktycznej ma biegła znajomość programu
nauczania?

Co nazywamy planem pracy dydaktycznej (szczegółowym rozkładem materiału)?

Jakie dwa najważniejsze obszary działań nauczyciela-instruktora wchodzą w zakres
bieżącego planowania pracy dydaktycznej?

Co jest podstawą sporządzenia planu i konspektu zajęć?

Jakie najważniejsze elementy strukturalne powinien zawierać plan zajęć?

10.

Jakie najważniejsze elementy strukturalne powinien zawierać konspekt?

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypisz w tabeli podobieństwa i różnice podanych rodzajów planowania pracy

dydaktycznej.

Planowanie kierunkowe

Planowanie wynikowe

Planowanie metodyczne

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla uczącego się i poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

uzupełnić tabelę wpisując charakterystyczne cechy podstawowych rodzajów planowania
pracy dydaktycznej,

przedstawić wyniki na forum grupy, a następnie poprawić ewentualne błędy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna.

Ćwiczenie 2

Uzasadnij znaczenie podanych faz przygotowania się nauczyciela do pracy dydaktycznej

na początku cyklu szkoleń zawodowych.

etap uświadamiania sobie celów i zadań wynikających z nauczanego zakresu materiału:

−

..................................................................................................................................

−

..................................................................................................................................

etap opracowania szczegółowego rozkładu materiału nauczania z wyszczególnieniem
celów operacyjnych:

−

..................................................................................................................................

−

..................................................................................................................................

etap inwentaryzacji bazy dydaktycznej i zgromadzenia zasobów oraz środków
niezbędnych do realizacji materiału nauczania:

−

...................................................................................................................................

−

...................................................................................................................................

etap przygotowania konspektów (planów) zajęć:

−

....................................................................................................................................

etap realizacji kolejnych tematów zajęć wynikających ze szczegółowego rozkładu
materiału nauczania,

−

...................................................................................................................................

etap kontroli i oceny uzyskiwanych efektów pracy dydaktycznej.

−

...................................................................................................................................

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

uzasadnić znaczenie poszczególnych faz planowania pracy dydaktycznej,

porównać wyniki ćwiczenia z wynikami kolegów z grupy i skorygować ewentualne
błędy.

Wyposażenie stanowiska pracy dydaktycznej:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna.

Ćwiczenie 3

Opracuj przykładowy konspekt zajęć na zadany temat z wybranej jednostki modułowej,

zgodnie z podanym wzorem.

Metryczka konspektu
Nauczyciel: ..............
Szkoła: ....................
Jednostka modułowa: Rozpoznawanie materiałów, elementów obiektów budowlanych

oraz instalacji użytkowych z jednostki modułowej 315[02].O1.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Grupa: ........
Liczba godzin: ...........
Data ......................
Umiejscowienie tematu w strukturze jednostki metodycznej
Temat: Charakterystyka rodzajów ścian, stropów oraz dachów
Temat poprzedni: Ocena wpływu obciążeń na zachowanie się konstrukcji
Temat następny: Charakterystyka rodzajów konstrukcji budynków

Układ celów operacyjnych zajęć
Operacyjne cele instrumentalne
1.

Wiadomości
1.1.Wiadomości do zapamiętania

•

uczący się zapamięta pojęcia: ......................................................................................

1.2.Wiadomości do zrozumienia

•

uczący się wskaże analogie ..........................................................................................

Umiejętności
2.1.umiejętności teoretyczne

•

uczący się sporządzi listę .............................................................................................

2.2.umiejętności praktyczne

•

uczący się zrobi, naprawi .............................................................................................

Operacyjne cele kierunkowe
1.

Działania
1.1.Uczestnictwo w działaniu

•

uczący się .....................................................................................................................

1.2.Podejmowanie działań

•

uczący się samodzielnie przygotowuje ........................................................................

Postawy
2.1.Nastawienie na działania

•

uczący się rozwiązuje kolejne zadania .........................................................................

2.2.System działań

•

uczący się samodzielnie ...............................................................................................

Metody i środki działania dydaktycznego
1.

Podstawowa strategia dydaktyczna: problemowa

Metody uczenia się i nauczania: analiza przypadków

rodki: projekty typowe budynków jednorodzinnych wolno stojących

Struktura zajęć

Czynności organizacyjne ( )

Uświadomienie celu zajęć, przygotowanie do ćwiczeń

Kolejne fazy według przyjętej głównej metody nauczania według analizy przypadków

Faza 1

Przygotowanie ogólnego planu działania wyróżnienie w typowym budynku
jednorodzinnym najczęściej spotykanych rodzajów ścian, stropów i dachów,
Przydział zadań poszczególnym uczącym się (podział na grupy do
przygotowania charakterystyk ścian, stropów i dachów w budynkach
jednorodzinnych)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Faza 2

Zebranie informacji na podstawie wstępnych analiz wyróżnionych części
budynku, zapisanie ich na tablicy przez nauczyciela (instruktora) bądź
wybranych uczących się ..........................

Faza 3

Zgłaszanie przez uczących się z poszczególnych grup możliwych rozwiązań
materiałowych i konstrukcyjnych ścian, stropów i dachów w budynkach
jednorodzinnych ..................

Faza 4

Nauczyciel (instruktora) nawiązując do celu zajęć podsumowuje podane
rozwiązania przez uczących się, ocenia trafność i prawidłowość tych rozwiązań
..............................

Podsumowanie zajęć ze wskazaniem na przydatność zastosowanej metody analizy
przypadków i uogólnienie wniosków.

Przebieg zajęć (opis kolejnych sytuacji dydaktyczno-wychowawczych Sd.)

Sd. 1 (Czynności organizacyjne) – czas .......
N. Sprawdza obecność, zadanie domowe ...
U. Przygotowują zeszyty i inne materiały potrzebne do zajęć ...

Sd. 2 (Uświadomienie celu zajęć) – czas .......
N. Zapisuje temat na tablicy i przedstawia sytuacje rzeczywistą (przykład budynku
mieszkalnego jednorodzinnego wolno stojącego), w którym wyróżnia poszczególne rodzaje
ś

cian, stropów i dachu.

Przykładowa dokumentacja techniczna budynku jednorodzinnego .................

U. Słuchają i zadają pytania dotyczące analizowanego przypadku.

Sd. 2 (przeprowadzenie właściwych zajęć metodą analizy przypadków) – czas .......
opis szczegółowych założonych czynności według struktury zajęć
.............................................................................................................................................

Uwagi metodyczne

Zastosowanie gry symulacyjnej (lub sytuacyjnej) prowadzi do rozwinięcia danych

umiejętności uświadomionych w grze dydaktycznej.

Ponadto należy tu zamieścić uwagi z przeprowadzonych zajęć do wykorzystania

w kolejnym powtórzeniu tematu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury

uzupełniającej,

2) przygotować konspekt zajęć według podanego wzoru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) przedstawić na forum grupy i poddać pod dyskusję przygotowany konspekt oraz

uzasadnić swoje zapisy,

4) skorygować ewentualne błędy merytoryczne i metodyczne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna,

−

przykładowe projekty techniczne budynków jednorodzinnych wolno stojących.

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia: planowanie, planowanie pracy dydaktycznej?

podać różnice pomiędzy planowaniem pracy dydaktycznej:
kierunkowymi, wynikowym i metodycznym?

wypisać ogólne czynności nauczyciela-instruktora związane z
przygotowaniem się do pracy dydaktycznej?

wymienić i uzasadnić poszczególne etapy związane z przygotowaniem się
do zajęć?

uzasadnić znaczenie biegłej znajomości programu nauczania dla
planowania pracy dydaktycznej?

wyjaśnić pojęcie rocznego planu pracy dydaktycznej?

wyróżnić i opisać dwa najważniejsze obszary działań nauczyciela-
instruktora wchodzących w zakres bieżącego planowania pracy
dydaktycznej?

wykazać podstawę dla sporządzania planów zajęć i konspektów?

sporządzać plany zajęć zgodnie z ustaloną strukturą?

10)

sporządzać konspekty zajęć zgodnie z ustaloną strukturą?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

Zasady

prowadzenia

zajęć

praktycznych,

odprawy

instruktorskiej oraz zasady bezpieczeństwa w czasie zajęć

4.6.1.

Materiał nauczania

Zajęcia lekcyjne, ich typy i budowa

Na każdym poziomie kształcenia zajęcia lekcyjne stanowią podstawową formę

organizacyjną procesu nauczania-uczenia się. Składają się one najczęściej z kilku 45 – 60
minutowych jednostek („godzin”) zajęć nauczyciela (instruktora) z uczącymi się oddzielanych
przerwami.

W procesie kształcenia zawodowego zajęcia lekcyjne dzielą się na zajęcia:

teoretyczne,

laboratoryjne lub pracowniane,

praktyczne (w tym sprawnościowe).

Wymiar czasowy zajęć praktycznych jest znacznie dłuższy od pozostałych i waha się od 5

do 8 godzin zegarowych rozdzielonych kilkudziesięciominutową przerwą. Z kolei zajęcia
laboratoryjne i pracowniane tworzą na ogół 2 – 4-godzinne jednostki tematyczne, ale ich
przebieg jest zgodny z rytmem zajęć teoretycznych (przerwy po każdych 45 minutach zajęć).

Zajęcia lekcyjne winny przebiegać według planu czynnościowego, charakterystycznego

dla danego typu zajęć zwanego tokiem dydaktycznym lub tokiem lekcyjnym.

Tok zajęć teoretycznych

W przypadku zajęć teoretycznych można mówić o pięciu typach i czterech tokach lekcji.

Do podstawowych typów zajęć teoretycznych zalicza się lekcje:
1)

na których realizuje się nowy materiał nauczania,

utrwalające zdobyte dotychczas wiadomości,

mające na celu uogólnianie i systematyzację materiału nauczania,

sprawdzające,

mieszane, w których różne fragmenty tej samej lekcji są związane z innymi typami zajęć.
W kształceniu zawodowym rozróżnia się następujące rodzaje zajęć (według sposobów
zdobywania wiadomości i kształtowania umiejętności przez uczących się):

Tok zajęć podających, którego cechą jest prosta struktura. Możemy w nim wyodrębnić

następujące momenty procesu kształcenia:

−

organizacyjne i psychiczne przygotowanie grupy do pracy,

−

sprawdzenie pracy domowej,

−

przedstawienie i opracowanie nowych treści,

−

integrowanie nowych treści z dawniej nabytymi i ich systematyzowanie,

−

utrwalanie nowych treści przez próby stosowania ich w nowych sytuacjach,

−

wyjaśnienie założeń pracy domowej.

Niewątpliwą zaletą omawianego toku nauczania jest szybkie przekazywanie uczącym się

gotowej wiedzy przez nauczyciela-instruktora. Jego słabość stanowi natomiast niski stopień
aktywności uczących się na lekcji oraz głównie pamięciowy sposób przyswajania przez nich
wiedzy. Dlatego też tok podający nie powinien dominować we współczesnej szkole.

Tok zajęć problemowych, umożliwiający uczącemu się pracę nad swoim rozwojem.

Zajęcia typu problemowego obejmuje następujące czynności:

−

przygotowanie uczących się do pracy,

−

sprawdzenie pracy domowej, jako nawiązanie do zajęć poprzednich,

−

stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie przez uczących się zagadnienia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

głównego oraz kwestii z nim związanych,

−

ustalenie planu pracy i w toku jego realizacji sformułowanie pomysłów rozwiązania,

−

sprawdzenie pomysłów rozwiązania na drodze empirycznej lub teoretycznej,

−

usystematyzowanie i utrwalenie nowych wiadomości,

−

zastosowanie ich w nowych sytuacjach praktycznych bądź teoretycznych na zajęciach
bądź z zadanej pracy domowej.

Tok zajęć operacyjnych, występujący najczęściej w nauce treści zawodowych czy

sportowych. W tego rodzaju zajęciach można wyróżnić:

−

przygotowanie uczących się do pracy i sprawdzenie zadania domowego,

−

uświadomienie sobie przez uczących się zadania lekcji,

−

wzorowy pokaz danej czynności,

−

wykonywanie pierwszych działań przez uczących się pod kontrolą nauczyciela-
instruktora,

−

wiczenia systematyczne, odpowiednio urozmaicone,

−

zadanie pracy domowej sprzyjającej utrwaleniu sprawności.

Tok operacyjny polega na usunięciu ze świadomości uczących się bariery między teorią

i praktyką, praktyką i teorią.

Potrzeby praktyki dydaktycznej wskazują na konieczność prezentowania toku zajęć

(lekcji) prowadzonej konkretną metodą nauczania, ponieważ inny np. jest tok zajęć
prowadzonych metodą dyskusji wielokrotnej, a inny zajęć realizowanych przy pomocy
wykładu konwersatoryjnego, chociaż obydwie metody należą do grupy problemowych.
Wynika stąd, że większość metod nauczania przypisanych nawet do tej samej grupy ma tak
odrębny tok, iż poszczególne ogniwa nie dadzą się ze sobą zestawić, a tym samym nie można
dokonywać ich uogólnień, dlatego przy omawianiu podstawowych metod nauczania
podaliśmy szczegółowy tok zajęć prowadzonych z wykorzystaniem konkretnej metody.

Tok zajęć praktycznych

Zajęcia praktyczne w szkole zawodowej realizowane są najczęściej w celowo

wydzielonych pomieszczeniach szkoleniowych, na poligonie lub w szkolnej jednostce
ratowniczo-gaśniczej. W każdym z tych przypadków tok zajęć winien obejmować:

−

czynności organizacyjno-przygotowawcze,

−

instruktaż wstępny,

−

przydział zadań szkoleniowych,

−

instruktaż bieżący,

−

ocena wykonania zadań szkoleniowych,

−

instruktaż końcowy.

W warsztatach szkolnych czynności organizacyjno-przygotowawcze sprowadzają się do:

przygotowania prac i zadań szkoleniowych,

sprawdzenia stanu technicznego stanowisk pracy uczących się, przywitanie z grupą,

sprawdzenie obecności,

sprawdzenie ubioru i psychofizycznej gotowości uczących się do zajęć.

Z kolei w skład instruktażu wstępnego wchodzą następujące czynności:

sprawdzenie merytoryczne przygotowania uczących się do zajęć,

podanie tematu i celu zajęć,

dokonanie podbudowy teoretycznej przyszłych działań praktycznych,

opis sposobu wykonania czynności praktycznych związanych z tematem zajęć,

zaznajomienie z nowym urządzeniami (jeśli są wykorzystywane do ćwiczeń
praktycznych),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wzorcowy pokaz czynności praktycznych dokonany przez nauczyciela-instruktora,

sprawdzenie stopnia zrozumienia przez uczących się celu, zadań oraz sposobów
działania,

uświadomienie przepisów bhp,

ostrzeżenie przed najczęściej występującymi błędami przy wykonywaniu czynności
i działań związanych z tematem zajęć.

Z wyjątkiem tzw. zajęć wprowadzających, instruktaż wstępny winien być krótki, co

oznacza, że jego czas trwania winien się wahać w granicach 15 – 30 minut.

W niektórych opracowaniach instruktaż wstępny łączy się z ogniwem „przydział zadań

szkoleniowych” w jeden element struktury zajęć. Z doświadczeń praktycznych wynika, że są
to dwie odrębnie występujące części zajęć warsztatowych, chociaż ściśle ze sobą powiązane,
a czasem uzupełniające się.

Ze względu na zakres instruktaż może się dzielić na trzy kategorie:

omówienie pełne – zawiera wszystkie niezbędne informacje do wykonania danej
czynności,

omówienie z lukami informacyjnymi – luki w „merytorycznym punkcie ciężkości”
wymagają samodzielnego uzupełnienia, przemyślenia na podstawie wiedzy wcześniej
zdobytej,

omówienie z nadmiarem informacji – wymaga samodzielnego selektywnego wyboru
informacji (np. podane są również inne sposoby rozwiązania zadania), poszerza
umiejętności, np. stopień perfekcyjności wykonania czynności.

Instruktaże mogą mieć różny charakter (w zależności od zadania):

−

instruktaż słowa mówionego,

−

instruktaż w formie pisemnej.

Metody wykorzystywane w ramach instruktażu to pokaz, praca z książką, pogadanka

i w małym zakresie opowiadanie.

Przydział zadań szkoleniowych jako element zajęć praktycznych, obejmuje:

przydział zadań,

przydział stanowisk do ćwiczeń przydzielonych zadań,

jasne określenie jakościowych i ilościowych kryteriów oceny za poprawne wykonanie
przydzielonego zadania.

Właśnie ze względu na czynność wymienioną w punkcie 3 istnieje konieczność

wyodrębnienia przydziału zadań jako ogniwa zajęć praktycznych, bowiem byłoby błędem
metodycznym omawianie na forum całej grupy (podczas instruktażu wstępnego)
szczegółowych kryteriów oceny każdej pracy z osobna.

Instruktaż bieżący daje znakomite warunki do realizacji zasady indywidualizacji

nauczania oraz ma niezwykle duże walory kształcące i wychowawcze. Przeprowadza się go
podczas tzw. obchodów stanowisk ćwiczeń uczących się. Nie ma reguł określających liczbę
obchodów nauczyciela-instruktora. Działanie to uzależnione jest od rodzaju pracy, jej
złożoności i stopnia trudności, od możliwości sprawnościowych uczących się, stanu
technicznego środków dydaktycznych (sposobu wykonania zadań). Nauczyciel-instruktor
prowadzący zajęcia praktyczne powinien dokonać minimum czterech obchodów, aby
właściwie realizować proces kształcenia. Obchody te powinny obejmować:

Obchód I – organizację stanowiska do zadań (pracy), stan gotowości uczących się do

rozpoczęcia zadań (pracy). Obchód ten powinien zakończyć się wydaniem zgody na
rozpoczęcie wykonywania zadań (pracy) przez uczącego się.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obchód II – prawidłowość sposobów wykonywania pracy, przestrzeganie przepisów bhp

oraz kontrole znajomości wykorzystywanej podczas pracy instrukcji dydaktycznych.
W wyniku tego obchodu winny zostać skorygowane, przy życzliwej pomocy nauczyciela-
instruktora, błędy popełnione przez uczących się już w początkowej fazie zadań (pracy).

Obchód III – ma dać odpowiedzi na pytanie, czy częściowe wyniki zadań (pracy) mogą

zadowalać.

Obchód IV – końcowy stan zaawansowania pracy uczących się. Efektem tego obchodu

winno być wyrażenie zgody na zakończenie ćwiczeń i przygotowania się do zdania i oceny
ć

wiczeń.

Podstawową zasadą przy realizacji instruktażu bieżącego, jaką powinien kierować się

nauczyciel-instruktor, jest konieczność poświęcenia większej ilości czasu uczącym się
mającym kłopoty z wykonywaniem zadań szkoleniowych.

Ocena wykonania zadań (prac) szkoleniowych jest związana z następującymi

czynnościami:
1)

przygotowanie się uczącego się do oceny (np. przygotowanie do oceny opanowanego
układu czynności),

dokonanie ostatecznej kontroli wykonanych zadań,

wystawienie uczącemu się oceny za wykonaną pracę do zeszytu zajęć praktycznych wraz
z podaniem (słownym) jej uzasadnienia.

Instruktaż końcowy polega na podsumowaniu wyników pracy całej grupy, ze

szczególnym

zaakcentowaniem

dodatnich

i ujemnych

stron

pracy

uczących

się

i przejawianych wobec niej zachowań. Zatem powinien on obejmować:
1)

ogólną ocenę wykonywanej przez uczących się pracy,

szczegółową ocenę najlepiej i najgorzej wykonanych (zadań) prac z podaniem
uzasadnienia,

ogólną ocenę zachowań uczących się podczas wykonywanych zadań (pracy) oraz
przestrzegania przepisów bhp,

szczegółową ocenę zachowań przykładnych oraz najbardziej nagannych,

zapowiedź następnej tematyki zajęć,

ewentualne przydzielenie zadań domowych (np. powtórzenie określonych teoretycznych
treści potrzebnych do realizacji następnego tematu zajęć praktycznych).

Systematyczne przestrzeganie kolejności realizacji tych czynności ma również obok

wiodącego znaczenia kształcącego, wyraźny sens wychowawczy. Przyzwyczają one uczących
się do respektowania właściwego toku czynności nawet wtedy, gdy nie ma przy nich
nauczyciela (instruktora).

W kształceniu zawodowym rozróżniamy następujące typy zajęć praktycznych:

Wprowadzające,

Kształtujące umiejętności, nawyki i sprawności,

Utrwalające umiejętności, nawyki i sprawności,

Sprawdzające.

Określony typ zajęć ma istotny wpływ na czas, jaki trzeba przeznaczyć na realizację

poszczególnych ogniw. I tak np. w zajęciach wprowadzających instruktaż wstępny jest
dłuższy niż w zajęciach typu utrwalającego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

W jaki sposób można podzielić zajęcia w kształceniu zawodowym?

Jakie są rodzaje zajęć teoretycznych i jaki mają tok?

Jaki jest tok zajęć problemowych i kiedy jest on wykorzystywany?

Jaki jest tok zajęć praktycznych (szkoleniowych) i kiedy jest on wykorzystywany?

Co wchodzi w skład czynności organizacyjno-przygotowawczych w toku zajęć
praktycznych?

Jakie czynności nauczyciela-instruktora wchodzą w skład instruktażu wstępnego
(odprawy instruktorskiej), bieżącego i końcowego w toku zajęć praktycznych?

Jakie są różnice pomiędzy formami instruktażu: pełnego, z luką informacyjną,
z nadmiarem informacji?

Jakie czynności nauczyciela-instruktora wchodzą w skład przydzielania zadań w toku
zajęć praktycznych?

Co obejmuje ocena wykonania zadań praktycznych?

10.

Na jakie ważne zagadnienia należy zwrócić uwagę w regulaminie zajęć praktycznych
i sportowych?

4.6.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ustal tok zajęć teoretycznych dla tematu: „Podstawowe akty prawne dotyczące ochrony

przeciwpożarowej w Polsce” zakładając, że będą to zajęcia, na których realizowany jest nowy
materiał nauczania. Uwzględnij następujące elementy:

−

organizacyjne i psychiczne przygotowanie klasy do pracy (co obejmuje?): .....................,

−

sprawdzenie pracy domowej na temat: .............................................................................,

−

przedstawienie i opracowanie nowych treści: ...................................................................,

−

integrowanie nowych treści z dawniej nabytymi i ich systematyzowanie: .......................,

−

utrwalanie nowych treści przez próby stosowania ich w nowych sytuacjach: ..................,

−

wyjaśnienie założeń pracy domowej: ............................................................................... .

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

przygotować szczegółowy tok zajęć teoretycznych na podany temat,

przedstawić wyniki na forum grupy, przedyskutować i skorygować ewentualne różnice.

Wyposażenie stanowiska pracy dydaktycznej:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna,

−

wykaz aktów prawnych dotyczących ochrony przeciwpożarowej w Polsce.

Ćwiczenie 2

Ustal szczegółowy tok zajęć laboratoryjnych dotyczących tematu: „Przeprowadzenie

badań stanu technicznego sprzętu ochrony dróg oddechowych”. Uwzględnij następujące
zagadnienia:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

jasne określenie tematyki i charakteru zajęć: ......................................................…..........,

−

zapoznanie się z treścią instrukcji: ....................................................................................,

−

przygotowanie stanowisk tak, aby można było wykonać dane ćwiczenie: .......................,

−

wykonanie ćwiczenia: ...................................................................................................….,

−

dokonanie analizy wyników: ...................................................…......................................,

−

syntetyzowanie wyników i wnioskowanie: .......................................................................,

−

dokonanie opisu przeprowadzonego ćwiczenia z podaniem szczegółowych ocen
i wniosków badanego zjawiska: ........................................................................................ .

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

przygotować szczegółowy tok zajęć laboratoryjnych na zadany temat,

przedstawić wyniki na forum grupy, przedyskutować i skorygować ewentualne różnice.

Wyposażenie stanowiska pracy dydaktycznej:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna,

−

wyposażenie stanowisk badawczych w sprzęt umożliwiający przeprowadzenie badań.

Ćwiczenie 3

Opracuj szczegółowy tok zajęć praktycznych dla tematu: „Obsługa sprzętu ratowniczo-

gaśniczego”. W opracowaniu uwzględnij podane elementy:

−

czynności organizacyjno-przygotowawcze: ......................................................................,

−

instruktaż wstępny: ............................................................................................................,

−

przydział zadań szkoleniowych, produkcyjnych lub usługowych: ....................................,

−

instruktaż bieżący: .............................................................................................................,

−

ocena wykonania zadań szkoleniowych, produkcyjnych lub usługowych: ........................,

−

instruktaż końcowy: .......................................................................................................... .

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i poszerzyć wiadomości z literatury
uzupełniającej,

przygotować szczegółowy tok zajęć praktycznych na zadany temat,

przedstawić wyniki na forum grupy, przedyskutować i skorygować ewentualne różnice.

Wyposażenie stanowiska pracy dydaktycznej:

−

zeszyt i przybory do pisania,

−

literatura dydaktyczna,

−

sprzęt ratowniczo-gaśniczy oraz instrukcje bezpiecznej obsługi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

podzielić na rodzaje zajęcia w kształceniu zawodowym?

określić rodzaje zajęć teoretycznych i podać ich tok?

określić tok zajęć problemowych i charakter treści kształcenia do
jakich mogą być wykorzystane?

określić tok zajęć praktycznych (szkoleniowych) i charakter treści
kształcenia do jakich mogą być wykorzystane?

wymienić czynności organizacyjno-przygotowawcze wchodzące
rozpoczynające tok zajęć praktycznych?

wymienić czynności nauczyciela-instruktora wchodzące w skład
instruktażu wstępnego (odprawy instruktorskiej), instruktażu
bieżącego i końcowego?

wyróżnić różnice pomiędzy instruktażem prowadzonym w formie:
pełnego, z luką informacyjną, z nadmiarem informacji?

podać czynności nauczyciela-instruktora wchodzące w skład
przydzielania zadań w toku zajęć praktycznych?

opracować kryteria oceny wykonania zadań praktycznych?

10)

opracować regulamin dla pracowni przeprowadzania szkoleń
praktycznych ze szczególnym uwzględnieniem zasad
bezpieczeństwa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test składa się z 25 zadań testowych dotyczących „Prowadzenia zajęć edukacyjnych
z zakresu ochrony przeciwpożarowej”. Wszystkie

zadania są wielokrotnego wyboru

i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej Karcie odpowiedzi: w zadaniach wielokrotnego
wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 40 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Dydaktyka zajmuje się
a)

zespołem wszystkich wzajemnie sprzężonych twierdzeń o różnych funkcjach
prakseologicznych z dziedziny procesu nauczania-uczenia się.

wprowadzaniem i celowym stosowaniem sposobów pracy nauczyciela (instruktora)
z uczącymi się pozwalających na opanowanie nauczanego materiału.

problematyką nauczania i uczenia się, oraz badaniami w zakresie: celów kształcenia,
przebiegu procesu nauczania - uczenia się, doboru i strukturyzacji treści kształcenia,
metod i środków kształcenia, itp.

zagadnieniami związanymi z bezpieczeństwem ochroną pracy.

Kształcenie zawodowe specjalne najpełniej można scharakteryzować definiując je jako
a)

zespół oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych polegający na dostosowaniu osób
niepełnosprawnych do wykonywania określonego zawodu.

proces dydaktyczny polegający na doskonaleniu specjalnych umiejętności, np.
z zakresu ochrony przeciwpożarowej.

zespół oddziaływań polegający na celowo organizowanych procesach i czynnościach.
Jego podstawowym zadaniem jest przystosowanie pracujących do specjalistycznych
zadań zawodowych.

zespół oddziaływań polegający na celowo organizowanych procesach i czynnościach.
Jego celem jest przystosowanie młodzieży lub dorosłych z odchyleniami, z zaburzeniami
rozwojowymi do życia społecznego, w tym zawodowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwym zestawem komponentów celu operacyjnego jest
a)

opis zachowania końcowego, warunki przejawiania zachowania końcowego,
standardy osiągania zachowania końcowego.

opis zachowania początkowego, warunki przejawiania zachowania początkowego,
standardy zachowań końcowych.

opis zachowania na początku procesu nauczania – uczenia się, w jego trakcie i po
jego zakończeniu.

opis zachowani początkowego, opis zachowania końcowego.

Cele dydaktyczne opisowo definiuje się jako
a)

sensowne, świadome, z góry zaplanowane i oczekiwane, a zarazem w miarę
konkretne efekty kształcenia.

uczenie się przez przeżywanie, składnikiem treściowym jest ocenianie, nauka
odbywa się na wycieczce szkolnej, spotkaniu, w trakcie oglądania filmu, sztuki itp.

określone zadania procesu dydaktycznego realizowane w trakcie zajęć szkolnych lub
kursowych.

obecne, ukonkretnione i założone wcześniej wyniki procesu nauczania – uczenia się.

Charakteryzując metody nauczania mówi się, że są to
a)

wypróbowane i celowo stosowane środki służące do uatrakcyjnienia procesu
dydaktycznego.

wszelkie normy postępowania pozwalające na poznanie przez uczniów podstaw
usystematyzowanej wiedzy oraz rozwijanie zainteresowań uczniów.

wypróbowane oraz celowo i systematycznie stosowane sposoby pracy nauczyciela
(instruktora) z uczącymi się.

celowo stosowane działania dydaktyczne wykorzystujące sprzęt komputerowy.

Wypróbowane oraz celowo i systematycznie stosowane sposoby pracy nauczyciela
(instruktora) z uczącymi się, pozwalające na opanowanie wiedzy, umiejętności oraz
wywołanie korzystnych zmian w osobowości uczniów, a także rozwijanie zdolności
i zainteresowań poznawczych uczniów są pełną definicją
a)

zasad nauczania.

rodków nauczania.

metod nauczania.

narzędzi nauczania.

O doborze środków dydaktycznych decydują następujące czynniki
a)

cele nauczania, treści nauczania metody nauczania, wiek nauczyciela (instruktora),
liczebność grupy uczących się oraz wielkość sal dydaktycznych.

cele nauczania, treści nauczania, metody nauczania, wiek uczących się, liczebność
grupy uczących się, wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne, infrastruktura szkoły.

metody nauczania, liczebność uczestników kursu, wyposażenie pracowni w środki
dydaktyczne.

treści nauczania, cele nauczania, metody nauczania, wiek nauczyciela (instruktora),
wielkość okien uczących się, infrastruktura szkoły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do dydaktycznych środków wzrokowych zalicza się wyłącznie
a)

audycje radiowe, nagrania na płytach gramofonowych, taśmach magnetofonowych,
płytach kompaktowych.

film niemy, fotografie, przeźrocza, foliogramy, przedmioty naturalne, maszyny,
narzędzia, preparaty, modele, obrazy ruchome i nieruchome, ilustracje barwne, itp.

projektoskopy i aparaty służące do odtwarzania nagrań TV, np. magnetowidy,
odtwarzacze DVD, projektory filmowe.

film, symbole, fotografie, przeźrocza, audycje radiowe, przedmioty naturalne,
maszyny, narzędzia, modele, obrazy ruchome i nieruchome, ilustracje, schematy, itp.

Najwłaściwszą metodą nauczania do przeprowadzenia zajęć, których celem jest
zapoznanie uczących się z budową i przygotowaniem do akcji przenośnych drabin
pożarniczych będzie
a)

wykład problemowy.

pogadanka.

demonstracja.

dyskusja.

10.

Najlepszym zestawem środków dydaktycznych do realizacji celów związanych
z wykazaniem podstaw prawnych BHP i służby pożarniczej będzie
a)

film dydaktyczny, akty prawne dotyczące czynności kontrolno-rozpoznawczych.

film dydaktyczny przedstawiający szkolenia z zakresu BHP, dzienniki ustaw
z przepisami normującymi prawo pracy i służby.

dokumentacja chorób powypadkowych i chorób zawodowych oraz przepisy
normujące prawo pracy i służby.

dokumentacja chorób powypadkowych i chorób zawodowych, przykładowe środki
ochrony (np. aparaty oddechowe, strój ochronny itp).

11.

Między jakościowym i ilościowym kryterium oceniania
a)

występuje taka różnica, że w kryterium jakościowym ocenę odnosi się do liczby
punktów uzyskanych w trakcie rozwiązywania zadań, a ocena ilościowa do tego jak
wiele błędów popełniono w trakcie rozwiązywania zadania.

występują różnice odnoszące się do skali ocen.

występuje taka różnica, że w kryterium ilościowym ocenę uzyskuje się za np. ilość
poprawnie rozwiązanych zadań, natomiast ocena jakościowa określa poprawność
wykonania określonych czynności.

nie ma żadnych różnic.

12.

Kontrola w procesie nauczania – uczenia się pełni funkcję
a)

kontrolną, oceniającą, sprawdzającą postawy i zasób wiedzy.

kontrolną, kształcącą, wychowawczą i motywacyjną.

sprawdzającą stopień przyswojenia treści nauczania.

określającą braki w wiadomościach uczących się.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Funkcja kontrolna w systemie kontroli i oceny
a)

pomaga w ustaleniu aktualnego stanu wiadomości i umiejętności uczących się
w stosunku do wymogów programowych czy założonych celów kształcenia.

związana jest z kształtowaniem postaw, rozwijaniem motywacji do dalszej nauki,
a także dążeniem uczących się do mistrzostwa w swoich działaniach.

wskazuje uczącym się popełniane przez nich błędy oraz sposoby ich unikania.

zapewnia pozytywne nastawienie uczących się do uczenia się.

14.

Ważnymi elementami oceny przedmiotowej są
a)

zasób wiedzy i umiejętności, sposoby wykorzystania wiedzy i umiejętności,
rozumienie procesów i zjawisk, twórcze myślenie.

osobisty stosunek nauczyciela (instruktora) do uczącego się, stan wiedzy, twórcze
myślenie oraz sposoby wykonywania wyuczonych czynności.

zachowanie się uczącego się na zajęciach, giętkość myślenia, elastyczność w doborze
narzędzi pracy, wiedza i umiejętności uczącego się.

stan wiadomości, stosunek uczących się do nauczyciela (instruktora), umiejętności
zdobyte w toku nauczania – uczenia się.

15.

Celem instruktażu bieżącego jest
a)

stała kontrola postępów pracy uczących się w trakcie zajęć praktycznych.

ciągła kontrola uczących się w trakcie zajęć teoretycznych.

okresowa kontrola postępów przy wykonywaniu projektu.

sprawdzenie stanu stanowiska pracy.

16.

Instruktaż końcowy składa się z następujących po sobie ogniw
a)

ocena pracy uczących się, ocena najlepiej i najgorzej wykonanych zadań,
szczegółowa ocena zachowań przykładnych i nagannych, zapowiedź nowej tematyki,
przydzielenie ewentualnych zadań domowych.

uporządkowanie stanowiska pracy, oddanie narzędzi i przyrządów używanych
podczas pracy, przebranie się w szatni, zbiórka kończąca zajęcia, przydzielenie zadań
domowych.

uporządkowanie stanowiska pracy, ogólna ocena pracy uczących się, ocena zadań
z porównaniem najlepiej i najgorzej wykonanych prac, zapowiedź nowej tematyki,
zbiórka kończąca zajęcia.

ustalenie warunków przystąpienia do ćwiczenia bieżącego, kontrola wykonywanych
czynności, ocena pracy uczniów, zbiórka kończąca zajęcia oraz przydzielenia zadań
domowych.

17.

W trakcie opracowywania regulaminu zajęć praktycznych należy bezwzględnie zwrócić
uwagę na następujące zagadnienia
a)

przestrzeganie dyscypliny pracy, punktualność, obowiązkowość i właściwe
wykorzystanie czasu zajęć praktycznych.

schludny i skromny wygląd uczących się, punktualność oraz właściwe zachowanie
w stosunku do nauczyciela (instruktora) oraz pełne wykorzystanie czasu pracy.

przestrzeganie dyscypliny pracy, punktualność oraz teoretyczne i praktyczne
przygotowanie uczących się do zajęć.

punktualność, obowiązkowość i właściwe nastawienie do zajęć praktycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

Uczących się należy zapoznać z regulaminem pracowni
a)

za każdym razem, przed rozpoczęciem wykonywania ćwiczeń.

na pierwszych zajęciach w pracowni.

na każdym kolejnym wprowadzeniu do nowej serii ćwiczeń.

na zakończenie roku szkolnego (kursu) jako podsumowanie najczęściej popełnianych
błędów i wykroczeń przez uczących się.

19.

Charakteryzując planowanie pracy dydaktycznej mówi się, że
a)

jest to projektowanie przebiegu zajęć dydaktycznych, w trakcie których czynności
nauczyciela (instruktora) są podporządkowane czynnościom uczących się.

składa się ono z planowania kierunkowego, planowania wynikowego oraz
metodycznego.

składa się ono z planowania metodycznego i planowania kierunkowego.

jest to planowanie rocznej pracy nauczyciela (instruktora) z uczącymi się.

20.

W celu prawidłowego przygotowania się do zajęć nauczyciel (instruktor) powinien
a)

zapoznać się z dokumentacją programową, przygotować się do prowadzenia tematów
zajęć występujących na określonym przedmiocie w kolejnych okresach kursu (roku
szkolnego).

zapoznać się z podstawą programową prowadzonego przedmiotu, przygotowywać się
do zajęć w oparciu o podstawę programową do danego przedmiotu (programem
kursu).

jedynie zapoznać się z podręcznikiem przeznaczonym do danego przedmiotu.

przed ich rozpoczęciem rozpoznać stan wiedzy uczniów, zapoznać się
z podręcznikiem do prowadzonego przedmiotu, ułożyć program nauczania stosownie
do wiedzy uczniów.

21.

Roczny plan pracy dydaktycznej zawiera
a)

tematy zajęć na cały rok.

rozpisane czynności uczących się na przestrzeni całego roku szkolnego.

szczegółowy podział treści programu nauczania na poszczególne jednostki
metodyczne i jednostki tematyczne.

informacje na temat terminów kolejnych kartkówek, sprawdzianów i formy
zaliczenia przedmiotu.

22.

Podstawę do opracowania planu zajęć i konspektów stanowi
a)

obmyślenie koncepcji działania, miedzy innymi na podstawie, analizy treści
nauczania, celów, materiału nauczania, wymagań programowych oraz dostępności
ś

rodków dydaktycznych, doświadczeń uczących się, liczba godzin przedmiotu .

obmyślenie koncepcji działania dydaktycznego w wyniku zapoznania się
z programem nauczania i określenia celów operacyjnych prowadzonych zajęć oraz
liczba godzin przedmiotu.

obmyślenie koncepcji działania dydaktycznego poprzez wnikliwą analizę
podręczników przedmiotowych i zeszytów ćwiczeń, liczba godzin przedmiotu.

obmyślenie koncepcji działania dydaktycznego poprzez szczegółową analizę
przewodników i poradników metodycznych oraz przewidywana liczba godzin zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23.

Tok zajęć laboratoryjnych obejmuje
a)

określenie tematyki i charakteru zajęć, zapoznanie się z opisem ćwiczenia,
wymyślenie przez uczących się toku postępowania w trakcie realizacji ćwiczenia,
analiza i opis uzyskanych wyników.

zapoznanie się z treścią instrukcji stanowiskowej, umożliwiające bezbłędne
przeprowadzenie ćwiczenia, wykonanie ćwiczenia lub doświadczenia, opis ćwiczenia
i analiza wyników.

określenie tematyki i charakteru zajęć, zapoznanie się z treścią instrukcji,
przygotowanie stanowisk do ćwiczenia, wykonanie ćwiczenia, analiza wyników,
syntetyzowanie wyników i wnioskowanie, dokonanie opisu przeprowadzonego
ć

wiczenia lub doświadczeń z podaniem szczegółowych ocen i wniosków badanego

zjawiska.

przygotowanie uczących się do pracy stworzenie sytuacji problemowej, ustalenie
planu pracy i w toku jego realizacji sformułowanie pomysłów rozwiązania,
sprawdzenie pomysłów rozwiązania na drodze empirycznej, synteza i opis
wniosków.

24.

Ocena zadań praktycznych obejmuje
a)

posprzątanie stanowiska pracy, dokonanie kontroli stanowiska, ocena pracy uczących
się (przyswojonych wiadomości) z podaniem jej uzasadnienia, wpisanie oceny do
zeszytu zajęć praktycznych.

przygotowanie uczącego się do oceny, sprawdzenie dokładności przeprowadzonego
ć

wiczenia, ocena wyników pracy.

przygotowanie uczącego się do oceny, dokonanie ostatecznej kontroli wykonanych
prac (opanowania czynności i wykonanych detali), wystawienie uczącemu się oceny
za wykonaną pracę wraz z podaniem jej słownego uzasadnienia.

rozmowę nauczyciela (instruktora) z uczącym się na temat przeprowadzonego
ć

wiczenia, ocenę wiadomości uczących się, słowne uzasadnienie oceny.

25.

Czynnościami organizacyjno-przygotowawczymi nauczyciela rozpoczynającego zajęcia
praktyczne są
a)

sprawdzenia stanu technicznego stanowisk pracy uczących się, przywitanie z grupą,
sprawdzenie obecności, sprawdzenie ubioru i gotowości psychofizycznej uczących
się do zajęć, zezwolenie na rozpoczęcie pracy.

sprawdzenie stanu technicznego narzędzi znajdujących się na stanowisku pracy,
znajomości zasad BHP, sprawdzenie ubioru uczących się, sprawdzenie obecności,
zezwolenie na rozpoczęcie pracy.

przygotowanie prac i zadań szkoleniowych, produkcyjnych lub usługowych,
sprawdzenie obecności, sprawdzenie znajomości zasad i przepisów BHP,
sprawdzenie znajomości regulaminu pracowni, sprawdzenie stanowisk pracy.

przygotowanie prac i zadań szkoleniowych, produkcyjnych lub usługowych,
sprawdzenie stanu technicznego stanowisk pracy uczących się, przywitanie z grupą,
sprawdzenie obecności, sprawdzenie ubioru i psychofizycznej gotowości uczących
się do zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Prowadzenie zajęć edukacyjnych w zakresie ochrony przeciwpożarowej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Francuz W. M., Dydaktyka przedmiotów zawodowych, Wyd. Politechniki Krakowskiej,
Kraków 1993

Francuz W. M., Dydaktyka w nowej szkole zawodowej, Wyd. Politechniki Krakowskiej,
Kraków 2004

Francuz W. M., Karpiński J., Sotomski S., Metodyka nauczania zajęć praktycznych.
WSiP, Warszawa 1992

Furmanek W., Zarys humanistycznej teorii pracy. Wyd. UR, Rzeszów 2006

Kameduła, E., Środki dydaktyczne w strukturalizacji wiedzy uczniów. UAM, Poznań
1989

Kruszewski K., Sztuka nauczania, czynności nauczyciela. PWN, Warszawa 1992

Kupisiewicz Cz., Dydaktyka ogólna. Wyd. Graf Punkt, Warszawa 2000

Łasiński G., Sztuka prezentacji. eMPI

, Poznań 2000

Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny. śak, Warszawa 2004

Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. śak, Warszawa 2003

10.

Plewka Cz., Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych Tom 1 i 2.
ITE, Radom 1999

11.

Półturzycki J.: Dydaktyka dla nauczycieli. Wyd. Adam Marszałek, Toruń 1998

12.

Sałata E., Metoda projektów w teorii i praktyce. Wyd. Politechniki Radomskiej, Radom
2004

15.

Siemieniecki B., Środki dydaktyczne w procesie myślenia twórczego. Wyd. Naukowe
WSP, Kraków 1991

16.

Zając A., Techniczne środki dydaktyczne. WSP, Rzeszów 1988

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prowadzenie zajęć edukacyjnych z zakresu udzielania pierwszej pomocy
Prowadzenie zajęć edukacyjnych z zakresu udzielania pierwszej pomocy
Zadania organow administracji rzadowej i samorzadowej w zakresie ochrony ppoz., BHP
Scenariusz zajęć edukacyjnych z zakresu chemii dla uczniów upośledzonych w stopniu lekkim w klasie I
20 Prowadzenie zajęć edukacyjnych
materiay na egzamin ustny - prowadzenie zajec, 13.Przepisy dodatkowe o ruchu rowerów , motorowerów o
Konspekt zajęć z ćwiczeń gimnastycznych prowadzonych metodą R, scenariusze zajęć-edukacja zdrowotn
MUZYczneSCENARIUSZ ZAJĘĆ PROWADZONYCH W PRZEDSZKOLU, EDUKACJA POLONISTYCZNA, PSYCHOLOGIA, SOCJOLOGIA
czy dzieci mogą mieć wpływ na ochronę środowiska, scenariusze zajęć-edukacja zdrowotna
Ochrona ppoż. podczas szkoleń bhp, Edukacyjnie, T, Technik bezpieczeństwa i higieny pracy, PORADY B
Instrukcja z zakresu BHP i ochrony PPOŻ Podwykonawców
Scenariusz zajęć zintegrowanych z zakresu edukacji przyrodniczej, polonistycznej, ruchowej, plastycz
Szkol Ochrona ppoż
METODYKA PROWADZENIA ZAJEC NA KURSACH ZEGLARSKICHv 1 1
SCENARIUSZ Z OBCHODÓW DNI ZIEMI, scenariusze zajęć-edukacja zdrowotna
konspekt dla gości, dokumentacja rozwoju zawodowego nauczyciela stażysty, Umiejętność prowadzenia za

więcej podobnych podstron