Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
01-03-2008
NaukÄ™ definiujemy przez:
a) Przeciwstawienie  stawia naukę naprzeciwko innego typu wiedzy. Na przykład w
opozycji do wiedzy potocznej, wierzeń, wiedzy opartej na autorytecie.
b) podanie jej cech strukturalnych
Ad a)
Wiedza potoczna Wiedza naukowa
- jest obiektywna, zgodna z obowiÄ…zujÄ…cym w
- tę wiedzę ma każdy danej dyscyplinie, w danym momencie
czasowym kryterium prawdy.
KRYTERIUM PRAWDY
Koncepcja tradycyjna
(korespondencyjna)  Koncepcja
prawdziwa jest ta koherencyjno-
wiedza, która jest konsensualna 
zgodna ze społeczna prawdziwe jest to, co
rzeczywistością. jest uznane przez
Koresponduje z grupÄ™ badaczy.
rzeczywistością.
Wiedza obiektywna jest prawdziwa, bo
odzwierciedla rzeczywistość lub jest uznana
przez naukowców.
- jest ogólna i posiada abstrakcyjny charakter.
Nie dotyczy pojedynczych zjawisk/jednostek,
ale odnosi siÄ™ do szerszych zjawisk.
- jest formułowana w języku treści
pojęciowych (S. Ossowski)
- jest oparta na badaniach empirycznych, sÄ…
one zgodne z określonymi zasadami, ale mogą
być zmienne w czasie. Rozwój instrumentów
mogący służyć do badania. Badanie
empiryczne to systematyczne zdobywanie
wiedzy.
- wiedza musi być empirycznie uzasadniona
w dostatecznym stopniu. Stopień uzasadnienia
zależy od badacza.
- wiedza ma być uporządkowana  w pewne
zbiory twierdzeń, teorie. Stopień
uporządkowania zależy od poszczególnych
teorii, twierdzeń. Teorie mogą wychodzić
jedne z drugich lub być zbiorem nie
wynikajÄ…cym z siebie.
Dzięki uporządkowaniu możemy:
- przewidywać zjawiska,
- wyjaśnić zjawiska.
1
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
Przy tworzeniu wiedzy naukowej:
1) Jawność procesu badawczego, ale nie każdy kto się nawinie i jest też ochrona danych
osobowych.
2) Intersubiektywna sprawdzalność wiedzy  pozwala innym badaczom na
kontrolowanie i replikowanie badań.
Ad b)
Definiowanie nauki poprzez podanie jej cech strukturalnych. Możemy naukę rozumieć na 2
sposoby:
1) Ogól czynników wykonywanych przez uczonych (tym się zajmujemy na wykładach).
2) Wytwór czynności (prowadzonych przez badanych).
Różne perspektywy patrzenia na naukę (Ossowski):
- punkt widzenia historyczny, jak się poszczególne dziedziny rozwijały w czasie,
- punkt widzenia organizacyjny, jak są zorganizowane poszczególne ośrodki badawcze,
uczelnie wyższe, jaka jest popularyzacja nauki w społeczeństwie,
- perspektywa psychologiczna, jakie cechy powinien mieć dobry badacz,
- punkt widzenia socjologiczny, jakie są związki pomiędzy nauką a innymi sferami
życia społecznego. Np. czy na naukę wpływają warunki gospodarcze, itp.
- Perspektywa metodologiczna, wykorzystuje filozofiÄ™ nauki (tym zajmujemy siÄ™ na
wykładach).
PERSPEKTYWA METODOLOGICZNA
Metodologia nauk  stara się wyróżnić pewne czynności, które pojawiają się w trakcie
działania badacza i poddaje je analizie. Dokładnie opisuje na czym powinny polegać
poszczególne etapy, czynności:
- definiowanie pojęć (w jaki sposób)
- ustalanie hipotez (w jaki sposób)
- uzasadnianie twierdzeń (w jaki sposób)
- jakie typy wnioskowań się stosuje
- jak wyjaśniane są zjawiska, itp.
RÓŻNE MODELE PODZIAA
U METODOLOGII:
Metodologia Pragmatyczna Metodologia Apragmatyczna
Czynności poznawcze uczonych.
Wytwory czynności naukowców.
Jak socjolog wykonuje swoja pracÄ™  socjolog
To badajÄ… logicy.
bada ludzi a metodolog socjologa przy pracy.
Metodologia Ogólna Metodologie szczegółowe
Pewne czynności badawcze są Są charakterystyczne dla poszczególnych
charakterystyczne dla wszystkich nauk, np. typów nauk (met. Psychologiczna,
klasyfikacja. socjologiczna, itp.)
Skrócony podział nauk:
- formalne  zajmują się światem form, nie odnoszą się do rzeczywistości logika,
matematyka.
- Realne  badają rzeczywistość materialną, badania empiryczne.
2
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
Nauki realne dzielÄ… siÄ™ na:
- nauki przyrodnicze (obiektem jest świat przyrody), fizyka, chemia, biologia.
- Nauki humanistyczne, filologie, historia, nauki polityczne, społeczne, metodologia
nauk społecznych.
Metodologia opisowa Metodologia normatywna
Pokazuje jak przebiegało konkretne badanie, Pokazuje jak powinno przebiegać
postępowanie badania. postępowanie. Pokazuje normy dobrej pracy.
Metodologia zewnętrzna Metodologia wewnętrzna
Poszukuje ona z
ródeł inspiracji w innych Sposób postępowania analizy wywodzi się z
naukach. (socjologia szuka w logice). tej, konkretnej nauki.
Metodologów nauk społecznych interesuje 6 (A. Sułek):
1) Opis wzorów postępowania badacza. Jak się konceptualizuje badanie, jak analizować,
interpretować dane, typologia, jak formować wyjaśnienia.;
2) Eksplikacja metod  ujawnić założenia, na których oparta jest dana metoda badawcza,
skonstruować czynności badawcze, ujawniamy pewne modele rzeczywistości, które
kryją się za poszczególnymi metodami.
3) Metodolog może analizować aparat pojęciowy socjologii. W jaki sposób definiuje się
poszczególne terminy, które definicje są bardziej popularne, a które mniej?
4) Eksplikacja testu  konstrukcja pewnych uniwersalnych narzędzi badawczych. W
socjologii cos takiego nie istnieje, trudno takie uniwersalne narzędzie stworzyć.
5) Eksplikacja tekstów  książka oparta na badaniach i próbujemy wszystko odtworzyć.
Próba pokazania w jaki sposób zdobywa się wyniki badań związane z krytyką
postępowania badawczego. Pokazuje się błędy w badaniu.
6) Ocena sposobów postępowania badaczy i opracowanie norm poprawnego
postępowania. Dąży się do wypracowania kodeksów badawczych (np. kodeks
ESOMA).
Zadania (funkcje) nauk społecznych (3):
1) Mają tworzyć teorie  socjolodzy maja na tym punkcie joba. Wtedy realizowane są
zadania naukowe.
2) Maja dostarczać wiedzy o dostępnych środkach i sposobach realizacji określonych
celów. Wiedza ma być możliwa do zastosowania w praktyce  są realizowane funkcje
pragmatyczno-użytkowe.
3) Maja dostarczać wiedzy przeciętnym obywatelom. Funkcja humanistyczno-
obywatelska.
Badania mogą pełnić różne funkcje na raz.
Spór miedzy naturalistami i antynaturalistami.
Naturalizm Antynatruralizm
Przedmiot badań w naukach społecznych jest
W naukach społecznych powinny być
tak wyjątkowy, że nie można w nich stosować
stosowane wzory nauk przyrodniczych.
wzorów nauk przyrodniczych.
3
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
4 tezy. Antynaturalista siÄ™ zgodzi, naturalista odrzuci:
1) W naukach społecznych nie posiadamy powszechnie przyjętych i uzasadnionych praw
ani teorii analogicznych do praw i teorii nauk przyrodniczych. Znalezienie takich praw
jest niemożliwe.
2) W naukach społecznych niemożliwy jest obiektywizm właściwy naukom
przyrodniczym.
3) Wyjaśnianie zjawisk społecznych jest odmienne od wyjaśniania przyrodniczego,
dlatego że wyjaśnianie przyrodnicze zjawisk społecznych jest niemożliwe, albo
dlatego że jest niezadowalające.
4) Badania zjawisk społecznych musi opierać się między innymi na introspekcji, która
jest metodą bezpośredniego poznania i jest niedostępna badaczom przyrody.
Øð Humanista nie bÄ™dzie akceptowaÅ‚ tezy 1 i 2. Humanista to Å‚agodniejszy naturalista.
Øð Socjolog pozytywista jest mniej radykalny niż naturalista. (PowinniÅ›my wzbogacać
metody nauk przyrodniczych o inne metody badawcze).
Pozytywiści  6 podstawowych punktów:
1) Socjologia ma być nauką o zachowaniu ludzi, ma wykrywać prawa, które rządzą ich
zachowaniami.
2) Fakty społeczne (zachowania ludzi) maja być badane niezależnie od obserwatora.
3) Język, którym się socjolog posługuje ma być precyzyjny i musi istnieć przełożenie
pomiędzy teorią a empirią. Wszystkie terminy teoretyczne powinny mieć
odzwierciedlenie w empirii.
4) Socjologia ma być nauką ścisłą. Jedynie metody ilościowe są naukowymi metodami.
Wszystkie twierdzenia mają być uzasadniane na drodze ilościowej.
5) Socjologia ma być podstawą dla inżynierii społecznej. Ma dostarczać twierdzeń, które
będą wykorzystywane w praktyce.
6) Socjologia ma być neutralna aksjologicznie. Socjologia ma badać a nie oceniać.
Przełom antypozytywistyczny. Okazało się, że tak nie da się uprawiać socjologii. Socjologia
humanistyczna was born Jð
Postulaty socjologii humanistycznej:
1) Socjologia to nauka o społecznej interakcji. Nie interesuje nas zachowanie ludzi a
wzajemne oddziaływanie ludzi.
2) Badacz może poznać interakcje tylko od wewnątrz. Najlepszy sposób by je poznać to
procedura rozumienia.
3) Metody nauk przyrodniczych maja być uzupełniane metodami humanistycznymi i
powinniśmy być krytyczni w stosunku do metod nauk przyrodniczych. Socjologia ma
raczej dostarczać wiedzy, niż praktycznych rozwiązań.
Rozumienie  zrozumieć coś, to umieć przypisać pewnym zachowaniom emocje. I jest to
możliwe, bo kiedyś tez byliśmy w podobnej sytuacji.
Współczynnik humanistyczny (F. Znaniecki)  patrzymy jak dane zjawisko odzwierciedla
się w świadomości osób, które w nim uczestniczą.
Potem znowu pozytywiści doszli do głosu. S. Ossowski:  O osobliwościach nauk
społecznych kwestionował pozytywistów.
4
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
Obecnie w socjologii istniejÄ… 2 paradygmaty:
- normatywny;
- opisowy.
Paradygmat  ogólna prawda przyjęta przez pewną społeczność.
Paradygmat normatywny  wyrósł z Paradygmat opisowy (interpretatywny),
pozytywizmu. humanistyczny
- Dualizm metodologiczny. Wyraz
ny podział
- Holizm metodologiczny  podział na świat
na świat badanych i świat badacza. Przedmiot
badacza i badanych zniesiony.
i podmiot badania.
- Badacz i badany mają wspólne cechy.
- Zjawiska społeczne i tworzący je ludzie są Uczestniczą we wspólnej rzeczywistości.
pewnymi zewnętrznymi obiektami. Socjolog Badacz jest włączony w proces badawczy,
prowadzi nad nimi badanie. dopuszcza się, ze może się on w trakcie
badania zmieniać.
- Uważa się, że badacz jest wyposażony w - Badacz uznaje kompetencje badanych.
specjalne kompetencje. Jest inny niż ci, Charakteryzuje go pewna pokora (pokora
których bada. Posiada pewną meta poznawcza) w stosunku do wiedzy badanych.
świadomość. Nie posiada szczególnych meta kompetencji.
- Badacz przestaje być obiektywny i
- Badacz jest obiektywny, niezaangażowany i niezaangażowany. Mówi się o tym, że badacz
jest zewnętrznym obserwatorem. uczestniczy jako  pełny człowiek w sytuacji
badania. Angażuje swoje poglądy i wartości.
- Depersonalizacja procesu badawczego. - Kontakt miedzy badaczem i badanym ma
Kontakt miedzy badaczem a badanym jest charakter osobowy i symetryczny. MogÄ…
bezosobowy. zadawać pytania i odpowiadać badani.
- Badanie jest oparte na pewnej umowie.
- Badacz może dla wyższych celów (dobra
Uznawane są prawa osób badanych i
nauki) manipulować badanym.
niedopuszczalna jest manipulacja.
P. Sztompka.
Jak radzić sobie z tym, ze mamy 2 paradygmaty w socjologii? (4 sposoby):
1) Nihilizm badacza  kwestionuje siÄ™ socjologie jako naukÄ™. SÄ… 2 paradygmaty, bo to
nie jest nauka. Będzie jeden paradygmat  to będzie.
2) Dogmatyzm  pełna akceptacja tylko 1 orientacji. Ślepe zapatrzenie.
3) Programowy eklektyzm. Jedne zagadnienia można oglądać z jednej strony, inne z
drugiej strony. Korzystanie z obu paradygmatów w zależności od tego, co się bada.
4) Twórcza rekonstrukcja. Stara się stworzyć coś co by łączyło 2 paradygmaty było
by ich syntezą. Próba stworzenia czegoś bardziej ogólnego  trzecia droga.
Nihilizm i dogmatyzm są w wersji schyłkowej, na wymarciu.
Eklektyzm  obowiÄ…zuje.
Twórcza rekonstrukcja  do tej pory się nie powiodło.
5
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
05-04-2008
SPÓR WOKÓA
PROBLEMÓW WARTOŚCI W NAUCE
I
Wpływ nauki na wartości:
Czy z wiedzy naukowej możemy wywieść wnioski odnośnie tego, co jest słuszne, dobre, czy
wiedza nauka pozwala nam na ustalenie kryteriów dobra i zła.
John Kerneny i Karl Hempel
Wg nich zdania naukowe nie mogą być sadami, stwierdzeniami empirycznymi co jest dobre,
jak być powinno. Cele to sfera etyki, sferą nauki jest pytanie o środki. Nauka może zajmować
się cechami tylko w przypadku by odpowiedzieć na pytanie  czy cele są realne, czy nie kłócą
siÄ™ ze sobÄ…?
Skutki wychowania autokratycznego:
Dzieci buntujÄ… siÄ™ przeciwko rodzicom.
Wychowanie demokratyczne (liberalne):
Dziecko jest zdolne do samokontroli, przyjmuje wszystkie zasady, jakie rodzice propagujÄ…,
ustalajÄ….
Te dwa przykłady nie pokazują, który ze sposobów jest lepszy, ale jakie są środki do
osiągnięcia takiego czy innego celu.
Relatywna (instrumentalna) ocena  to pokazywanie metod w jaki sposób można osiągnąć
jakiÅ› zamierzony cel. Podlega empirycznej kontroli.
Kategoryczna (absolutna) ocena wartościująca  zdanie, w którym określa się, że dany
sposób jest dobry. Zdanie wskazujący cel (nie podlega to empirycznej kontroli). Nie da się
więc ani potwierdzić tych zdań, ani obalić. W związku z tym nie można tych zdań ocenić pod
kątem prawdy i fałszu. Jednakże nie można  wygryz
ć tych kategorycznych ocen
wartościujących z badań empirycznych.
Nauka może nam dostarczać informacji:
- czy dany cel może być osiągnięty w danej sytuacji;
- czy różne cele mogą być osiągnięte jednocześnie;
- jakie są środki do osiągnięcia tego celu i jaka jest ich skuteczność;
- jakie skutki uboczne i następstwa może spowodować wybór danego celu i środków.
Nauka może wpływać na kwestie moralne, ale w taki sposób, że rozszerza nasze horyzonty.
Max Weber porównał naukę do mapy.  Mapa powie nam jak dojść do jakiejś miejscowości,
ale nie powie nam do jakiej miejscowości iść . Mapa powie nam czy droga jest odległa, kręta,
czy warto tam iść.
6
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
II
Wpływ wartości na naukę:
Czy sądy wartościujące wpływają na proces poznania naukowego? Jakie będą rezultaty
badawcze?
3 stanowiska:
1) Obiektywistyczne (K. Hempel, K. Popper, E. Nagel)
2) Wartościujące (K. Mannheim, G. Myrdal, A. Gouldner)
3) Pośrednie (Max Weber, S. Ossowski).
Ad. 1)
Zwolennicy stanowiska obiektywistycznego  wybór problemu, proces badawczy
(procedura badania), analiza wyników  metoda w pełni wolna od wartościowania. Jest to
stanowisko najbardziej wyidealizowane i najbardziej rygorystyczne.
Ad. 2)
Stanowisko wartościujące  uważa się, że od wartościowania nie można uciec, metoda
obiektywistyczna jest nierealna, wartości pojawiają się już na etapie wyboru problemu
badawczego.
Przedstawiciele tej opcji  nauka jest kontrolowana, nie jest stronnicza.
Ad. 3)
Stanowisko pośrednie  wg Maxa Webera wartościowanie jest nieuniknione na wstępie
badania, wybór opiera się na własnym systemie wartości, badacz powinien przybrać postawę
 przyrodnika  nie ocenie, nie postuluje, postępuje zgodnie z faktami, z regułami
metodologicznej poprawności). Jeżeli naukowiec chce proponować swoje podejście
wartościujące to powinno być ono oddzielone od faktów. Naukowiec ma prawo do wyrażania
poglądów, ale powinien oddzielić poziom naukowy od poglądowego.
III
J
ZYK I APARATURA POJECIOWA W NAUKACH SPOA
ECZNYCH
Funkcje języka wg R. Jacobson`a  W poszukiwaniu języka :
1. używamy dla oznaczenia i przekazania informacji  funkcja poznawcza;
2. używamy dla wyrażenia postaw, emocji, doznań  funkcja emotywna - ekspresyjna;
3. używamy do narzucenia odbiorcy określonych relacji(chęć wywierania określonych
emocji)  funkcja konotatywna  ekspresyjna;
4. używamy do nawiązania lub podtrzymania kontaktu między odbiorcą a nadawcą
kontaktu  funkcja faktyczna;
5. używamy do upewnienia się co do kodu językowego jego spójności - wypowiedz

metajęzyka  funkcja metajęzykowa;
6. używamy do zamazania różnic między formą a treścią  funkcja poetycka.
W języku nauki:
Najważniejsza jest funkcja poznawcza. Odwołuje się również do poznawczej. Funkcja
ekspresyjna nie jest domeną nauki (dotyczy głównie poezji i mistyki).
Czym jest język danej dyscypliny naukowej? Jest zbiorem pojęć oraz terminów /nazw
odpowiadającym tym pojęciom.
7
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
Język  dla dyscypliny naukowej to zbiór pojęć i terminów, zbiór nazw odpowiadajacych tym
pojęciom.
Czym jest pojęcie?  dla ich zrozumienia nie potrzebna jest mowa. Jest ono pewną
abstrakcyjnÄ…, symbolicznÄ… reprezentacjÄ… obiektu. Jest czymÅ› co istnieje tylko w umysle.
Stanowi pewien obraz w głowie odnoszący się do obiektu desygnatu  zawiera cechy tegoż
obiektu. Pojęcia nie są empiryczne a symboliczne.
Fałszywa konkretyzacja  błędne traktowanie abstrakcji jako rzeczywistości. Pojęcie jako
rzeczywisty obiekt, np. drzewo, władza, biurokracja, inteligencja, społeczeństwo itd.
Wg Nachmiasów:
Funkcje pojęć:
1. umożliwiają komunikację, dyskusję, ogólne porozumiewanie się;
2. pojęcia dają perspektywy badaczom (świat staje się uporządkowany i zwarty);
3. umożliwiają klasyfikowanie i uogólnianie. Pozwalają kategoryzować, strukturyzować
doświadczenia naukowców w kategoriach pojęć. Np. pojęcie drzewa powstało na
podstawie cech; uchwycenie wspólnych cech i redukcji tych indywidualnych. Na
podstawie abstrahowania, wyszczególniania, redukowania i uogólniania cech.
Uogólniając i abstrahując odwołam się do doświadczenia, ale pozwala mi to na większe
zrozumienie i usystematyzowanie świata  gubię unikatowe cechy przedmiotów, ale bez
uogólniania nie da się niczego wyjaśnić. Niekiedy zbiór pojęć dezaktualizuje się, nie
pozwala na wyjaśnienie zjawisk;
4. są składnikami teorii a to z kolei jest celem naukowych dociekań. Wyznaczają treści i
własności zjawisk np. indywidualizmu, protestantyzmu, są argumentem, wyjaśnieniem
teorii samobójstw Durkheima..
Warunki dla tej funkcji:
- trwała zgoda co do treści pojęć  pożądane konwencje terminologiczne powinny
obowiązywać wśród specjalistów z danej dziedziny; brak konsensusu niekiedy jest
uzasadniony;
- pojęcia muszą być precyzyjnie zdefiniowane  istnieją pewne wymagania formalne,
logiczne względem pojęć i ich definiowania. Odnosi się do denotacji (podany zakres
nazwy) pojęcia. Np. osoby w wieku średnim  nie ma jednoznacznego wskaz
nika. Odnosi
się do konotacji  zbioru cech wspólnie przysługującym desygnatom (przedmiotom) danej
nazwy i tylko im;
- pojęcia oprócz tego, że mają być jednoznaczne muszą być zoperacjonalizowane.
Stworzenie konstruktu trudnego w sensie definicji pojęcia tak żeby miało ono sens
empiryczny.
Język nauki ma być językiem treści pojęciowych  Ossowski.
(Język ostry, jednoznaczny i operatywny)
Problem pojęć zabarwionych emocjonalnie:
Analizujemy czy termin jest zabarwiony emocjonalnie, jak mocno, czy jest to  ostre
zabarwienie. Niektóre terminy są różnie interpretowane przez różne grupy ludzi. Pojęcia
muszą mieć terminową jasność i ostrość, by mogły być włączone do języka nauki.
Zdarza się, że badacz wybiera jakiś szczególnie mocny termin i używa go do funkcji
impresywnej, by wywołać odpowiednia reakcję u badanego.
8
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
Powinniśmy się starać stosować treści, które nie mają zabarwienia emocjonalnego. Jeśli jest
to niemożliwe to ......................... wcześniejszy termin.
Problem pojęć zabarwionych emocjonalnie: tego problemu nie ma w fizyce, biologii. W
socjologii jest wiele terminów pochodzących z języka potocznego. Używając danego terminu
należy zdawać sobie sprawę z ich znaczenia i pochodzenia, np. złodziej  ma znaczenie
aksjomatyczne, ale także wyraz
ne rozumienie.
Ostrożny/tchórz  podobne znaczenie i nie wartościowanie wyrazu; dyskryminacja 
wyraziste w sensie wartościowania, ale niejasne definicyjnie.
Funkcja niekoniecznie zbieżna z intencjami nadawcy  można manipulować tym
wartościowaniem pojęć np. w perswazji. Wykorzystując pojęcia nakierowane tylko
negatywnie lub tylko pozytywne.
Wnioski: próba zmiany/zamiany w wypowiedzi pojęć nacechowanych emocjonalnie na
neutralne.
11-05-2008
TWIERDZENIA
Twierdzenie to pewne zdanie orzekające coś o przedmiocie, którego dotyczy. Jest to zdanie
w sensie logicznym, można ustalić ich prawdziwość lub fałsz.
Dzielimy je na:
1) Twierdzenia syntetyczne (empiryczne)  odwołują się do rzeczywistości. Są
charakterystyczne dla nauk empirycznych; przyrodniczych i społecznych.
2) Twierdzenia analityczne  ich prawdziwość ustala się poprzez odwołanie do
samych faktów językowych. Prawdziwość jest gwarantowana na podstawie umów
między badaczami; np. twierdzenie Pitagorasa. Są to twierdzenia charakterystyczne
dla nauk dedukcyjnych; matematyka, logika. W naukach empirycznych pełnią funkcję
pomocniczÄ….
Twierdzenia syntetyczne dzieli siÄ™ na:
1) Twierdzenia syntetyczne szczegółowe  podmiot jest nazwą ogólną a orzecznik
mówi o niektórych desygnatach tego podmiotu. Niektóre A są B.
2) Twierdzenia syntetyczne ogólne  podmiot jest nazwą ogólną i zdanie dotyczy
wszystkich desygnatów tego podmiotu. Dzielą się na:
a) zdania ogólne twierdzące - Wszystkie A są B  Wszyscy ludzie są ssakami.
b) Zdania ogólne przeczące  Żadne A nie jest B  Żaden pies nie jest ptakiem.
Twierdzenia jednostkowe  podmiot jest nazwa jednostkowÄ…, ma tylko 1 desygnat. (Lech
Kaczka to prezydent RP  niestety).
Inny podział twierdzeń:
1) Generalizacja historyczna  twierdzenia są sformułowane przy użyciu terminów
posiadających ograniczenia w czasie i/lub przestrzeni. To o czym mówią ma zawsze
jakieś umiejscowienie w czasie i przestrzeni. Mogą to być twierdzenia bezwyjątkowe i
statystyczne. Muszą być uzasadnione empirycznie i muszą być wykonane
odpowiednie czynności dla ich potwierdzenia  nie mogą być hipotezami.
9
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
2) Prawa nauk  a) twierdzenie musi być sformułowane przy użyciu pewnych terminów
uniwersalnych, które są otwarte w czasie i przestrzeni. b) Mogą mieć charakter
bezwyjątkowy lub statystyczny. Mogą mówić o wszystkich desygnatach lub ich
części. c) Muszą posiadać sens empiryczny  muszą być empirycznie rozstrzygalne. d)
Musza być potwierdzone badaniami (danymi) empirycznymi. e) Mają być doniosłe
merytorycznie dla danej dziedziny. f) Muszą być uznane przez innych badaczy.
3) Ogólne prawa nauki  jest to podklasa praw nauki. Wszystkie mają cechy praw
nauki i muszą być bezwyjątkowe. Nie znaleziono ani jednego przypadku, który by im
przeczył. Np. prawo powszechnego ciążenia, w socjologii nie ma takiego twierdzenia.
Generalizacje historyczne i prawa nauki sÄ… twierdzeniami statystycznymi i dzielimy je na:
1) Twierdzenia statystyczne probabilistyczne  określają prawdopodobieństwo zajścia
jakiegoś zdarzenia przy założeniu, że zajdzie inne zdarzenie. Mówimy o sile związku
między tymi zdarzeniami.
2) Twierdzenia statystyczne korelacyjne  zejście jednego ze zjawisk podnosi szanse
zajścia innego ze zjawisk. Nie interesuje nas siła związku, ale jego kierunek.
4 typy:
- probabilistyczne generalizacje historyczne
- probabilistyczne prawa nauki
- korelacyjne generalizacje historyczne
- korelacyjne prawa nauki.
Zarówno generalizacje historyczne, jak i prawa nauki mogą orzekać o współwystępowaniu
zjawisk  2 zjawiska współwystępują, ale żadne nie jest przyczyną drugiego. Mogą mówić o
nieprzyczynowym, czasowym następstwie zjawisk  jedno zjawisko nastąpiło po drugim i
tyle. Twierdzenia te mogą mówić o zależnościach przyczynowo-skutkowych między
zjawiskami.
Twierdzenia matrycowe  szczególny tryb twierdzeń wykrywających zależności
przyczynowo-skutkowe. Kodeksy, normy prawne.
WM Zm
Jeśli w jakimś społeczeństwie działa wzorzec zachowań M i spełnione są warunki W, to
zachowania ludzkie z reguły lub z określonym prawdopodobieństwem przybiorą postać Z
zgodnÄ… z matrycÄ… M.
Twierdzenia matrycowe:
- mogą wyjaśniać ludzkie zachowania
- pokazują przepływy wzorców między grupami.
STRUKTURALNE DEFINICJE TEORII:
1) Teorie  definicje, w których mówi się coś o poszczególnych cechach składników
teorii  zbiór twierdzeń.
2) Teorie  sposób powiązania twierdzeń między sobą.
Ujmowanie twierdzeń teoretycznych (5 definicji teorii):
1) Twierdzenie teoretyczne mówi o związkach między zjawiskami w odróżnieniu od
tego twierdzenia, które opisuje pojedyncze zjawisko. Teoria jest zbiorem twierdzeń o
zjawiskach.
10
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
2) Twierdzenia teoretyczne są twierdzeniami warunkowymi (co by było gdyby zaistniały
pewne warunki), w odróżnieniu od zjawisk egzystencjalnych (mówiących jak jest).
Prawa, które mówią co się stanie.
3) Twierdzenia teoretyczne to prawa nauki. Twierdzeniami teoretycznymi nie mogą być
generalizacje historyczne. Teorie budujÄ… prawa nauki.
4) Twierdzenia teoretyczne są to twierdzenia o wysokiej ogólności. Niosą ze sobą dużo
informacji.
5) Mianem twierdzeń teoretycznych będą określane te twierdzenia, które zawierają
terminy teoretyczne. Terminy takie nie maja desygnatów, np. postawa wobec religii.
Terminy teoretyczne nie maja desygnatów! Twierdzeniami teoretycznymi nie będą
terminy dotyczące zjawisk bezpośrednio obserwowalnych.
Teoria to dowolny zbiór twierdzeń zbudowany z terminów teoretycznych.
Uporządkowanie twierdzeń teoretycznych:
- teoria to dowolny zbiór twierdzeń teoretycznych.
- teoria to zbiór twierdzeń uporządkowanych treściowo, czyli semantycznie:
a) uporządkowanie ze względu na przedmiot, którego dotyczą twierdzenia (teoria
małych grup)
b) uporządkowanie ze względu na problem, który maja wyjaśnić poszczególne
twierdzenia (teoria kontroli społecznej), nie ważne w odniesieniu do jakich
jednostek
c) uporządkowanie to może się opierać na wspólnocie podstawowych pojęć
(zbudowane z tych samych pojęć), np. rola społeczna, frustracja, agresja.
- teoria jest systemem uporządkowanych formalnie (syntaktycznie) twierdzeń. Jedne
twierdzenia wynikają logicznie z innych twierdzeń.
Wynikanie logiczne:
a) struktura pozioma  kiedy staramy się uporządkować twierdzenia na
zasadzie, że jedna zmienna wpływa na inną. Jedna zmienna jest przyczyną
dalszą, inna bliższą. Np. budowanie modeli. Model  uproszczone
przedstawienie rzeczywistości.
b) Struktura pionowa  jedne twierdzenia dedukcyjnie wyprowadzane sÄ… z
innych twierdzeń. Np. teoria zaksjomatyzowana. Aksjomat  twierdzenie,
które nie wymaga dowodu.
Sztompka
Teoria  jest to system wyjaśnień. Każda teoria ma 3 funkcje:
1) eksplanacyjną (wyjaśniającą)
2) predyktywnÄ… (prognostycznÄ…)
3) praktycznÄ…
Warunki, jakie muszą być spełnione by wyjaśnienie uznać za teorię. (Wg Sztompki; 4
główne i 2 dodatkowe):
- warunek prawomocności, twierdzenie, w którym zadajemy pytanie  dlaczego dane
zdarzenie przebiegło tak, a nie inaczej ma pozostawać w związku wynikania z
twierdzeniem, w którym przytaczamy odpowiedz

- warunek sprawdzalności empirycznej; twierdzenia wyjaśniające mają posiadać sens
empiryczny
- warunek prawdziwości; twierdzenia muszą być w wystarczającym stopniu
uzasadnione
11
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
- warunek zupełności pragmatycznej; wyjaśnianie ma wyjaśniać, a nie tworzyć nowe
problemy do rozwiÄ…zania
Te 4 podstawowe warunki to jest teoria, ale Sztompka dał 2 bonusy:
- spójność semantyczna  twierdzenia maja być zbudowane za pomocą takich samych
terminów, mają mieć te same desygnaty (jednoznaczność języka)
- warunek unifikacji  teoria ma być powiązana w szerszy system teoretyczny. Może się
wiązać na 2 sposoby:
1) związanie z tym, co ona wyjaśnia, z innymi teoriami mówiącymi o tym samym
2) wiązać z różnymi teoriami, bo w ten sam sposób wyjaśnia
Øð JeÅ›li teorie speÅ‚niajÄ… te 6 warunków, to mówimy, że mamy do czynienia z
systemami teoretycznymi.
Øð Teoria naukowa bÄ™dzie powiÄ…zanymi ze sobÄ… wyjaÅ›nieniami naukowymi.
Øð WyjaÅ›nienie naukowe to powiÄ…zane ze sobÄ… twierdzenia naukowe.
Øð W socjologii systemy teoretyczne nie wystÄ™pujÄ….
KONIEC STRUKTURALNYCH
Teoria w sensie szerokim (Sztompka)  to zespół założeń ontologicznych,
epistemologicznych i metodologicznych, abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych twierdzeń o
rzeczywistości społecznej, mający dostarczyć wyjaśnień dostępnej wiedzy opisowej nt. tej
rzeczywistości oraz ukierunkować dalsze badania.
Øð Na taka teoriÄ™ (w szerokim sensie) skÅ‚ada siÄ™ pewna orientacja teoretyczno-
metodologiczna. Zespół założeń mówiących o tym, jaki jest charakter rzeczywistości
społecznej.
Øð Ontologia mówi o tym, czym jest rzeczywistość spoÅ‚eczna.
Øð ZaÅ‚ożenia epistemologiczne - twierdzenia mówiÄ…ce o szansach i granicach poznania.
Øð ZaÅ‚ożenia metodologiczne  w jaki sposób najlepiej badać spoÅ‚eczeÅ„stwa.
W ramach tej teorii jest model pojęciowy  zespół kategorii analitycznych składających się na
wizję świata. Aparatura pojęciowa wpływa na proces badania.
W obrębie teorii w szerokim sensie wyróżniamy teorie w wąskim sensie  zbiór powiązanych
ze sobą twierdzeń o zależnościach między obserwowanymi zjawiskami. Twierdzenia te będą
zawsze odnosić się do świata empirycznego, mówią o prawidłowościach, tendencjach.
Możemy mówić o nich, jak o zdaniach logicznych, możemy sprawdzić ich prawdziwość,
fałszywość.
TEORIE W SZEROKIM SENSIE
Teorie średniego rzędu i
Teorie szczegółowe 
zasięgu  zajmują się
wyjaśniają pojedyncze
Teorie ogólne  całokształt określonymi aspektami
zjawiska, np. teoria do
zjawisk społecznych zjawisk społecznych, np.
wyjaśnienia przyczyn
teorie grup odniesienia,
określonej rewolucji.
konfliktu ról, itp.
12
Metodologia nauk spoÅ‚ecznych  wykÅ‚ad made by SADAKOT (koty górÄ… Jð)
Status epistemologiczny teorii:
1) Stanowisko realistyczne, klasyczna koncepcja prawdy ma tu zastosowanie. Wg tego
stanowiska teorie dotyczą świata zewnętrznego, odbijają istniejąca rzeczywistość.
Mogą być sprawdzane w kategoriach prawda i fałsz.
2) Stanowisko antyrealistyczne  teorie są konstruktami stworzonymi przez naukowców,
nie mają swojego odpowiednika w rzeczywistości, pozwalają tylko uporządkować
fakty. Możemy przewidywać, wyciągać jakieś przesłanki.
Teorie są prawdziwe na zasadzie 1) koherencji  jeśli są spójne wewnętrznie to są
prawdziwe, nie trzeba ich porównywać z rzeczywistością. 2) są prawdziwe na mocy
pragmatycznej  są użyteczne i dobrze porządkują fakty to są prawdziwe.
BONUS NA EGZAMIN:
1) Co to znaczy, że język nauki jest językiem treści pojęciowych?
2) Charakterystyka paradygmatu normatywnego.
13