ZIP II, CZ TP 15.15
Tomasz Kazuła
Artur Sawicki

Piotr Hofman
Kacper Rodziewicz

John Maynard Keynes

- założenia jego teorii.

John Maynard Keynes (ur. 5 czerwca 1883 w Cambridge, zm. 21 kwietnia 1946 w Firle, Wielka Brytania) angielski ekonomista, twórca teorii interwencjonizmu państwowego w dziedzinie ekonomii i finansów państwowych. Synem logika i ekonomisty Johna Neville'a Keynesa. Ukończył Uniwersytet w Cambridge. Jego poglądy wywarły decydujący wpływ na rozwój myśli ekonomicznej w latach 30. XX wieku.

Keynes na początku pracował jako urzędnik w Urzędzie ds. Indii. Jednak po 2 latach pracy zrezygnował i wrócił do Cambridge jako wykładowca. Od 1912 roku pełnił funkcję redaktora Economic Journal, najpoważniejszego angielskiego czasopisma ekonomicznego.

W latach 1915-1919, okres I wojny światowej, pracował w Ministerstwie Skarbu. Uczestniczył w konferencji wersalskiej jako doradca Lloyda George'a. Wywołał znaczne poruszenie opuszczając konferencję w proteście przeciw nałożeniu obowiązku wypłacenia reparacji wojennych przez Niemcy. W książce wydanej w kilka miesięcy po podpisaniu Traktatu Wersalskiego (1919, The Economic Consequences of the Peace) dowodzi, że Niemcy nie będą w stanie spłacić olbrzymich roszczeń finansowych. Traktat Wersalski może zaś w przyszłości obudzić w Niemcach poczucie krzywdy i chęć rewanżu. Historia potwierdziła przewidywania Keynesa.

W czasie II wojny światowej był doradcą ministerstwa skarbu. W roku 1944 uczestniczył w konferencji w Bretton Woods, przewodnicząc delegacji brytyjskiej i dążąc do powołania międzynarodowej jednostki rozliczeniowej bankor opartej na pieniądzu bankowym (bank-) i złocie (-or), której emisja służyłaby finansowaniu odbudowy zniszczeń po II wojnie światowej oraz prowadzeniu zrównoważonej polityki finansowej na świecie. Koncepcja Keynesa była lekceważona. Oponentami byli przede wszystkim Amerykanie (z Ministrem Skarbu Harrym Dexterem White na czele) dążący do uprzywilejowania dolara (USD) emitowanego przez System Rezerwy Federalnej.

Głównym dziełem Keynesa jest Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (opublikowana w 1936 roku ), kwestionująca zasady liberalnej myśli ekonomicznej. Teoria Keynesa była reakcją na Wielki kryzys ekonomiczny lat 1929-1933. Wystąpił wtedy spadek PNB i wzrost bezrobocia. Spadł poziom inwestycji i notowania giełdowe. Keynes dążył do ustabilizowania gospodarki za pomocą podejścia popytowego. Jako przyczynę złego stanu rzeczy podał stan nierównowagi pomiędzy poziomem oszczędności a poziomem inwestycji. Istotą jego poglądów jest zanegowanie zdolności gospodarki do samoregulacji (samoistnego osiągania równowagi rynkowej). Odrzucono stwierdzenie jakoby podaż sama stwarzała dla siebie popyt. Keynes stwierdził, że prawo Saya nie działa, choć nigdy naukowo tego nie dowiódł. Według niego gospodarka pozostawiona sama sobie będzie zawsze popadać w stan nierównowagi.

Teoria ta pomogła ustabilizować sytuację gospodarczą w Europie po II wojnie światowej. Od lat 70. XX wieku do dzisiaj monetaryzm i neoliberalizm wypiera myśl Keynesa i jego zwolenników (keynesistów) ze świadomości społecznej.

Ekonomistami zwalczającymi teorie Keynesa byli Friedrich von Hayek, noblista, przedstawiciel szkoły austriackiej oraz Milton Friedman, noblista, przedstawiciel szkoły chicagowskiej. Obie te szkoły popierają wolny rynek, natomiast keynesizm rynek sterowany.

Propozycje Keynesa na kryzys:

• Progresję opodatkowania dochodów osobistych grup zamożniejszych przy jednoczesnym zwiększaniu świadczeń społecznych na rzecz grup biedniejszych.

• Bezpośrednie zachęty do inwestowania poprzez obniżenie opodatkowania zysków przeznaczanych na inwestycje.

• Zarządzanie wielkością globalnych wydatków rządowych na inwestycje państwowe czy roboty publiczne.

Według Keynesa deficyt budżetowy nie stanowi problemu w okresie ożywienia. W okresie dekoniunktury rządy powinny podejmować działania mające na celu utrzymanie na odpowiednio wysokim poziomie aktywności gospodarczej państwa.

Główne założenia szkoły Keynesa

• Produkcja określana jest przez globalny popyt

• Zmiana ilości pieniądza wpływa na zatrudnienie

• Bezrobocie to efekt niedostatecznego popytu

• Państwo powinno być aktywne na scenie fiskalnej i monetarnej państwa

Keynesizm - to jedna z dwóch wiodących XX-wiecznych szkół makroekonomicznych, której inicjatorem był John Maynard Keynes. Teoria przez niego prezentowana została po raz pierwszy przedstawiona w publikacji Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza w 1936 roku. Nowa teoria szybko zyskała dużą popularność wśród ekonomistów, którzy popierali interwencjonizm państwa. Przeciwnikami ruchu byli monetaryści oraz szkoła austriacka, w tym przede wszystkim laureat Nagrody Nobla z ekonomii Fryderyk von Hayek oraz Ludwig von Mises.

Całkowity popyt

Keynes posługiwał się często pojęciem całkowitego popytu, będącego ogólną sumą zapotrzebowania na dobra i usługi w całym systemie ekonomicznym. Pojęcie to znane było też w klasycznej ekonomii. Zdaniem Keynesa poziom produkcji i zatrudnienia wynika właśnie z całkowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o całkowitym popycie.

W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży automatycznie reguluje całkowity popyt. Samoregulacja poziomu płac i cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym zatrudnieniem i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na przyszłość lub pożytkowany na nowe inwestycje. System stóp procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt pieniądza", regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym spożyciem a tendencją do oszczędzania i inwestowania.

Keynesizm a ekonomia klasyczna podczas kryzysu ekonomicznego z lat 30 XX wieku

Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko z istnienia zbyt dużej liczby chybionych inwestycji. Chybione inwestycje dają zatrudnienie i generują popyt, ale same nie generują właściwej podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący sztuczny popyt. Aby ten nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące efektem chybionych inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp procentowych, aż do ponownego uzyskania równowagi.

W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał sytuację. Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w jego ujęciu spadek popytu i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje się jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w bankach. Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej pogłębia.

Jakkolwiek Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w gospodarkę przez państwo nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na inwestycje, gdyż przecież pochodzą tylko z podatków lub długów uszczuplających wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to jednak zachodzi tu efekt mnożnika inwestycyjnego Keynesa. Czyli pieniądz zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie, które z kolei pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu.

Istnienie mnożnika Keynesa było później najczęściej krytykowanym elementem tej teorii, szczególnie przez monetarystów. Po uchyleniu sztucznego założenia o stałości poziomu cen, mnożnik traci na atrakcyjności, jako narzędzie interwencjonizmu państwowego. Realny mnożnik inwestycyjny wprost zależy od oczekiwań inflacyjnych. W takiej sytuacji popytowy impuls rządu może równie dobrze pomnożyć poziom cen, a nie realny produkt i dochody.

Model Keynesowski

• Zdolności produkcyjne w gospodarce wykorzystane są w pełni;

• Panuje pełne zatrudnienie w gospodarce (gdyby było bezrobocie to zniknęłoby ono dzięki spadkowi płac – dążeniu do równowagi na rynku pracy);

• Ceny i płace szybko dostosowują się do zmian, przywracając równowagę pomiędzy popytem i podażą .

• Poziom produkcji może być mniejszy lub większy od potencjalnego (w krótkim lub średnim okresie)

• Ceny i płace nie są elastyczne

W modelu klasycznym zdolności produkcyjne w gospodarcze wykorzystane są w pełni, panuje pełne zatrudnienie w gospodarce, ceny i płace szybko dostosowują się do zmian, przywracając równowagę pomiędzy popytem i podażą. Nie występuje tam nigdy marnotrawstwo wynikające z przymusowo niewykorzystywanych zasobów, polityka makroekonomiczna nie jest w stanie wpływać na poziom bezrobocia i produkcji; wywiera ona tylko wpływ na poziom cen w gospodarce. Model Keynesa jest modelem krótkiego okresu. Keynes zauważa, że stanem normalnym jest stan niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych. To całkowity popyt, a nie zdolności wytwórcze określją wielkość produkcji w gospodarce. O wielkości popytu decydują wydatki społeczeństwa (konsumpcyjne i inwestycyjne). Niezwykle istotnym problemem występującym w gospodarce jest zagadnienie równowagi zwłaszcza pomiędzy globalną podażą i globalnym popytem. Zdaniem Keynesa mechanizm rynkowy nie jest dostatecznie sprawny aby automatycznie przywracać równowagę a zatem nierównowaga jest stanem normalnym w gospodarce. Podstawowa teza modelu Keynesa głosi, że w gospodarce kapitalistycznej mechanizm rynkowy zwłaszcza w sferze inwestycji nie jest w stanie zapewnić wysokiego poziomu zatrudnienia, co wywołuje konieczność państwowej ingerencji w postaci sterowania całkowitym popytem. Keynesowski model równowagi służy do pokazania efektów działania polityki fiskalnej państwa. Założenie, że ceny są stałe i dane oznacza, że istnieją niewykorzystane zasoby i przedsiębiorstwa mogą zwiększać swoją produkcję bez zwiększania swoich kosztów jednostkowych. Różnica polega na tym, że płace i ceny są zupełnie sztywne oraz, że istnieją niewykorzystane (niezatrudnione) zasoby. Jeżeli firmy mogą dostarczyć, wymaganą przy danym poziomie ceny, sumę produkcji (ponieważ istnieją niewykorzystane zasoby) to poziom aktualnej produkcji zależy od całkowitego popytu, to produkcja dostosowuje się do popytu. Jeżeli produkcja jest większa od popytu, to prowadzi to do wzrostu niezamierzonych zapasów, a to prowadzi do spadku produkcji. Jeżeli produkcja jest mniejsza od zagregowanego popytu maleją zapasy albo gospodarstwa domowe nie są w stanie zrealizować swojej planowanej konsumpcji co prowadzi do wzrostu produkcji. Produkcja zrównoważona– jest to taki poziom produkcji, dla którego popyt jest równy podaży, tzn. nie ma niezamierzonych zapasów, a aktualna konsumpcja gospodarstw domowych równa jest konsumpcji planowanej. Istnieją dwie równoważne metody wyznaczania zrównoważonego poziomu produkcji równego dochodowi. Pierwsza to gdy planowany popyt globalny jest równy produkcji, druga mówi o tym, że planowane inwestycje są równe planowanym oszczędnościom. Wg. J.M. Keynes’a, inwestycje będą podlegać silnym wahaniom, gdyż ich rozmiary zależą od nastrojówinwestorów („instynkty zwierzęce”), związanych z ich przewidywaniami na przyszłość.

New Deal

Teorię Keynesa zastosowano po raz pierwszy w praktyce w ramach polityki New Deal, w USA. Teoretycy keynesistowcy tłumaczyli to tym, że działania interwencjonistyczne w ramach New Deal były prowadzone źle, ze względu na to, że rząd USA nie posiadał wystarczających danych statystycznych na temat gospodarki. To program reform ekonomiczno-społecznych wprowadzonych w USA przez prezydenta Roosevelta w latach 1933-1939. Celem tych reform było przeciwdziałanie skutkom Wielkiego Kryzysu, który pozostawił miliony Amerykanów bez pracy, w nędzy, a gospodarkę w stanie chaosu. Proponenci programu uważali, że zapaść spowodowana została "wewnętrzną" niestabilnością kapitalistycznego rynku oraz że interwencja rządowa jest konieczna do ustabilizowania i usprawnienia gospodarki.

W znacznym stopniu Nowy Ład polegał na interwencjonizmie państwowym.
Wprowadzono:

• zasiłki dla bezrobotnych, roboty publiczne,

• dofinansowywanie z funduszy federalnych wielu przedsięwzięć

• liczne rozwiązania prawne mające na celu regulację działalności przemysłu, rolnictwa i sektora bankowego (m.in. rozdzielono bankowość inwestycyjną i handlową, wprowadzono ubezpieczenie depozytów bankowych oraz kontrolę giełd)

• mechanizmy mające w założeniu stymulować tworzenie nowych miejsc pracy.

W latach 70. XX wieku gospodarki zbudowane w oparciu o silny interwencjonizm zaczęły jednak cierpieć na liczne przypadłości, takie jak systematyczny wzrost bezrobocia przy jednoczesnym wzroście inflacji, oraz brak pozytywnej reakcji rynku na interwencjonistyczne pobudzanie. Stan ten wynikał głównie z inflacyjnego finansowania przez USA wojny w Wietnamie (wydatki Ameryki na tę wojnę nie mogły być, ze względu na jej wysoka niepopularność, finansowane z podwyższonych podatków i przymusowych oszczędności, jak np. podobne wydatki podczas II wojny światowej) i kryzysów ("szoków") energetycznych (które z kolei były pochodną poparcia udzielonego Izraelowi przez Zachód).

Na skutek niezrozumienia przyczyn problemów, pod koniec lat 1970. nastąpił odwrót od teorii Keynesa, a popularność zaczęły odzyskiwać szkoły ekonomiczne wychodzące z zasad klasycznej ekonomii, w tym zwłaszcza monetaryzm i ekonomia neoklasyczna. Jednakże gospodarki takich państw jak USA nie odzyskały już tak wysokich realnych stóp wzrostu jak w latach 1950. i 1960., a Stany Zjednoczone zaczęły z konieczności (spadek wewnętrznych oszczędności przy jednoczesnym zwiększeniu wydatków, głównie militarnych) finansować swój wzrost gospodarczy z kredytów zaciąganych za granicą.