Naukowe dziedzictwo Mariana Smoluchowskiego

W Zwojach 35 zamieszczam zbiór pięciu tekstów o Marianie

Smoluchowskim (1872-1917), być może największym fizyku polskim

wszystkich czasów.

Teksty te i wszystkie ilustracje otrzymałem (wraz z pozwoleniem na ich
publikację) od Adama Strzałkowskiego, profesora Uniwersytetu
Jagiellońskiego i przewodniczącego Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii
Umiejętności. Fotografie i akwarele pochodzą ze zbiorów Muzeum
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Polskiej Akademii Umiejętności oraz osób
prywatnych.

Autorzy tekstów również wyrazili swoją zgodę na ich publikację w Zwojach,
za co wyrażam Im podziękowanie.

Większość tych tekstów ukaże się w niedalekiej przyszłości w specjalnym
tomie poświęconym pamięci Mariana Smoluchowskiego.

Pragnę gorąco podziękować Profesorowi Adamowi Strzałkowskiemu, mojemu
Mistrzowi i Przyjacielowi, za udostępnienie mi tych materiałów.

Profesor Adam Strzałkowski jest ofiarnym i entuzjastycznym ambasadorem
Zwojów. Od czterdziestu lat łączy nas długa naukowa i intelektualna droga –
od wstępu do fizyki jądrowej na Uniwersytecie Jagiellońskim, poprzez Zakład
Reakcji Jądrowych Instytutu Fizyki Jądrowej w Krakowie, nieelastyczne
rozpraszanie deuteronów, mój doktorat, Oxford, literaturę i historię do
Zwojów. Za to wszystko dziękuję Panu, Panie Profesorze.

Andrzej M. Kobos

NAUKOWE DZIEDZICTWO

MARIANA SMOLUCHOWSKIEGO

ADAM STRZAŁKOWSKI

Marian Smoluchowski w czasach krakowskich

(fot. Kuczyński)

Naukowe publikacje Mariana Smoluchowskiego, niemal w 100 lat od ich

powstania i 85 lat od śmierci autora, należą dziś ciągle do najliczniej

cytowanych polskich prac z fizyki w literaturze światowej. Zaważyły one nie

tylko na ugruntowaniu teorii atomistycznej na początku ubiegłego stulecia,

ale i obecnie wywierają duży wpływ na badania w różnych dziedzinach

nauki.

W 130 rocznicę urodzin Mariana Smoluchowskiego (1872-1917) Polska
Akademia Umiejętności zorganizowała w dniu 17 maja 2002 roku sesję
naukową Marian Smoluchowski – Od teorii atomistycznej do fizyki
współczesnej, a Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego wystawę
przedstawiającą życie i działalność Mariana Smoluchowskiego w różnych
obszarach jego zainteresowań. Był bowiem Smoluchowski nie tylko fizykiem i
to jednym z najwybitniejszych w okresie swej działalności, ale i alpinistą,
taternikiem, mogącym się poszczycić pierwszymi wejściami na szereg
szczytów, i narciarzem, malował akwarele, grał na fortepianie.

Marian Smoluchowski w Dolinie Pięciu Stawów Polskich.

Marian Smoluchowski: Prosner Point, Jersey, 4/8/1908, (akwarela)

Urodzony w Austrii, w Vor-der-Brühl w pobliżu Wiednia, przybywa

Smoluchowski do Polski w roku 1899 po swych studiach w Wiedniu i

pierwszych latach pracy w Paryżu, Glasgow i Berlinie, obejmując katedrę

fizyki w Uniwersytecie Lwowskim. Jest to już okres jego silnego

zaangażowania w prace nad ruchami Browna, fluktuacjami, dyfuzją, które

przyniosły mu międzynarodowe uznanie i sławę.

Marian Smoluchowski w czasach lwowskich.

W Krakowie zjawia się w roku 1913 jako sukcesor Profesora Augusta

Witkowskiego na katedrze fizyki doświadczalnej Uniwersytetu

Jagiellońskiego. Niedługo po tym wybucha pierwsza wojna światowa,

warunki do pracy stają się niezwykle trudne, nawet budynek katedr fizyki

zostaje zajęty przez wojsko austriackie i Smoluchowski zmuszony jest

pracować w dawnym mieszkaniu Profesora Karola Olszewskiego. Nie ustaje

w pracy naukowej. Jeszcze w roku 1916 bierze udział w kongresie

Wolfskehla w Getyndze, na którym wygłasza swe słynne Trzy wykłady o

dyfuzji, ruchach Browna i koagulacji cząstek koloidalnych, jeszcze dziś

uważane za najlepsze wprowadzenie do tych zagadnień, do rozwoju

których sam się głównie przyczynił.

Marian Smoluchowski

W roku 1908 Akademia Umiejętności wybiera go swym członkiem

korespondentem, a w 9 lat później w roku 1917 zostaje jej członkiem

czynnym. Niestety w tym samym roku, w dniu 5 września umiera w wyniku

zakażenia dezynterią. Polska Akademia Umiejętności już w roku 1924

podejmuje wydanie w trzech tomach Pism Marjana Smoluchowskiego pod

redakcją Władysława Natansona i Jana Stocka.

Strona tytułowa I tomu Pism Marjana Smoluchowskiego

wydanych przez Polską Akademię Umiejętności, 1924.

Dziś ciągle dokonania Mariana Smoluchowskiego wywierają ogromny

wpływ i to nie tylko na współczesne badania w dziedzinie fizyki

molekularnej, teorii kinetyki reakcji chemicznych, mechaniki cieczy, teorii

fluktuacji i silników molekularnych, ale oddziaływanie ich sięga do

najbardziej aktualnych obecnie zagadnień fizyki subatomowej w opisie

plazmy gluonowo-kwarkowej

Złożenie kwiatów na grobie Mariana Smoluchowskiego

na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie 17 maja 2002 roku

przez Prezesa PAU Profesora Andrzeja Białasa.

1. Prace Mariana Smoluchowskiego z fizyki procesów stochastycznych

znajdują również fundamentalne zastosowanie w jednej z

najdynamiczniej rozwijających się gałęzi nowoczesnej matematyki,

tj. w probabilistycznych metodach odfiltrowywania szumów ze

"skorumpowanych" sygnałów. (amk)

Teksty o Marianie Smoluchowskim zamieszczone w Zwojach:

•

Adam Strzałkowski: Naukowe dziedzictwo Mariana Smoluchowskiego,

Zwoje 2/35,

2003

•

Paweł F. Góra: Fluktuacje wokół nas: Dziedzictwo Mariana Smoluchowskiego,

Zwoje 2/35, 2003

•

Ewa Wyka: Marian Smoluchowski we wspomnieniach bliskich i przyjaciół,

Zwoje

2/35, 2003

•

Kazimierz Grotowski: Marian Smoluchowski - taternik i narciarz,

Zwoje 2/35, 2003

•

Zofia Gołąb-Meyer: Marian Smoluchowski o kobietach w naukach ścisłych,

Zwoje

2/35, 2003

Teksty Adama Strzałkowskiego zamieszczone w Zwojach:

•

Adam Strzałkowski: Moje przygody z Lindoriusem,

Zwoje 1/34, 2003

•

Adam Strzałkowski: Henryk Niewodniczański i Ernest Rutherford,

Zwoje 4/32,

2002

•

Adam Strzałkowski: Henryk Niewodniczański and Ernest Rutherford (in English),

Zwoje 4/32, 2002

Zwoje