1

Polityka Pieniężna

Wykład 1

dr Tomasz Chmielewski

Katedra Polityki Pieniężnej

2

Sprawy organizacyjne (1)

Na egzaminie obowiązuje materiał z wykładu

Literatura do wykładu:

–

B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak (red.), „System
finansowy w Polsce”, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2008, wyd. 2., rozdziały: 1-5, 9.

–

R. Kokoszczyński, „Współczesna polityka pieniężna
w Polsce”, PWE, Warszawa 2004.

Prezentacje oraz dodatkowe informacje będą
dostępne na stronie www.politykapieniezna.pl

Sprawy organizacyjne (2)

Konsultacje: środy, 19.30-20.30, pok. 412b w gmachu G

Egzamin – test jednokrotnego wyboru

Na egzaminie trzeba mieć: dokument tożsamości i
długopis/pióro

Rzeczy na egzaminie niepożądane: notatki, ściągawki,
kalkulatory, komórki itp. (komórka jako kalkulator albo
zegarek również jest niedozwolona)

3

4

Cel polityki pieniężnej

Jeszcze w latach 60. – polityka pełnego zatrudnienia,
założenie o długookresowej wymienności między
inflacją a bezrobociem

Pogląd zarzucony dzięki pracom m.in. E.S. Phelpsa, R.
Lucasa, M. Friedmana

–

„rewolucja racjonalnych oczekiwań”

–

pionowa długookresowa krzywa Philipsa

Od lat 70. – coraz szersze dostrzeganie znaczenia
inflacji

Obecnie dominujący pogląd: stabilizacja inflacji na
niskim poziomie

Czym jest inflacja?

Utrzymujący się wzrost ogólnego poziomu
cen dóbr i usług

Spadek siły nabywczej pieniądza

Uwaga: niekoniecznie wszystkie ceny muszą
zmieniać się w tym samym tempie

5

Koszty inflacji

2

7

Koszty inflacji znane od dawna

„

Lubo niezliczone upadku królestw, księstw i

rzeczypospolitych można by naznaczyć przyczyny, te

jednak cztery: niezgoda, śmiertelność, niepłodność

ziemi i spodlenie monety, są, według mojego zdania,

najgłówniejsze. Trzy pierwsze są tak jasne, iż nikt

prawie ich nie zaprzeczy; czwartą zaś, to jest

spodlenie monety, niektórzy tylko i to głębiej się

zastanawiający uznają, z powodu że nie naraz,

gwałtownie, lecz z wolna i ukrytymi niejako drogami

przyprawia państwa o upadek.

”

Mikołaj Kopernik, „Sposób urządzenia monety”, 1528

8

Koszty inflacji niespodziewanej

Zaburzenie mechanizmu optymalnej alokacji
zasobów

–

Inwestycje

–

Oszczędności i konsumpcja

Efekty redystrybucyjne (np. pożyczkodawcy i
pożyczkobiorcy)

Pogorszenie potencjału wzrostu gospodarki

Koszty inflacji spodziewanej
(indeksacja)

Koszty zdartych zelówek

Koszty zmiany cennika

Inflacja a system podatkowy

–

Niedoskonała indeksacja

–

Skutki progresywnej skali podatkowej

9

10

Koszty inflacji i jej obniżania

Wyższym stopom inflacji towarzyszy jej
większa zmienność ⇒ negatywny wpływ na
wzrost gospodarczy

Zmienna inflacja wprowadza do gospodarki
dodatkowy czynnik ryzyka

Ograniczanie wysokiej inflacji (dezinflacja)
wymaga przejściowego spowolnienia
wzrostu gospodarczego

Kiedy inflacja jest wysoka? (1)

11

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

1%

2%

5%

10%

20%

30%

Kiedy inflacja jest wysoka? (2)

12

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

2

0

1

0

2

0

1

1

2

0

1

2

2

0

1

3

2

0

1

4

2

0

1

5

2

0

1

6

2

0

1

7

2

0

1

8

2

0

1

9

2

0

2

0

2

0

2

1

2

0

2

2

2

0

2

3

2

0

2

4

2

0

2

5

2

0

2

6

2

0

2

7

2

0

2

8

2

0

2

9

2

0

3

0

2

0

3

1

2

0

3

2

2

0

3

3

2

0

3

4

2

0

3

5

2

0

3

6

2

0

3

7

2

0

3

8

2

0

3

9

2

0

4

0

1%

2%

5%

3

Kiedy ceny podwoją się?

13

Stopa inflacji

1%

2%

3%

4%

5%

7%

10%

15%

Liczba lat do
podwojenia
poziomu cen

70

35

23

18

14

10

7

5

Hiperinflacja

Problemy związane z inflacją najwyraźniejsze
w okresach bardzo wysokiej inflacji

Hiperinflacja – zwykle definiowana jako wzrost
cen przekraczający 50%

miesięcznie

–

Czyli po roku ceny są 100-krotnie wyższe

14

Hiperinflacja – kilka przykładów

Rok

Kraj

Roczna inflacja

1922

Niemcy

5 000%

1985

Boliwia

>10 000%

1989

Argentyna

3 100%

1990

Peru

7 500%

1993

Brazylia

2 100%

1993

Ukraina

5 000%

15

Węgry w 1946 r. – przez pewien okres ceny
podwajały się co 15 godzin!

Co to oznacza w praktyce?

16

Grudzień 1918

0.5

Grudzień 1921

4

Grudzień 1922

163

Styczeń 1923

250

Marzec 1923

463

Czerwiec 1923

1 465

Lipiec 1923

3 465

Sierpień 1923

69 000

Wrzesień 1923

1 512 000

Październik 1923

1 743 000 000

Listopad 1923

201 000 000 000

Cena bochenka chleba
w Berlinie

Ź

ródło:

http://www.johndclare.net/Weimar
_hyperinflation.htm

Czas miliarderów…

17

1 listopada 1923 r. za
100 miliardów marek można było
kupić 3 funty mięsa.
Bochenek chleba kosztuje
3 miliardy marek

15 listopada 1923 r. 100 miliardów
marek starczyło na dwa kufle piwa.
Bochenek chleba kosztuje 80
miliardów marek.

Ź

ródło: http://www.joelscoins.com/exhibger2.htm

Deflacja

Deflacja – spadek ogólnego poziomu cen
(ujemna inflacja)

Negatywne skutki z powodów analogicznych
jak przy inflacji

Dodatkowy problem – polityce pieniężnej
dużo trudniej zwalczać deflację niż inflację

18

4

Jak mierzyć inflację?

Indeksy cen

Jak w jednej liczbie zawrzeć zmiany cen
różnych dóbr i usług?

Czy ceny z punktu widzenia gospodarstwa
domowego i przedsiębiorstwa zmieniają się
tak samo?

Jak uwzględnić zmiany struktury konsumpcji?

Jak uwzględnić pojawianie się na rynku
nowych dóbr?

Jak uwzględniać dobra trwałego użytku?

20

Konstrukcja indeksu cen

Zbadaj strukturę konsumpcji / wydatków (w Polsce
badanych ok. 37 tys. gospodarstw domowych)

Wybierz reprezentatywne towary i usługi (corocznie
aktualizowana lista ok. 1800 towarów i usług)

Skonstruuj wagi dla tych towarów i usług – możesz
obliczyć wartość „koszyka”

Monitoruj ceny składników koszyka

Sprawdzaj, czy składniki i struktura koszyka nie
uległy zmianie

21

22

Koszyk konsumpcyjny

45.7

36.8

33.6

30.1

28.2

27.8

7.6

5.0

13.2

20.5

6.0

8.7

9.6

12.1

12.913.8 14.1

5.0

28.1

28.127.9 27.6

7.3

5.9

5.4

10.3

18.4

19.6

18.3

4.5

4.8

2.9

27.5

28.1

30.4

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1

9

9

1

1

9

9

2

1

9

9

3

1

9

9

4

1

9

9

5

1

9

9

6

1

9

9

7

1

9

9

8

1

9

9

9

2

0

0

0

2

0

0

1

2

0

0

2

2

0

0

3

2

0

0

4

2

0

0

5

inne

zdrowie

transport i łączność

mieszkanie i energia

odzież i obuwie

żywność

Przykłady zmian w 2009 r.

Produkty wprowadzone

–

Termometr lekarski
elektroniczny

–

Odtwarzacz MP3

–

Odbiornik telewizyjny
plazmowy

–

Mrożonki z warzyw

–

Ryba panga – filety

–

Napój mleczny „Actimel”

–

Ekspres do kawy
ciśnieniowy

Produkty usunięte

–

Termometr lekarski
rtęciowy

–

Walkman

–

Telewizor czarno-biały

–

Masło roślinne

–

Prodiż elektryczny

–

Pralka wirnikowa

–

Chłodziarka

23

24

Jak mierzyć inflację?

0

2

4

6

8

10

12

14

1

-1

9

9

9

7

-1

9

9

9

1

-2

0

0

0

7

-2

0

0

0

1

-2

0

0

1

7

-2

0

0

1

1

-2

0

0

2

7

-2

0

0

2

1

-2

0

0

3

7

-2

0

0

3

1

-2

0

0

4

7

-2

0

0

4

1

-2

0

0

5

7

-2

0

0

5

1

-2

0

0

6

7

-2

0

0

6

1

-2

0

0

7

7

-2

0

0

7

1

-2

0

0

8

7

-2

0

0

8

1

-2

0

0

9

7

-2

0

0

9

5

25

Jak mierzyć inflację?

-0,5

0

0,5

1

1,5

2

1

-1

9

9

9

7

-1

9

9

9

1

-2

0

0

0

7

-2

0

0

0

1

-2

0

0

1

7

-2

0

0

1

1

-2

0

0

2

7

-2

0

0

2

1

-2

0

0

3

7

-2

0

0

3

1

-2

0

0

4

7

-2

0

0

4

1

-2

0

0

5

7

-2

0

0

5

1

-2

0

0

6

7

-2

0

0

6

1

-2

0

0

7

7

-2

0

0

7

1

-2

0

0

8

7

-2

0

0

8

1

-2

0

0

9

7

-2

0

0

9

26

Różne miary inflacji

Najbardziej popularna

–

Zmiana wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (tzw.
inflacja CPI)

–

Liczona „rok do roku” (zmiana względem analogicznego okresu
poprzedniego roku)

–

Dobrze pokazuje tendencje długookresowe

Inflacja CPI „miesiąc do miesiąca” (zmiana względem
poprzedniego okresu)

–

Silny wpływ czynników sezonowych

–

Ale może być cennym wczesnym „sygnałem ostrzegawczym”

27

Inne miary inflacji

Oparte na innych koszykach, np.

–

Inflacja cen produkcji przemysłowej (PPI)

–

Deflator PKB

Inflacja bazowa (na podstawie inflacji CPI)

–

Odmienność czynników wpływających na
składniki koszyka

–

Przydatne informacje do prowadzenia polityki
pieniężnej – tendencje długookresowe

28

Niektóre miary inflacji bazowej

Inflacja netto (po wyłączeniu cen żywności i
paliw)

Inflacja bazowa po wyłączeniu cen o
największej zmienności

Inflacja bazowa po wyłączeniu cen
kontrolowanych

Dla Polski dane dostępne na www.nbp.pl

29

Wybrane miary inflacji bazowej

-2,0

-1,0

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0

1

-2

0

0

1

5

-2

0

0

1

9

-2

0

0

1

1

-2

0

0

2

5

-2

0

0

2

9

-2

0

0

2

1

-2

0

0

3

5

-2

0

0

3

9

-2

0

0

3

1

-2

0

0

4

5

-2

0

0

4

9

-2

0

0

4

1

-2

0

0

5

5

-2

0

0

5

9

-2

0

0

5

1

-2

0

0

6

5

-2

0

0

6

9

-2

0

0

6

1

-2

0

0

7

5

-2

0

0

7

9

-2

0

0

7

1

-2

0

0

8

5

-2

0

0

8

9

-2

0

0

8

1

-2

0

0

9

5

-2

0

0

9

CPI

po wyłączeniu cen administrowanych

po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych

po wyłączeniu cen żywności i energii

Problemy z pomiarem inflacji

Wciąż brak idealnej miary inflacji, bo:

–

Zmiany struktury konsumpcji, w tym:

Efekty substytucji

Zmiany miejsc zakupu

–

Zmiany jakości towarów

–

Wprowadzanie nowych dóbr na rynek

Te problemy mogą prowadzić do obciążenia
miar inflacji. Badania empiryczne wskazują na
obciążenie „w górę” (prawdziwa inflacja jest
niższa niż mierzona)

30

6

Sztywność (lepkość) cen

Niektóre ceny zmieniają się względnie rzadko

–

Poziomy „psychologiczne” lub działania
marketingowe (199,99)

–

Dominujący wpływ kontroli administracyjnej
(w tym również pośredniej – stawki VAT, akcyza)

Dla niektórych cen prawdopodobieństwo
wzrostu jest dużo większe niż spadku (typowy
przykład: płace) –

sztywność nominalna w dół

31

Sztywność cen – przykład

32

Ź

ródło: Alvarez i in. (2005)

Jaka jest optymalna stopa inflacji?

Dotychczasowe wnioski:

–

Wysoka inflacja może być groźna dla gospodarki

–

Ale deflacja również może być szkodliwa

–

Inflacja mierzona przez urzędy statystyczny może
być obciążona (w górę)

–

Niektóre ceny wykazują sztywności, w tym
sztywność w dół

Badania wskazują, że optymalna powinna być
niska i stabilna inflacja

33

Dlaczego nie zerowa inflacja?

Ryzyko wystąpienia w rzeczywistości deflacji
z powodu obciążenia inflacji mierzonej

Utrudnione dostosowania cen względnych
w przypadku sztywności nominalnej w dół

Brak możliwości wystąpienia ujemnych
realnych stóp procentowych

34

Współczesne banki centralne

36

Współczesne banki centralne –
najważniejsze cechy

Monopol na emisję pieniądza

Niezależność banku centralnego

Zakaz udzielania kredytów bezpośrednio dla
rządu (tzw. zakaz monetyzacji długu)

Dwustopniowy system bankowy

7

37

Funkcje banków centralnych

Emisyjna, utrzymywanie systemów
płatniczych

Bank banków

Bank państwa (w tym zarządzanie rezerwami
walutowymi)

W wielu krajach: zaangażowanie w nadzór
bankowy

38

Niezależność banku centralnego

Bank centralny jest instytucją publiczną…

…ale optymalnej realizacji zadań sprzyja jego
niezależność wobec innych ośrodków władzy
publicznej (rządu, parlamentu)

–

Uniezależnienie banku centralny od bieżącej
polityki, w tym od cyklu wyborczego

–

Niezależność ma sprzyjać wiarygodności

39

Efekty niezależności banku
centralnego

Zwiększenie wiarygodności prowadzonej
polityki pieniężnej

Lepszy (efektywniejszy) wpływ na
oczekiwania

Większa skuteczność polityki pieniężnej
(lepsza kontrola nad inflacją)

Mniejsze koszty prowadzenia polityki
pieniężnej

40

Wymiary niezależności banku
centralnego

Autonomia

osobista decydentów

Autonomia

funkcjonalna ( = niezależność

podejmowania decyzji)

–

Ustalanie

celu ilościowego (nie zawsze)

–

Wykorzystywanie

instrumentów (konieczna)

Autonomia

finansowa (niezależność w

prowadzeniu własnej gospodarki finansowej)

41

Niezależność banku centralnego

Jak pogodzić demokratyczny wymóg społecznej
kontroli z niezależnością banku centralnego?

–

Różne tradycje w zakresie autonomii funkcjonalnej:

Anglosaska: cel ilościowy ustala rząd

Europa kontynentalna: cel ilościowy ustala sam bank centralny

–

Odpowiedzialność podmiotowa (accountability) i
przejrzystość decyzyjna (transparency)

Kluczowa rola komunikacji banku centralnego z innymi
uczestnikami życia gospodarczego i politycznego