1

LEKI WYKRZTUŚNE

Małgorzata Berezińska

Zakład Farmakologii,

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Leki wykrztuśne

Pobudzają gruczoły oskrzelowe do wydzielania
płynnej wydzieliny

Ułatwiają usuwanie śluzu i wydzieliny zapalnej z
dróg oddechowych.

Leki wykrztuśne

Leki o działaniu odruchowym

Leki działające bezpośrednio na gruczoły

oskrzelowe

Leki zmieniające pH wydzieliny gruczołów

oskrzelowych

Leki wykrztuśne o działaniu

odruchowym

Po podaniu doustnym drażnią błonę śluzową

ż

ołądka, wywołując na drodze odruchu wzrost

wydzielania wodnistego śluzu przez gruczoły

oskrzelowe

Korzeń wymiotnicy, saponiny, benzoesan sodu

Nie stosować u osób z chorobą wrzodową

Leki działające bezpośrednio na

gruczoły oskrzelowe

Po podaniu doustnym wydzielają się przez gruczoły
oskrzelowe, pobudzając je do zwiększonego
wydzielania płynnego śluzu

Drażnią również błonę śluzową dróg oddechowych –
najwyraźniej po podaniu wziewnym

Jodek potasu, związki kreozotu, olejki eteryczne

Leki zmieniające pH wydzieliny

gruczołów oskrzelowych

Zmiana pH wydzieliny gruczołów oskrzelowych
powoduje jej upłynnienie, co ułatwia
wykrztuszenie

Niewielka skuteczność, często są stosowane w
mieszankach

Wodorowęglan sodowy, chlorek amonowy

2

Leki sekretolityczne

Upłynniają wydzielinę oskrzeli przez zmianę jej
składu

Leki mukolityczne

Detergenty

Leki mukolityczne

Zmniejszają zawartość mukoprotein w
wydzielinie dróg oddechowych

Najsilniejsze działanie przy stosowaniu
miejscowym do drzewa oskrzelowego lub
pozajelitowo

Skuteczność zależy od dawki leku i podaży
wody

Leki mukolityczne

Pochodne cysteiny

Mesna

Bromheksyna

Ambroksol

Detergenty

Surfaktant i tyloksapol

Stosowane w warunkach szpitalnych

Podawane bezpośrednio do dróg oddechowych

Torakochirurgia, zaburzenia oddychania u małych
dzieci i noworodków

Leki przeciwkaszlowe

Leki o działaniu ośrodkowym

Opioidowe

Nieopioidowe

Leki o działaniu obwodowym

Znieczulające zakończenia czuciowe w drzewie
oskrzelowym

Działające przeciwzapalnie na błonę śluzową dróg
oddechowych

Leki przeciwkaszlowe -

przeciwwskazania

Kaszel z obfitą płynną plwociną

Obecność ropnej wydzieliny w plwocinie

Rozstrzenie oskrzeli

Astma oskrzelowa

3

Leki przeciwkaszlowe o

działaniu ośrodkowym

Opioidowe – morfina, kodeina, oksykodon,
dekstrometorfan, folkodyna, dihydrokodeina

Nienarkotyczne – okseladyna, pentoksyweryna

Leki przeciwkaszlowe o

działaniu obwodowym

Benzonatat

Ś

luzy roślinne

LEKI

PRZECIWUCZULENIOWE

Leki przeciwuczuleniowe

Sole wapnia

Leki przeciwhistaminowe blokujące receptory H1

Leki zapobiegające uwalnianiu histaminy

Leki zmniejszające wrażliwość na alergeny

Sole wapnia

Uszczelniają śródbłonek drobnych naczyń
krwionośnych – działają przeciwwysiękowo i
przeciwzapalnie

Stosowane pomocniczo w leczeniu kataru
siennego, alergicznych nieżytów nosa, skórnych
odczynów alergicznych

Leki przeciwhistaminowe

Kompetycyjni antagoniści receptora H

1

Zmniejszają objawy alergii wywołane przez
uwalniana w nadmiarze histaminę

4

Leki przeciwhistaminowe

I generacji – antazolina, difenhydramina,
klemastyna, dimetinden, cyproheptadyna,
prometazyna

II generacji –loratydyna, cetyryzyna, azelastyna,
feksofenadyna, desloratydyna, terfenadyna,
astemizol,

Leki przeciwhistaminowe I

generacji

Mała wybiórczość działania – blokują także receptory
cholinergiczne, serotoninergiczne, dopaminergiczne i
adrenergiczne

Łatwo przenikają przez barierę krew-mózg i działają hamująco na
OUN

Dobrze i szybko wchłaniają się z przewodu pokarmowego, czas
działania 3-6 h (klemastyna 10-12 h)

Metabolizowane w wątrobie i wydalane przez nerki

Leki przeciwhistaminowe II

generacji

Wybiórcze działanie na receptor H

1

Nie przenikają do OUN

Działają silniej i dłużej niż leki I generacji

Dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego, długi
okres półtrwania; po podaniu doustnym wchłaniają się
wolniej niż leki I generacji

Metabolizowane w wątrobie do aktywnych metabolitów
(wyjątek – cetyryzyna i akriwastyna)

Leki hamujące uwalnianie

histaminy

Kromoglikan disodowy

Nedokromil

Ketotifen

Kromoglikan disodowy

Hamuje degranulację mastocytów zmniejszając
przepuszczalność błony komórkowej dla jonów
wapnia; uszczelnia drobne naczynia krwionośne;
hamuje chemotaksję neutrofili

Podawany miejscowo – do drzewa oskrzelowego,
na błony śluzowe nosa, do worka spojówkowego i
do przewodu pokarmowego

Praktycznie pozbawiony działań niepożądanych

Nedokromil

Pochodna kromoglikanu

Hamuje chemotaksje komórek zapalnych i
uwalnianie mediatorów zapalenia

Skuteczniejszy od kromoglikanu w leczeniu astmy

5

Ketotifen

Hamuje uwalnianie medaitorów reakcji
alergicznej z komórek tucznych, granulocytów
zasadochłonnych i tkanki płucnej

Antagonista receptora H

1

Nie działa doraźnie

Leki zmniejszające wrażliwość

na alergeny

Szczepionki przeciwalergiczne – wyciągi
oczyszczonych alergenów

Zasada leczenia – zwiększanie tolerancji na
alergen

Stosowane wyłącznie zapobiegawczo,
przeciwwskazane w ostrym okresie choroby

Wstrząs anafilaktyczny

Nagły początek, objawy zagrażające życiu chorego,
odwracalność objawów

Ś

wiąd, rumień całego ciała, pokrzywka, obrzęk twarzy i

błon śluzowych, duszność, spadek ciśnienia krwi

Wstrząs polekowy – penicylina, surowice obcogatunkowe,
jodowe środki cieniujące, heparyna, insulina, dożylne

ś

rodki znieczulające ogólnie, dekstran

Wstrząs anafilaktyczny

Przerwać podawanie leku, usunąć źródło alergenu

Epinefryna 0,5-1 mg; podskórnie, domięśniowo lub
dożylnie

Lek przeciwhistaminowy I generacji pozajelitowo

Hydrokortyzon lub prednizon – dożylnie

Utrzymywać właściwe ciśnienie krwi

LEKI STOSOWANE W STANACH

SKURCZOWYCH MIĘŚNI

GŁADKICH

(Leki spazmolityczne)

Leki spazmolityczne

Leki działające pośrednio

Parasympatykolityki

Leki

α

-adrenolityczne

Leki

β

-adrenergiczne

Leki działające na
receptory opioidowe

Leki działające

bezpośrednio

Metyloksantyny

Alkaloidy izochinolinowe

Pochodne kwasu
nikotynowego

Azotany i azotyny

Antagoniści kanałów
wapniowych

Inne

6

LEKI ROZSZERZAJĄCE

OSKRZELA

Leki

β

2

-adrenergiczne

Jedne z najskuteczniejszych leków w leczeniu
astmy oskrzelowej

Podawane wziewnie, doustnie i parenteralnie

Przyjmowane w okresie zaostrzeń duszności i/lub
długotrwale (w monoterapii lub skojarzeniu z
innymi lekami)

Metyloksantyny

Teofilina

Powoduje rozszerzenie oskrzeli i pobudzenie
ośrodka oddechowego

Stosowana w leczeniu astmy oskrzelowej jeżeli

leki

β

2

-adrenergiczne i glikokortykosterydy są

niewystarczające

Leki parasympatykolityczne

Ipratropium – pochodna atropiny, pozbawiona
działania ogólnego

Powinien być kojarzony z lekami

β

2

-

adrenergicznymi