NURT SUBIEKTYWNO-MARGINALNY

Marginalizm jest to ogólna nazwa różnych szkół ekonomii subiektywistycznej, ukształtowanych od lat
siedemdziesiątych XIX wieku do lat trzydziestych XX wieku w Anglii, Austrii, Szwajcarii i USA. Nazwa
pochodzi stad, że podstawową metodą tych szkół było oparcie rozumowania na pojęciach przyrostów
krańcowych. Oznacza on więc określona metodę ekonomii politycznej a nie treść różnych kierunków,
którą to metodą się posługiwały.

Dyskusja nad zwrotem w analizie ekonomicznej rozpoczęła się w ostatnich latach XIX wieku w
momencie gdy wzrosły możliwości i było łatwiej o wymianę informacji między naukowcami z różnych
krajów. Mówi się także o rewolucji marginalnej której początek datuje się na pierwsze lata lat
siedemdziesiątych XIX wieku. Powstały trzy różne szkoły myśli ekonomicznej w prawie tym samym
czasie ale w różnych ośrodkach naukowych. Są to szkoły: austriacka (psychologiczna), lozańska
(matematyczna) i anglo-amerykańska (neoklasyczna). Przedstawię ostatnią szkołę, jej zwolenników a
szczególnie skupię się na Alfredzie Marshall’u, który jest uznawany za założyciela szkoły anglo-
amerykańskiej.

Zacznę od opisania kilku angielskich prekursorów tego nurtu. Jako pierwszego wybrałam Hermana
Gossena (1810 - 1858). Był prawnikiem i matematykiem. Dzięki niemu znamy dwa prawa związane z
gospodarowaniem. Pierwsze prawo głosi, że pożytki płynące z kolejnych porcji dobra maleją w miarę
wzrostu zaspokajania danej potrzeby – to nic innego jak prawo malejącej użyteczności krańcowej
znane wszystkim ekonomom. Drugie z nich głosi, że człowiek w dążeniu do maksymalizacji swego
zadowolenia musi tak dzielić dostępne mu ilości dobra między różne potrzeby, aby krańcowe pożytki
(użyteczności( krańcowe były równe we wszystkich zastosowaniach. Kolejka postacią jest William
Stanley Jevons (1835 - 1882). Był on synem kupca i nie miał możliwości studiowania. Dopiero po
kilku latach pracy jako probierca w mennicy poszedł na studia i uzyskał tytuł magistra. Jevons
stworzył swój system ekonomiczny w oparciu o dwa źródła: subiektywny nurt ekonomii klasycznej i
filozofii utylitaryzmu. Uważał, że ekonomia jako nauka opiera się na kilu prostych pojęciach takich jak
użyteczność, bogactwo, wartość dobra, praca, ziemia i kapitał, o ile są one starannie zdefiniowane.
Wg. niego celem ekonomiki jest maksymalizacja szczęścia przez zdobywaniem zadowolenia po
najmniejszym koszcie strat. Ekonom sformułował trzy ważne prawa. Pierwsze głosi, że stopień
użyteczności zmienia się wraz z ilością towaru i ostatecznie spada w miarę jak ilość rośnie –
użyteczność krańcowa jest pierwsza pochodną du/dx, jeżeli funkcja użyteczności jest podana w
postaci u=f(x). Drugie prawo opisuje optymalny podział dóbr między różne zastosowania, inaczej
można to nazwać alokacja zasobów. Zasada ta brzmi: użyteczności krańcowe porcji i dobra
podzielonego między rożne zastosowania muszą być sobie równe, w sposób matematyczny można to
przedstawić jako du₁/dx=du₂/dy. Trzecie prawo nazywane prawem obojętności głosi, że w warunkach
wolnej konkurencji nie mogą występować dwie ceny na ten sam towar, tę zależność opisuje
równanie dy/dx=y/x.

Warto jeszcze wspomnieć o oryginalnym, jak na te czasy, przedstawieniem kosztów produkcji przez
tego uczonego. Określa on koszty wytwarzania jako niezbędne przykrości wynikające z
powstrzymania się od zużycia.

Zajmę się teraz amerykańskim wkładem do marginalizmu a posłuży mi do tego sylwetka John’a
Bates’a Clark’a (1847 – 1938) i jego osiągnięcia w tej dziedzinie ekonomii. Trzeba zauważyć, że system
społeczno-gospodarczy amerykański różnił się istotnie od brytyjskiego dlatego koncepcje angielskiej
szkoły klasycznej były przedmiotami krytyki ponieważ były zbyt oderwane od realiów gospodarczych
Stanów Zjednoczonych. Dziełem Clark’a jest Podział bogactwa z 1899 roku. Z jego treśli wyczytujemy
główne koncepcje i założenia sytemu autora. Ekonomia wg. Clark’a składa się z trzech części:

I.

Zajmuje się uniwersalnymi prawami, które rządzą kreacją i dystrybucja bogactwa

II.

Dotyczy statyki i bada stan bogactwa w warunkach stabilności form organizacji i braku zmian
w sposobach działania

III.

Zajmuje się dynamiką układu społeczno-gospodarczego, procesami które przekształcają
proces tworzenia i podziału bogactwa pod wpływem zmian.

Najważniejszą postać – Alfreda Marshall’a (1842 – 1924) - jako ojca szkoły myśli ekonomicznej, która
nazwano również szkoła z Cambrige, zostawiłam na koniec omawiania marginalizmu. Potrafił on
rozwinąć i połączyć osiągnięcia trzech szkół kierunku marginalistycznego nie tracąc przy tym kontaktu
z realiami i przekazując swoje koncepcje całej ludzkości. Marshall urodził się w Wielkiej Brytanii w
epoce wiktoriańskiej, kiedy to kraj ten był mocarstwem i potęgą gospodarczą. Był on przez długi czas
zafascynowany filozofią Kanta i Hegla. Jego najważniejsze dzieło nosi tytuł Zasady ekonomiki i
odegrało znaczącą rolę w myśli ekonomicznej. Czytając tę pracę można stwierdzić, żę Marshall
zrezygnował z makropodejścia na rzecz badań jednostek na rynku czyli mikropodejścia. Obiektem
jego zainteresowań jest codzienność jaka otacza człowieka. W swoich badaniach sam stosował i
zalecał innym używanie warunku ceteris paribus czyli świadomego odrzucenia możliwości zajścia
pewnych zmian, które mogą zaburzyć związki między przesłanka a wnioskiem, w celu skupienia się
tylko na elementach zmiennych. Swoją koncepcję roli czasu Brytyjczyk umieścił w analizie
ekonomicznej. Podzielił ją na cztery okresy, klasyfikując ją z punktu widzenia prowadzenia
przedsiębiorstwa. Pierwszy z nich określany nazwą rynkowy (market period) charakteryzuje się
brakiem reakcji podaży na zmianę ceny z powodu bardzo krótkiego czasu, więc przedsiębiorstwo
musi działać tak jak do tej pory działało. Drugi (short run) jest nieco dłuższy i w nim można już
zmieniać produkcję i podaż, ale przedsiębiorstwo nie ma jeszcze możliwości do rozszerzenia
zakładów. W tym miejscu Marshall dokonał rozróżnienia kosztów na stałe i zmienne. Koszty stałe są
niezależne od zmian produkcji, natomiast drugie już tak ponieważ reagują na zmianę czynników
produkcji. Trzeci okres (long run) pozwala firmom przystosować się do zmian w pełni poprzez;
rozbudowę produkcji przez zwiększenie czynników produkcyjnych, zmianę rozkładu kosztów. Ostatni
okres (secular period) charakteryzuje się najdłuższymi procesami w których następuje wymiana
technologii i zwiększeniem nakładów ludzkich. Centralną część tego systemu ekonomicznego zajmuje
teoria popytu i podaży. Mimo, że jego poprzednicy uznawali niezależność tych dwóch wielkości lub
wyższość jednej nad drugą to Marshall znalazł złoty środek – uznał, że podaż i popyt są współzależne
od siebie. Prawo popytu głosi, że wzrasta on wraz ze zniżką ceny i spada z jej wzrostem. Ważnym
pojęciem jakie wprowadził ojciec szkoły z Cambrige jest elastyczność popytu. Tłumaczy ona relację
konsumenta na zmiany cen różnych dóbr i reakcję ceny na zmiany w popytach efektywnych. Kilka
istotnych twierdzeń możemy znaleźć w teorii i prawie podaży. Wprowadził on czwarty czynnik, którą
jes organizacja. Przyjmował prawo zwiększającej się wydajności czynników naturalnych ale
jednocześnie wprowadził prawo zwiększającej się wydajności czynników ludzkich, kapitału i
organizacji. Z tego wynika, że zwiększanie nakładów kapitału i pracy prowadzi do ulepszenia
organizacji, która zwiększa wydajność. Teorię równowagi możemy wyczytać z wykresu. Jest to punkt

na przecięciu krzywych popytu i podaży, który odpowiada pewnej cenie. Równowaga ta była
rozpatrywana w czterech wcześniej wymienionych okresach przedsiębiorstw. Krótki okres ma stałą
podaż i wysoko zmieniający się popyt. Natomiast krańcowa cena wyznacza cenę rynkową. W długim
czasie wzrasta rola podaży i kosztów produkcji, ale nakłady są niezmienne. W okresie trzecim główną
rolę przejmuje podaż i inwestycje. Cena musi wtedy pokrywać koszty stałe i zmienne. Pojęciem
spornym wśród ekonomistów była quasi-renty. Marshall wykazał dualny charakter tego zagadnienia.
W krótkim czasie aktualne renty, płace, stopy procentowe i stopy zysku są zdeterminowanymi
cenami. Natomiast w długim czasie jest zupełnie odwrotnie, to zyski, płace i renty określają ceny.
Ewidentnie widać, że mistrz skupił się na mikroekonomii co jednak nie oznacza, że w jego pracach nie
znajdziemy nic o makroekonomii. W rozprawie Pieniądz, kredyt i wymiana postulował politykę
stabilizacji gospodarki i świadczenia dla ubogich oraz działania na rzecz stabilnego poziomu cen.

Następną odmiana marginalizmu jest szkoła austriacka. Za jej prekursora uważa się Ferdinandiego
Galianiego (1728 - 1787), który w pracy Dialogi o handlu zbożem rozważał paradoks chleba i
diamentu. Mianowicie diament ma wysoką wartość (cenę) dlatego, że jest dobrem rzadkim, a nie tak
jak chleb, którego jest znacznie więcej. Jednak to właśnie chleb ma większą użyteczność bo jest
podstawą wyżywienia ludzi. W ten temat zagłębił się również francuski filozof Étienne Bonnot de
Condillac (1715-1780). Wg. niego wartość dobra istnieje tylko w odniesieniu do potrzeb podmiotu –
czyli ludzi. To nasze potrzeby, pragnienia nadają rzeczom wartość, które zaspokajają nasze pożądania.

Przedstawię teraz system poglądów mistrza szkoły jakim był Carl Menger (1840 – 1921). Urodził się w
rodzinie austriackiego urzędnika. W 1871 roku ukazało się jego dzieło życia – Zasady nauki
ekonomicznej w którym przestawił swoją koncepcję. Cała koncepcja wywodzi się z teorii potrzeb. Wg.
Mengera wywodzą się ona z pierwotnych popędów i pożądań, następnie potrzeby indywidualne
przekształcają się w potrzeby różnych wspólnot, by w ostateczności stać się ogólnospołecznymi.
Następna teoria to teoria dóbr. Definicja dobra wg. austriackiego myśliciela brzmi: dobro stanowi
dostępną rzecz, która zaspokaja potrzeby ludzkie. Podzielił on je na dwa rodzaje: dobra bezpośrednio
dostępne w nieograniczonych ilościach i dobra gospodarcze, które cechują się rzadkością i
ograniczoną ilością. W tym momencie mistrz posunął się jeszcze dalej w rozważaniach i podzielił
dobra po raz drugi, tym razem ze względu na zaspokajanie potrzeb. Dobrami pierwszego rzędu są
dobra gospodarcze, które można wykorzystać bezpośrednio do zaspokojenia naszych potrzeb i dobra
dalszego rzędu to e bez których nie można wytworzyć lub pozyskać dóbr rzędu pierwszego. Kolejny
element rozważań Mengera stanowi problem mierzalności wielkości potrzeb i dostępnych dóbr.
Potrzeby ludzie określają tylko w granicach popytu efektywnego czyli opartego na realnej kontroli
konsumenta gospodarującego nad dobrami gospodarczymi. Rozporządzanie dobrami dalszych
rzędów jako środkami produkcji określa ogólne granice dostępności dóbr gospodarczych.
Podstawową część systemu ekonomicznego Mengera stanowi subiektywna teoria wartości. Rzadkość
i użyteczność dobra są tylko przesłankami, ponieważ o wartości dobra decyduje subiektywny punkt
widzenia jednostki. To ona ocenia czy dobro jest wartościowe czy nie. Zdaniem uczonego można
rozróżnić dwa momenty: pierwszy (subiektywny) pozwala podzielić potrzeby w zależności od
ważności. Potrzeby istotne wymagają dużego ilościowo i jakościowo zaspokojenia. Wiadomo, że
człowiek najpierw zaspokaja potrzeby pilniejsze i ważniejsze dla jego życia. Każda następna proporcja
daje mniejsze zadowolenie. Drugi moment (obiektywny) określa granice dostępnych zasobów. Żeby
konsument uzyskał maksymalne zadowolenie musi optymalnie rozdysponować dostępne mu zasoby,
które wymagają wyrównania krańcowych przyrostów zadowolenia z każdego dobra. Subiektywna
teoria wartości tłumaczy także istotę wymiany jako otrzymywanie przez obie strony dóbr wyżej przez

siebie ocenianych a cena jest tylko odbiciem wartości wymiennej. Następnym przedstawicielem
szkoły austriackiej jest Friedrich von Wieser (1851 – 1926). Przejął on katedrę po Mengerze i
rozpowszechnił jego koncepcje. Za jego cenny wkład uważa się prawo użyteczności krańcowej. Jest to
prawo w myśl, którego korzyść krańcowa każdej kolejnej konsumowanej jednostki dobra jest
mniejsza od korzyści krańcowej poprzedniej konsumowanej jednostki. Wieser dowodzi, że gdy mamy
ograniczoną dostępność dóbr proces zaspokajania trzeba przerwać nie w punkcie pełnego nasycenia
ale po zużyciu krańcowego dostępnego dobra – użyteczności krańcowej. Ważna postacią był również
Eugen von Böhm-Bawerk (1851 – 1914). Zasłynął on jako twórca teorii procentu. Punktem wyjścia do
tej teorii jest twierdzenie, że istnieją tylko dwa podstawowe czynniki produkcji – ziemia i praca.
Kapitał natomiast jest czynnikiem pochodnym, który spaja czynniki główne. Przez procent Böhm-
Bawerk rozumie dochód który jest wynagrodzeniem z kapitału. W procesie produkcji uzyskujemy
procent pierwotny a pożyczka daje procent pochodny. Procent pierwotny dzieli się na surowy –
wynagrodzenie za podjęte ryzyko, koszty i amortyzację oraz na procent czysty – wynagrodzenie z
tytułu prawa własności. Procent czysty stanowi podstawę w pozytywnej teorii procentu, który opiera
się na zdaniu, że ludzie wyżej cenią dobra teraźniejsze iż przyszłe.

Trzecia szkoła marginalistyczną jest szkoła lozańska zwaną matematyczną. Za mistrza szkoły uznano
Léona Walrasa (1834 – 1910). Obiektem badań nauki ekonomicznej wg Warlasa jest gospodarstwo
społeczne rozumiane jako zbiór rzeczy materialnych i niematerialnych, które są rzadkie, użyteczne i
dostępne w ilościach ograniczonych. Zdaniem Warlasa ekonomia dzieli się na:

1) Ekonomię społeczną – badającą proces podziału bogactwa i relacje gospodarcze

między ludźmi

2) Ekonomię polityczną stosowaną – zajmuje się produkcją i stosunkiem ludzi do rzeczy
3) Ekonomię polityczną czystą – zajmującą się relacjami wymiany i stosunkami między

rzeczami.

Najprostszy model wolnej wymiany w systemie Warlasa obejmuje dwie osoby A i E, które wymieniają
swoje dobra a i e. Relacja qₑ/qₐ jest ceną dobra a wyrażona w ilości dobra e, natomiast relacja qₐ/qₑ -
cena dobra e wyrażona za pomocą ilości dobra a. Po przekształceniu dostajemy pₐ=1/pₑ i pₑ=1/pₐ. To
pozwala stwierdzić, że ceny lub relacje wymiany są do siebie odwrotnie proporcjonalne. Wyznaczenie
ceny pozwala ustalić równowagę popytu i podaży. Popyt i Podaż określa iloczyn ilości wymienianych
dóbr przez ich ceny. Popyt jest funkcją ceny danego dobra. Kolejnym istotnym uczonym był Antoine
Augustin Cournot (1801 – 1877). Swój wywód zaczyna od określenia czym jest ekonomia polityczna.
Jest to część ekonomii społecznej, obok socjologii i psychologii, a że zajmuje się zjawiskami
ilościowymi to może być zaliczana do nauk ścisłych. Curnot sformułował prawo popytu, uznając, że
popyt wzrasta gdy cena spada. Dalsze rozważania prowadzi na modelu prostego przedsiębiorstwa,
badając relacje między popytem, podażą i ceną w warunkach monopolu, duopolu i konkurencji
doskonałej. Aby producent zmaksymalizował utarg musimy odwołać się rachunku różniczkowego. Na
początek trzeba określić ekstremum lokalne utargu czyli pierwsza pochodna musi być równa zeru, a
potem określić maksimum czyli druga pochodna musi być mniejsza od zera. Cournot stał się
prekursorem teorii duopolu, wyjaśniającej współzależność konkurentów w procesie wyznaczanie
ceny. Sławę szkoły lozańskiej umocnił Vilfredo Pareto (1848 – 1923). Zainteresował się on
twórczością Warlasa, który w 1893 roku przekazał mu swoja katedrę. Zapisał się w dziejach statystyki
opracowując prawo nazwane jego nazwiskiem. Zasada ta opisuje wiele zjawisk w których 20%
badanych obiektów związanych jest z 80% pewnych zasobów. Dodatkowo silnie podkreślał

powiązania ekonomii politycznej z socjologią czy polityka gospodarczą. Rozróżnił on użyteczność
kardynalną i ordynalną. W zwykłym pomiarze (kardynalnym) określamy ile razy cos jest większe od
jakiegoś wzorca, a w odrynalnym (porządkowym) nadajemy określony wskaźnik alby określić czy coś
jest wyższe czy niższe. Pareto opracował teorię wyboru konsumenta. Wiemy o tym, że konsumenci
preferują pewne dobra nad inne. Oczywiście każdy wybór jest ograniczony takimi elementami jak
ceny i dochody. Wprowadził do ekonomii krzywe obojętności, które są graficznym przedstawieniem
zachowań konsumenta i producenta przy kombinacji dwóch dóbr. Dzięki temu uczonemu powstał
termin optimum Pareta. Jest to taki podział dostępnych dóbr, że nie można poprawić sytuacji
jednego z podmiotu (dostarczyć mu większej ilości dóbr) nie pogarszając sytuacji któregoś z
pozostałych podmiotów.

EKONOMIA J.M. KEYNESA

Ekonomia keynesowska (keynesizm) wywodzi się z prac brytyjskiego ekonomisty Johna Maynarda
Keynesa. Teoria przez niego zaprezentowana w publikacji Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i
pieniądza stanowi pewną odmianę ekonomii neoklasycznej. Nie zmienia to faktu, że w wielu
aspektach różni się od niej – zarówno w kwestii wytłumaczenia podstawowych mechanizmów
działania gospodarki jak i zalecenia dla polityki gospodarczej.

Teoria Keynesa powstała jako reakcja na kryzys ekonomiczny jaki wystąpił w latach 1923-1933 gdzie
pojawił się spadek PKB i wzrost bezrobocia. Zmniejszył się poziom inwestycji, giełda papierów
wartościowych znalazła się w dołku. Keynes dążył do ustabilizowania gospodarki poprzez zwiększenie
popytu. Jako przyczynę złego stanu rzeczy uważał stan równowagi pomiędzy wysokością oszczędności
a inwestycji. Kluczową ideą Ogólnej teorii… jest fakt istnienia bezpośredniego i pozytywnego związku
pomiędzy poziomem zatrudnienia a zagregowanymi wydatkami. Wg. Keynesa całkowity popyt
determinuje poziom zatrudnienia w gospodarce a zatem istnienie bezrobocia wskazuje, że całkowity
popyt jest niewystarczający aby zatrudnić wszystkie czynniki wytwórcze. W rezultacie pełne
zatrudnienie jest zdefiniowane jako sytuacja w której poziom wydatków jest odpowiedni, aby
zatrudnić wszystkich. Głowna teza teorii Keynesa zawiera się w twierdzeniu, że gospodarka jest
ograniczona przez wielkość popytu (ekonomia popytowa), a nie przez wielkość zasobów.
Najważniejszy jest popyt inwestycyjny, gdyż siłą sprawczą uruchamiającą zmiany w wielkości
produktu PKB na wydatki inwestycyjne a nie oszczędności. Keynes twierdzi, że istnieje prawo
psychologiczne, które rzekomo skłania jednostki do oszczędzania coraz większej części swoich
dochodów wraz z ich wzrostem. Stwierdza, że na ogół osoba z większym dochodem ma tendencję do
konsumowania mniejszych części niż osoba z niskim dochodem. Na poziomie makro, Keynes
zauważył, e społeczeństwo z realnym rosnącym dochodem skłania się do zwiększenia swoich
oszczędności bardziej niż proporcjonalnie. Krańcowa skłonność do konsumpcji ulega obniżeniu, a co z
tym idzie mnożnik inwestycyjny społeczeństwa (współczynnik określający wpływ jaki dodatkowe
inwestycje wywierają na wzrost PKB) będzie mniejszy. Dlatego też, w celu utrzymania stałego
poziomu wydatków konieczne jest aby inwestycje zwiększały się w celu uzupełnienia tego
długotrwałego spadku konsumpcji. Dla Keynesa nie ma żadnego mechanizmu w gospodarce
rynkowej, który były zdolny połączyć oszczędności z inwestycjami. Zgodnie z Ogólną teorią…

przyczyna jest fakt, że inwestycje nie zależą od oszczędności a zależą od oczekiwać biznesu i
preferencji płynności kredytodawców (stopy procentowe). Ekonomista nie widzi żądnej gwarancji, że
długotrwały wzrost oszczędzania zostanie uzupełniony przez jakikolwiek wzrost bieżących inwestycji.
Keynes wnioskuje, że kapitalizm jest skazany na systematyczny brak popytu, a zatem przewlekły
problem bezrobocia. Ponadto wyjaśnia, że przyszłość ekonomiczna zawsze jest niepewna co sprawia,
że przedsiębiorcy nie kierują się racjonalną kalkulacją. Oczekiwania biznesu są zmienne, dlatego
inwestycje (zagregowane wydatki i zatrudnienie) będą zawsze niestabilne, prowadząc proces
rynkowy do nieustannych zmian gospodarczych. Z tych powodów doszedł do wniosku, że w
nieskrępowanym systemie kapitalistycznym wielkość rynkowego popytu będzie niewystarczająca i
niestabilna, a stopa bezrobocia z reguły wysoka. Keynes uważał, że rządy państw mogą sprostać tym
brakom poprzez kontrolę zagregowanych wydatków. Mają na uwadze całkowite wydatki i popyt,
proponuje największą możliwą redukcję stóp procentowych, aby nakręcić prywatne interesy jak tylko
to możliwe na ludzi z wyższymi dochodami a co z tym idzie – oszczędnościami. Dodatkowo nałożyć
redystrybucyjny system podatkowy. Dzięki temu mnożnik inwestycyjny będzie wyższy. Takie jest
uzasadnienie Keynesa dla systemu progresywnego opodatkowania. Rząd powinien poczynić
publiczne inwestycje finansowane z długi publicznego. Keynes opowiadał się za celowo
niezrównoważonym budżetem i za kompensującymi to wydatkami na roboty publiczne. Wątpił w
zdolność rynku do pełnego wykorzystania dostępnych czynników produkcji. Stwierdził, że popyt na
dobra wcale nie musi automatycznie dostosowywać się do zdolności produkcyjnych gospodarki. Jeżeli
popyt jest większy od zdolności produkcyjnych, wzrasta inflacja, jeśli z kolei popyt jest od nich
mniejszy, czynniki produkcyjne nie są w pełni wykorzystywane to pojawia się bezrobocie. Zaleceniem
teorii keynesowskiej jest to aby rząd i bank centralny aktywnie ingerowały w kształtowanie się
popytu na dobra, po to aby w pełni wykorzystać szanse wzrostu powstające przez zwiększenie się
zasobów pracy i kapitału. Keynes dowiódł, że w gospodarce ograniczonej przez wielkość popytu
łączne oszczędności zależą od nadwyżki eksportowej. Teorię popytową traktuje się jako pierwszą
szkołę racjonalnego myślenia o pośrednich formach oddziaływania państwa przez gospodarkę.

MONETARYZM – MILTON FRIEDMAN I JEGO POPRZEDNICY

Monetaryzm pojawił się jako „kontrrewolucja” keynesizmu w latach siedemdziesiątych XX wieku.
Zacznę od opisania pokrótce zasług szkoły chicagowskiej, która była jednym ze słynniejszych
ośrodków propagowania liberalizmu gospodarczego w tamtych czasach Co to jest liberalizm? Jest to
doktryna zakładająca, że państwo nie powinno wywierać wpływu na gospodarkę, natomiast ma
ograniczyć się do utrzymania prawa, porządku pozostawiając sprawę kształtowania gospodarki
wolnemu rynkowi. To szkoła myśli ekonomicznej zajmująca się badaniem wpływu polityki pieniężnej
państwa na dochód narodowy.

Przedstawię teraz kilka postaci, które uważa się za założycieli szkoły chicagowskiej. Frank Hyneman
Knight (1885 – 1972) w dziele zatytułowanym Ryzyko, niepewność i zysk obalił tezę o zysku jako
korzyści za poniesione ryzyko. Wprowadził on pojęcie „niepewności” jako sytuacji kiedy nie jesteśmy
w stanie przewidzieć prawdopodobieństwa jakiegoś zdarzenia w przyszłości. Dlatego wg. Knight’a
zysk jest przychodem (dodatnim lub ujemnym) za ponoszenie niepewności. Uczniem wyżej

wymienionego mistrza był George Joseph Stigler (1911 – 1991), który w 1982 roku otrzymał nagrodę
Nobla za nowatorskie badania nad strukturami rynkowymi oraz skutkami ingerencji państwa. W 1975
roku w artykule Obywatel a państwo: eseje o regulacji Stigler dowodzi, że ingerencja państwa była
korzystna tylko dla dużych firm, których interesów bronił rząd. Trzecią ważną postacią jest Gary
Stanley Becker (ur. 1930). W 1964 roku opublikował książkę Kapitał ludzki, w której przedstawił swoją
teorię kapitału ludzkiego. W badaniach doszedł do wniosku, że poziom wiedzy i umiejętności są
ważnym składnikiem kapitału ludzkiego, który silnie wpływa na wysokość dochodów. Model Beckera
opisany w rozprawie Ekonomiczne podejście do zachowania się rodziny wyjaśnia proces
podejmowania decyzji w rodzinie nie tylko jako w komórce gospodarczej ale także jako społecznej.
Wg. niego wszystkie decyzje w rodzinie można wytłumaczyć w kategoriach ekonomicznych.

Za narodziny monetaryzmu uważa się opublikowanie w 1956 roku przez Miltona Friedmana tzw.
Ilościowej teorii pieniądza. Tak jak teoria keynesowska poddawała w wątpliwość niektóre założenia
ekonomii neoklasycznej, w ten sposób monetaryzm podważył podstawy keynesizmu.
Zakwestionował pogląd, że polityka fiskalna jest skutecznym narzędziem stabilizowania gospodarki w
sytuacji pełnego zatrudnienia pracy i kapitału, a polityka pieniężna (monetarna) jest bezużyteczna.
Friedman powrócił jednak do ilościowej teorii pieniądza, przy założeniu stałej prędkości obiegu
pieniądza (ile razy w ciągu roku jest wydawany) i do tego poziomu PKB ( przy pełnym zatrudnieniu),
dany wzrost ilości pieniądza prowadzi do takiego samego wzrostu poziomu cen. Pieniądz jest
neutralny tzn. nie wpływa na wielkości realne takie jak poziom zatrudnienia czy struktura i poziom
produkcji. Wg. monetarystów inflacja bezpośrednio zależy od wielkości podaży pieniędzy w
gospodarce, a niewłaściwa polityka pieniężna na dłuższą metę zawsze prowadzi do wzrostu cen lub
inflacji, a nie do zmian poziomu produkcji. Friedman sformułował taką zasadę polityki pieniężnej
gdzie stopa wzrostu ilości pieniądza do gospodarki powinna być stała, gdyż zmienne i długotrwałe
opóźnienie w efekcie tej polityki sprawia, że przy takiej regule popełnia się najmniej błędów w
stabilizacji gospodarki. Uważał, że przyrost pieniądza, który determinuje wzrost PKB, powinien być
stały na poziomie 3-4% rocznie czyli tyle ile wynosi naturalna stopa wzrostu potencjału podażowego
gospodarki. Wynika to z jego poglądu, że jeśli ilość pieniądza w obiegu rośnie w tym samym tempie
co produkcja, a przeciętny poziom cen nie zmienia się to inflacja nie zachodzi. W przypadku gdy
państwo zwiększy emisję pieniądza ponad niezbędny poziom, spowoduje to nadmiar pieniędzy w
bilansach ludzi, który (nadmiar) spożytkują oni w większości na dodatkową konsumpcję. Która to
spowoduje tymczasowy wzrost standardu życia. Na dłuższą metę ten chwilowy wzrost standardu nie
będzie miał jednak pokrycia w podaży dóbr materialnych, a podaż jest zależna od potencjału
wytwórczego, który przez sam fakt emisji pieniądza się nie zmienia. Tymczasowy wzrost spożycia
powoduje jednak na dłuższą metę stały wzrost potrzeb, co pociąga za sobą stały nacisk
społeczeństwa na dalszą podaż pieniądza. W tej sytuacji jeśli państwo ulegnie i dodrukuje pieniądze
wywoła inflację, która jest największą chorobą monetarystów. U monetarystów bezrobocie ma
charakter naturalny, jest przejściowe a nawet pożądane. Stosowanie narzędzi polityki gospodarczej w
celu utrzymania wysokiego poziomu zatrudnienia jest niewskazane, gdyż zakłóca naturalną grę sił
rynkowych. Nie istnieje zamienność między bezrobociem a inflacją w długim okresie, próba
zmniejszenia bezrobocia poniżej tzw. neutralnego poziomu prowadzi do wzrostu inflacji. W
gospodarce zbędne jest pobudzanie popytu. Państwo może się angażować tylko w celu pobudzenia
podaży przede wszystkim poprzez obniżenie podatków. Taką ekonomię nazywamy podażową.
Friedman przyjął zasadę „niewidzialnej ręki rynku”. Rozwój ekonomiczny i dobrobyt najlepiej
zapewnia swobodna wymiana dóbr i usług między jednostkami. Jeśli jest ona faktycznie oparta na

zasadzie dobrowolności, to następuje tylko wtedy gdy każda ze stron w niej uczestniczących uzna ją
za korzystną dla siebie. Mechanizm, który taką wymianę umożliwia, jest system cen. Koordynuje on
działania milionów osób, zabiegających o własny interes, tak aby wszyscy na tym zyskiwali. Działa on
sprawnie, dopóki jego naturalne funkcjonowanie nie zostanie zakłócone przez rozmaite rządowe
inwestycje. Im państwo bardziej interweniuje w mechanizmy rynkowe poprzez np. cła, preferencje,
manipulując obiegiem pieniądza itp., tym więcej powstaje ekonomicznych problemów. Friedman
opowiadał się za ograniczoną rolą rządu do minimum. Do zadań rządu powinno należeć zapewnienie
obywatelom ochrony i bezpieczeństwa. Państwo powinno dysponować instytucjami takimi jak
wojsko, policja, sądownictwo. Jego obowiązkiem jest także zapewnienie opieki tylko tym ludziom,
którzy nie są w pełni odpowiedzialni za siebie – dzieciom, chorym. Proponował drastyczne zmiany w
systemie podatkowym poprzez zmniejszenie najwyższych stawek oraz likwidację niezliczonych
wyjątków, odpisów, i furtek w prawie podatkowym. Dla dochodów poniżej minimum egzystencji
domagał się podatku ujemnego, czyli dopłat z budżetu.

Bibliografia:

1. H. Landreth, D. C. Colander, Historia myśli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2012, str.235 – 254, 257 – 289, 468 – 503, 504 – 506.

2. W. Stankiewicz, Historia myśli ekonomicznej, PWE, Warszawa 2007, str. 188 – 205, 280 – 294, 330
– 349.

3. D.Begg, S.Fisher, R.Dornbush, Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2000, str. 42, 47, 77, 86, 106, 120 –
125, 137, 149.

4. P.A.Samuelson, W.D.Nordhaus, Ekonomia 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, str.
232, 379.

5.

http://portalwiedzy.onet.pl/47879,,,,marginalizm,haslo.html

, dostęp z dnia 18.01.2014

6.

http://biznes.pwn.pl/haslo/3921895/keynesizm.html

, dostęp z dnia 17.01.2014

7.

http://biznes.pwn.pl/haslo/3942974/monetaryzm.html

, dostęp z dnia 16.01.2014

Magdalena Cupryjak, 91506, Ekonomia I rok