13. Symbol–znak–alegoria, wyjaśnij pojęcia.

Znak

Dla charakterystyki znaku ważna jest relacja pomiędzy tym co znaczące (obraz akustyczny), a znaczone (pojęcie). W znaku jeśli
nawet empirycznie mamy do czynienia z jedną rzeczą, to w spojrzeniu analitycznym możemy wyróżnid trzy rzeczy: róża jako znak
namiętności (Barthes)- znaczące ‘róża’, znaczone ‘namiętnośd’ i znak, który jest nieodłączny od tych dwóch komponentów.
Znak badany w izolacji nic nam nie powie, badanie znaków powinno odbywad się systemowo.
Ogólnie wyróżniamy znaki konwencjonalne (ustalone według pewnych przyjętych reguł które obowiązują np. w sztuce, czy
literaturze) oraz naturalne (tzw. oznaki- dym jest oznaką ognia).

Symbol

Można powiedzied, iż symbol jest jednym z rodzajów znaków konwencjonalnych (znak symboliczny), jednak niektórzy semiotycy
różnicują te dwa pojęcia. Najogólniej można powiedzied, że: tam, gdzie znak zastępuje swój przedmiot na zasadzie prostej konwencji
lub podobieostwa, mamy do czynienia ze znakiem zastępczym w ścisłym sensie; natomiast tam, gdzie nie wystarcza prosta umowa
(bo np. związek znaku z przedmiotem zrozumied można dopiero wtedy, gdy zna się bogaty kontekst kulturowy), mamy do czynienia
z symbolami.
Czyli: znak zastępuje przedmiot, podczas gdy symbol przekazuje pewne wyobrażenia pojęciowe przedmiotu (róża- uniform
więźniów obozu koncentracyjnego).

Alegoria

Pojedynczy motyw lub zespół motywów w utworze literackim lub dziele sztuki, który oprócz znaczenia dosłownego i

bezpośredniego wyrażonego, ma także znaczenie ukryte i domyślne. Wieź łącząca znaczenie dosłowne z ukrytym odznacza się
zwykle charakterem konwencjonalnym, ustalonym przez tradycję kulturową, literacką itp., stąd wynika też częsta powtarzalnośd
niektórych motywów alegorycznych, np. motyw matki jako alegorii ojczyzny. Często za pomocą alegorii przedstawione są w
obrazowej, zmysłowej formie pojęcia abstrakcyjne, np. poezja przedstawiona jest jako kobieta w laurowym wieocu z lirą i fletem.

Symbol – 1) znak, osoba, przedmiot itp., które coś oznaczają. 2) osoba lub zwierzę będące uosobieniem czegoś. 3) znak

literowy lub cyfrowy stosowany do oznaczania wielkości, jednostek miar, artykułów handlowych itp. 4) motyw lub
zespół motywów w dziele literackim pełniący funkcję znaku odnoszącego się do innej, nieukazanej bezpośrednio sfery
rzeczywistości.

Znak – kształt, któremu przypisuje się określone znaczenie : znak rozpoznawczy, znaki korektorskie, znak krzyża itd.

Alegoria – w literaturze i sztuce: postad, motyw lub fabuła mające poza znaczeniem dosłownym stały umowny sens

przenośny.

Symbol – motyw bądź zespół motywów, pojęd, obrazów, które oprócz znaczenia dosłownego posiadają także

znaczenie ukryte – symboliczne. W przeciwieostwie do alegorii, która może byd odczytana tylko w sposób jednoznaczny,
symbol posiada charakter chwiejny, niejednolity znaczeniowo, możliwości jego interpretacji są dowolniejsze. Symbol jest
odczytywany w kontekście całego utworu. Posługiwanie się symbolami było typowe dla literatury modernizmu,
zwłaszcza dla jej nurtu – symbolizmu. W literaturze polskiej przykładem symbolu może byd Chochoł z Wesela S.
Wyspiaoskiego, można go interpretowad jako ideę narodowowyzwoleoczą, odłożoną na później, symbol uśpienia
narodu bądź symbol dwoistości charakteru narodowego.

Alegoria (gr. allegoria – mówienie obrazowe) – motyw lub zespół motywów w dziele literackim albo plastycznym, który

oprócz znaczenia dosłownego posiada znaczenie przenośne – alegoryczne. Związek między dwiema płaszczyznami
znaczeniowymi jest trwały, konwencjonalny i ustalony przez literacką tradycję, religię lub malarstwo. Alegoria może byd
odczytywana tylko w sposób jednoznaczny, a jej zrozumienie wymaga pewnego oczytania i znajomości kultury oraz
tradycji. Szczególną rolę alegoria odgrywała w literaturze średniowiecza. Popularną alegorią średniowieczną był
kościotrup z kosą w ręku lub rozkładający się trup, oznaczające śmierd (np. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią). W
okresach późniejszych w literaturze polskiej utrwalił się motyw okrętu jako alegorii ojczyzny (np. Kazania sejmowe Piotra
Skargi, Świat zepsuty I. Krasickiego czy Testament mój J. Słowackiego).

Rozróżnienie między symbolem a alegorią. Oba te zjawiska służą temu samemu celowi: mówieniu nie wprost, lecz za

pomocą obrazów, sensów niewynikających dosłownie z treści. Źródła naukowe zauważają, iż symbol od alegorii różni
liczba możliwych do przypisania znaczeo (alegoria ma byd jednoznaczna, symbol — wieloznaczny), oraz stopieo
utrwalenia w tradycji (alegoria ma byd rozpoznawalna i w sposób skonwencjonalizowany połączona w świadomości
odbiorców ze znaczeniem, podczas gdy symbol może mied znaczenie znane tylko autorowi).
Alegoria ma byd znakiem utrwalonym w kulturze, kojarzonym z jej znaczeniem, jednoznacznym, symbol zaś znakiem
odkrywczym, nieskonwencjonalizowanym i przez to trudnym do jednoznacznej interpretacji.

Rozróżnienie między pojęciem symbolu a pojęciem znaku: symbol – widoczny znak czegoś nieznanego

(nieświadomego, archetypicznego); pierwotne, nieuświadomione obrazy i siły; wyjaśnianie nieznanego poprzez znane
(symbol); znak- widoczny znak czegoś znanego, co można z dużym powodzeniem i prawdopodobieostwem
zinterpretowad; wyjaśnianie znanego poprzez znane (znak).