bliżej przedszkola  12.111 grudzień 2010

20

W poprzednim artykule (BLIŻEJ PRZEDSZKOLA
nr 11.110 listopad 2010) przyglądaliśmy się
zagadnieniu bycia fit głównie w nawiązaniu
do dbania o wygląd zewnętrzny,
szczupłą sylwetkę i właściwą dietę.
Druga część rozprawy z tym tematem
koncentruje się wokół psychologicznych
aspektów aktywności fizycznej
w codzienności przedszkolaków i ich rodziców.

Bliżej przedszkola

Z

naczenie regularnej aktywności fizycznej dla prawidło-

wego rozwoju dziecka jest podkreślane nie tylko przez

przedstawicieli środowiska medycznego. Jest również

istotnym przedmiotem troski nauczycieli i wychowawców.

Podczas edukacji szkolnej dzieci mają okazję do podejmo-

wania regularnej aktywności fizycznej dzięki lekcjom wy-

chowania fizycznego. Niestety, zazwyczaj nie wystarczają

one do wytworzenia w uczniach nawyku prowadzenia ak-

tywnego trybu życia również w wieku młodzieńczym i do-

rosłym. Jak zatem kształtować kulturę fizyczną już u kilku-

letnich dziewczynek i chłopców?

Aktywność fizyczna a rozwój dziecka

Barbara Woynarowska wymienia cztery podstawowe funk-

cje aktywności fizycznej w dzieciństwie i młodości: stymula-

cja i wspomaganie rozwoju; adaptacja do bodźców i zmian

środowiska fizycznego i społecznego; kompensacja nad-

miernego unieruchomienia związanego z nauką w szkole;

korekcja i terapia wielu zaburzeń.
W okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym rozwój psy-

chiczny i ruchowy dziecka są ze sobą bardzo ściśle powią-

zane, zachodzą równolegle. Prawidłowy rozwój poznawczy

nie jest możliwy bez odpowiedniej aktywności motorycznej,

która jest źródłem doznań i pobudzeń prowokujących układ

Fit, czyli

w dobrej formie

Agnieszka Pasternak

kultura fizyczna u przedszkolaka

nerwowy dziecka do działania, czyli rozwoju. Dzięki ak-

tywności ruchowej w mózgu niemowlęcia tworzą się nowe

komórki nerwowe oraz połączenia między nimi, które wa-

runkują ewolucję rozwoju psychoruchowego. Aktywność

fizyczna warunkuje kształtowanie się mięśni i prawidłowej

postawy ciała oraz rozwój funkcji zaopatrzenia tlenowego

organizmu. Jest również czynnikiem prawidłowego rozwo-

ju koordynacji ruchowej (kontrolowanie czynności rucho-

wych), kształtowania świadomości własnego ciała i orienta-

cji w jego schemacie.

Dzięki uprawianiu ćwiczeń i wysiłkom
fizycznym dziecko uczy się pokonywać
trudności, radzić sobie ze zmęczeniem,
poznaje swoje możliwości i ograniczenia,
uczy się przyjmować sukcesy i porażki.

Dzięki uprawianiu ćwiczeń i wysiłkom fizycznym dziecko

uczy się pokonywać trudności, radzić sobie ze zmęczeniem,

poznaje swoje możliwości i ograniczenia, uczy się przyj-

mować sukcesy i porażki. Nawiązuje też relacje współpra-

cy i rywalizacji z rówieśnikami – w ten sposób rozwija się

bliżej przedszkola  12.111 grudzień 2010

21

społeczny aspekt jego funkcjonowania. Za sprawą aktyw-

ności fizycznej dziecko adaptuje się do bodźców i zmian

środowiska fizycznego, co oznacza, iż uodparnia się na

działanie szkodliwych czynników zewnętrznych (hartowa-

nie). Zarówno zaplanowana, jak i spontaniczna aktywność

ruchowa przedszkolaka umożliwia kompensowanie unieru-

chomienia organizmu, jakie ma miejsce podczas nauki, oglą-

dania telewizji, grania na komputerze. Ruch pełni funkcje

profilaktyczne i lecznicze w takich schorzeniach, jak cukrzy-

ca, otyłość, mózgowe porażenie dziecięce, różne zaburzenia

układu kostno-ruchowego.

blizejprzedszkola.pl

Aktywność fizyczna

to wszystkie czynności i zajęcia związane z wysiłkiem

fizycznym i ruchem (praca mięśni), w czasie których w organizmie przyspiesza
czynność serca i oddech, wzrasta uczucie ciepła. Do aktywności fizycznej zalicza
się m.in. ćwiczenia fizyczne i wysiłki.

Ćwiczenia fizyczne

to ustrukturalizowane, zaplanowane i powtarzane ru-

chy, mające na celu usprawnienie różnych komponentów formy fizycznej (np.
uprawianie sportów). Przez wysiłki rozumie się wszelkie zajęcia i czynności w
codziennym życiu, związane z określonym wydatkiem energetycznym, np. cho-
dzenie pieszo, przemieszczanie się na rowerze, praca w domu, ogrodzie, praca
zawodowa).

za: Woynarowska, 2008

Wydatek energetyczny w kcal na 10 minut w czasie różnych aktywności:

Aktywność:

Masa ciała

20 kg

55 kg

Spokojna zabawa

11 kcal

18 kcal

Marsz (4 km/h)

17 kcal

32 kcal

Bieg (8 km/h)

37 kcal

84 kcal

Jazda na rowerze (15 km/h)

22 kcal

55 kcal

Pływanie na brzuchu

19 kcal

53 kcal

Na podstawie: O. Bar-Or, Pediatric sports medicine for practitioner from physiologic principles to clinical

applications, Appendix IV, Sringer-Verlag, NY 1983. Za: Woynarowska, 2008.

Zawartość kaloryczna i tłuszczowa wybranych produktów typu fast-food:

Hamburger (100 g)

263 kcal

12 g tłuszczu

Cheeseburger (114 g)

318 kcal

16 g tłuszczu

Pizza (100 g)

357 kcal

16 g tłuszczu

Frytki (180 g)

340 kcal

11 g tłuszczu

Za: Makarewicz-Wujec, 2009

Dobowe zapotrzebowanie energetyczne pięciolatka to

około 1700 kcal, w tym zalecana ilość tłuszczu w ciągu doby

to 53 g (dostarczająca około 480 kcal).

Zbilansowana i regularna aktywność
ruchowa przyczynia się do redukcji
objawów stresu, wpływając dodatnio
na samopoczucie człowieka
(obniżenie poziom kortyzolu we krwi
i wzrost poziomu serotoniny
w centralnym układzie nerwowym).

fizycznie cechuje się lepszą odpowiedzią immunologiczną

(wyższą odpornością) oraz mniejszym zapotrzebowaniem

na spożywanie wysokokalorycznych pokarmów.
Należy jednak pamiętać, iż regularne, zbyt intensywne, trwa-

jące minimum 1,5 godz. ćwiczenia fizyczne, wykonywane

bez jednoczesnego uzupełniania węglowodanów w trakcie

treningu, upośledzają odpowiedź immunologiczną organi-

zmu. Intensywne trenowanie sportu powinno być zawsze

realizowane pod kontrolą kompetentnego specjalisty.
Uprawianie sportów lub podejmowanie innych form wysił-

ku fizycznego prawdopodobnie wpływa stymulująco rów-

nież na neurogenezę, czyli proces powstawania nowych

komórek nerwowych. Wzrost aktywności fizycznej korelu-

je pozytywnie z lepszymi wynikami w zakresie niektórych

funkcji poznawczych, np. monitorowania własnych dzia-

łań, szybkości i dokładności odpowiedzi.
Zbilansowana i regularna aktywność ruchowa przyczynia

się do redukcji objawów stresu, wpływając dodatnio na sa-

mopoczucie człowieka (obniżenie poziom kortyzolu we krwi

i wzrost poziomu serotoniny w centralnym układzie nerwo-

wym). Zaangażowanie się w aktywność fizyczną sprzyja rów-

nież nawiązywaniu kontaktów

społecznych. Podczas zabaw

i uprawiania sportów grupowych dziecko nie tylko rozwija

swoją sprawność ruchową, ale również ćwiczy kompetencje

Jak pokazują specjalistyczne analizy, aktywność ruchowa

człowieka istotnie zmniejsza się wraz z wiekiem. Grozi

to negatywnymi skutkami dla zdrowia, obserwowanymi

niekiedy już w okresie dzieciństwa. Odpowiedni poziom

aktywności fizycznej w dzieciństwie i młodości oraz pra-

widłowe kształtowanie nawyków związanych z aktyw-

nym trybem życia dają szansę na zachowanie aktywności

fizycznej przez całe życie.

Znaczenie aktywności fizycznej dla funkcjonowania
somatycznego i psychicznego dziecka

Aleksandra Łuszczyńska w swojej książce dotyczącej inter-

wencji psychologicznych w nadwadze i otyłości przytacza

wyniki wielu badań, które dowodzą wpływu aktywności fi-

zycznej na funkcjonowanie somatyczne człowieka. Z badań

wynika, iż regularna aktywność fizyczna jest czynnikiem

zabezpieczającym przed nadmiernym przyrostem wagi

ciała. Umiarkowana aktywność fizyczna, np. gimnastyka,

wolne pływanie, spacerowanie, jazda na rowerze (w umiar-

kowanym lub wolnym tempie), porządki w domu/ogrodzie,

uprawiana codziennie przez 30-60 minut pozwala spożyć

o 15 proc. więcej kalorii bez wzrostu wagi ciała. Regularna

aktywność ruchowa (umiarkowana lub mało intensywna,

ok. 60 minut dziennie) przyczynia się do obniżenia ryzyka

zachorowania na cukrzycę typu 2 oraz do redukcji objawów

syndromu metabolicznego. Dzięki ćwiczeniom fizycznym

można obniżyć poziom lipidów i cukru we krwi (glikemia

na czczo), podnieść poziom tzw. dobrego cholesterolu oraz

uregulować ciśnienie tętnicze i zmniejszyć kumulację tkanki

tłuszczowej w okolicy brzucha. Umiarkowana aktywność

fizyczna zmniejsza poziom kortyzolu we krwi. Kortyzol to

hormon stresu, który m.in. powoduje spadek odporności or-

ganizmu i wzrost łaknienia. Zatem organizm osoby aktywnej

bliżej przedszkola  12.111 grudzień 2010

22

Bliżej przedszkola

interpersonalne: umiejętność współpracy, konstruktywnej ry-

walizacji, przyjmowania sukcesów i porażek, odraczania gra-

tyfikacji. Aktywność fizyczna połączona z zabawą z rówieś-

nikami staje się jeszcze bardziej atrakcyjną i rozwojową for-

mą spędzania wolnego czasu.

Kształtowanie postawy pro-sportowej u dzieci

Psychologia sportu wskazuje na kilka mechanizmów kształ-

towania dziecięcych postaw wobec aktywności fizycznej.

Najprostszym mechanizmem wydaje się być warunkowanie

klasyczne, bazujące na kojarzeniu danej czynności z bodź-

cami przyjemnymi lub przykrymi. Zachowania powiązane

z doznaniami pozytywnymi będą się utrwalać, zaś czynno-

ści łączone z uczuciami negatywnymi będą mieć tendencję

do wygaszania. Jeśli dzieci będą kojarzyć sport z przyjem-

nymi bodźcami, pozytywnymi doznaniami emocjonalnymi

i dobrym samopoczuciem, wykształcą w sobie postawę pro-

sportową. W sytuacji, gdy dziecko łączy sport z nieprzyjem-

nymi uczuciami, porażką, frustracją, czasem bólem, jego po-

stawa wobec aktywności fizycznej będzie negatywna. Celem

rodziców i wychowawców jest sprawienie, by aktywność

sportowa kojarzyła się dziecku z przyjemnymi doznaniami,

by była dla niego sama w sobie nagrodą. Takiego rezultatu

nie osiągnie się, zmuszając dziecko do uprawiania wybranej

przez siebie dyscypliny sportu oraz nadmierne obciążanie fi-

zyczne przedszkolaka. Rodzaj i zakres aktywności fizycznej

powinien być dostosowany do preferencji dziecka – szukamy

takiej formy ruchu, jaka odpowiada naszemu dziecku i umoż-

liwi mu osiąganie widocznych sukcesów, oraz do możliwości

jego organizmu – intensywność, długość i częstość treningu

muszą być właściwie dobrane do możliwości fizycznych

trzy-, cztero-, pięciolatka. Bardzo istotnym mechanizmem

nabywania postaw i umiejętności jest uczenie się poprzez

obserwację, czyli modelowanie. Prawdopodobieństwo wy-

kształcenia u dziecka pozytywnej postawy wobec aktywno-

ści fizycznej jest tym większe, im częściej dziecko ma możli-

wość obserwowania rodzica podczas uprawiania sportu oraz

wspólnego trenowania z mamą i tatą.

Teoria społecznego uczenia się pozwala na wyjaśnienie

kształtowania postawy pro-sportowej dziecka w katego-

riach stosowania wzmocnień pozytywnych lub negatyw-

nych. Dzieci nagradzane w różny sposób (wzmocnienia

pozytywne) za podejmowanie aktywności fizycznej będą

skłonne chętniej i częściej angażować się w zajęcia spor-

towe. Z drugiej strony zbytni nacisk na wygraną może

oddziaływać jak wzmocnienie negatywne (kara) w przy-

padku tych dzieci, które cechują się opóźnieniami lub za-

burzeniami w rozwoju ruchowym i które w związku z tym

pozostają w tyle za rówieśnikami podczas różnych konku-

rencji sportowych.
Zatem wszelkie postępy, jakie każde dziecko robi w toku

treningu, powinny być dostrzegane i zauważane oraz po-

zytywnie wzmacniane, np. poprzez pochwałę, zakupienie

nowego elementu wyposażenia sportowego (ochraniacze,

czepek, piłeczka itp.) oraz zwiększanie zakresu samodziel-

ności i stopnia trudności podczas treningu (np. jazda na

większym koniu/rowerze, pływanie w niecce dla doro-

słych).
Matt Jarvis podaje przykłady zastosowania wzmocnienia

pozytywnego przez nauczycieli i trenerów do budowania

pozytywnej postawy wobec sportu u wszystkich dzieci,

niezależnie od ich sprawności ruchowej i sukcesów w edu-

kacji z zakresu wychowania fizycznego:

o

poświęcanie uwagi i oferowanie pomocy podczas ćwi-

czeń wszystkim dzieciom, nie tylko tym najzdolniej-

szym;

o

niedopuszczanie do izolowania słabszych dzieci i ska-

zywania ich na samotne wykonywanie ćwiczeń – od-

bierają to jako karę;

o

jak najczęstsze zachęcanie dzieci do ćwiczeń, ponieważ

uwaga, jaka jest im wówczas poświęcana, stanowi dla

nich wsparcie;

o

nagradzanie wysiłków i postępów indywidualnych tak

samo jak mierzalnych sukcesów o szerszym znaczeniu

(dostrzeżenie i uznanie dla opanowania prostego ćwi-

Syndrom metaboliczny

(stan przedcukrzycowy) to stan zdefiniowany

jako: nieprawidłowa glikemia na czczo oraz nieprawidłowa tolerancja gluko-
zy. Zespół metaboliczny stanowi coraz większy problem kliniczny i epidemio-
logiczny. Aby rozpoznać zespół metaboliczny, niezbędne jest występowanie
otyłości centralnej (obwód w talii dla mężczyzn ≥ 94cm i kobiet ≥ 80cm) oraz
dwa spośród czterech czynników:
1. Stężenie triglicerydów >150 mg/dl (1,7 mmol/l),
2. Obniżone stężenie cholesterolu HDL :

<40 mg/dl (1,0 mmol/l) u mężczyzn
<50 mg/dl (1,3 mmol/l) u kobiet,

3. Skurczowe ciśnienie tętnicze ≥130 mmHg lub rozkurczowe ≥ 85 mmHg,
4. Glikemia na czczo ≥100 mg/dl (5,6 mmol/l).
Wczesne rozpoznanie składowych zespołu, profilaktyka i leczenie farmakolo-
giczne redukują śmiertelność i chorobowość sercowo-naczyniową.

za: http://syndrom.metaboliczny.redmed.pl/

Korzyści wynikające z trenowania pływania widoczne są

w obrębie następujących układów funkcjonalnych organizmu:

o

układ kostno-ruchowy: wzmacnianie mięśni, poszerzanie zakresu i precyzji

ruchów, usprawnianie koordynacji ruchowej; profilaktyka i korekcja zaburzeń
postawy (skoliozy, płaskostopia); modelowanie sylwetki;

o

układ oddechowy: likwidacja niedotlenienia ustroju, zwiększenie rucho-

mości klatki piersiowej i pojemności życiowej płuc (dogodne warunki dla
astmatyków, gdyż woda jest środowiskiem wolnym od kurzu i innych tego
typu zanieczyszczeń);

o

układ krwionośny: pozioma pozycja ciała podczas pływania ułatwia pracę

serca, ciśnienie wody działa usprawniająco na krążenie krwi i przez to zapew-
nia prawidłowe dotlenienie organizmu;

o

układ nerwowy: rozluźnienie nadmiernego napięcia w mięśniach, wzrost

pobudliwości czuciowej i ruchowej nerwów obwodowych;

o

układ odpornościowy: w chłodnej wodzie organizm uruchamia wiele me-

chanizmów obronnych w celu zapobieżenia nadmiernej utracie ciepła (samo-
regulujący skurcz mięśni gładkich), co uodparnia dziecko na przeziębienia.

bliżej przedszkola  12.111 grudzień 2010

2

R

E

K

L

A

M

A

czenia przez mniej zdolnego ucznia może ukształtować jego postawę na

całe życie);

o

można zganić dziecko za niedostatek uwagi i pracy wkładanej w ćwiczenia,

ale nigdy za brak zdolności.

Należy pamiętać, że to, co dla osoby dorosłej jest zwykłym ćwiczeniem fizycz-

nym, dla przedszkolaka może być karą (np. dodatkowy trening dla dziecka

o mniejszych możliwościach kondycyjnych).

Pływanie jako przykład pozytywnego wpływu
aktywności fizycznej na rozwój dziecka

Teoretycy i praktycy wychowania fizycznego zwracają uwagę na liczne korzy-

ści, jakie dla ogólnego funkcjonowania somatycznego oraz rozwoju psychofi-

zycznego dzieci ma uprawiane racjonalnie pływanie (patrz ramka na stronie

obok). Nauka pływania jest również treningiem poznawczym, pływanie wyma-

ga bowiem wyuczenia się wielu złożonych elementów ruchowych oraz umie-

jętności skoordynowania ich ze sobą. Dla wykształcenia nawyku pływania oraz

wykorzystania wszystkich korzyści z nabycia tej umiejętności konieczne jest

systematyczne uczestnictwo w zajęciach, wielokrotne dokonywanie powtórzeń

wybranych elementów ruchu oraz wydechów do wody. Zajęcia na basenie są

szczególnie cenną formą ćwiczeń dla dzieci mniej sprawnych ruchowo, słab-

szych fizycznie, otyłych lub o wątłej i asymetrycznej budowie ciała.

Celem rodziców i wychowawców jest
sprawienie, by aktywność sportowa kojarzyła
się dziecku z przyjemnymi doznaniami,
by była dla niego sama w sobie nagrodą.

Z wychowawczego punktu widzenia istotne jest to, iż pływanie daje dziecku

nowe pole działania, wymuszając niejako konieczność adaptacji do odmienne-

go niż codzienne środowisko. Dziecko postawione jest w sytuacji zadaniowej,

którą może aktywnie przezwyciężać, częściowo samodzielnie, a częściowo z po-

mocą rodziców i kompetentnego trenera. Kluczowym okresem dla wychowa-

nia człowieka są pierwsze lata jego życia. Dlatego kształtowanie u dziecka tzw.

kultury fizycznej, postawy pro-sportowej i pro-zdrowotnej warto rozpoczynać

już we wczesnym dzieciństwie. Jest to zatem pozytywne wyzwanie nie tylko

dla nauczycieli w szkole, ale przede wszystkim dla rodziców i wychowawców

w przedszkolu.



Bibliografia:

Bartkowiak E., Pływanie sportowe, Warszawa 1999.
Jarvis M., Psychologia sportu, Gdańsk 2003.
Łuszczyńska A., Nadwaga i otyłość. Interwencje psychologiczne, Warszawa 2007.
Makarewicz-Wujec M., Otyłość u najmłodszych, „Wychowanie w przedszkolu” nr 11, 2009.
Woynarowska B., Edukacja zdrowotna. Podręcznik akademicki, Warszawa 2008.

Netografia:

syndrom.metaboliczny.redmed.pl/
www.profesor.pl/publikacja,2703,Rozne,Dlaczego-warto-uczyc-sie-plywac-korzysci-z-uprawiania-

plywania

Agnieszka Pasternak – psycholog, ukończyła studia psycholo-

giczne (specjalność kliniczna) na Uniwersytecie Marii Curie-Skło-

dowskiej w Lublinie. Pracuje w Specjalistycznej Poradni Psycholo-

giczno-Pedagogicznej w Skawinie. Uczestniczka podyplomowego

kursu systemowo-psychodynamicznego przy Katedrze Psychiatrii

CM UJ w Krakowie w ramach Sekcji Psychoterapii i Terapii Rodzin

PTP. Zajmuje się diagnozą trudności szkolnych dzieci i młodzieży

oraz prowadzi zajęcia grupowe dla najmłodszych.