;&Nadrzędność przyrody i jej praw nad ludzkimi skłonnościami
Metodologia Nauk Przyrodniczych
interpretacyjnymi.
;&Czym jest wiedza?
;&Nadrzędność wyjaśniania przyczynowego (z przyczyną sprawczą) nad
wyjaśnieniami celowymi i innymi rodzajami wyjaśnień
Doxa- rzemieślniczy Epistema- umiejętność opisania jak coś zrobić
;&Izaak Newton- reguły rozumowania naukowego
Epistemologia- jak ludzie rozumują, poznają świat.
- nie należy szukać większej liczby przyczyn, niż jest to uzasadnioną przyrodniczą
Wiedza- konstruowana przez naukowców, pomaga zrozumieć świat i w
oczywistością (prawda i wystarczalność jako kryteria)
nim funkcjonować; twór konstruowany przez naukowców.
- w przyrodzie tym samym zjawiskom należy przypisywać te same przyczyny.
;&Rodzaje wiedzy:
;&Współczesne reguły rozumowania naukowego:
- artystyczna
- wszelkie wnioskowanie powinno być zgodne z zasadami logiki
- naukowa
- powinno być oparte o wcześniej potwierdzona wiedzę
-potoczna
- wnioski powinny prowadzić do wyjaśniania(zjawisk) w oparciu o prawa
-religijna
przyrody lub wbrew nim
;&Wiedza naukowa jako konstrukt
Makroświat-dostępny dla naszej percepcji
Konstrukt- wytwory naszego umysłu, potrzebne do opisu świata
Mikroświat-niedostępny dla naszej percepcji np. atomy
Rozróżnianie między wiedzą a poznaniem
Mezoświat- świat naszych rozmiarów, naszej częstotliwości, pośredni między
makro- i mikroświatem.
;&Nauka jako działanie społeczne. Wiedzę powinno się dzielić,
publikować, wiedza wykracza poza naukowców.
Wnioskowanie należy prowadzić na podstawie danych uzyskanych
zgodnie z regułami metod naukowych(empirycznych):
;&Zasady rozumowania naukowego- zdobywanie wiedzy o świecie.
- dane można uzyskać w wyniku prowadzenia obserwacji
-historyczne
- dane można uzyskać w wyniku przeprowadzania doświadczeń
-obecne
- dane należy opisywać wyłącznie językiem zasad obserwacyjnych
1
- zdania proste o rzeczach(zjawiskach)- np.słupek rtęci pokazuje osiem
;&Zdanie obserwacyjne
- zdania o pojęciach w odniesieniu do rzeczy(zjawisk)- np. słupek rtęci pokazuje 8
- zdanie proste o rzeczach(zjawiskach)
st C
- zdania o pojęciach w odniesieniu do rzeczy(zjawisk)
- zdanie o relacjach między pojęciami wprowadzone ze zdań o pojęciach i
- zdanie o relacjach między pojęciami wyprowadzone ze zdań o pojęciach i
rzeczach- metale zmieniają swoją objętość proporcjonalną do ilości ciepła
rzeczach
;&Wyniki obserwacji- dane
;&Zdania teoretyczne
- dane jako zbiór prostych zadań obserwacyjnych
Zdanie o relacjach, uogólnione dedukcyjnie ze wskazanym zakresem
- dane jako zbiór zdań obserwacyjnych o pojęciach odniesionych do rzeczy
obowiÄ…zywania
- dane naukowe jako czynniki obserwacji, pomiarów lub doświadczeń
Obserwacje
- dane jako cząstka wiedzy o cząstce rzeczywistości
- konieczność odróżnienia obserwacji od przyglądania się systematyczności,
powtarzalności, analiza przyczynowa i kontekstowa
- dane obiektywne: w naukach przyrodniczych  dotyczą świata zewnętrznego
(wobec przedmiotu)
- selektywność obserwacji- uzależnienie od spodziewań, wcześniejszej
wiedzy(spostrzeżeń), spodziewanych korzyści
- dane subiektywne: naukach takich jak psychologia czy socjologia dotyczą świata
wewnętrznego przedmiotu
- rodzaje obserwacji: bezpośrednie i pośrednie (z koniecznością interpretacji
wyników)
;&Zbiór danych pozwala na rozważanie domniemań, formułowanie
hipotez i dochodzenie do twierdzeń
Obserwacja instrumentalna jako główna grupa obserwacji pośrednich
- domniemanie formułowane jest na podstawie zebranych danych  jako być może
Obserwacje:
jest tak jeśli warunki są takie a nie inne
- bierne bezpośrednie np. obserwacja nieba, gwiazd gołym okiem
- hipoteza jest domniemaniem przekształconym w zdanie twierdzące  jeśli tak w
- bierne pośrednie
takich a takich warunkach na podstawie wiedzy pozwalajÄ…cej na wykazanie jej
możliwości potwierdzanie lub sfalsyfikowanie
- czynne bezpośrednie np. otwarcie klatki piersiowej i obserwacja bijącego serca
- twierdzenie jest potwierdzonÄ… hipotezÄ… (poddanÄ… konfirmacji z wynikiem
- czynne pośrednie
pozytywnym)
Zdania obserwacyjne
2
- hipotezy mogą dotyczyć relacji między uzyskanymi wynikami a badanymi
;&Domniemania i hipotezy
przedmiotami, albo jakaś relacja jest, albo nie ma jej a wyniki są działaniem
- domniemanie jest zwykle zdaniem obserwacyjnym uogólnionym,
przypadku  hipoteza zerowa
sformułowanym na podstawie danych
Wynikanie
- hipoteza jest zwykle zdaniem obserwacyjnym uogólnionym połączonym ze
wskazaniem możliwości jego potwierdzenia lub sfalsyfikowanie - hipotezy w naukach przyrodniczych są sprawdzane empirycznie(doświadczalnie)
wyniki doświadczeń dostarczają danych będących opisem przypadków a te w
- hipotezy ekstensywne(na podstawie analogii) i kreatywne(--- danych
wyniku rozumowania naukowego służą wyprowadzaniu wniosków. Wnioski
niedostępnych)
muszą być potwierdzone kolejnym doświadczeniem by mogły być uznane przez
innych naukowców.
Harvey i jego hipoteza zamkniętego układu krwionośnego
- naukowcy dochodzą do wiedzy o świecie stosując trzy podstawowe metody
- twierdzenie może być prawem przyrody jeśli z jego potwierdzenia wynika jego
rozumowania: dedukcję, indukcję i abdukcję. Różnią się one droga dochodzenia
uniwersalność
do wniosków na podstawie przesłanek i sposobem odkrywania reguł rządzących
badanymi zjawiskami
- hipotezy mogą wynikać z danych uzyskanych po przeprowadzeniu obserwacji
lub doświadczenia dotczą wtedy przedmiotu badanego i nazywamy je hipotezami
- przesłanki zwykle wynikają z obserwacji lub eksperymentów i ją formułowane
niskiego poziomu
jako zdanie obserwacyjne
- mogą też wynikać z danych uzyskanych w wyniku badania jednego przedmiotu
;&DEDUKCJA  wyprowadzenie wniosku będącego przypadkiem na podstawie
lub obiektu ale odnosi siÄ™ do innego, nazywamy je wtedy trans empirycznymi lub
znanej reguły i skonstruowanej przesłanki. Jeżeli reguła i przesłanka są prawdziwe
wysokiego poziomu
wniosek też taki jest
- Reguła: wszyscy studenci zapisani na lektorat zaawans j ang znają go na
poziomie średniozaa
;&Karol Darwin sformułował hipotezę o naturalnej selekcji na
podstawie wiedzy o ludzkich społeczeństwach ekonomice, przeludnieniu
- Przesłanka: Ci trzej studenci są zapisani na lektorat z j ang na poz
średniozaawans
- hipotezy mogą dotyczyć tylko pewnej części danych uzyskanych po
przeprowadzeniu obserwacji lub doświadczeń- hipotezy
- Wniosek: Ci trzej studenci znają język ang na poziomie średniozaawans
- hipotezy mogą być formułowane w celu tłumaczenia braków innych hipotez-
INDUKCJA  wprowadzenie wniosku będącego regułą na podstawie zbioru
ochronne
skończonych przypadków. Mimo że przesłanka i przypadek są prawdziwe
wniosek jest niepewny
Darwin- hipotezy o lukach w zapisie kopalny by chronić swoją hipotezę o
ciągłej i płynnej ewolucji
3
Przypadek: ci trzej studenci sÄ… zapisani na lektorat zaawans
;&Abdukcja nazywana tez indukcją ilościową ponieważ jej moc
wyjaśniająca i prawdopodobieństwo prawdziwości rośnie wraz z ilością
Przesłanka: ci trzej studenci znają język ang na poziomie średniozaawans
danych służących do wyprowadzenia wniosków
Wniosek: wszyscy studenci zapisani na lektorat zaawans znajÄ… ang na poziomie
Ponieważ w części badań przyrodniczych dane dotyczące ogromnej ilości
średniozaawans
rzeczy lub zdarzeń badań w pewnym momencie zaprzestają ich
gromadzenia i uznają że wniosek mimo niekompletności empirycznej
Nota bene- pojawia siÄ™ wielki kwantyfikatora
jest dobrym przybliżeniem do prawdy.
;&ABDUKCJA- wprowadzenie wniosku będącego przypadkiem na podstawie
W konsekwencji takiego podejścia metodologicznego należy uznać że
znanej reguły i skonstruowanej przesłanki. Jeżeli reguła i przesłanka są prawdziwe
uzyskanie twierdzeń prawdziwych jest w drodze abdukcji niemożliwe,
wniosek może być prawdziwy jest prawdopodobny
możliwe jest uznanie twierdzeń prawdopodobnych
;&Reguła: wszyscy studenci zapisani na lektorat zaawans z j ang znają go na
Abdukcja polega na wyprowadzeniu wniosku będącego przypadkiem na
poziomie średniozaawans
podstawie znanej reguły i skonstruowanej przesłanki. Jeśli reguła,
przesłanka są prawdziwe wniosek może być prawdziwy
Przesłanka: ci trzej studenci znają j ang na poziomie średniozaaw
Reguła: wszystkie ryby mają 2 płetwy piersiowe, grzbietową i ogonową
Wniosek: ci studenci sÄ… zapisani na kurs zaawans
Przesłanka: to zwierzę wodne ma takie płetwy
Nota bebe : brak wielkiego kwantyfikatora
Wniosek: to zwierzÄ™ jest rybÄ…
Abdukcja stosowana jest w naukach przyrodniczych jako rozumowanie
pozwalające na uzyskanie wyjaśnień już przy małej ilości danych i
Ichtiolog dokonuje kolejnych obserwacji i stwierdza: to zwierzÄ™ nie ma
zwiększenie tej ilości tylko wtedy gdy wyjaśnienie jest
płetwy brzusznych jakie mają ryby za to ma zęby których ryby nie mają .
zadowalające(problem obarczenia teorią założeń i hipotez)
To nie jest ryba!
Mimo różnej konstrukcji reguł i przesłanek abdukcja jest innym rodzajem
- wnioski uzyskane w drodze rozumowania w regułach przyrodniczych muszą być
rozumowania indukcyjnego (od szczegółu do ogółu)
potwierdzone empirycznie w drodze przeprowadzenia odpowiednich doświadczeń.
;&Abdukcja pozwala na formułowanie wniosków na podstawie niewielu
- wyniki doświadczeń wykonanych dla potwierdzenia wniosków opisywane są
obserwacji(wyników dośw, przeprowadzonych dowodów) Wnioski te
zdaniami obserwacyjnymi które mogą być przesłankami do wyprowadzenia
mogą być prawdziwe ale zwykle ocenia się jedynie ich
nowych wniosków . dzięki temu nasza wiedza się powiększa
prawdopodobieństwo które rośnie w miarę zwiększania liczby obserwacji
lub eksperymentów
;&Rodzaje sprawdzania empirycznego:
4
- sprawdzanie pozytywne: - konfirmacja - koroboracja  weryfikacja - males Popendo ponens (sposób potwierdzający przez potwierdzenie)
- negatywne: - falsyfikacja  dyskonfirmacja Jeżeli z przesłanki p wynika fakt q a przesłanka p jest prawdziwa to fakt q jest
prawdziwy
Konfirmacja polega na:
Jeżeli jest mróz kałuże zamrżają
- sprawdzeniu zgodności z rzeczywistością zdania syntetycznego w odniesieniu do
rzeczy opisywanej- zauważamy zgodność Dzisiaj jest mróz
- powtórzeniu sprawdzania wobec możliwie dużej liczby takich samych rzeczy Kałuże są zamarznięte
- sprawdzeniu poprawności językowej i logicznej zadań obserwacyjnych - modus tollendo tollens (sposób zaprzeczający przez zaprzeczenie)
- sformułowaniu zdania uogólnionego obserwacyjnego Jeżeli przesłanka p i fakt q są prawdziwe to z zaprzeczenia faktu q wynika
zaprzeczenie przesłanki p
- sformułowaniu twierdzenia a potwierdzeniu zdania teoretycznego
Jeżeli jest to dziecko to jest niepełnoletnie
;&Schemat konfirmacji:
Jaś nie jest niepełnoletni
- wyprowadzenie ze sprawdzanego zdania teoretycznego wniosku obserwacyjnego
JaÅ› nie jest dzieckiem
- przeprowadzenie doświadczeń dotyczących prognozy
Wyjaśnianie w naukach przyrodniczych
- konfrontacja prognozy z wynikiem dośw
- wyjaśnianie jako cel w sobie
- stwierdzenie że prognoza jest prawdziwa
- wyjaśnianie dla spowodowania zrozumienia
- orzeczenie o potwierdzeniu zdania teoretycznego
Zrozumienie jako kategoria psychologiczna
;&Kiedy konfirmacja kończy się niepowodzeniem?
Jako zaakceptowane części wiedzy
- sprawdzamy wnioski- czy wyprowadzone były poprawnie
- wyjaśnianie jako postępowanie naukowe
- jeżeli tak to odrzucamy całe postępowanie prowadzące do tych wniosków i
stwierdzamy że dokonaliśmy dyskonfirmacji ;&WYJAŚNIANIE
- wszystkie reguły rozumowania naukowego prowadzą do wyjaśniania
;&Reguły wnioskowania  przykłady
5
 ;&Wyjaśnianie jakiegoś zjawiska w naukach przyrodniczych polega na ;&Prawa Keplera mówią że orbity planet naszego układu słonecznego
wyprowadzeniu jego opisu z jakiegoś prawa przyrody opisuje określona funkcja matematyczna
- prawa Keplera ukazują prawidłowość ale nie jest uniwersalna- dotyczy tylko
Oprócz wskazania prawa przyrody niekiedy dwóch lub więcej praw
naszego układu słonecznego
należy podać warunki początkowe w jakich zjawisko zaszło
- prawa Keplera realizują się jako konieczność  spełniają deterministyczny
- kiedy obserwator przechodzÄ…cy ulicÄ… widzi spadajÄ…cy z balkonu samochodzik
warunek diachroniczności
zabawkę wyjaśnia to podając jako prawo przyrody prawo powszechnej grawitacji,
a jako warunki poczÄ…tkowe zabawÄ™ dziecko na balkonie
I Prawo Keplera- planety poruszajÄ… siÄ™ na orbitach eliptycznych przy czym
słońce znajduje się w jednym z ognisk elipsy
- ;&prawa przyrody pojawiajÄ… siÄ™ gdy twierdzenia dotyczÄ…ce jakiegoÅ› zjawiska lub
zjawisk zostaja uogólnione ze wskazaniem na prawidłowość w czasie: w
II Prawo- prędkość molowa planety na jej orbicie jest stała , oznacza to że
określonych warunkach zjawisko zachodzi i przebiega tak samo
powierzchnia (pole) przemiatana w wybranym przedziale czasu przez promień
wodzący planety (linia planeta-słońce) jest stała- planeta bliżej słońca porusza się
;&Zjawisko w czasie może zachodzić pozaczasowo(prawa gazów
po orbicie szybciej, dalej od słońca wolniej
idealnych- sekwencja nie ma znaczenia)
III Prawo- kwadraty okresów obiegów planet wokół słońca sś proporcjonalne do
Diachronicznie (prawa Mendla- sekwencja ma znaczenie)
trzecich potęg ich średnich odległości od słońca
;&Jeżeli wyjaśnienie polega na odwoływaniu się do praw przyrody
Prawa przyrody są zawsze sformułowane ogólnie co zwykle oznacza, że
potrzebne jest ustalenie czym sÄ… te prawa
w odniesieniu do rzeczywistego wiata sÄ… idealizacjami
-twierdzenie uniwersalne opisujące prawidłowość zachodzącą w naszym świecie
- idealizacja polega na uproszczeniu problemu naukowego przez pominięcie części
jest prawem przyrody
warunków początkowych jako nieistotnych
-twierdzenie opisujące prawidłowość z użyciem wielkiego kwantyfikatora
- idealizacja może być stopniowa jeżeli zaczynamy przywracać wcześniej
(zawsze, wszędzie) jest prawem przyrody bezwzględnie uniwersalnym
pominięte warunki, prawo konkretyzowane
Przy ustaleniu czym są prawa należy pamiętać że:
Jeżeli prawo przyrody ma swoją postać matematyczną konkretyzacja je
- nie każda prawidłowość jest prawem, zachowania ludzi są często skorelowane z
komplikuje
wieloma zmiennymi kontrolnymi (np. emocjami), które po zmianie lub ustaniu
- przy obliczeniu parametrów spadania powinniśmy uwzględnić na ziemi m In
likwidują prawidłowość
odległość rzeczy spadających od środa ziemi
- nie każda prawidłowość jest uniwersalna
6
- im dokładniej uwzględnimy warunki tym dokładniej wyliczymy parametry *Zakładamy że wartość odczytywana jest przynajmniej w czasie pomiaru
spadania- konkretyzacje dadzą nam przybliżenie do prawdziwości prawa stała
konkretyzowanego
*Zakładamy, że aparat pomiarowy daje nam dla takich samych próbek te
- zwiększona konkretyzacja jednocześnie skomplikuje badanie i zmniejszy same wyniki
uniwersalność prawa: coś za coś
- świadomi tego, że warunki przygodne mogą wpływać na przebieg eksperymentu
powtarzamy wielokrotnie w różnych warunkach
Prawa przyrody są sformułowane nie tylko w postaci idealizacyjnych
uogólnień często wykorzystywana jest reguła ujęta słowami ceteris
*Wpływ warunków przygodnych zmniejszany stosując randomizacje i
paribas
opracowanie statystyczne wyników
- warunki początkowe uznane za mało istotne są dla uproszczenia idealizacyjnego
Randomizacja- powtarzanie doświadczenia
pomijane
Jeżeli prawo jest prawidłowością występującą w przyrodzie zawsze lub
- kiedy jednak nie wiemy kiedy jakieś warunki są mało istotne zastrzegamy,
wszędzie to można powiedzieć że nie tylko jest uniwersalne wyraża ono
powinny być w badanych przypadkach takie same (będą wtedy tak samo zmieniać
konieczność
skutki działania prawa)
- z prawa powszechnej grawitacji wynika że każda rzecz upuszczona musi spaść
Warunek ceteris paribus pomija pewne oddziaływania nazywane
przygodnymi
- jeżeli jednak musi, to pojawia się metafizyczne sformowanie, w określonych
warunkach konieczność jest deterministyczna (pod rządami praw świat jest
- jeśli rzecz spadająca ma małą gęstość to jej ruch może być zakłócony przez
określony do końca i bez wyboru)
nawet słaby podmuch powietrza; warunek ceteris paribus mówi- jeśli działają
podmuchy to przy takiej samej ich sile skutki działania prawa są takie same
Prawa przyrody są przez współczesnych filozofów nauki i metodologów
(możemy je pominąć)
nauk przyrodniczych ujmowane następująco:
- jeżeli jednak w obszarze działania prawa pojawiają się rozbieżności między
- prawa przyrody to relacje między rzeczami wynikające z ich zasadniczych
przewidywaniami, a obserwacją, a konkretyzacje prawa ich nie wyjaśniają
właściwości powtarzalne i obiektywne
przyjmujemy jako wytłumaczenie naruszenia reguły ceteria paribus i szukamy
warunku, który nie był podczas obserwacji taki sam.
- sformułowanie twierdzenia, ujmującego te relacje jako związek logiczny, też
bywa nazywane prawem przyrody, ale bardziej prawidłowe jest nazywanie go
Eksperymenty naukowe obejmujÄ… zwykle i idealizacje i warunek ceteris
prawem nauki
paribus- ale w różny sposób.
- prawa przyrody leżą u podstawy wszelkich procesów i zjawisk w naszym
- wszelkie eksperymenty, podczas których prowadzi się pomiary, są w jakiejś
świecie i dlatego wszelka nauka i technologia zależy od ich znajomości i
mierze idealizacyjne
zrozumienia
7
 ;&Rodzaje wyjaśnienia: Explanandum- to rzecz, zjawisko, lub proces
- definiowanie - definiendum - definiens
Explanans to przyczyna zwykle sprawcza lub celowa wyjaśniająca
dlaczego miało, lub ma miejsce explanandum
- wyjaśnianie - explanandum - explanans
A
ącznik - takiej jak:  dlatego że ,  wtedy gdy albo :z powodu
- predykcja - proiectandum - proiectans
wstawione między explanandum a explanans
Hempel  wyjaśnienie jest dobre gdy pozwala na predykcje
;&Definiowanie
;&Ciemny barwnik skóry człowieka powstaje dlatego, że enzym tyrozynaza
utlenia tyrozynÄ™ i jej pochodne do barwnych melanin
Definiendum- to nazwa charakterystyczna lub unikalna
Predykcja: jeżeli w skutek mutacji tyrozynaza nie będzie syntetyzowana to pojawi
Definiens  cecha lub zbiór cech unikalnych albo charakterystycznych
siÄ™ bielactwo u mutanta.
właściwa dla zbioru rzeczy albo konstruktów; określa znaczenie
definiendum
Hempel: to wyjaśnienie jest dobre, bo pozwala na perydykcje.
A
ącznik  taki jak: to , znaczy tyle co, wstawiony między definiendum a
definiens tworzy definicjÄ™
;&Carl Gustaw Hempel (1905-1997)
;&Definiowanie:
Wprowadził do opisu wyjaśniania model dedukcyjno-nomologiczny 1949 r.
Eukaryota to org posiadające w kom jądro komórkowe
Wyjaśnienie zjawiska polega na rozumowaniu dedukcyjnym w którym wśród
Jądro kom to część kom , oddzielona od cytoplazmy błoną, zawierająca kompleks
przesłanek (explanans) występuje co najmniej jedno prawo przyrody a wnioskiem
złożony z cząsteczek DNA i zasadowych białek  histonów
jest explanandum
;&Definiowanie niepoprawne:
Zjawisko tęczy polega na tym, że promienie z
ródeł światła białego, znajdującego
siÄ™ za plecami obserwatora, pada na rozproszone w atmosferze kropelki wody, w
Prokaryota  to org nieposiadające jąder komórkowych
których ulega ugięciu zależnemu od składowej barwnej, po czym w wyniku
wewnętrznego odbicia wraca pod określonym kątem do obserwatora z części
Brak cech nie jest cechą!!!! Powyższe zdanie jest niepoprawne metafizycznie
obszaru w którym wystąpiło zjawisko.
Powyższe zdanie jest czynnością zróżnicowania komunikacyjnego, a nie
Tęcza pojawiła się wtedy gdy:
definiowania
- w pow przed obserwatorem znajdujÄ… siÄ™ rozproszone krople wody
;&Wyjaśnianie
8
- za obserwatorem znajduje siÄ™ z
ródło białego światła na określenie, jak duże jest to prawdopodobieństwo, na podstawie badań
statystycznych.
- z
ródło światła znajduje się pod kątem do poziomu niższego niż 40 stopni
Po spełnieniu powyższych warunków krople wody zgodnie z prawami optyki
rozszczepią światło białe na jego barwne składowe, których części ponownie
odbiją i rozszczepią się kierując w stronę obserwatora. Obserwator dostrzeże te
;&Przewidywanie
fale świetlne, które docierają do niego w łuku kątowym 42 st.
Proiectandum - to rzecz , zjawisko lub proce
Hempel wprowadził do opisu wyjaśnienia model statystyczno-
nomologiczny
Proiectans  to przyczyna zwykle sprawcza lub celowa wyjaśniająca
dlaczego w warunkach określonych przez explanans zajdzie lub powinno
Wyjaśnienie zjawiska (explanans) polega na ustaleniu prawdopodobieństwa
zajść proiectandum
zajścia zjawiska które oceniane jest na podstawie danych statystycznych,
dostarczających przesłanej do sformułowania prawa probabilistycznego którego
A
ącznik-  jeżeli ,  wtedy, kiedy stawione pomiędzy proiectandum i
wnioskiem jest explanandum.
proiectans tworzÄ… przewidywanie.
Radioizotopy pierwiastków chemicznych ulegają rozpadowi jąder i
Np. Śmierć Jana nastąpi w ciągu 48h gdy dawka heroiny, jaką zażył będzie letalna
przekształcają się w inne pierwiastki
Jan jest narkomanem i zażywa heroinę umrze wtedy gdy zażyje jej letalną dawkę.
- prawo połowicznego rozpadu mówi, że każdy radioizotop rozpada się z sobie
właściwą szybkością, która powoduje że po określonym upływie czasu pozostaje
dokładnie połowa jego wyjściowej ilości
Nauka
- nie wiemy, które atomy rozpadną się w którym momencie,. ale wiemy że jakieś
się rozpadną, tak by to prawo było zachowane.
- specyficzny rodzaj działalności prowadzącej do tworzenia wiedzy
Model dedukcyjno - nomologiczny wyjaśnia zjawiska, które zachodzą,
- suma specyficznie sprawdzonej wiedzy
ponieważ z praw przyrody wynika, że w danych warunkach musiały
- dziedzina szczegółowej wiedzy dotycząca jakiejś części rzeczywistości
zajść; na przykład prawo ciążenia - jest uniwersalne więc ciała się
przyciągają. Badacz wyjaśnia które prawo przyrody wyjaśnia zjawisko i
;&Wiedza istnieje w umysłach ludzi
jakie warunki były niezbędne by zjawisko zaszło.
wiedza jest stanem umysłu człowieka
Model statystyczno-nomologiczny wyjaśnia zjawiska które nie muszą
zajść jednak z określonym prawdopodobieństwem zachodzą- i pozwala
- stan postrzegania pozwala na obserwacje
9
- stan kojarzenia pozwala na analizy - wiedza irracjonalna (objawiona, intuicyjna)
- stany kojarzenia wielokrotnego pozwalają na zapamiętywanie Wiedza naukowo-racjonalna
- zapamiętywanie pozwala na porównanie i dokonywanie syntez
- wymóg silnej zasady racjonalności (logika, silne pojęcia, empiria)
Wiedza o rzeczach może byd uzyskiwana w wyniku bezpośredniego - wymóg intersubiektywnej komunikowalności
doświadczenia lub w wyniku komunikacji o wynikach doświadczenia
- wymóg intersubiektywnej sprawdzalności
innych ludzi
Wiedza paranaukowa
Na wiedzę człowieka składają się zapamiętane obserwacje własne
- wymóg słabej zasady racjonalności, czyli tylko zasady intersubiektywności
- innego rodzaju wiedzą są zakomunikowane i zapamiętane informacje o wiedzy
(rzeczywistej)
innych ludzi
Wiedza pseudonaukowa
- jeszcze innego rodzaju wiedzÄ… jest wiedza o sposobach korzystania z rzeczy
zmienionych wg reguł nazywanych  zapisywaniem informacji (np. nauka
- brak racjonalności, pozorowana intersubiektywną komunikowalnością
czytania).
Wiedzę naukową od potocznej (i innych rodzajów wiedzy) odróżnia
Wiedza nie istnieje poza umysłami ludzi. To co nazywamy z
ródłami wiedzy to
mocna zasada racjonalności.
przekształcone rzeczy
- stopieo przekonania, z jakim głosi się twierdzenie, nie może byd większy od
- książki to papier zadrukowany przy pomocy farby drukarskiej:wygląd papieru
stopnia jego uzasadnienia
zmieniono w sposób umowny
Twierdzenie uzasadnione
- nośniki pamięci to zmodyfikowane urządzenia elektroniczne- zmieniono ich stan
tak, aby działające zgodnie z konwencją inne urządzenia elektroniczne mogły
- poprawne logicznie
wywoład u ludzi czytelne dla nich bodz
ce
- dowiedzione: zgodne z innymi zdaniami wcześniej uznanymi za prawdziwe
Rodzaje ludzkiej wiedzy:
- sprawdzone empirycznie (zgodne z faktami, zgodnośd uzyskana metodami
- wiedza potoczna(powszechna, zdroworozsÄ…dkowa)
naukowymi, w drodze konfirmacji)
- wiedza naukowa(racjonalna)
Twierdzenia nieuzasadnione: hipotezy, domniemania, przypuszczenia
- wiedza twórców i odbiorców sztuki (artystyczno-literacka)
Wiedza potoczna(zdroworozsÄ…dkowa)
- wiedza spekulatywna (filozoficzna)
-jest ogólnikowa, nieprecyzyjna i niezbyt abstrakcyjna
10
- jest zwykle słabo uzasadniona (wynika z indywidualnych doświadczeo, nie - nie spełnia zasady intersubiektywności(słabej zasady racjonalności)
przeanalizowanych logicznie ani racjonalnie)
Dwa podstawowe warunki ludzkiej wiedzy
- zwykle jest oparta o teoriÄ™ (teorie)
1. Przekonanie o prawdziwości twierdzeo uważanych za składniki wiedzy
Wiedza artystyczno-literacka
2. Przekonanie o zdolności do odróżniania prawdy od fałszu
- jest zwiÄ…zana z literaturÄ… i sztukÄ…
Przekonanie o prawdziwości jest związane wprost z przekonaniem o zdolności do
- dostarcza informacji o człowieku i jego usytuowaniu w świecie, odróżniania prawdy od fałszu
- odnosi człowieka i jego interakcje ze światem do zasad moralnych a nie Przekonanie może pokrywad się z wiarą-jest formą wiary w prawdziwośd sądów
racjonalnych, przez co nie jest podatna na działania i metody naukowe ulegającą zachwianiu tylko wtedy, kiedy pojawia się sprzecznośd między sądami i
koniecznośd wyboru; o wyborze decydują reguły języka
Wiedza spekulatywna  filozoficzna
Szerszy obszar stosowania wiary.
1) wiedza twierdzeo  propozycji
Prawdziwośd twierdzeo składających się na wiedzę
- zdania obserwacyjne o teoretyczne przekazywane z pewnością (wiarą) co do ich
indywidualną jest zależna od racjonalności myślenia, udziału
prawdziwości
sądów opartych o wiarę ( w szerszym rozumieniu) i udziału
sądów akceptowanych w wyniku samookłamywania się (self-
üð Kawaler to mężczyzna nieżonaty.
deceit)
- zdania wynikajÄ…ce z episteme
Prwadziwośd twierdzeo składających się na wiedzę przyjętą
społecznie jest zależna od racjonalności myślenia osób
2)Wiedza możliwości  zdolności
tworzących wiedzę, udziału sądów uzgodnionych
intersubiektywnie i udziału sądów akceptowanych na zasadzie
- zdanie obserwacyjne i teoretyczne, przekazywane jako instrukcja postępowania
grupowych korzyści.
 umiejętnośd
Dwa podstawowe warunki ludzkiej wiedzy
üð By zawiÄ…zad krawat należy& instrukcja postÄ™powania
Pogląd głoszący kulistośd Ziemi jest sprzeczny z wiedzą potoczną-
- zdania będące skutkiem doxa
zdroworozsÄ…dkowÄ…
Wiedza irracjonalna
- przekonanie o prawdziwości tego poglądu wynika z badao naukowych  działao
opartych o doświadczenia, zgodnych z silną zasadą racjonalności
- jest związana z mistyką i różnymi formami objawieo
- przekazywanie tego poglÄ…du polega na akceptacji na podstawie wiary, bez
- może wynikad z procesów myślowych, zwanych intuicyjnymi
sprawdzenia i bez krytyki.
11
 Przekonanie o prawdziwości jakiegokolwiek poglądu może opierad się na - jest sumą specyficznie sprawdzonej wiedzy
1 z 3 założeo:
- jest dziedziną szczegółowej wiedzy dotyczącą jakiejś części świata, razem z jej
- pogląd ten uzasadniony jest wcześniej potwierdzonym poglądem, który był
metodologiÄ… praktykÄ… i teoriÄ….
uzasadniony jeszcze wcześniejszym poglądem& ad infinitum
Nauka
-pogląd ten stanowi razem z innymi poglądami spójną sied twierdzeo o świecie
- najbardziej ogólne rozważanie o świecie nazywane jest metafizyką
- poglÄ…d ten nie wymaga uzasadniania ani powiÄ…zana z poprzednimi czy innymi,
ponieważ jest poglądem założycielskim (fundacyjnym).
- rozważania o istnieniu świata i o jego właściwościach tradycyjnie wchodzą w
obszar filozofii
Akceptacja przekazu na podstawie wiary może byd uzasadniona (lub
uprawniona), jeżeli wierzymy, że z
ródło twierdzenia jest racjonalne i
-Naukowcy zajmujący się dziedzinami szczegółowymi na ogół lekceważą
jeżeli obecnie lub wcześniej sprawdziliśmy jego naukowośd (spełnianie
metafizykÄ™- lub uznajÄ… jÄ… za nieistotnÄ…
silnej zasady racjonalności)
Nauka to sposób tworzenia wiedzy o świecie przez stawianie pytań i
Przechodząc patrzymy na zegar na budynku Wydziału Humanistycznego: pokazuje
odnajdywanie odpowiedzi na nie
godz. 11:00. Przyjmujemy, że tak jest na zasadzie przekonania. Po chwili
orientujemy się, że to niemożliwe sprawdzamy godzinę i domyślamy się, że zegar
Jeśli odpowiedz
uzyskamy stosując przyjęte w danym czasie metody
się spóz
nia albo stoi. Jednak w obu tych przypadkach zegar będzie 2 razy w ciągu
wyjaśniania i logikę to powiększymy naszą naukową wiedzę o świecie
doby pokazywał prawdziwą godzinę i ten kto wtedy uwierzy jego wskazówkom
będzie miał rację.
Najbardziej ogólne pytania o świat to pytania: czym jest materia? Czym
jest przypadek? Czy każde zdarzenie podlega jakiemuś prawu?
Problem ciągłości wiedzy naukowej
- kumulatywizm  skrajny i umiarkowany Pytanie nauk szczegółowych dotyczą konkretnych obszarów świata:
czym jest gatunek? Czy ilość pierwiastków jest nieskończona? Czym jest
- podejście dialektyczne (korespondencyjne)
grawitacja?
- antykumulatywizm
Rozważania metafizyczne są oparte o analizę pojęciową i używają
argumentów rozumowych- racjonalnych
üð Koncepcja permanentnej rewolucji naukowej (Popper, Feyerbend)
üð Koncepcja ewolucji i rewolucji (Kuhn)
Rozważania nauk szczegółowych są oparte o obserwacje i wyniki
doświadczeń- empirię
Nauka czym jest? Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia
- jest specyficznym rodzajem ludzkiemjdziałalności
Metafizyka dostarcza pojęć nauce (atom Demokryta)
12
- w wieku XIX nauka odeszła od teologii powszechnie przyjęto zasadę
Niektóre próby definiowania nauk polegały na określaniu jej cech albo
rozumowania indukcyjnego i gromadzenia wiedzy w drodze empirycznej
skutków:
- nauka bada rzeczy zastanawiające i pobudzające ludzką ciekawość (Huxley) Skutkiem uprawiania nauki jest powiększenie zasobu wiedzy
- funkcja nauki to odkrywanie przyczyn rozumienie, przewidywanie i sterowanie - w początku nowożytnej nauki sądzono że samo gromadzenie danych wystarczy
(Beckner) do dokonywania uogólnień i tworzenia nowych teorii
- nauka jest organizacją i klasyfikacją wiedzy na podstawie zasad wyjaśniających - od połowy XX wieku naukowcy i filozofowie nauki sądzą że same fakty nie
(Nagle) mają mocy wyjaśniającej a nowe teorie powstają w wyniku tworzenia nowych
pojęć syntez niekiedy wbrew powszechnie przyjętym interpretacjom
Nauka zaczyna siÄ™ od gromadzenia wiedzy faktograficznej:
- od czasów nowożytnych nauki naukowcy przywiązują większą wagę do odkryć
- zbieranie danych- wstępny etap gromadzenia wiedzy
naukowych niż do tworzenia teorii oznacza to przy tworzeniu wiedzy przewagę
oceny ilościowej nad oceną jakościową(lepszym zrozumieniem świata)
- dane są zawsze interpretowane, sposób interpretacji to część metody naukowej
- Darwin nie mógł dostać Nobla bo nie dokonał żadnego nowego odkrycia,
- interpretacje są zawsze  obciążone teorią ;teoria to łącznik wiedzy i nauki
zaproponował jedynie nową teorię
Skutkiem uprawiania nauki jest powiększenie zasobów wiedzy
- nowożytna biologia ukształtowała się w I połowie XIX w
- naukowcy nie tylko gromadzÄ… dane, porzÄ…dkujÄ…ce je, organizujÄ… i klasyfikujÄ…
- Badania prowadzone przez biologów polegały aż do początków XX w na
opisywaniu i klasyfikowaniu, przy niedostatku eksperymentów i teorii, pod
- wnioski z danych wyprowadzane są zgodnie z metodami wyjaśniania
względem teorii wyjątkiem był Darwin, który jednak został powszechnie
doceniony dopiero w XX w
- metody uzyskiwania danych i metody wyjaśniania składają się na metodę
naukowÄ…
- nowożytna chemia i fizyka polegały i polegają na empirii, biologia polegała na
obserwacji i opisie aż do drugiej połowy XX w a nawet teraz, w XX w wiele
- jedynie tak uzyskana wiedza może być nazywana wiedzą naukową
publikowanych prac ma charakter opisowo- obserwacyjny
Zakres działań które nazywamy nauką zmieniał się w kolejnych okresach
- badania biologów odwołują się często do wyjaśniania historycznego a nie do
historycznych:
wyjaśniania przyczynowego poznajemy selekcje przyczyn i skutków, nie poznając
- w czasach starożytnych filozofia i nauka były tym samym
mechanizmów
- w średniowieczu nauką była teologia naturalna
13
- ponieważ aż do czasów Galileusza za główną (a niekiedy jedyną) metodą - wynalazki
naukową uważano eksperyment, opisowe metody biologów powodowały
dyskryminacjÄ™ biologii i jej niedocenianie
Podział nauki według Bacona (1620):
- skutkiem takiego podejścia do biologii były poglądy głoszące że biologia
powinna przeć się o wyjaśnianie chemiczne i fizyczne, a biologowie nie robią tego
1. Historia- pamięć  (wszelkie opisy jednostkowych faktów|)
ponieważ nie doceniają matematyki
2. Poezja  wyobrażania
3. Filozofia  rozum (wszelkie poznanie ogólne  Bóg, przyroda, człowiek)
Powstanie nowożytnego pojęcia nauki
Podział filozofii według Backona:
Galileo Galilei (1564-1642)
üð spekulatywna- pozwala poznawad prawa przyrody
- Bóg objawia się zarówno w Biblii jak i w księdze Natury
üð operatywna- pozwala stosowad prawa przyrody i dokonywad
wynalazków
- Biblia napisana jest językiem ludzi i pozwala objąć rozumem objawienie
- księga Natury jest napisana językiem metafizyki a jego literami są trójkąty i koła
üð jest fizyka mówiÄ…ca o tym że jak rzeczy sÄ… zbudowane jak
powstajÄ…
- wniosek: w naukach o przyrodzie nie ma miejsca dla  jakości subiektywnych
üð metafizyka- jaka jest istota rzeczy i ich cel  tym siÄ™ zajmuje
jak barwa, zapach i smak, liczą się tylko wielkości i kształty
Skutkiem podziału nauk według Franciza Bacona jest trwający dyskurs o miejscu i
Wszelkie badania naukowe powinny być oparte o:
statusie nauk humanistycznych
- doświadczenia
-koncepcja dwóch kultur Charlesa Percy Snowa
- analizę wyłącznie zjawisk
-koncepcja trzeciej kultury Johna Brochmana
intelektualiści przedkładają bystre myślenie ponad anestezjologie mądrości
- wyjaśnianie przyczyn zjawisk
Dyskusje nad możliwością i celowością redukcji biologii od chemii i fizyki
- matematyczne ujęcie czynników obserwacji i doświadczeń
rozpoczęła się w XVIII w.
Cele nauki według Francuza Bacona
Dyskusja nad możliwością i celowością redukcji biologii do chemii i fizyki
rozpoczęła się w wieku XVIII
- prawda
14
- pierwszą próbą odcięcia biologii od fizyki i chemii był witalizm- powstał w XVIII Jakaś częśd (obszar wiedzy) dotycząca części świata albo jakiegoś
w., przetrwał aż do XX (vis vitalis)
jednego aspektu świata bywa nazywana teorią naukową.
- drugą próbą ucieczki przed redukcjonizmem fizyczno-chemicznym był
- taka częśd wiedzy jest zrozumiała dzięki wyjaśnieniom dostarczonym przez
organicyzm , do chwili obecnej trwa, wzbogacony o ujęcia emergentystyczne
potwierdzone empirycznie twierdzenia sformułowane w języku specyficznym dla
wyjaśnianego obszaru.
Emergencja- kiedy składamy system to żaden z a elementów nie ma
cech takich jak cały system (np. komórka bakteryjna: z nieżywych Jeden obszar wiedzy może byd wyjaśniany przez kilka lub więcej różnych
składników powstaje żywa komórka)
twierdzeo, czasem uzupełniających się, kiedy indziej konkurujących ze
sobÄ….
- organicyzm wskazuje rosnącą ewolucyjnie złożonośd układów i systemów
biologicznych nieredukowalnych albo redukowalnych tylko częściowo do fizyki i
Teorie naukowe powstają najczęściej przez uporządkowanie
chemii
powtierdzonych hipoten (koncepcja dedukcyjno-hipotetyczna)
- ponieważ żywe systemy ze wzrostem złożoności wykazują coraz więcej cech
- potwierdzona hipoteza staje siÄ™ twierdzeniem
emergentnych, pojawia się problem granicy: czy wzrost złożoności będzie w
- twierdzenia dotyczące tych samych lub podobnych aspektów świata są
drodze ewolucji trwał czy cechy emergentne będą się pojawiały w coraz większej
dobierane wg ich mocy wyjaśniającej (najogólniejsze mają największą moc
ilości. Próbą odpowiedzi jest podejście holistyczne.
wyjaśniającą)
- wsparciem dla zwolenników metod redukcyjnych są sukcesy badao na poziomie
- jeżeli dobrane twierdzenia pozwalają na tworzenie kolejnych hipotez i
molekularnym i uzyskiwanych wyjaśnieo mechanizmów
zwiększanie zrozumienia nazywamy je teorią.
- wsparciem dla zwolenników podejścia holistycznego są  skuteczne!- badania
Inne koncepcje teorii naukowych:
procesów naturalnej selekcji na poziomie biosfery; procesy te są tak złożone , że
metody fizyczne i chemiczne nie dostarczają żadnych wyjaśnieo poza
- teorie to to samo, co hipotezy( nie zawsze sÄ… potwierdzone, albo potwierdzone
cząstkowymi i jednostkowymi, niewystarczającymi dl uogólnieo ani syntezy
wystarczająco, bywają łatwo formułowane i łatwo porzucane)
Struktura nauki
- teorie to uogólnienia twierdzeo szczegółowych dopuszczające wyjątki o mocy
wyjaśniającej zależnej nie od empirii lecz od znaczeo językowych , zmiennych
1. Teorie naukowe (które są od nas zależne)
diachronicznie
2. Prawa przyrody(niezależne od nas)
- teorie to proste uogólnienia obserwacji i wyników doświadczeo (induktywizm)
3. cała reszta(ogromna liczebnie lecz o małym znaczeniu)
Teoria naukowa w ujęciu hipotetyczno-dedukcyjnym zwykle wykazuje 3 cechy:
Teorie naukowe pozwalają wyjaśnid świat (jego fragmenty i aspekty).
1. pewien (często wysoki) stopieo abstrakcji
Prawa przyrody pokazują regularnośd świata (takich, jakich nie możemy
2. pewien(w różnych naukach przyrodniczych różny) stopieo uogólnienia
zmieniad)
15
3. głębokośd )specyficznie rozumianą) - określid reguły formułowanie predykcji, czyli przewidywania faktów, obserwacji
lub wyników dla obszaru obowiązywania
üð teoria wyjaÅ›niajÄ…ca na niższym poziomie zÅ‚ożonoÅ›ci jest gÅ‚Ä™bsza;
genetyka molekularna jest głębsza od genetyki ogólnej, bo Darwinowska teoria ewolucji składa się z 5 podteorii o następujących
wyjaśnia więcej odwołując się do niższego poziomu twierdzeniach:
Teorie naukowe logiki i matematyki 1. Żywe organizmy się zmieniają.
- są systemami dedukcyjnymi 2. Zmiany organizmów następują stopniowo i płynnie.
- są w pełni zaksjomatyzowane 3. W miarę zmian powstają nowe gatunki.
üð zawierajÄ… kompletny zestaw twierdzeo wyjÅ›ciowych, 4. Na organizmy dziaÅ‚a w ich Å›rodowisku naturalna sekcja, powodujÄ…ca przeżycie
przyjmowanych bez dowodu najlepiej przystosowanych.
- są w pełni sformalizowane 5. Wszystkie organizmy pochodzą od wspólnego przodka.
üð zawierajÄ… kompletny zestaw reguÅ‚ wnioskowania Teorie naukowe nauk doÅ›wiadczalnych (wg neopozytywistów):
Teorie naukowe nauk przyrodniczych wykazują następujące cechy: - składają się ze zdao teoretycznych
- obejmują co najmniej 1 zdanie teoretyczne będące twierdzeniem - zdania teorii są spójne (poprawne) logicznie i matematycznie
potwierdzonym doświadczalnie, spójnym logicznie i nie sfalsyfikowanym
- referencyjnie zdania teorii sÄ… twierdzeniami
- zdanie to ma określony obszar obowiązywania
- twierdzenia teorii sÄ… konsekwentne semantycznie
-zdanie to ma na tym obszarze moc wyjaśniającą
- twierdzenia teorii są interpretowane empirycznie ( w kontekście wyników
- podczas wyjaśniania stosowane są pojęcia specyficzne dla teorii (ma ono swoje uzyskiwanych podczas prowadzonych badao)
ramy pojęciowe)
- twierdzenie(twierdzenia) teorii ma moc predykcyjnÄ…, czyli pozwala na
Imre Lakatos: teoria naukowa to jedno główne twierdzenie ,
przewidywanie faktów , obserwacji lub wyników dla obszaru obowiązywanie
przyjmowane jedynie na podstawie jego mocy wyjaśniającej bez
Jeżeli istnienie sposób, by teorię sfalsyfikowad , powinno się dodatkowo:
procedur sprawdzajÄ…cych ani falsyfikujÄ…cych.
- określid reguły wyznaczające jej obszar obowiązywanie
- twierdzenie to stanowi tzw.  twardy rdzeo teorii
-wskazad reguły korespondencji dla pojęd, tworzących ramy pojęciowe teorii
- jeżeli zostanie sfalsyfikowane teoria upada
16
- do czasu chroni je  pas ochronny hipotez pomocniczych Początkiem jest uświadomienie niewiedzy lub sprzeczności w obrębie
wiedzy.
- hipotezy pomocnicze podlegajÄ… potwierdzaniu u falsyfikowaniu
- kluczowym krokiem jest sformułowanie hipotezy
- jeśli pojawią się nowe fakty , tworzy się wyjaśniające je hipotezy ad hoc
- następnym jest określenie sposobu potwierdzenia hipotezy (np. wybór metody
doświadczalnej)
Imre Lakatos: przykłady  twardego tdzenia :
- zalecane jest też określenie sposobu falsyfikacji hipotezy
- teoria pierwotnej horyzontalności (Sten): kolumny geologiczne powstały w
- w razie udanego potwierdzenia hipotezy (i nieudanej falsyfikacji) należy włączyd
wyniku nawarstwiania siÄ™ kolejnych warstw skalnych kolejno na siebie
nową wiedzę do obszaru obowiązującej teorii lub sformułowad nową teorię.
- teoria atomistyczna w chemii: wszystkie reakcje chemiczne polegajÄ… na
Mario Bunge: teoria naukowa (realistyczna) to system hipotetyczno-
łączeniu lub rozdzielaniu się atomów
dedukcyjny, zbudowany z hipotez( w skrajnym przypadku z jednej)
wynikających z naszej uprzedniej wiedzy, związanych z rzeczywistością i
- teoria naturalnej selekcji w biologii: przypadkowa zmiennośd wynikająca z
logicznie, i referencyjnie(przez potwierdzenie)
mikroewolucji przechodzi w wyniku działania naturalnej selekcji w
makroewolucję, wzrost przystosowania kolejnych pokoleo do warunków
- każda teoria wynika ze zdao obserwacyjnych
środowiska
- każda teoria jest zorganizowanym zbiorem hipotez, w różnym stopniu
Imre Lakatos: zbiór teorii pokrewnych (zwłaszcza dla dziedziny nauki) stanowi
potwierdzonych
program badawczy.
- teorie dotyczÄ…ce tego samego obszaru obowiÄ…zywania mogÄ… tworzyd system
- na program badawczy składają się również reguły metodologiczne
teorii.
- reguły metodologiczne są przyjmowane razem z  twardym rdzeniem teorii
üð Przypadek 5 podteorii darwninowskich
- częśd reguł ma znaczenie pozytywne (określają one zalecane procedury
heurystyczne)
Teorie naukowe nauk doświadczalnych (współcześnie
- inna częśd reguł ma znaczenie negatywne (określają one heurystyczne
wg założeo realizmu)
procedury, jakich należy unikad)
-Twierdzenia każdej teorii należy (można) ujmowad w logicznych kategoriach
Procedury heurystyczne: sposoby postępowania , prowadzące do odkrywania
prawdy i fałszu (ex. Fizyka)
nowych faktów lub zależności i łączenia nowo uzyskanej wiedzy ze starymi
przekonaniami.
- z twierdzeo teorii wynika opis rzeczywistości , który z nią koresponduje (jest
prawdziwy) lub nie (fałszywy).
17
- z twierdzeo teorii wynika wiedza o przedmiotach teoretycznych, które nie dają Wiedza fizyczna i chemiczna jest ogólna i uniwersalna, obie
się bezpośrednio obserwowad (badad); ta wiedza staje się po potwierdzeniu
nauki się nawzajem uzupełniają. Wiedza biologiczna jest w
doświadczalnym przesłanką ich realnego istnienia.
dużej mierze specyficzna tylko dla biosfery i nie uzupełnia się
ani z fizykÄ…, ani z chemiÄ….
üð Przedmioty teoretyczne sÄ… intencjonalnie oddzielone od podmiotu
Biologia przez swoją specyficznośd zaprzecza jedności nauki 
nie daje się zredukowad do fizyki i chemii, nie daje się też do
fizyki ani chemii dołączyd.
Biologia w praktyce i w teorii
Prawa fizyki i chemii sÄ… uniwersalne. Prawa biologii nie sÄ…
- Metodologiczny status biologii
uniwersalne i bywają negowane  status prawa przyrody można
im przypisad jedynie uznaniowo.
- Praktyczne działania biologów
üð Schleiden i Schwann stwierdzili, że wszystkie organizmy zbudowane sÄ… z
Dualizm metodologiczny biologii
komórek. Rozwinięciem tego prawa było stwierdzenie omnis cellulae e
cellula
- Redukcjonizm w naukach przyrodniczych
- kompozycjonizm w biologii Cele nauki
- pytanie stawiane w poł. XX w. :Czy biologia jest nauką autonomiczną? Najczęściej spotykane w XX w. stanowisko teoriopoznawcze określa 2
podstawowe cele nauki jako:
üð Jeżeli wyjaÅ›nienie biologii da siÄ™ sprowadzid do fizyki i chemii, to
nie jest. üð Zaspokojenie ludzkiej ciekawoÅ›ci i uzyskanie coraz lepszego zrozumienia
üð Jeżeli przynajmniej częśd wyjaÅ›nieo musi byd uzyskana metodami Å›wiata
specyficznymi tylko dla biologii, to jest ona naukÄ… autonomicznÄ… üð Zapanowanie nad Å›wiatem i jego poprawianie
Lokalnośd biologii Zaspokojenie ciekawości i zrozumienie świata to cel z obszaru teorii, natomiast
poprawienie świata to cel praktyczny i aplikacyjny.
Fizyka i chemia sÄ… naukami uniwersalnymi. Biologia bada i opisuje
Cele nauki i cele biologii
skooczony przedmiot poznania, wobec czego jest lokalna. Problemem
do rozwiązania nie jest skooczonośd przedmiotu poznania, tylko
Rozważania o celach nauki zawsze prowadzą do uzupełaniających rozważao o
skooczonośd lub nie obowiązywania wyjaśnieo uzyskiwanych przez
wartościach:
biologów.
üð Problem dobra i problemu etyczne
üð Munson: jeżeli życie istnieje tylko na Ziemi, wyniki biologów sÄ…
üð Problem kosztów badao i problem skutków badao (eugenika i niektóre
uniwersalne.
działy socjologii).
Specyficznośd biologii
18
Cele poznawcze biologii wiążą się w sposób szczególny z człowiekiem, co Badania biologiczne są stosunkowo słabo zrelatywizowane do
stwarza większą liczbę specyficznych problemów etycznych niż ma to miejsce
rozważao teoretycznych i filozoficznych; biologowie częściej
w przypadku innych nauk przyrodniczych.
kierują się nadzieją na praktyczne zastosowanie wyników swych
badao, rzadziej dążeniem do sformułowania nowej teorii.
Problemem etycznym biologii jest różnorodnego charakteru problem
poszanowania życia:
Badania zorientowane na aplikacje wyników są zwykle
prowadzone na podstawie domniemao a nie logicznie
üð Czy dla celów poznawczych można zabijad (wtórny problem
konstruowanych hipotez, będąc tym samym raczej
antropomorfizmu)
 majsterkowaniem  Jacoba niż porządnym
üð Czy zakaz zabijania ma charakter bezwzglÄ™dny
eksperymentowaniem fizyków i chemików.
Innym problemem jest warunkowe lub bezwzględne poszanowanie integralności
Według Ernsta Mayra rzeczywiste działanie biologów związane
genomu.
z badaniami, poznaniem i dochodzeniem do wyjaśnieo są
odmienne od działao innych przyrodników przede wszystkim w
üð W przypadku czÅ‚owieka stanowiska reprezentujÄ… peÅ‚nÄ… rozpiÄ™toÅ›d  od
tym, że są metodologicznie  elastyczne .
nieograniczonej ingerencji do całkowitego zakazu manipulacji.
üð W przypadku innych organizmów postulaty nieingerencji sÄ… sporadyczne
Elastycznośd metodologiczna badao biologicznych ma wiele
(GMO)
wspólnego z tak zwanym  anarchizmem epistemologicznym
Feyerabenda i mało albo niewiele z konsekwentną metodologią
Reguły metodologiczne i stanowiska motywowane etycznie przeplatają się:
Poppera (konfirmacje i falsyfikacje/korroboracje)
üð Przy planowaniu eksperymentów biolog równolegle ocenia zaÅ‚ożenia
Ernst Mayr wyróżnia 5 etapów wyjaśniania, charakterystycznych dla
doświadczeo oraz aspekty moralne ich przebiegu i skutków
poznawczych działao biologów:
üð Przy publikowaniu wyników biolog ostrożnie opisuje swoje
doświadczenia biorąc pod uwagę nie tylko poprawnośd założeo i
1) Biolog dokonuje obserwacji i przeprowadza doświadczenia, po czym
metodologii, ale również kontekst etyczny ich przebiegu oraz skutków.
analizuje uzyskane wyniki w obrębie znanych sobie teorii
2) Wyniki niezrozumiałe w obrębie teorii są podstawą do stawiania pytao:
Praktyczna biologia
jak? i dlaczego?
3) Pytania o wyjaśnienie zostają przeformułowane do postaci hipotez (lub
Teoretyczne aspekty odkryd biologicznych sÄ… amoralne 
tzw. tymczasowych teorii)
kategoria prawdy nie jest skorelowana z innymi kategoriami
4) Hipotezy zostajÄ… poddane testowaniu polegajÄ…cym na przeprowadzeniu
aksjologicznymi. Aplikacyjne aspekty odkryd biologicznych mogÄ…
eksperymentów tak zaplanowanych, by uzyskad konfirmację
prowadzid do tworzenia broni biologicznych i do syntezy
5) Testowanie hipotez zostaje powtórzone, przy użyciu innych metod,
nowych leków, ratujących ludzkie życie; to pierwsze jest
często w innych labolatoriach i przez innych naukowców, by uzyskad
oceniane powszechnie jako zło, to drugie przez (prawie)
konfirmacje wielokrotne.
wszystkich jako dobro.
19
6) Ostatecznie przyjęte wyjaśnienie jest wyborem z kilku potwierdzonych Badania na poziomie molekularnym pozwalającym na uzyskanie
hipotez jednej najlepiej potwierdzonej i jej zamianÄ… w twierdzenie,
odpowiedzi (wyjaśnieo) zaczynały się zawsze od odpowiedzi na
mające największą moc wyjaśniającą.
pytanie co?-prowadzÄ…ce do opisu m.in. czÄ…steczek takich jak
DNA i RNA.
Wszelkie twierdzenia naukowe są formułowane w obrębie ram
pojęciowych specyficznych dla dziedziny nauki. W biologii tylko Pytanie jak?- jest najczęściej pytaniem prowadzącym do badao
wtedy może dojśd do sformułowania nowej teorii, kiedy zostaną
wyjaśniających mechanizmy  od szczegółowych mechanizmów
uprzednio utworzone nowe pojęcia.
reakcji chemicznych na poziomie atomowym, do
mechanizmów fizycznych decydujących o procesach
Odkrywanie nowych faktów wskutek obserwacji lub
zachodzÄ…cych w skali kosmicznej.
przeprowadzonych eksperymentów prowadzi do tworzenia
nowych pojęd wtedy, kiedy dotychczasowy język nie wystarcza Pytanie jak?- bywa nazywane pytaniem fizykalistycznym,
jako narzędzie opisu.
ponieważ przed biologami stawiali je fizycy, osiągając w swoich
badaniach ogromne sukcesy poznawcze. Wśród biologów jest
Wszelkie problemy poznawcze biologii, wynikajÄ… z postawienia
ono częste podczas badao na poziomie molekularnym,
pytania, które zostaje przekształcone w hipotezę, po czym
biochemicznym, genetycznym i fizjologicznym.
wykonuje siÄ™ badania majÄ…ce je potwierdzid (lub obalid) a
wyniki badao mają pośrednio lub bezpośrednio odpowiedzied Pytanie jak? jest pytaniem niezależnym od chwili,
na postawione pytania. wyjaśniającym mechanizmy tu i teraz  z milczącym założeniem,
że jeśli wyjaśnimy jakiś proces, to będziemy mogli sądzid, że w
Wg Mayra wszystkie pytania stawiane przez biologów w ich
przeszłości zachodził tak samo i będzie tak samo zachodził w
badaniach mają na celu uzyskanie odpowiedzi wyjaśniającej:
przyszłości.
co? Jak? dlaczego?
Pytanie jak? jest pytaniem prowadzÄ…cym do uzyskania
Pytanie co?- jest pytaniem o przedmiot badania. Uzyskane
odpowiedzi dotyczącej relacji a nie przyczyn, chociaż przyczyny
odpowiedzi mają najczęściej charakter opisowy i dotyczą
mogÄ… byd podczas badao ustalone i wykorzystywane do
faktografii  przedmiot badania, np. populacja, jest opisywana
sformułowania wyjaśnienia.
pod względem wielkości, złożoności, pozycji systematycznej i
lokalizacji środowiskowej. Przedmiot badania zostaje W biologii pytanie jak? uważane jest za najbardziej wartościowe
zlokalizowany w czasie i przestrzeni.
naukowe i najbardziej płodne eksploatacyjnie.
Pytanie co?- jako prowadzące do opisu a nie do wyjaśnienia,
Pytanie dlaczego? Jest pytaniem prowadzÄ…cym do ustalenia
bywa lekceważone. Jest ono jednak pytaniem na początkowym
przyczyn, co oznacza zawsze następstwo czasowe  najpierw
etapie badao niezbędnym, pozwalającym na zgromadzenie
musi zaistnied przyczyna bo nastąpił skutek badania
wiedzy faktograficznej o przedmiocie badao, wiedzy tworzÄ…cej
prowadzące do ustalenia przyczyn należą do najtrudniejszych a
kontekst wyjaśnienia podczas badao prowadzących do
uzyskane wyjaśnienia nie zawsze są jednoznaczne i
uzyskania kolejnych odpowiedzi na pytania: jak? i dlaczego?
satysfakcjonujÄ…ce
20
 Pytanie dlaczego? - może prowadzid do ustalających przyczynę Pytanie dlaczego? Prowadzące do ustalenia przyczyny
bezpośrednią jakiegoś procesu lub zjawiska lub do badao pośredniej nie powoduje zwykle podjęcia badao rozpoczyna
ustalających przyczynę pośrednią, historyczną. natomiast proces analizy intelektualnej polegający według
Mayra na wnioskowaniu na podstawie historycznej narracji,
W biologii pytanie dlaczego? ProwadzÄ…ce do ustalenia
czyli wiedzy o procesach przyczyn- skutki jakie miały miejsce w
przyczyny bezpośredniej zależało zawsze od aktualnego
przeszłości.
paradygmatu- cechy fenotypowe organizmów były takie a nie
inne, dlatego że takimi stworzył je Bóg lub dlatego że takie a nie Pytanie co? Jest w biologii nie tylko pytaniem o przedmiot
inne geny uległy ekspresji w czasie rozwoju organizmów. badania, lecz również pośrednio pytaniem o bioróżnorodnośd,
jeżeli na pytanie co jest przedmiotem badao biologicznych?
Odpowiedz
na pytanie dlaczego? ProwadzÄ…ce do ustalenia
Udzielimy odp np. najogólniej  jest nim biosfera to
przyczyny pośredniej jest obecnie uzyskiwana przez odwołania
nieuniknionym pytaniem następnym jest z czego składa się
do ewolucji biologicznej. Mayr nazywa takie pytania- pytanie o
biosfera? Odpowiedz
na to pytanie pochodne musi byd
przyczynÄ™  ultymatywnÄ… lub historycznÄ….
odpowiedzią opisującą różnorodnośd organizmów biosfery. W
ten sposób pytanie co? Rodzi w biologii koniecznośd badao
Pytanie dlaczego? ProwadzÄ…ce do ustalenia przyczyny
złożoności i konieczności klasyfikacji.
bezpośredniej daje zwykle wyjaśnienie mieszczące się w wąskim
przedziale czasu i zwykle pozwala też na ingerencje 
Pytanie jak? Jest w biologii stawiane przy różnych poziomach
naukowiec może wpływad na przyczynę i modyfikowad skutek
złożoności i badanych przedmiotów. Od prostych procesów na
co jest sposobem uzyskiwania wyjaśnieo ustalających jak
poziomie molekularnym do wieloczynnikowych procesów
zachodzi proces lub jak działa mechanizm.
naturalnej selekcji, pytanie jak? pozwala wyjaśnid zależności i
mechanizmy bez odwoływania się do ich historii.
Odpowiedz
na pytanie dlaczego? ProwadzÄ…ca do ustalenia
przyczyny pośredniej nie pozwala na ingerencję, prowadzi do
Wyjątkiem jest wyjaśnienie mechanizmu rozwoju
ustalenia przyczyn zawartych w szerokich przedziałach czasu,
embrionalnego i osobniczego. Procesy rozwoju sÄ… procesami
nie dopuszczajÄ…cych do empirycznych ingerencji.
historycznymi chociaż tylko w małej osobniczej skali cała
dziedzina biologii , biologia rozwoju jest skupiona na
Pytanie dlaczego? ProwadzÄ…ce do ustalenia przyczyn
wyjaśnianiu przez znajdowanie odpowiedzi na pytanie jak?
bezpośrednich powoduje zwykle podjęcie badao prowadzących
do uzyskania wyjaśnienia odpowiedzi jest wynikiem badao
W biologii pytanie dlaczego? Pozwala obecnie do rekonstrukcji
empirycznych.
procesów ewolucyjnych. Zależnie od ogólności pytania
interpretacje ewolucyjne mogą dotyczyd krótkiego lub
dłuższego przedziału czasu, lepiej lub gorzej poznanych okresów
21
historii życia na ziemi, jednak nic poza ewolucją biosfery nie Szybkośd rozbudowywania wiedzy zależy od metod naukowych
daje możliwości historycznego wyjaśnienia przyczyny
Metody naukowe rozwijają się w sposób skorelowany z przyrostem
ultymatywnych.
wiedzy.
Jedyną spójną wykładnią ewolucji organizmów w biosferze jest
Odkąd pojawiło się pismo tworzono biblioteki. Biblioteka to zbiór dzieł
darwinowska teoria ewolucji obecnie ujęta w STE.
zawierających informacje. Biblioteka stanowiąca jedynie zbiór książek to
Darwinowska teoria ewolucji składa się z 5 podteorii o twierdzeniach:
informacje chaotyczne. Biblioteka w której dzieła są katalogowane i
zindeksowane to poczÄ…tek metody naukowej.
organizmy żywe zmieniają się
zmiany organizmów następują stopniowo i płynnie
Pierwsza biblioteka z katalogami i indeksami zawartości dzieł 
w miarÄ™ zmian powstajÄ™ nowe gatunki
Aleksandria  powstała w Aleksandrii w roku 280 przed Chrystusem.
na organizmy w środowisku działa naturalna selekcja pozwalająca
Założył ją władca Egiptu Ptolemeusz I Soter dla wsparcia Museionu-
przeżyd najlepiej przystosowanym
zgromadzenia ówczesnych badaczy i filozofów. Składały się na nią dwa
organizmy pochodzą od wspólnego przodka.
zbiory: Brucheion rzy Museionie i Serapion przy świątyni Serapisa.
Brucheion był dostepny tylko dla badaczy, Serapion dla mieszkaoców i
Darwinowskie tezy pozwalajÄ… na dwojakie interpretacje:
przyjezdnych.
tezy Darwina dotyczące ewolucji zmienności i powstawania nowych
Do czasu podbicia Egiptu przez Rzymian biblioteka aleksandryjska
gatunków są obecnie wyjaśniane i uzasadniane na poziomie
molekularnym i same służą do wyjaśnienia redukcjonistycznego. Włącza systematycznie powiększała zbiory. W roku 48 podczas ataku Rzymian
je to do obszaru rozważao mikroewolucyjnych. Metodologicznie służą do
spłonęły zbiory Bruchejonu ponad 40 000 zwojów.
znajdowania odpowiedzi na pytanie jak?
Tezy Darwina dotyczące naturalnej selekcji i pochodzenia organizmów
Marek Antoniusz przekazał Aleksandrinie jako rekompensatę 200 000
od wspólnego przodka są wyjaśniane i uzasadniane
tomów zrabowanych przez Rzymian w Pergamonie.
kompozycjonistycznie, co włącza je do obszaru rozważao i badao
makroewolucyjnych
W roku 391 po Chrystusie na rozkaz Teodozjusza spalono budynki w
Metodologicznie służą do znajdowania odp na pytanie dlaczego?
których znajdowaÅ‚ siÄ™ Serapaion- ulegÅ‚a zniszczeniu ponad ½ zbiorów.
Po upadku cesarstwa rzymskiego na zachodzi Egipt został podbity przez
władców islamskich. W 642 roku Kalif Omar zniszczył Aleksandrinę
Nasza wiedza to konstrukt
definitywnie nakazał spalenie zbiorów motywując to tym, że księgi
zawierajÄ…ce to samo co Koran sÄ… niepotrzebne, zaÅ› te, co zawierajÄ… inne
Konstrukt zwiększa się systematycznie
sÄ… szkodliwe.
22
 W 1995 roku rozpoczęto budowę nowej biblioteki Aleksandryjskiej w kontrolnego, zmiennej niezależnej) dla uzyskania jednoznacznej
interpretacji czynników eksperymentów.
2002 ukooczono ją władca Egiptu chcą uczynid ja głównym ośrodkiem
naukowym świata Islamu.
Bacon był następcą Alberta z Laningen z uwagi na podkreślanie
W 1403 w Chinach powstała pierwsza encyklopedia- zbiór wiadomości o znaczenia eksperymentów w pracy naukowej, jednak poszedł dalej niż
charakterze naukowym, w zamierzeniu kompletny, przygotowany przez Albert, wskazujÄ…c wagÄ™ rozumowania indukcyjnego i planowania
doświadczeo z jedną zmienną
zespół uczonych o różnych specjalnościach.
W 1665 Boyle wskazał koniecznośd powtarzalności wyników jako
W Europie pierwszym encyklopedystą był Brunetto Latini -ułożył w XIII w
kryterium ich wagi naukowej jeśli powtarza się warunki doświadczeo,
Skarbiec Wiedzy obejmujÄ…cy teologiÄ™, historie powszechnÄ…, fizykÄ™ z
wyniki powinny byd również powtarzalne, jeśli jest inaczej to,albo wyniki
elementami astronomii, geografiÄ™, rolnictwo, zoologiÄ™, etykÄ™, retorykÄ™ i
są bezwartościowe, albo doświadczenie z
le zaplanowane( lub
politykÄ™.
przeprowadzone z
le)
W roku 1728 Efraim Chambers wydał dzieło: Cychopaedia: or An
Zasadę Boyle'a nazywaną koniecznością powtarzalności stosuje się do
Universal Dictionary of Arts and Sciences (dwa tomy in folio)
dziÅ›.
W roku 1751 ukazał się pierwszy tom Wielkiej Encyklopedii Francuskiej 
Rober Boyle podał jako pierwszy definicję pierwiastka - to substancja
encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk, rzemiosł.
składająca się z jednostek podstawowych, elementów których nie można
Całośd wydano po 21 latach w 28 tomach (17 tomów tekstu i 11
rozłożyd na mniejsze. Wszystkie związki są połączeniem pierwiastków- co
ilustracji)
najmniej dwóch, a mieszaniny  to występujące razem, ale niepowiązane
ze sobą różne pierwiastki lub związki. Pojęcia te stosuje się do dziś.
Na początku XVI w. sądy angielskie i francuskie wypracowały pojęcie
faktu jako zjawiska lub właściwości które jest opisane językiem
W 1731 roku ukazało się pierwsze naukowe czasopismo publikujące
zrozumiałym dla ludzi wykształconych i kiedy zaistnieje nie ulega zmianie
prace badawcze recenzowane, miało tytuł  Medical Essays and
i było to potrzebne dla wydawania sprawiedliwych wyroków na
Observations wydawane w Edynburgu.
podstawie niepodważalnych faktów.
Prace przed drukiem początkowo recenzowali członkowie redakcji,
Badacze szybko przejęli pojęcie faktu jako bardzo użyteczne w badaniach
póz
niej specjaliści we właściwej dziedzinie spoza redakcji, uzyskiwanie
od połowy XVI w.- wiedza naukowa jest od tamtej pory tworzona w
pozytywnej oceny było warunkiem opublikowania.
oparciu o fakty.
System recenzji zewnętrznej jest do chwili obecnej stosowany przez
W 1582 roku Francis Bacon wskazał za koniecznośd prowadzenie
redakcje czasopism naukowych, prace publikowane w czasopismach nie
eksperymentów przez zmienianie tylko jednego parametru (czynnika
recenzowanych uważane są za gorsze.
23
 Pierwsze reguły postępowania recenzującego obowiązywały wśród W roku 1937 wprowadzono do badao zasadę placebo podawanego bez
wiedzy chorego. Badani pacjenci nie wiedzieli kto z nich dostaje jaki lek,
arabskich medyków w IX i X wieku, opisał je Ishaq bin Ali al- Rahwi
a kto placebo, co eliminowało skutki psychosomatyczne. Metoda ta
lekarz praktykujący w Damaszku. Lekarz leczący chorego musiał
pozostała użyteczną dla lekarzy i farmaceutów jednak w szeroko
sporządzid w dwóch egzemplarzach opis stanu chorego, swojej diagnozy,
rozumianych naukach przyrodniczych nie zyskała znaczenia, w
stosowanych leków i zabiegów oraz skutków leczenia. Po wyzdrowieniu
przeciwieostwie do  metody ślepej próby .
lub śmierci rada lekarzy oceniała prawidłowośd terapii i ogłaszała
W 1950 wprowadzono do badao zasadę  podwójnej ślepej próby .
zalecenia na przyszłośd wiążące wszystkich lekarzy praktykujących na
Polegała ona na tym, że podczas badao klinicznych ani pacjenci, ani
terenie Syrii
badacze nie wiedzieli kto otrzymuje lek, a kto placebo. Dawało to
możliwośd uniknięcia wszelkiego rodzaju uprzedzeo i szukania z góry
W 1885 pierwszy raz zastosowano randomizację jako sposób uniknięcia
założonych przez badaczy wyników, ale paradoksalnie spowodowało
wpływu badacza na badana próbę. Lekarz badający wpływ leku na
spadek liczby znaczących odkryd. Ponownie, metoda bardzo użyteczna w
chorych losowo wybierali 2 grupy pacjentów o tych samych objawach i
badaniach ludzi nie przyjęła się w badaniach stricte przyrodniczych.
podali jedną terapii sprawdzonym lekiem, a drugą zastępnikiem bez
własciwości leczniczych  placebo. Skutki uśredniono i porównano co do
W latach 70. XX w. wprowadzono do badao naukowych symulacje
komputerowe. Pierwsze symulacje przeprowadzono w roku 1946 jednak
wielkości, jeśli w grupie leczonej skutek był znacząco większy, lek mógł
z uwagi na znikomą liczbę komputerów i bardzo prymitywne
byd uznany za skuteczny.
oprogramowanie nie miało to znaczenia metodologicznego. Dopiero
pojawienie się komputerów w tym mainframe i zaawansowanego
MetodÄ™ tÄ™ stosujÄ™ siÄ™ do dziÅ› nie tylko w medycynie ale i w badaniach
oprogramowania pozwoliło na przyjęcie symulacji jako dodatkowej
przyrodniczych
metody badawczej wykorzystującej teorię modeli i oszczędzającej środki.
W roku 1934 filozof nauki Karl Rajmund Popper zgłosił propozycję
Symulacje komputerowe obejmujÄ… coraz nowe dziedziny nauk
sposobu odróżnienia działao i twierdzeo naukowych od nienaukowych.
przyrodniczych a ich stosowanie nazywa się często  badaniami in silico .
Wg Poppera samo potwierdzenie wyników jakichkolwiek badao nie
wystarcza by uznad je za naukowe, potrzebne jest również
W latach 90. XX w. wprowadzono do badao meta-analizÄ™, polegajÄ…cÄ… na
falsyfikowanie to jest doświadczalne sprawdzanie nieprawidłowości
skrupulatnym przeszukiwaniu zbiorów w danych uzyskanych w
wyników i twierdzeo. Jeżeli nie ma sposobu falsyfikowania wyniki
badaniach doświadczalnych naukowych oraz podczas gromadzenia
(twierdzenia) sÄ… nienaukowe.
danych statystycznych. Przy pomocy specjalnych programów
komputerowych wyszukiwane są wszelkie regularności, czy to o
Wyższośd falsyfikacji nad konfirmacją akceptowano w środowiskach
charakterze funkcji, czy o charakterze struktury. W wielu wypadkach
naukowych powoli, obecnie jednak tylko pośrednie wyniki i twierdzenia
meta-analiza pozwala odkryd wcześniej niezauważone mechanizmy i
sÄ… akceptowane bez wykazanej korroboracji. Nauki przyrodnicze
relacji niekiedy o dużej mocy wyjaśniającej.
podzieliły się wewnątrz na grupy wysokiej jakości stosujące się do
popperowskiego kryterium demarkacji i grupy badao przyczynkowych,
którym metodologia Poppera nie jest potrzebna.
24
 Meta-analiza obejmuje nowe dziedziny nauk przyrodniczych a jej Jeżyk opisu naukowego wynika z właściwości opisywanych przedmiotów
stosowanie nazywane jest często  przekopywanie danych  (data i zdarzeo
mining). Uczony posługuje się językiem izomorficznym wobec rzeczywistości
üð JÄ™zyk izomorficzny swojÄ… budowÄ… i wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ciami oddaje
Dzisiejsze typowe badania naukowe opierajÄ… siÄ™ na gromadzeniu
budowę i właściwości rzeczy
danych, pozwalających stwierdzid fakty, w oparciu o które formułuje się
hipotezy (falsyfikowalne). Hipotezy te są testowane w powtarzalnych Założenie filozofii nauki i przyrodoznastwa
warunkach, wielokrotnie z zachowanie prób kontrolnych często
- realizm ontologiczny (świat istnieje realnie)
podwójnych. Wyniki publikuje się w recenzowanych czasopismach, które
są indeksowane w katalogach i dostępne w bibliotekach; niekiedy
- realizm teoriopoznawczy ( świat jest poznawalny, chociaż częściowo, stopniowo,
zewnętrzne sprawdzanie wyników prowadzi do stawiania zarzutów
niedoskonale)
autorom publikacji, którym z kolei przysługuje prawo repliki
- naturalizm ontologiczny (nie istnieje nic oprócz realnego świata  dotyczy to
Metody naukowe rozwijają się tak jak sama nauka. Ponieważ na ten
nauki jako działalności społecznej)
rozwój coraz większy wpływ ma technologia, pojawia się sprzężenie
między nauką, metodologią i technologią. Kompleks naukowo-
üð Nie istnieje wiÄ™c nic oprócz rzeczy
metodologiczno-technologiczny nazywany bywa technium. Nasze życie
zależy w coraz większym stopniu od technium , czy sobie z tego zdajemy
- naturalizm epistemologiczny (poznanie rzeczywistości jest jedynym poznaniem
sprawÄ™, czy nie.
naukowym)
- realizm ontologiczny (świat istnieje realnie)
Arystoteles
üð Åšwiat skÅ‚ada siÄ™ z rzeczy i tylko rzeczy
üð Rzeczy sÄ… materialne
Badania naukowe opierajÄ… siÄ™ na obserwacjach
üð Rzeczy siÄ™ zmieniajÄ…
Wyniki obserwacji ujmujemy w zdaniach obserwacyjnych
üð Rzeczy na siebie wpÅ‚ywajÄ…  kiedy do tego dochodzi, pojawia sÄ™
üð Zdania obserwacyjne mówiÄ… o rzeczach, ich wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ciach i
relacja między rzeczami
relacjach między rzeczami
üð Rzeczy majÄ… wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci
Na podstawie zdao obserwacyjnych dochodzimy do zasad wyjaśniających
üð WÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci rzeczy dzielimy na wewnÄ™trzne i na relacyjne
Na podstawie zasad wyjaśniających tworzymy zdania interpretacyjne
1. wewnętrzne to np. atomy, skład cząsteczki chemicznej
Zdania interpretacyjne składają się na wyjaśnienie naukowe
2. relacyjne to np. ciężar, czy bycie krewnym
üð WÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci wewnÄ™trzne dzielimy na istotowe i przypadkowe
Arystoteles: wszelka wiedza naukowa ma u swego podłoża pierwsze zasady
1. istotowe to np. kręgosłup  bycie krewnym
2. przejściowe  to np., bycie chorym
Rzeczywista wiedza naukowa jest prawdziwa
Właściwości przedmiotów są wspólne dla klas przedmiotów
- rzeczy mają właściwości:
25
üð WÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci rzeczy możemy oddzielid od rzeczy üð Koncepcje (pojÄ™cia) używane w abstrakcji od rzeczy stajÄ… siÄ™
üð WÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci rzeczy rozróżniamy i nadajemy im nazwy konstruktami
üð Zdanie okreÅ›lajÄ…ce jakÄ…Å› wÅ‚aÅ›ciwoÅ›d rzeczy to predykat üð Konstrukty sÅ‚użą do opisu Å›wiata, jednak w rzeczywistoÅ›ci
üð Predykaty powtarzane dla kolejnych rzeczy stajÄ… siÄ™ opisujÄ… relacjÄ™ miÄ™dzy bogactwem, a opisywanÄ… przez niego
koncepcjami rzeczywistością
(żelazo przewodzi prąd elektryczny; srebro przewodzi prąd
- rzeczy i konstrukty:
elektryczny; grafit przewodzi prÄ…d elektryczny; istnieje
przewodnictwo elektryczności)
üð Rzeczy sÄ… realne i materialne, podlegajÄ… zmianom, wchodzÄ… w
relacje między sobą i przez to możemy je badad. Ich istnienie i
- rzeczy mają właściwości
ich właściwości istotowo nie zależą od nas
üð OdrÄ™bny rodzaj wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci rzeczy stanowiÄ… dyspozycje üð Konstrukty tworzymy do celów zwiÄ…zanych z opisem rzeczy i
(inaczej zwane możliwościami) relacji między rzeczami; są od nas zależne, zmieniamy je w
üð Dyspozycje dzielÄ… siÄ™ na przyczynowe i przypadkowe miarÄ™ potrzeby, a ich wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci zależą i od rzeczy, które przy
1. przyczynowa dyspozycja np. rozpuszczalnośd: sól ich pomocy opisujemy, id nas.
zmieszana z wodÄ… ulegnie rozpuszczeniu  zawsze.
- konstrukty są użyteczne komunikacyjnie i eksplanacyjnie, chociaż upraszczają
2. przypadkowa dyspozycja np. rozpad jÄ…dra
relacje, których dotyczą
radioizotopu: nastąpi z pewnością, jednak nie zależy to
od innych rzeczy i nie istnieje relacja mówiąca, kiedy
üð PrzykÅ‚adem konstruktu jest model jako takson (jednostka
rozpad nastÄ…pi
systematyczna): ujmuje tylko cechy jednakowe lub
wystarczajÄ…co (np. badacze) podobne, pomija cechy unikalne
- właściwości rzeczy nie możemy oddzielid od rzeczy
konkretnych osobników, a dla opisu taksonu realne osobniki nie
üð Orzeczenie o istnieniu wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci rzeczy to predykat sÄ… w ogóle potrzebne
üð Orzeczenie o w braku wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci to zdanie obserwacyjne, ale: üð PrzykÅ‚adem konstruktu relacyjnego jest drzewo filogenetyczne :
1. zdanie  ten owad jest owadem bezskrzydłym jest zdaniem opisuje zależnośd różnych form organizmów od czasu i między
wadliwym metafizycznie  brak właściwości nie jest sobą (jako możliwe pokrewieostwa)  jednak organizmy,
właściwością których dotyczy drzewo, już nie istnieją.
2. zdanie  ten owad jest owadem bezskrzydłym dotyczy nie
- rzeczy mają właściwości:
owada tylko obserwatora i jest zdaniem relacyjnym,
dotyczącym relacji między obserwatorem, rzeczą a koncepcją
üð PojÄ™cia stosowane przy opisie Å›wiata mogÄ… oznaczad rzeczy albo
konstrukty  nigdy oba obiekty jednocześnie
- rzeczy mają właściwości:
üð Rzeczy opisujemy przez ich wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci i przez ich relacje z
üð Orzeczenie o wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ciach rzeczy to predykat innymi rzeczami
üð Predykaty powtarzane dla kolejnych rzeczy stajÄ… siÄ™ üð Konstrukty stosujemy przy tworzeniu modeli rzeczywistoÅ›ci albo
koncepcjami (pojęciami) przy opisywaniu relacji między rzeczami (ale bez opisywania
tych rzeczy)
26
- rzeczy i konstrukty: do mózgu nie jest materialny. Istnieje albo jako umysł w sobie, albo jako
istotowa właściwośd duszy.
üð Zmienianie konstruktów jest albo arbitralne dla poprawienia
üð Jeżeli jako przyrodniczy nie deklarujemy jednoznacznej postawy
użyteczności komunikacyjnej, albo uzasadnione pozyskiwaniem
filozoficznej, uznajemy umysł za hipotezę o statucie ontologicznym do
nowej wiedzy dla lepszego oddania relacji między opisywanymi
wyjaśnienia.
rzeczami
Gatunek jako takson jest konstruktem: Tworzymy go
przez deprywacjÄ™  pomijamy cechy unikalne,
Karl Rajmund Popper 1902-1994
pozostawiamy jednakowe albo bardzo podobne.
Wliczamy do gatunku osobniki nieżyjące. Zmieniamy
logika odkrycia naukowego
koncepcjÄ™ gatunku stosownie do potrzeb
nędza historycyzmu
systematyzowania albo wyjaśniania, tak jak się to
społeczeostwo otwarte i jego wrogowie
odbywa obecnie w przypadku gatunków
domniemanie i refutacja
prokariotycznych. Organizmy dzielimy relacyjnie na
wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna
należące do gatunku i nienależące do niego.
świat skłonności
wszechświat otwarty. Argument na rzecz indeterminizmu
üð Rzeczy sÄ… realne i materialne  istniejÄ…
üð Konstrukty tworzymy do celów zwiÄ…zanych z opisem rzeczy i
relacji między rzeczami  nie istnieją, są stanami naszych
Wszelka wiedza zdobyta, wszelkie procesy uczenia siÄ™ podlegajÄ… na
umysłów
modyfikacji, a także na odrzucaniu pewnych form wiedzy lub dyspozycji
üð Należy odróżniad rzeczy i konstrukty od hipotezy
które istniały uprzednio. W ostatniej intencji polega ona na
modyfikowaniu dyspozycji wrodzonych
Hipotezą jest pojęcie umysłu. Wyróżniamy go na podstawie aktywności 
wszelki wzrost wiedzy polega na doskonaleniu istniejącej wiedzy którą
myślenia, twórczości, zdolności do komunikowania się. Nie jest to
zmieniamy w nadziei zbliżenia się ku prawdzie.
konstrukt  nie stworzyliśmy go; nie jest to rzecz w sobie, wg części
filozofów jest superweniencją aktywnego ludzkiego mózgu. Zależnie od
założeo ontologicznych umysł albo jest pojęciem zbędnym, albo jest
Wszelką ludzka wiedzę możemy podzielid na dwa rodzaje:
właściwością istotową duszy.
wiedzÄ™ subiektywnÄ… i obiektywnÄ…. Wiedza subiektywna jest
Hipoteza umysłu:
rodzajem wiedzy organizmalnej, ponieważ składa się z
dyspozycji organizmów; wiedza obiektywna składa się z
üð Jeżeli przyjmiemy realnoÅ›d rzeczy i tylko rzeczy, jesteÅ›my materialistami i
logicznej treści naszych teorii, przypuszczao, domniemao,
naturalistami, wobec czego umysł jest albo właściwością rzeczy (mózgu),
hipotez i twierdzeo.
albo nie istnieje (słowo umysł jest użyteczne komunikacyjnie, ale nie ma
znaczenia ontologicznego)
Wielka ontologia zwiÄ…zana z ludzkim poznaniem obejmuje 3 nawzajem
üð Jeżeli przyjmiemy dualizm ontologiczny  istniejÄ… i rzeczy i bytem
związanym z mózgiem jako jego superweniencją, ale w przeciwieostwie przenikające się światy:
27
 I świat rzeczy fizycznych posiadanej wiedzy. Umysł działa jak wiadro gromadząc informacje i
spostrzeżenia jednak wiadro to nawet pełne nie daje nam obrazu świata,
II świat doświadczeo świadomościowych
dopiero reflektor wiedzy ważącej kolejne obserwacje pozwala na
selekcję i układanie wiadra w mniej czy bardziej spójna całośd.
III logicznych treści książek pojęd i idei.
Na podstawie zawartości  wiadra tworzymy hipotezy. Przy wyborze
Byty z tych trzech światów oddziałują na siebie przyczynowo co jest dowodem na
zdao teoretycznych formułujących hipotezę lub domniemanie musimy
istnienie światów drugiego i trzeciego  w relacji do bytów świata pierwszego
pamiętad by były one spójne z wcześniejszą wiedzą i by w tej spójności
czyli rzeczy fizycznych.
zawarty był mechanizm pozwalający na przeprowadzenie postępowania
będącego falsyfikacją hipotezy lub domniemania. Jeżeli hipoteza nie
W trzecim świecie możemy odkrywad nowe problemy które tkwiły w nim zanim
pozwala na przeprowadzenie falsyfikacji nie jest hipotezÄ… naukowÄ….
zostały odkryte i zanim ktokolwiek je sobie uświadomił to znaczy zanim pojawiło
Możliwośd falsyfikacji to jednocześnie kryterium demarkacji
się w świecie drugim cos co by im odpowiadało. Przykładem mogą byd liczby
pozwalającej na odróżnienie nauki od pseudonauki.
pierwsze  po ich odkryciu pojawiły się pochodne problemy, np. problem
Euklidesa.
W naukach doświadczalnych jedyną właściwą metodą badawczą jest
formułowanie domniemao i hipotez, po czym podejmowanie prób ich
Silne założenia ontologiczne! Pojawia się watpliwośd logiczna- skoro nie
sfalsyfikowania. Te, które uda się sfalsyfikowad zostają natychmiast
było niczego to co by im odpowiadało, nie ma dowodu na to, że istniały.
odrzucone. Te które nie poddały się falsyfikacji pozostają- i służą
Jeżeli nie istniały to pojawia się problem kreacji.
naukowcom dopóty, dopóki mają moc wyjaśniającą i przez co
Człowiek jest z pewnością częścią natury, jednak w tworzeniu świata
przyczyniają się do zwiększenia naszej wiedzy o świecie.
trzeciego wykroczył poza siebie samego i naturę i naturę w jej
Potwierdzanie jest istotne przy wyborze zdao formułujących hipotezę
dotychczasowym kształcie. Ludzka wolnośd jest w istocie częścią natury
lub domniemanie. Jednak hipoteza mająca zwiększyd naszą wiedzę o
ludzkiej- przynajmniej taką, jaka istniała przed wyłonieniem się ludzkiego
świecie, czy też przybliżyd nas do prawdy o nim powinna byd
języka i krytycznej myśli oraz ludzkiej wiedzy.
falsyfikowana, a nie potwierdzana. Hipotezy których nie udało się
Brak spójności: tworzenie III świata stoi w sprzeczności z tezą o istnieniu w nim
sfalsyfikowad, stają się twierdzeniami, a ich prawdziwośd rośnie z liczbą
takich niezależnych od nas obiektów jak liczby których odkrycie powoduje
nieudanych falsyfikacji. Taka procedura poznawcza to korraboracja, im
konsekwencje w świecie I i II
jest wyższa tym wyższe virisimilitude.
Wiadro i reflektor
O chmurach i zegarach
Zdania obserwacyjne nie sÄ… powiÄ…zane jedynie z przedmiotem
Determinizm jako założenie epistemologiczne powoduje domniemanie
obserwacji są też umotywowane teoretycznie według uprzednio
że wszystko daje się wyjaśnid i przewidzied. Jeżeli nasza wiedza
28
dotycząca struktur i warunków jest dostateczna. Potrafimy przewidzied raczej procesy jednego i drugiego rodzaju są wymieszane w sposób i w
działanie zegara ponieważ znamy jego budowę, funkcję, właściwości stopniu dla nas zrozumiałym.?
sprawdzające się w szerokim przedziale warunków. Nie potrafimy
Według filozofów analitycznych na ludzka wiedzę składają się
wyjaśnid, ani przewidzied działania chmur bo nasza wiedza o nich i o
przekonania prawdziwe i uzasadnione. Według Poppera nasza wiedza,
warunkach, w jakich siÄ™ zmieniajÄ…, jest niewystarczajÄ…ca.
ani nie jest przekonaniem, ani nie jest prawdziwa, ani uzasadniona.
Jedyne co możemy stwierdzid to, że powoli, kręta ścieżką, nasza wiedza
przybliża nas do prawdy o świecie
Jeżeli determinizm jest nadrzędna zasadą funkcjonowania bytów
fizycznych, czyli tego, co składa się na świat pierwszy , to nie może on Nasza wiedza nieprawdziwa i nieuzasadniona, służy nam ze względnym
byd determinizmem zupełnym wtedy bowiem struktura i warunki
powodzeniem w naszych interakcjach ze światem. Rozwój naszej wiedzy
początkowe świata pierwszego wyznaczałyby całą jego przyszłośd, tak że jest możliwy, dlatego że potrafimy formułowad hipotezy dotyczące
nie byłyby możliwe jakiekolwiek oddziaływania z zewnątrz np. ze świata rzeczywistości na zasadzie zgodności z wcześniej sprawdzonymi
II. W konsekwencji oznaczałoby to że nie mamy wolnej woli, nie możemy
przekonaniami i tę sprawdzalnośd potrafimy stosowad konsekwentnie,
wpływad na rzeczy, również na ciała nasze, bo ich historia jest
dopóki nie zacznie zawodzid. Badania naukowe prowadzone w oparciu o
zdeterminowana przez ich strukturę i przeszłośd.
powszechnie przyjęte założenia filozof. Popper nazwał metafizycznym
programem badawczym.
Jeżeli przyjmujemy  zgodnie z rzeczywistością, że trzy światy są na
siebie otwarte przyczynowo, to musimy tez przyjÄ…d jakÄ…Å› formÄ™
indeterminizmu; kiedy matematyk myśli o liczbach, a potem wzory Teza mówiąca o funkcjonowaniu metafizycznych programów
ujmujące zależnośd między liczbami zapisuje na papierze, to ma miejsce badawczych w naukach przyrodniczych stosuje się w pełni do biologii.
oddziaływanie przyczynowe idei trzeciego świata na umysł, którego
Bardzo niewielu biologów przestudiowało współczesną wiedzę
stany istnieją w drugim świecie i które powodują fizyczną zmianę
dotyczącą najważniejszej w biologii teorii STE. Wielu uważa ją za
papieru- bytu fizycznego- w świecie pierwszym. Indeterminizm i
nadrzędna i w pełni potwierdzaną wyjaśniającą historycznie, wszystkie
otwartośd wszystkich trzech światów są ze sobą nierozłącznie związane. zjawiska i procesy biologiczne. Inna teoria podlegająca naukowemu
krytycyzmowi natomiast krytyka STE budzi oburzenie, zamiast
Popperowska teza o indeterminizmie i otwartości wszystkich 3 światów
racjonalnej naukowej polemiki. Dla większości biologów STE jest
powoduje kłopoty dla przyrodników: świat jest niewątpliwie do jakiegoś
wszystko wyjaśniającym, wszechogarniającym narzędziem
stopnia deterministyczny, o czym świadczy fizyka, a życiu codziennym
interdyscyplinarnym  jest biologicznym paradygmatem 
procesy komputerowe. Jeśli świat jest do pewnego stopnia
metodologicznie pełniącym rolę metafizycznego programu badawczego.
deterministyczny, dalej już nie- to gdzie granica między determinizmem,
a indeterminizmem? Czy jest ona rozgraniczeniem dwóch obszarów, czy
29
 Teoria ewolucji biologicznej wyjaśniony proces specjacji: kiedy w obrębie istniejącego gatunku
pojawiÄ… siÄ™ osobniki inicjujÄ…ce powstanie gatunku nowego i kiedy biolog
Główną tezą metafizycznego programu badawczego współczesnej może mówid o tym, że nowy gatunek już powstał, Jak dotąd takiego
wyjaśnienia nie ma.
biologii jest naturalna selekcja. Powinna byd ona rozważana w dwóch
wariantach -selekcji 1/0 i selekcji p. Selekcja 1/0- dotyczy
Teoria naukowa jest zawsze:
przeżywalności , selekcja p- rozrodu. Połączenie obu pozwala rozważad
fitness. Otwartym pozostaje problem czy NS i fitness dotyczy 1) Ujęta w twierdzeniu będącym zdaniem teoretycznym.
2) Zdanie to ma określony obszar obowiązywania.
organizmów, czy populacji.
3) Zdanie to ma moc wyjaśniającą.
4) Jego rozwinięcie obejmuje specyficzny dla teorii aparat pojęciowy.
Pojęcie fitness to pojęcie fenomenologiczne, oznacza brak
5) Twierdzenie teorii jest podatne o na falsyfikacjÄ™ i na konfirmacjÄ™
bezpośredniego połączenia z konkretną cechą organizmu oraz z
6) Z twierdzenia wynika możliwośd predykcji.
konkretną właściwością środowiska. Wartośd fitness ocenid można
jedynie post fatum, co uniemożliwia ujęcie jej w jakiejkolwiek prawo
Teoria ewolucji biologicznej
nauki i przeprowadzenie jakiejkolwiek predykcji.
üð Obejmuje szereg twierdzeo o różnym zakresie teoretycznym
(składa się ze zbioru podteorii)
Pomocniczą tezą metafizycznego programu badawczego współczesnej
üð Ma okreÅ›lony obszar obowiÄ…zywania
biologii jest teza o specjacji. Jako problem badawczy jest ona rozważana
üð Ma moc wyjaÅ›niajÄ…cÄ…, jednak jedynie przez możliwoÅ›d
na 3 różnych płaszczyznach: dwóch filozoficznych i jednej praktyczno-
interpretowania zdao obserwacyjnych na podstawie arbitralnie
biologicznej.
dobieranych twierdzeo teoretycznych (podteorii)
üð Ma aparat pojÄ™ciowy sÅ‚użący do tworzenia interpretacji.
Pierwsza filozoficzna dotyczy istnienia gatunku jako bytu - jeżeli gatunek
üð Nie jest podatna na falsyfikacjÄ™, jest podatna jedynie na
jest jedynie konstruktem, to problem dotyczy w istocie naszego sposobu
wieloznacznÄ… konfirmacjÄ™.
myślenia o organizmach.
üð Nie stwarza możliwoÅ›ci predykcji.
Druga filozoficzna dotyczy emergencji nowych jakości  jeżeli ma
powstad nowy gatunek, to musi też pojawid się nowa jakośd i to powinno
Epistemologia ewolucyjna
byd wyznacznikiem specjacji.
- przeglÄ…d stanowisk
Biologiczna płaszczyzna dotyczy w tej chwili głównie negacji: specjacja
jest wyznaczona przez izolację rozrodczą, czyli brak zdolności do
-analiza i wnioski
krzyżowania osobników z różnych populacji.
- podsumowanie
Specjacja jako pomocnicza teza metafizycznego programu badawczego
współczesnej biologii jest rozważana w dwóch wariantach: kladogenezy i
Prekursorzy:
anagenezy. Z punktu widzenia filozofii biologii to rozróżnienie nie ma
üð Georg Simmel (1895)
znaczenia ani teoretycznego, ani operacyjnego, dopóki nie będzie
30
üð Karl Rajmund Popper (1972) Nie należy interpretowad epistemologii ewolucyjnej jako opisu rozwoju nauki
üð Donald T. Campbell (1974) bÄ™dÄ…cej sposobem uzyskiwania wiedzy  teorie i koncepcje nie ulegajÄ… naturalnej
selekcji n typu darwinowskiego.
Donald T. Campbell
Należy uznad, że epistemologia ewolucyjna jest dobrym opisem i wyjaśnieniem
Ludzka wiedza przejawia się w przekonaniach i zachowaniach, które ewoluują tak,
procesów poznawczych człowieka  poznającego podmiotu.
jak cechy organizmalne a więc wskutek działania mechanizmów naturalnej
selekcji. Michael Bradie
Ewolucja biologiczna oparta jest na genach, ewolucja pojęciowa na memach. Epistemologia ewolucyjna (EE) obejmuje w praktyce dwa obszary rozważao:
Mem  abstrakcyjny twór, istniejÄ…cy tylko w umysÅ‚ach ludzi. üð DotyczÄ…cy ewolucji mechanizmów poznawczych (EEM)
üð Dotyczy ewolucji teorii naukowych (EET)
EEM jest w istocie przedłużeniem ewolucji biologicznej ze wskazaniem na to, że
Mahner i Bunge
zdolności poznawcze stanowią cechę selekcjonowaną tak, jak inne cechy
fenotypowe.
Naturalizm epistemologiczny: poznanie jest funkcją mózgu i tylko mózgu  poza
mózgiem poznanie nie istnieje
EET zajmuje się, z różnym powodzeniem, przenoszeniem ewolucji biologicznej na
obszar ewolucji filozofii nauk dotyczÄ…cych rozwoju idei i teorii naukowych.
Realizm epistemologiczny: świat może byd poznany, chod niecałkowicie. Realnośd
jest właściwością rzeczy, które wykazują też zmiennośd i zdolnośd do wchodzenia
Wim J. van der Steen
w oddziaływania z innymi rzeczami; w przypadku rzeczy żywych oddziaływania
prowadzą do procesu nazwanego przez Darwina naturalną selekcją. Ponieważ Wyjaśnienie ewolucyjne bywa traktowane jako wyjaśnienie zwiększające
poznanie jest funkcją mózgu, a ten w wyniku naturalnej selekcji ewoluował, nasze prawdziwośd przekonao  nie jest to słuszne z uwagi na program EEM, w którym
poznanie adekwatnie można opisad z pozycji ewolucjonizmu epistemologicznego. naturalna selekcja preferuje przeżycie i rozród a nie uzyskanie prawdy o świecie.
Dawid Hull Wyjaśnienie ewolucyjne bywa traktowane jako sposób interpretacji rozwoju
nauki i kumulacji wiedzy oraz jej coraz lepszych uzasadnieo (program EET) - nie
Badania naukowe powodujÄ… przyrost naszej wiedzy: proces kumulacji wiedzy
jest to słuszne z uwagi na brak analogii między naturalną selekcją działającą w
naukowej jest jednocześnie procesem ewolucji pojęd, koncepcji i teorii.
przyrodzie i nienaturalną selekcją (jeżeli w ogóle selekcja) działającą w
środowiskach naukowców i w społeczeostwie.
Nauka to proces społeczny: podlega ona w społeczeostwie mechanizmom
naturalnej selekcji, w sposób analogiczny do tego, w jakim ulegają selekcji
Jeżeli twierdzenia i teorie naukowe są tworzone i potem selekcjonowane według
populacje organizmów w przyrodzie.
ich mocy wyjaśniającej i przybliżania się do prawdy, mechanizm selekcji nie jest
analogiczny do selekcji naturalnej.
Michael Ruse
31
Jeżeli twierdzenia i teorie naukowe są formułowane dla uzyskania korzyści Pamięd to również z
ródło przekonao, lecz wtórne. Przekonania  z pamięci
(utrzymanie pozycji) i stosowane do tego selekcjonowanie, mechanizm selekcji pojawiają się wskutek procesualnej konfrontacji kolejnego przekonania płynącego
jest analogiczny do selekcji naturalnej. ze zmysłów i wcześniejszych przekonao  zmagazynowanych w pamięci .
Kierowanie się korzyścią jest oczywistym wynikiem ewolucyjnej adaptacji do Pamięd jest podstawowym z
ródłem uzasadniania.
środowiska.
Ludwig Huber
Kierowanie się wartościami takimi jak:& & & & & &
Poznanie jest funkcją mózgu, który jest zbiorem kombinatorycznie połączonych
Stephen Jay Gould i Elisabeth Vrba neuronów.
Brak zrostów kości czaszki u noworodków ssaków ułatwia poród i jest Procesy zachodzące w mózgu nie są selekcjonowane, ponieważ nie są
stosunkowo niewielką adaptacją (zmniejsza ilośd komplikacji porodowych); adaptacjami (chociaż często są nimi zachowania, wynikające z tych procesów).
jednak skutkiem tego braku jest rozrost mózgu jeszcze przez pewien czas po
üð Procesy zachodzÄ…ce w mózgu mogÄ… byd nulaptacjami
porodzie, co okazało się, z uwagi na nowe możliwości większego mózgu, ogromną
üð Behawioralne skutki procesów zachodzÄ…cych w mózgu mogÄ… byd
adaptacjÄ….
znaczÄ…cymi adaptacjami
Egzaptacja: cecha pojawiająca się w wyniku mikroewolucji, będąca małą
Procesy zachodzące w mózgu są nulaptacjami , ponieważ same
adaptacją, która po rozprzestrzenieniu się w populacji okazuje się dużą i znaczącą
nie zmieniają wartości fitness organizmu, jednak kiedy procesy
adaptacją ze względu na przystosowanie inne, niż pierwotnie selekcjonowane.
te powodują skutki behawioralne , mogą zmieniad tę wartośd i
Stephen Jay Gould wtedy  poprzez swoje skutki  mogÄ… byd adaptacjami albo
malapatacjami
Rozbudowany  nadmiarowy mózg człowieka pozwalał na stosunkowo długie
funkcjonowanie na sawannie mimo przegrzania: okazało się też, że pozwala na Ponieważ skutki behawioralne są selekcjonowane, procesy je
myślenie abstrakcyjne i kontrolowanie narządów mowy  oraz na złożoną analizę
wywołujące są selekcjonowane chociaż pośrednio, wobec czego
doznao zmysłowych.
organizm ponosi skutki tej selekcji proporcjonalne do zmiany
wartości fitness. Prowadzi to do stopniowego zwiększania się w
Zwiększona funkcjonalnośd mózgu (CUN) i lepsza analiza doznao zmysłowych
populacjach liczby osobników o umysłach skutecznie
znacząco poprawiła możliwości poznawcze człowieka.
wykorzystujących swoje środowisko.
Robert Audi
Ewolucja polega na innowacjach. Kiedy pojawia siÄ™ innowacja,
może podlegad selekcji, jeżeli jest dziedziczona i nie jest
Ludzka pamięd jest istotna w procesie poznawania; ta zdolnośd pamięci to
nulapatacja.
element naturalizowania epistemologii.
Procesy zachodzące w mózgu mogą byd skutkiem innowacji 
Zmysły to podstawowe z
ródło przekonao; pamięd to  skład przekonao mających
np. innych w poprzednich pokoleniach połączeo sieci
swoje z
ródło w percepcji zmysłowej.
32
neuronalnej; mogą też same byd innowacjami, jeżeli poprzednie Dzięki naszym zdolnościom poznawczym zależnym od CUN,
pokolenia takich procesów nie przeprowadzały.
możemy poznad samych siebie. Poznanie np. naszych narządów
zmysłów pozwala przekraczad ich ograniczenia. Wynikiem tego
Procesy prowadzÄ…ce wzrost poznania i jako skutek wzrost
przekroczenia jest dodatkowa wiedza o świecie, zwiększająca
wiedzy są innowacjami i jednocześnie są adaptacjami, ponieważ
prawdziwośd (a właściwe popperowskie verisimilitude naszych
zwiększają wartośd fitness.
sądów i przekonao).
Procesami poznawczymi zajmuje siÄ™ kognitywistyka  nauka z
Większośd ograniczeo naszego ciała i naszych zmysłów możemy
pogranicza filozofii i nauk przyrodniczych, wyspecjalizowana w
przekraczad, stosując twórcze rozwiązania uzyskiwane przez
modelowaniu funkcji mózgu i tworzeniu ludzkiej wiedzy.
nasz umysł w sposób zależny od możliwości naszego mózgu.
Według kognitywistów interakcje ze światem powodują
Jest on narządem rozwiązywania problemów, ograniczanym w
pojawienie się w naszym umyśle/ mózgu reprezentacji, które
swoim działaniu przez zakres możliwych funkcji, wynikających z
pozwalają na tworzenie wiedzy o właściwościach tego świata.
jego budowy.
Im dokładniejsza reprezentacja, tym lepsza wiedza; zdolnośd
powstawania reprezentacji jest adaptacją kluczową dla Poznając budowę naszego mózgu, dochodzimy do wiedzy o nim
skutecznego poznawania rzeczywistości.
będącej konstruktem tego właśnie mózgu. Jest ona na tyle
ograniczona pod względem poznawczym, na ile ograniczony jest
Założenia kognitywistyki nazywane są kognitywizmem, można
w swoich funkcjach mózg.
je ująd w dwóch podstawowych tezach. Po pierwsze- nasze
poznanie zależy wprost od naszego mózgu, czyli sieci Ograniczenia naszego mózgu nie są nam znane. Żeby je poznad,
neuronowej, pozwalającej na analizę danych zmysłowych i rozwiązad problemy związane z ich przekroczeniem i
kontrolowanie części funkcji ciała. Po drugie, nasz mózg jest
przekroczyd je, musielibyśmy dysponowad narządem poznania
całkowicie materialny i przez to podatny na badania. Badania
zewnętrznym w stosunku do naszego mózgu, o możliwościach
mózgu i jego funkcji jest możliwe między innymi dlatego, że w
poznawczych większych niż ma nasz mózg. Takim narządem nie
miarę destrukcji mózgu jego funkcje ulegają również destrukcji,
dysponujemy.
co pozwala na wyjaśnienie zależności między strukturą, a
Nasz obraz świata, wynikający z naszej wiedzy o świecie jest
funkcją naszego ciała.
subiektywny, ponieważ wynika z działao poznawczych
Nasz umysł jest superweniencją naszego CUN, zależy od takich
warunkowanych przez możliwości naszego aparatu
materialnych cech, jak sposób połączeo neuronów w mózgu, poznawczego. Możliwości te są ograniczone w sposób, jakiego
jego kontekst tkankowy i procesy metaboliczne zachodzące w nie znamy i w zakresie jakiego nie potrafimy ocenid. Możemy
jego komórkach.
więc sądzid, że nasze przybliżenie się do prawdy o świecie jest
skazane na ostateczne niepowodzenie- nasza wiedza o świecie
Nasze zdolności poznawcze są emergencją naszego CUN, są
jest i pozostanie subiektywna, w stopniu jakiego nie potrafimy
mniejsze lub większe w zależności od jego złożoności
ocenid.
systemowej, a nie od prostej liczby neuronów połączonych w
sied.
33
 34