172

Onkol. Pol. 2006, 9, 4: 172-175

ISSN 1505-6732

WPROWADZENIE

Nowotwory szyjki macicy i piersi s¹ najczêstszymi

schorzeniami onkologicznymi wystêpuj¹cymi u kobiet

(1). Wzrastaj¹ca wci¹¿ liczba wykrywanych zachorowañ

wskazuje na potrzebê profilaktyki nie tylko wobec osób

nara¿onych na zachorowanie, ale równie¿ w ca³ej popu-

lacji. Pomimo wielu kampanii propaguj¹cych profilakty-

PPRRAACCEE OORRYYGGIINNAALLNNEE // OOrriiggiinnaall aarrttiicclleess

Zachowania zdrowotne kobiet

w profilaktyce nowotworu szyjki macicy i sutka

Health behaviour of women in prophylaxis of cervical and nipple cancer

Monika Przestrzelska

1

, Zdzis³awa Knihinicka-Mercik

1

,

Iwonna Kazimierczak

1

, Eleonora Mess

2

1 Katedra Ginekologii i Po³o¿nictwa Wydzia³u Zdrowia Publicznego AM we Wroc³awiu

2 Katedra Pielêgniarstwa Klinicznego Wydzia³u Zdrowia Publicznego AM we Wroc³awiu

Adres do korespondencji:

Mgr Monika Przestrzelska

Katedra Ginekologii i Po³o¿nictwa

Wydzia³ Zdrowia Publicznego AM

ul. Bartla 5; 51-618 Wroc³aw

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]

STRESZCZENIE

Wprowadzenie: Nowotwory szyjki macicy i sutka s¹ najczêstszymi schorzeniami onkologicz-

nymi wystêpuj¹cymi u kobiet. Wzrastaj¹ca wci¹¿ liczba wykrywanych zachorowañ wskazuje

na potrzebê profilaktyki nie tylko wobec osób nara¿onych na zachorowanie, ale równie¿ w ca-

³ej populacji.

Cel pracy: Próba okreœlenia zachowañ zdrowotnych podejmowanych przez kobiety w profi-

laktyce nowotworów szyjki macicy i sutka.

Materia³ i metody: Badania za pomoc¹ kwestionariusza ankiety przeprowadzono w paŸdzier-

niku 2006 r. Udzia³ w nich wziê³o 75 kobiet.

Wyniki: Kobiety deklaruj¹ podejmowanie dzia³añ profilaktycznych. Dzia³ania te maj¹ maj¹

g³ównie charakter okazjonalny. Najwiêksz¹ œwiadomoœæ podejmowania tych dzia³añ maja ko-

biety w tzw. wieku rozrodczym. Samoobserwacja jest jednym z elementów profilaktyki, ale naj-

czêœciej wykonywana jest w sposób zbyt pobie¿ny, niedok³adny.

Wnioski: Styl ¿ycia charakteryzuje siê nasileniem zachowañ ryzykownych. Œwiadomoœæ zna-

czenia kompleksowej profilaktyki w chorobach nowotworowych szyjki macicy i sutka powin-

na byæ nieustannie kszta³towana wœród kobiet.

S£OWA KLUCZOWE:

zachowania zdrowotne, profilaktyka, nowotwór, szyjka macicy, sutek

ABSTRACT

Introduction: Cervical and nipple cancers are the mostly oncology deceases appearing

among women. Increasing number of detected fall in shows the necessity of prophylaxis to-

ward the whole population, not only women exposed to decease.

Objectives: The aim of the paper is an attempt to evaluate health behaviour frames under-

taken by women in prophylaxis of cervical and breath cancers.

Material and methods: Research was conducted via questionnaire in October 2006 with par-

ticipation of 75 women.

Results: Women declare prophylaxis activities. Most of those activities are occasional in na-

ture. Women in so called “age of reproductiveness” are the most self-conscious. Self-observa-

tion is one of the elements of prophylaxis but usually is done superficially and imprecisely.

Conclusions: Life style is characterized by intensification of risky behaviour. Consciousness

of complex prophylaxis in cancer illness of cervix and nipple have to be promoted permanen-

tly among women.

KEY WORDS:

heath behaviour, prophylaxis, cancer, cervix, nipple

Copyright © 2006 Almamedia

http://www.almamedia.com.pl

6OP4_15.QXD 11/19/06 2:21 PM Page 172

173

Przestrzelska M., Knihinicka-Mercik Z., Kazimierczak I., Mess E.

Zachowania zdrowotne kobiet w profilaktyce nowotworu szyjki macicy i sutka

Onkol. Pol. 2006, 9, 4: 172-175

ISSN 1505-6732

kê wci¹¿ wzrasta liczba kobiet umieraj¹cych z tego powo-

du. Ka¿dy cz³owiek dokonuje w codziennym ¿yciu wielu

wyborów, zarówno tych, które s¹ szkodliwe dla zdrowia

jak i tych, które je wspomagaj¹. Rodzaj podejmowanych

decyzji zale¿y od nas samych, co wyznacza zakres naszej

odpowiedzialnoœci. „Twoje zdrowie w Twoich rêkach” to

has³o, które niew¹tpliwie wskazuje na jednostkow¹ odpo-

wiedzialnoœæ za potencja³ naszego zdrowia (2). Profilak-

tyka to nie tylko tworzenie programów, wyznaczanie stan-

dardów zachowañ prozdrowotnych, ale przede wszystkim

kszta³towanie indywidualnego poczucia odpowiedzialno-

œci jednostki za realizacjê wytycznych przeciwdzia³ania

i(lub) minimalizowania skutków choroby.

CEL PRACY

Celem pracy jest próba okreœlenia zachowañ zdro-

wotnych podejmowanych przez kobiety w profilaktyce

nowotwory szyjki macicy i piersi.

MATERIA£ I METODY

Materia³ faktograficzny gromadzony by³ metod¹ son-

da¿u diagnostycznego za pomoc¹ anonimowego kwestio-

nariusza ankiety zawieraj¹cego 25 pytañ zamkniêtych

i otwartych. Badania przeprowadzono w paŸdzierniku

w 2006 r. wœród 75 losowo wybranych kobiet mieszkaj¹-

cych we Wroc³awiu. Zebrany materia³ poddano analizie

statystycznej i opisowej.

Grupê badan¹ stanowi³y kobiety w wieku od 26 do 63

lat. Œrednia wieku badanych kobiet wynosi³a 44,5 lata.

Wiêkszoœæ ankietowanych mia³o wykszta³cenie œrednie

(57,3%), mniejsz¹ grupê stanowi³y kobiety z wykszta³ce-

niem wy¿szym (36%, natomiast najmniej by³o kobiet

z wykszta³ceniem zawodowym (6,7%). Wœród responden-

tek by³y 52 mê¿atki (69%), 16 stanu wolnego (21,3%) i 7

wdów (9,3%). Wszystkie badane by³y czynne zawodowo.

WYNIKI

Z przeprowadzonej ankiety wynika, ¿e wszystkie ko-

biety deklaruj¹ podejmowanie dzia³añ profilaktycznych

w zakresie zapobiegania i wczesnego wykrywania nowo-

tworu szyjki macicy i piersi. W œród ankietowanych naj-

czêœciej profilaktyka uto¿samiana jest z badaniem lekar-

skim (92%), podczas którego wykrywane s¹ ró¿nego

rodzaju zaburzenia i nieprawid³owoœci. Kolejna grupa

wskazañ dotyczy³a samobadania i samoobserwacji

(49,3%), natomiast najmniej wskazywano na zdrowy styl

¿ycia (25,3%). Badania wykaza³y, ¿e wiêkszoœæ kobiet

z wy¿szym wykszta³ceniem (88,9%) dokonywa³y wybo-

ru wszystkich sugerowanych odpowiedzi, co dowodzi ko-

relacji poziomu wykszta³cenia ze œwiadomoœci¹ w podej-

mowaniu przez nie dzia³añ profilaktycznych. Wœród tych

wskazañ wszystkie kobiety by³y mê¿atkami w wieku 31-

42 lata. Nasuwa to wniosek, ¿e s¹ to kobiety w wieku roz-

rodczym i sytuacja rodzinna wymusza na nich czêsty kon-

takt z placówkami ochrony zdrowia, a co za tym idzie

inicjuje zachowania profilaktyczne (tab. I).

Jednym z elementów profilaktyki nowotworów szyj-

ki macicy i sutka jest systematyczne, zgodne z wytyczny-

mi badanie lekarskie. Zalecane s¹ w tym przypadku bada-

nie cytologiczne rozmazu z tarczy i kana³u szyjki macicy

oraz mammografia i(lub) USG piersi (3, 4). W du¿ej mie-

rze wykonanie tych badañ zale¿y od inicjatywy samej ko-

biety, która z pe³n¹ œwiadomoœci¹ powinna do nich przy-

stêpowaæ a tak¿e systematycznie siê im poddawaæ.

Analiza wskazañ czêstoœci wykonywanych badañ pro-

filaktycznych obrazuje fakt, i¿ zazwyczaj s¹ one elemen-

tem wizyty u ginekologa z powodu dolegliwoœci ze stro-

ny uk³adu moczowo-p³ciowego i wykonywane s¹ z inicja-

tywy lekarza a nie samej pacjentki (50,7%). Kolejna gru-

pa respondentek (29,3%) wskaza³a, ¿e poddaje siê bada-

niom profilaktycznym okazjonalnie pod wp³ywem me-

dialnie nag³aœnianych kampanii promuj¹cych koniecznoœæ

wykonania tych badañ zw³aszcza, gdy s¹ one bezp³atne.

Badane kobiety wskaza³y równie¿ zale¿noœæ miêdzy wy-

konywaniem badañ a wykryciem niepokoj¹cych zmian

i(lub) zachorowaniem wœród bliskich czy znajomych

(13,3%). Niewielka liczba kobiet poda³a, ¿e planuje œwia-

domie badania i poddaje siê im systematycznie zgodnie

z zaleceniami lekarza czy po³o¿nej (6,7%) (tab. II).

Samobadanie i samoobserwacja odgrywa znacz¹c¹

rolê we wczesnym wykrywaniu zmian nowotworowych

w obrêbie gruczo³u piersiowego i szyjki macicy. Palpacyj-

ne badanie piersi przez sam¹ kobietê z zachowaniem obo-

wi¹zuj¹cych dla przebiegu tego badanie zasad pozwala

wykryæ nawet niewielkie zmiany w gruczole piersiowym.

Najwa¿niejsze jest to, ¿e w wiêkszoœci przypadków s¹ to

zmiany, których wyleczenie pozwala kobiecie powróciæ

do pe³ni zdrowia fizycznego i psychicznego. Optymalny

czas do przeprowadzenia tego badania przypada na pierw-

sz¹ fazê cyklu miesiêcznego w okresie miedzy koñcem

krwawienia a owulacj¹ (5).

Analiza czasu badania obrazuje fakt, ¿e kobiety nie

przywi¹zuj¹ znaczenia nie tylko, co do czasu badania

TABELA I. Okreœlenie profilaktyki przez kobiety

TABLE I.

Prophylaxis described by women

TreϾ wypowiedzi / Source

(n=75)

Badanie lekarskie / Medical examination

Samobadanie i samoobserwacja / Self-examination and self-observation

Zdrowy styl ¿ycia / Healthy life style

Liczba wskazañ / Number *

69

37

19

Procent wskazañ / Percentage *

92%

49,3%

25,3%

* wyniki nie sumuj¹ siê do liczby n, poniewa¿ odnotowano po kilka wskazañ / multi-choosing was allowed so sum of numbers may exceed total number of cases

6OP4_15.QXD 11/19/06 2:21 PM Page 173

174

Przestrzelska M., Knihinicka-Mercik Z., Kazimierczak I., Mess E.

Health behaviour of women in prophylaxis of cervical and nipple cancer

Onkol. Pol. 2006, 9, 4: 172-175

ISSN 1505-6732

wzglêdem cyklu miesiêcznego, ale równie¿ wzglêdem

d³u¿szych odcinków czasu. Zdecydowana wiêkszoœæ re-

spondentek (77,3%) wykonuje badanie nieregularnie, spo-

radycznie, niezale¿nie od fazy cyklu. Tylko 10,7% bada-

nych kobiet bada piersi we w³aœciwym dla tego badania

czasie. Pozosta³a czêœæ badanych (12%) wskazywa³o na

badania regularne, ale niezale¿ne od fazy cyklu miesiêcz-

nego (ka¿de badanie w innej fazie cyklu).

Znajomoœæ techniki samobadania piersi deklarowa³a

zdecydowana wiêkszoœæ kobiet (90,7%), niemniej jednak

wœród tej grupy tylko niewielka liczba badanych wskaza-

³a na prawid³ow¹ technikê badania (10,3%) uwzglêdnia-

j¹c badanie piersi, do³ów pachowych, okolic pod i nado-

bojczykowych. Na uwagê zas³uguje fakt, i¿ grupê tê

tworz¹ kobiety zamê¿ne z wy¿szym wykszta³ceniem, co

potwierdza wczeœniejsze spostrze¿enia, i¿ œwiadomoœæ

zachowañ prozdrowotnych koreluje z poziomem wy-

kszta³cenia i stanem cywilnym kobiety.

Obserwacja jest jednym z najwa¿niejszych elementów

badania w medycynie. Samoobserwacja pozwala kobiecie

nie tylko poznaæ funkcjonowanie jej organizmu, ale

przede wszystkim szybko identyfikowaæ zjawiska niepo-

koj¹ce, mog¹ce inicjowaæ min. chorobê nowotworow¹.

Czynniki ryzyka rozwoju raka szyjki macicy s¹ ró¿no-

rodne nale¿¹ do nich czêste, nie leczone stany zapalne po-

chwy wywo³ane m.in. przez takie drobnoustroje, jak:

Chlamyia trochomatis, Neisseria gonorhoeae czy Tricho-

monas vaginalis. ObecnoϾ tego typu infekcji warunkuje

zmianê biocenozy pochwy a co za tym idzie zmianê iloœci

i charakteru wydzieliny pochwowej (6). To objaw choro-

by niezwykle ³atwy do identyfikacji przez sam¹ kobietê.

W kolejnych pytaniach kwestionariusza ankiety poproszo-

no respondentki o wskazanie subiektywnych odczuæ zwi¹-

zanych z wydzielin¹ pochwow¹, aby oceniæ umiejêtnoœæ

ró¿nicowania stanu fizjologii od patologii. Wszystkie ba-

dane kobiety wskaza³y, ¿e obserwuj¹ wydzielinê pochwo-

w¹. Zdecydowana wiêkszoœæ kobiet (85,3%) oceni³a swo-

j¹ obserwacjê za poprawn¹ nie mniej jednak wœród tej

grupy tylko kilka kobiet (12,5%) wskaza³o wszystkie ele-

menty obserwacji niezbêdne do w³aœciwej oceny: iloœæ,

charakter, kolor, zapach.

Na pytanie dotycz¹ce sposobu leczenia Bacterial Va-

ginosis (BV) znaczna grupa badanych kobiet (76%) odpo-

wiedzia³a, ¿e z uwagi na dostêpnoœæ wielu leków dopo-

chwowych przeciwzapalnych pocz¹tkowo próbuj¹ leczyæ

siê same. Argumentuj¹ to twierdzeniem, ¿e niewielkie na-

silenie tego typu objawów nie jest bardzo uci¹¿liwe i nie

pogarsza znacznie komfortu ¿ycia. Sytuacja, która zmu-

sza kobiety z tej grupy do wizyty u ginekologa to przed³u-

¿aj¹ce siê dolegliwoœci (68,4%) i(lub) brak skutków samo-

leczenia (31,6%). Taki stan rzeczy doprowadza do d³ugo

trwa³ego zaburzenia biocenozy pochwy, co znacz¹co

wp³ywa na os³abienie jej naturalnych mechanizmów

obronnych. Pozosta³a grupa respondentek (24%) oznajmi-

³a, ¿e ka¿dorazowo w przypadku wyst¹pienia nieprawi-

d³owej wydzieliny konsultuje siê z lekarzem i stosuje siê

do jego zaleceñ (tab. III).

Rozwój procesu nowotworowego uwarunkowany jest

stylem ¿ycia cz³owieka. W przypadku nowotworu szyjki

macicy i nowotworu piersi ma on znacz¹cy wp³yw na je-

go inicjacje i progresje. W aspekcie stylu ¿ycia pod³o¿e

rozwoju dla tych nowotworów jest ró¿ne. Mo¿na by umie-

œciæ oba style ¿ycia na przeciwnych biegunach. Na przy-

k³ad z jednej strony ryzyko zachorowania na raka piersi

wzrasta u kobiet z o wysokim statusie socjoekonomicz-

nym, z drugiej strony niski status socjoekonomiczny

zwiêksza ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy.

Dlatego trudno znaleŸæ w tym przypadku wspólny mia-

nownik (3, 4). Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e u¿ywki, takie jak

papierosy czy alkohol, s¹ istotnym czynnikiem karcyno-

gennym. Na pytanie dotycz¹ce palenia tytoniu uzyskano

54,7% pozytywnych odpowiedzi, a wœród nich a¿ 36,6%

kobiet wskaza³o, ¿e pali oko³o 20 papierosów dziennie.

W grupie kobiet pal¹cych 65,8% pali od oko³o 18 roku ¿y-

cia, co wskazuje na wczesn¹ inicjacjê na³ogu u tych ko-

biet. Spo¿ywanie alkoholu u badanych kobiet kszta³tuje

siê na poziomie okazjonalnym, gdy¿ wszystkie respon-

dentki (100%) udzieli³y takiej odpowiedzi.

Wœród ankietowanych dieta okaza³a siê byæ znamien-

nym czynnikiem kszta³tuj¹cym styl ¿ycia. 82,7% kobiet

wskaza³o, ¿e od¿ywia siê niew³aœciwie g³ównie dotyczy

to spo¿ywania posi³ków nieregularnie (78,4%), z du¿¹ ilo-

TABELA II. Czêstotliwoœæ wykonywania badañ profilaktycznych

TABLE II.

Frequency of prophylactic examination

TreϾ wypowiedzi / Source

(n=75)

Przy okazji leczenia innych dolegliwoœci / When another deceases are treated

Okazjonalne / Occasionally

W sytuacji choroby osoby bliskiej / When close relative is ill

Systematycznie / Systematically

Liczba wskazañ / Number

38

22

10

5

Procent wskazañ / Percentage

50,7%

29,3%

13,3%

6,7%

* wyniki nie sumuj¹ siê do liczby n, poniewa¿ odnotowano po kilka wskazañ / multi-choosing was allowed so sum of numbers may exceed total number of cases

TABELA III. Elementy obserwacji wydzieliny pochwowej

TABLE III. Elements of observation of vaginal secretion

TreϾ wypowiedzi / Source

(n=75)

IloϾ / Number

Charakter / Character

Kolor / Colour

Zapach / Smell

Liczba wskazañ / Number *

51

18

75

54

Procent wskazañ / Percentage *

68%

24%

100%

72%

6OP4_15.QXD 11/19/06 2:21 PM Page 174

Przestrzelska M., Knihinicka-Mercik Z., Kazimierczak I., Mess E.

Zachowania zdrowotne kobiet w profilaktyce nowotworu szyjki macicy i sutka

œci¹ t³uszczów pochodzenia zwierzêcego (66,1%), czêsto

korzystaj¹ z tzw. fast foodów (60%), póŸno jedz¹ wyso-

kokaloryczne kolacje (43,1%). Na pytanie, dlaczego w ta-

ki sposób kszta³tuj¹ siê ich nawyki ¿ywieniowe znacz¹ca

wiêkszoœæ (87,7%) wskaza³a na szybkie tempo ¿ycia,

brak czasu, zbyt du¿¹ iloœæ obowi¹zków oraz stres, który

jest czêsto powodem tzw. podjadania g³ównie s³odyczy.

Wszystkie podane przez respondentki elementy kszta³tu-

j¹ce dietê maja wp³yw na nadmierny przyrost masy cia³a,

co mia³o swój obraz w badaniach, gdy¿ kolejne pytanie

dotyczy³o oceny wagi cia³a. W badanej grupie 57,3% ko-

biet wskaza³o na istniej¹ca u nich nadwagê (tab. IV).

Kolejne pytanie dotyczy³o iloœci partnerów seksual-

nych w okresie ostatnich 5 lat. Wiêkszoœæ kobiet (92%)

wskaza³a na jednego partnera, pozosta³a grupa (8%) po-

da³a – wiêcej ni¿ jeden. W pierwszej grupie kobiet 29%

kobiet wskaza³o na obecnoœæ wiêcej ni¿ jednego partnera

w okresie powy¿ej 5 lat. Powy¿sza analiza stylu ¿ycia ko-

biet w kontekœcie dzia³ania czynników ryzyka nowotwo-

ru szyjki macicy i(lub) piersi wskazuje na ich znaczne na-

silenie. Zachowania ryzykowne zdaj¹ siê mieæ du¿y udzia³

w kszta³towaniu stylu ¿ycia usposabiaj¹cego do inicjacji

i(lub) progresji procesu nowotworowego w obrêbie szyj-

ki macicy i gruczo³u piersiowego.

WNIOSKI

1. Kobiety deklaruj¹ podejmowanie dzia³añ profilak-

tycznych, nie mniej jednak maja one g³ównie charakter

okazjonalny.

2. Najwiêksz¹ œwiadomoœæ podejmowania tych dzia-

³añ maja kobiety z wy¿szym wykszta³ceniem, w tzw. wie-

ku rozrodczym, mê¿atki, co ma zwi¹zek z sytuacj¹ rodzin-

n¹ (ci¹¿¹, poród, po³óg), charakterystyczn¹ dla tej fazy

¿ycia kobiety.

3. Samoobserwacja jest jednym z elementów profilak-

tyki, ale najczêœciej wykonywana jest w sposób zbyt po-

bie¿ny, niedok³adny.

4. Styl ¿ycia charakteryzuje siê nasileniem zachowañ

ryzykownych wp³ywaj¹cych na inicjacje i(lub) progresje

procesu nowotworowego.

5. Œwiadomoœæ znaczenia kompleksowej profilaktyki

w chorobach nowotworowych szyjki macicy i gruczo³u

piersiowego powinna byæ nieustannie kszta³towana wœród

kobiet.

Piœmiennictwo

1. B³aszczyk J., Pude³ko M., Lorenz K.: Nowotwory z³oœliwe na Dolnym Œl¹-

sku w roku 2001. Wroc³aw 2003.

2. S³oñska Z., Karski B.: Promocja Zdrowia. Sanmedia, Warszawa 1995.
3. Spaczyñski M.: Diagnostyka, profilaktyka i wczesne wykrywanie raka

szyjki macicy. Rekomendacje PTG i PTP. Ginekol. Dyplom. Wydanie

specjalne, 2005, 24-26.

4. Pertyñski T.: Rekomendacje Zarz¹du G³ównego PTG w sprawie profilak-

tyki i wczesnej diagnostyki zmian w gruczole sutkowym. Ginekol. Dy-

plom. Wydanie specjalne, 2005, 45-46.

5. Opala T. (red.): Ginekologia. Podrêcznik dla po³o¿nych, pielêgniarek i fi-

zjoterapeutów. PZWL. Warszawa 2003.

6. Soper D.E.: Rozwa¿ania na temat diagnostyki i leczenia zapaleñ po-

chwy. Ginekol. Dyplom. 2005, 11-21.

n

* wyniki nie sumuj¹ siê do liczby n, poniewa¿ odnotowano po kilka wskazañ / multi-choosing was allowed so sum of numbers may exceed total number of cases

TABELA IV. Z³e nawyki ¿ywieniowe badanych kobiet

TABLE IV. Improper behaviour of observed women

TreϾ wypowiedzi / Source

(n=65)

NieregularnoϾ / Irregularity

T³uszcze zwierzêce / Animal fats

Fast foody / Fast-food (junk-food)

PóŸne wysokokaloryczne kolacje / Late highly energetic dinners

Liczba wskazañ / Number *

51

43

39

28

Procent wskazañ / Percentage *

78,4%

66,1%

60%

43,1%

6OP4_15.QXD 11/19/06 2:21 PM Page 175