Historia Demokracji

Artykuł poniższy dedykuję panu Łukaszowi Dykowskiemu,
który namówił mnie do jego napisania.

WSTĘP

Demokracja to ustrój państwa, który swoje początki ma aż w starożytności. Nawet ówcześni ludzie

zdawali sobie sprawę z tego, że podstawą dobrze prosperującego państwa jest zadowolony i

niebuntujący się lud. Dlatego też i z wielu jeszcze innych przyczyn, o których będziemy mówić w

tym tekście, wprowadzono DEMOKRACJĘ (od greckiego słowa "demos" czyli lud i "kratos" czyli

władza). Rządy demokratyczne to rządy wolnego i równego pod względem prawa ludu, który sam

wybiera reprezentującego go osoby, sprawujące poszczególne urzędy w państwie przez określony

czas.

TRZECH REFORMATORÓW WALCZY O DEMOKRACJĘ ATEN

Początki demokracji sięgają aż starożytnych Aten. To właśnie w tym greckim polis narodziła się tak

zwana "demokracja idealna". Jak do tego doszło? Zacznijmy może od ogólnej historii Aten, jednego

z głównych greckich polis, położonego we wschodnio-południowej Grecji kontynentalnej. Na

początki rządy w Atenach sprawowali, tak jak i w innych polis, królowie, później do władzy doszła

arystokracja. Przeciw rządom najbogatszej grupie społecznej wystąpiła, jak zwykle to bywa,

najbiedniejsza, która cierpiała najbardziej. Bowiem przez lata nieurodzaju rolnicy i chłopi zaciągali

pożyczki u bogatych, by przetrwać ciężkie lata. Nie mając jednak z czego oddać, stawali się

poddanymi ludzi, u których byli zadłużeni. Spowodowało to niezadowolenie wśród obywateli.

Pierwszym z głównych reformatorów był SOLON, który postanowił, że pożyczki nie mogą być

udzielane pod zastaw drugiego człowieka. Poza wymienioną zmianą, Solon dokonał także reformy

ustroju państwa. Lud ateński podzielił na cztery grupy. Przynależność do każdej z nich stwierdzana

była na podstawie wielkości majątku, a nie urodzenia, dzięki czemu można było w razie

wzbogacenia się przeskoczyć stopień wyżej w społecznej hierarchii. Jednakże dostęp do urzędów

został odebrany najbiedniejszej grupie. Wszyscy natomiast mieli prawo uczestniczyć w

zgromadzeniu ludowym.

Kolejnym reformatorem w drodze ku demokracji był Klejstenes (reformy z lat 508/507 p.n.e.),

1

zwolennik ludu prostego i biednego nad arystokrację. Pragnąc ograniczyć znaczenie i władzę

arystokracji, Klejstenes wprowadził podział na 10 okręgów wyborczych. Każdy okręg wyborczy

zajmował taki sam (pod względem powierzchni) obszar wybrzeża, teren górski i równiny centralnej.

Mieszkańcy każdego z nich mieli za zadanie utworzyć jednego z dziesięciu oddziałów hoplitów. Z

każdego okręgu, do którego przynależeli członkowie wszystkich grup społecznych, wybierano

jednakową liczbę przedstawicieli do rady, której podstawowym zadaniem było wykonywanie uchwał

zgromadzenia. System ten zagwarantował Ateńczykom równe prawa polityczne, niezależne od ich

stanu majątkowego czy pochodzenia. Klejstenes wprowadził także ostracyzm. Konstytucja nadana

Atenom przez Klejstenesa, nie spełniała jeszcze wszystkich wymogów demokracji doskonałej,

bowiem spore wpływy zachował Areopag - ostoja ateńskiej oligarchii. Biedniejsi obywatele nie mogli

piastować niektórych urzędów, ani też aktywnie uczestniczyć w życiu politycznym, bo większość

czasu musieli poświęcać na pracę zawodową.

Ostatnim i najważniejszym reformatorem demokratycznym był Perykles przez wielu uważany także

za "ojca demokracji". Żył w V wieku przed naszą erą. Uważany jest za kuzyna Klejstenesa,

kolejnego członka rodu Alkmeonidów. Był on wielokrotnym strategiem i jednym z wybitniejszych

wodzów ateńskich. Stał się protektorem i przyjacielem wielu uczonych i artystów, uczynił Ateny

ośrodkiem kulturowym. To właśnie w czasach Peryklesa tworzyli w Atenach Ajschylos, Sofokles,

Eurypides, Sokrates, Fidiasz, Herodot i inni. Perykles zmarł podczas trwającej na początku wojny

peloponeskiej zarazy w 429 roku p.n.e. Jego przeciwnikiem politycznym był Tukidydes, syn

Melezjasza (wygnany w 443 p.n.e Biografię Peryklesa napisał Plutarch, również Tukidydes

poświęcił mu wiele miejsca w swoim dziele Wojna peloponeska.

Poniżej opiszę Ateny demokratyczne, które stworzył Perykles. Jak w każdym państwie

demokratycznym, do głosu dopuszczeni byli tylko obywatele, a w przypadku Aten byli to wolni

mężczyźni powyżej osiemnastego roku życia, którego rodzice byli Ateńczykami. Obywatele też

służyli w wojsku i oprawiali ziemie. Mieli oni takie same prawa. Wpłaty na rzecz państwa zależały

od majątku obywateli. Jednym z najważniejszych obowiązków obywateli to obowiązki wojskowe,

finansowe, łożenie na państwo i udział w świętach religijnych państwa. Obywatel tracił swoje prawa

gdy nie dbał o groby zmarłych lub o starych rodziców. W V wieku p.n.e. 30 tysięcy z 200 tysięcy

było obywatelami. Podstawowymi organami władzy było Zgromadzenie Ludowe i Rada Pięciuset.

2

Sprawy sporne rozstrzygał sąd przysięgłych zwany heliają. W Zgromadzeniu Ludowym uczestniczą

tylko obywatele. Spotykają się minimum dziesięć razy do roku na Agorze. Agora był to plac z

rynkiem w centrum miasta, główny ośrodek życia politycznego i handlowego. Obrady trwają od rana

do wieczoru. Obywatele podczas tych obrad decydują o wojnie i pokoju, ustalają prawa, wybierają i

kontrolują urzędników i dowódców (strategów), wybierają sędziów na okres jednego roku, decydują

o budowie świątyń, budowli publicznych, ustalają podatki. Urzędnicy byli wybierani na rok, podobnie

jak sędziowie. Ich praca, o czym już wspomniałam, podlegała kontroli Zgromadzenia. Poza tym lud

mógł oceniać urzędników. Tych, których uznano za zagrażającym demokracji skazywano na 10-

letnią banicję (tzw. sąd skorupkowy - ostracyzm). Ostracyzm miał zapobiec nawrotowi tyranii. Rada

Pięciuset, jak sama nazwa wskazuje, złożona była z 500 obywateli wyłonionych w drodze

losowania na okres jednego roku. Działała na równi ze Zgromadzeniem Ludowym. Rada proponuje

ustawy, kieruje urzędnikami, przygotowuje obrady i wciela w życie uchwały Zgromadzenia.

A tak sam Perykles mówił o stworzonym przez siebie ustroju państwowym: "Nasz ustrój polityczny

nie jest naśladownictwem obcych praw, a my sami raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla

nas. Nazywa się ten ustrój demokracją, ponieważ opiera się na większości obywateli, a nie na

mniejszości. W sporach prywatnych każdy obywatel jest równy w obliczu prawa; jeśli zaś chodzi o

znaczenie, to jednostkę ceni się nie ze względu na jej przynależność do pewnej grupy, lecz ze

względu na talent osobisty, którym się wyróżnia; nikomu też, kto jest zdolny służyć ojczyźnie,

ubóstwo albo nieznane pochodzenie nie przeszkadza w osiągnięciu zaszczytów. W naszym życiu

państwowym kierujemy się zasadą wolności. W życiu prywatnym nie wglądamy z podejrzliwą

ciekawością w zachowanie się naszych współobywateli, nie odnosimy się z niechęcią do sąsiada,

jeśli zajmie się tym, co sprawia mu przyjemność, i nie rzucamy w jego stronę owych pogardliwych

spojrzeń, które wprawdzie nie wyrządzają szkody, ale ranią. Kierując się wyrozumiałością w życiu

prywatnym, szanujemy prawa w życiu publicznym; jesteśmy posłuszni każdoczesnej władzy i

prawom, zwłaszcza tym niepisanym, które bronią pokrzywdzonych i których przekroczenie przynosi

powszechną hańbę. Myśmy też stworzyli najwięcej sposobności do wypoczynku po pracy,

urządzając przez cały rok igrzyska i uroczystości religijne oraz pięknie zdobiąc nasze prywatne

mieszkania, których urok codzienny rozprasza troski. Z powodu zaś wielkości miasta zwozi się tu

towary z całej ziemi; możemy tedy na równi rozkoszować się wytworami obcych narodów, co i

3

naszymi własnymi."

Demokracja ateńska miała charakter demokracji bezpośredniej: lud czyli obywatele obecni na

Zgromadzeniu tworzyli prawo, wybierali (w większości przypadków wybór zastąpiono losowaniem)

urzędników i poddawali ich stałemu nadzorowi. Nie znano pojęcia przedstawicielstwa - delegowania

przedstawicieli do decydowania w imieniu ludu. Istotną gwarancją rzeczywistej demokracji - rządów

całego ludu (pełnoprawnych obywateli) były: zasada wolności przemówień, zasada równości w

zajmowaniu urzędów, dostępności do urzędów, zasada równości wszystkich wobec prawa.

Naczelnymi zasadami ateńskiej demokracji były: wolność, czyli życie obywateli wedle własnego

upodobania, w granicach prawa, równość obywateli wobec prawa i w dostępie do udziału we

władzy, harmonia, zgoda (jednomyślność) rozumiana jako poddanie interesów jednostkowych

doboru całej społeczności, praworządność, czyli podległość obywateli prawom, które sami

ustanawiali i mogli zmieniać.

RZYM W CZASIE REPUBLIKI

Po upadku potęgi antycznej Grecji, większe znaczenie zaczął nabierać Rzym. Początkowo tereny

Italii zamieszkiwali Etruskowie i prowadzili w państwie tyrańskie rządy, co powoli zaczęło nie

podobać się ludziom. W końcu VI wieku p.n.e. obalono ostatniego z monarchów etruskich, a władzę

przejął lud. Właśnie tak Rzym stał się REPUBLIKĄ (słowo pochodzi od łacińskich "res" czyli rzecz i

"publicum" czyli wspólna). O rzymskiej republice często pisał Cycero (II/I w. p.n.e.): "A więc

państwo (res publica)... jest to rzecz ludu (res populi). Lud zaś - to bynajmniej nie każde

zbiorowisko ludzi skupionych dowolnym sposobem, lecz wielka ich gromada, zespolona przez

uznanie tego samego prawa i przez pożytki wynikające ze wspólnego bytowania. Zasadniczą

przyczyną takiego zespolenia się jest nie tyle słabość ludzi, ile pewnego rodzaju wrodzony pęd do

życia zbiorowego"

W rzymskiej republice społeczeństwo było podzielone na dwie grupy społeczne: patrycjuszy i

plebejuszów. Ci pierwsi, najbogatsi, pochodzili z liczących się rodów, mieli więcej praw, także

politycznych, ale to właśnie oni płacili podatki i byli zobowiązani do pełnienia służby wojskowej.

Biedniejsi, plebejusze, nie mieli praw politycznych, ale traktowani byli jako ludność wolna. Z

czasem, ponieważ zamożność niektórych plebejuszów zaczęła wzrastać, a do uprzywilejowanej

4

grupy nie można było awansować (o przynależności decydowało pochodzenie), ustalono więc

klasy, a kryteriami było bogactwo, a nie urodzenie. Najbogatsze klasy miały przeważającą liczbę

głosów w zgromadzeniu (chociaż mogła do niego należeć ludność też i z niższych klas), ale za to

byli najbardziej obciążeni na rzecz państwa. W republice rzymskiej funkcje królów zajęli dwaj

KONSULOWIE wybierani przez zgromadzenie na okres jednego roku. Do ich zadań należało

kontrolowanie urzędników, zwoływanie zgromadzeń ludowych, pełnili funkcji kapłańskich -

decydowali o treści wróżb i dowództwo nad armią. Mieli 12 pomocników (liktorów). Za symbol

władzy konsulów uważa się pęk rózeg. Ich władzę jednak ograniczał SENAT (senex - starzec). W

skład senatu wchodziło trzystu urzędników (byli urzędnicy, dożywotnio), których zadaniem było

zatwierdzanie uchwał przyjętych przez zgromadzenie ludowe, przyjmował i wysyłał posłów i

delegacje, reprezentował ciągłość państwa, zarządzanie skarbem oraz decydowanie w sprawie

polityki zagranicznej. W czasie republiki składał się z samych patrycjuszy, a byli to urzędnicy

sprawujący rządy obecnie i byli urzędnicy, którzy zakończyli już swoje urzędowanie. Princeps

senatus - najważniejszy senator, jako pierwszy zabierał głos. Z kolei zaś KWESTOR zajmował się

finansami państwa. CENZORZY kontrolowali prywatne życie, ich dochody, ale także ustalali listy

wyborców, prowadzili spisy ludności i przydzielali ich do odpowiednich grup, prowadzili spis

senatorów (kto jest godny posady, kolejność zabierania głosu), sprawdzali finanse państwa oraz

organizowali pobór legionistów. Funkcje sądownicze sprawował PRETOR. Za porządek w mieście,

jak i dostawę żywności i organizowanie igrzysk olimpijskich, odpowiadali EDYKLOWIE. Dostęp do

urzędów mieli jednak tylko najbogatsi, gdyż wiele przedsięwzięć sami musieli finansować ze swoich

prywatnych funduszy. To jednak wzbudzało wielkie niezadowolenie wśród pozostałych,

dyskryminowanych obywateli. Doprowadzili do powołania TRYBUNU LUDOWEGO. Nie był to

wprawdzie urzędnik, ale miał prawo weta w tych sprawach, które godziły w interesy plebejuszy

(sam był jednym z nich). W sytuacji awaryjnych na okres 6 miesięcy wybierany był DYKTATOR.

Jego decyzja była niepodważalna (nie obowiązywało prawo weta), kierował całym krajem i całą

armią. Podstawowym organem władzy było jednak w dalszym ciągu Zgromadzenie Ludowe

(komitia). Na jego zebraniach ogół obywateli decydował o wyborze urzędników, jak również o

wywoływaniu wojny i zawieraniu pokoju, sprawowało władze ustawodawczą. Zgromadzenie było

ostatnią instancją odwoławczą.

Republika nie przetrwała jednak długo. Z czasem ilość obywateli zaczęła się zwiększać.

5

Zwoływanie Zgromadzenia Ludowego zaczęło być niemożliwe. Nie pomagały nawet dni wolne od

pracy, które specjalnie na zgromadzenie ustanowiono, by każdy mógł dotrzeć. Poza tym urzędnicy

sprawujący swoje funkcje zaledwie przez rok najpierw dbali o własne interesy, a później dopiero

zajmowali się sprawami republiki. Korupcja kwitła, a nieuczciwi urzędnicy okradali najbiedniejszą

ludność. Na początku I wieku p.n.e. w Rzymie panował rozgardiasz. Co chwilę ktoś inny obwoływał

się dyktatorami i przejmowało władzę. Stałość w rządach zapanowała dopiero za czasów Juliusza

Cezara, który swoimi licznymi zwycięstwami zyskał niemałą popularność, a dzięki łupom z

podbojów mógł opłacić swoich "zwolenników", którzy pomogli mu w zdobyciu władzy. Jego

panowanie to ostateczny koniec rzymskiej republiki. Za czasów jego następcy, Oktawiana Augusta,

Rzym stał się już cesarstwem, a to jest całkowicie inna historia...

PARLAMENT ŚREDNIOWIECZNEJ ANGLII

Od połowy XII wieku n.e. w Anglii władzę sprawowali przedstawiciele rodu Plantagenetów (czyt.

plantadżenetów). Prowadzili oni wiele walk zbrojnych z Francją o ziemie (władca Anglii był tez

wasalem króla francuskiego). Długotrwałe wojny doprowadziły do zmniejszenia się budżetu

państwa, a co za tym idzie - do zwiększenia podatków, które w ówczesnych czasach i tak były już

stosunkowo wysokie. Nie spodobało się to ludziom, zaczęli wszczynać bunty. Przeciwko Janowi

bez Ziemi, władcy, który wprowadził owe zmiany, wystąpili nie tylko przedstawiciele opozycji

możnych rodów, ale także mieszczaństwo, kler i baronowie. Domagali się utworzenia Rady

Królewskiej, złożonej z baronów. Król, nie widząc innego wyjścia (zagrożono mu detronizacją), uległ

poddanym. I tak w 1215 roku wydał dokument zwany WIELKĄ KARTĄ SWOBÓD (Magna Charta

Libertatum, The Great Charter).

Oto jej wstęp: [tutaj] Wielka Karta Swobód ograniczyła władzę króla z zakresu sądownictwa i

ustanowienia podatków. Zakazano wprowadzania nowych podatków bez wiedzy i zgody Wielkiej

Rady oraz więzienia i karania osób wolnych bez wyroku sądowego. Potwierdzono, że lud ma prawo

oporu wobec władcy, który rządzi niesprawiedliwie i zapomina o co poniektórych przywilejach.

Czterdzieści dziewięć lat później, w 1264 roku doszło do kolejnego konfliktu na płaszczyźnie król -

poddani. Tym razem słaby król musiał zgodzić się na zwołanie obrad, podczas których mogli być

obecni przedstawiciele chłopstwa i rycerstwa. Właśnie w ten sposób ukształtował się pierwszy w

6

historii Anglii PARLAMENT. Zajmował się odtąd ważnymi sprawami państwowymi i miał wielkie

znaczenie na sposób rządzenia króla i na wszelkie reformy przez niego zaproponowane. Głównym

jednak jego zadaniem było zajmowanie się podatkami, które odtąd ustanawiał. Z czasem jego

władza, jak i liczebność, się rozszerzyła i został podzielony na dwie części: Izbę Lordów oraz Izbę

Gmin. Wielka Karta Swobód jak i ustanowienie parlamentu angielskiego spowodowały znaczny

spadek pozycji, autorytetu i władzy króla w państwie. Te dwa wydarzenia zobrazowały jak łatwo lud

może przejąć kontrolę nad państwem i nietykalnym dotąd królem.

POLSKA SZLACHTA DOMAGA SIĘ PRAW - OKRES DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ

Do Polski demokracja dotarła dopiero w połowie XV wieku, gdy rycerstwo przemieniło się w

szlachtę. Jak do tego doszło? Z czasem znaczny wzrost ludności na zachodzie spowodował

zwiększenie zapotrzebowania na zboże. Toteż pod koniec XV wieku jego ceny znacznie wzrosły, a

jego uprawa stała się źródłem dobrego zarobku. Rycerstwo postanowiło więc rozszerzyć swoje

gospodarstwa i tak powstały FOLWARKI, na których pracowali chłopi w ramach pańszczyzny -

darmowej pracy na roli w zamian za osiedlenie się w dobrach rycerskich. Nadwyżkę w uprawie

zboża chłopi mogli sprzedawać kupcom. Im dłużej rycerz zajmował się ekonomią i gospodarką, tym

mniej myślał o sztuce wojennej. Dlatego też z czasem rycerstwo przemieniło się w SZLACHTĘ.

Szlachta pod względem majątkowym była bardzo zróżnicowana. Tak więc podzielono ją na cztery

grupy: magnatów, szlachtę średnią, szlachtę zagrodową oraz gołotę. Magnaci posiadali wielkie

majątki, liczące nawet po wiele folwarków i tysiące poddanych. Szlachta średnia posiadała zwykle

jedną bądź kilka wsi. Szlachta zagrodowa byli to właściciele drobnych gospodarstw domowych.

Natomiast gołota nie posiadała ziem w ogóle. O niej zresztą mawiano, że "czepia się ręki pańskiej",

bo często utrzymywała się ze służby u magnatów.

Szlachta miała specjalne prawa, zwane PRZYWILEJAMI, ponieważ była praktycznie jedyną liczącą

się w Polsce społecznością. Kolejni królowie zaczęli nadawać szlachcie nowe przywileje, chcąc

uzyskać jej wsparcie czy zgodę w ważnych momentach dziejowych. I tak wkrótce okazało się, że

szlachta może nawet zakwestionować słuszność decyzji króla, czy ja zablokować. W ten sposób

szlachta stała się jedyną grupą posiadającą prawa i decydującą o prawach w państwie. Ustrój jaki

wytworzył się wówczas nazywamy DEMOKRACJĄ SZLACHECKĄ. Do najważniejszych przywilejów

7

szlacheckich należą:

ROK

MIEJSCE
NADANIA

NADAJĄCY

TREŚĆ

1374

Koszyce

Ludwik
Andegaweński

Szlachta została zwolniona z większości danin i
podatków na rzecz państwa z wyjątkiem dwóch
groszy z łanu chłopskiego

1430,
1433

Jedlina,
Kraków

Władysław
Jagiełło

Król zobowiązał się, że żaden szlachcic nie może
być więziony bez wyroku sądowego

1454

Nieszawa,
Cerekwica

Kazimierz
Jagiellończyk

Bez zgody szlachty nie mogły być odtąd
ustanowione nowe prawa i podatki. Zgody szlachty
wymagało także powoływanie jej pod broń (pospolite
ruszenie).

1496

Piotrków

Jan Olbracht

Szlachtę zwolniono z opłat celnych. Dla niej została
zastrzeżona większość urzędów w państwie.
Mieszczanie nie mogli nabywać dóbr ziemskich.
Ceny na towary miejskie ustalali urzędnicy
szlacheccy. Chłopi bez zgody pana nie mogli
wyprowadzić się ze wsi. Tylko jeden syn chłopski
mógł opuścić wieś w ciągu roku.

1505

Radom

Aleksander
Jagiellończyk

Nihil novi - "nic nowego". Król nie mógł wydać ustaw
bez zgody senatu i izby poselskiej. Król nie mógł
wprowadzić żadnych zmian w przywilejach i prawach
szlachty bez zgody izby poselskiej.

Pod koniec XV wieku ukształtowały się organy władzy w państwie, które nierozłącznie towarzyszyły

demokracji szlacheckiej. Na pewno był to SEJM WALNY czyli ogólnokrajowy. W czasie jego obrad

uczestniczyli posłowie wybierani przez sejmiki ziemskie jako przedstawiciele danej ziemi.

Gromadzili się oni w tak zwanej Izbie Poselskiej. Działali oni według otrzymanych na sejmikach

instrukcji sejmikowych, które jasno obrazowały jakie stanowisko dany poseł miał zająć, a jemu nie

wolno się było nie posłuchać instrukcji. Po zakończeniu obrad sejmu walnego ponownie zbierały się

sejmiki ziemskie, na których posłowie zdawali raporty z obrad. W skład sejmu walnego oprócz Izby

Poselskiej wchodził także senat. Byli to członkowie dawnej rady królewskiej (arcybiskupi, biskupi,

wojewodowie, kasztelanowie, kanclerz, podkanclerzy, marszałek, podskarbi i inni). Do senatu nie

było wyborów, jak miało to miejsce z Izbą Poselską. Członkiem senatu zostawało się tylko ze

względu na zajmowane przez siebie stanowisko. W drugiej połowie XVI wieku uchwalono, że sejm

walny będzie się zbierał co dwa lata na okres sześciu tygodni. Sejm walny posiadał wówczas

8

szerokie uprawnienia: ustanawiał nowe prawa i podatki, wyrażał zgodę na zwołanie pospolitego

ruszenia, nadawał szlachectwo - nobilitacja.

W 1572 roku, gdy już wygasła dynastia Jagiellonów przed szlachtą stanął poważny problem

wybrania nowego władcy. Uchwalono, że każdy kolejny władca będzie wybierany według zasad

wolnej elekcji. Artykuły henrykowskie to zebrane w punktach zasady ustrojowe, których miał

przestrzegać król elekt po objęciu tronu. Artykuły: gwarantowały szlachcie zachowanie przywilejów,

określały zasady ustroju i prawa Rzeczpospolitej, nakazywały królowi zwoływanie sejmu walnego

co dwa lata, król na stałe ma przy swoim boku radę doradczą złożoną z czterech senatorów (tak

zwanych rezydentów), nie pozwalały na używanie tytułu dziedzicznego; król miał być wybierany

tylko poprzez wolną elekcję, politykę wewnętrzną i zagraniczną poddawały kontroli sejmu,

zabraniały podejmować istotnych decyzji politycznych królowi bez zgody senatorów

przebywających na dworze królewskim, ukazywały zależność monarchy od praw Rzeczpospolitej,

czyli od szlachty, która te prawa sporządzała, obywatele mają prawo do wolności wyznania,

zezwalały na wypowiedzenie królowi nieposłuszeństwa - rokoszu, w wypadku łamania przez niego

przywilejów szlacheckich. Drugim była pacta conventa (czyt.:pakta konwenta), czyli tak zwane

uzgodnione warunki. Nie miała ona tak oficjalnego charakteru jak artykuły henrykowskie, jednak

stanowiła bardzo znaczący dokument. Określała bowiem zobowiązania elekta.

Szlachta również w okresie kwitnącej demokracji zażądała tolerancji wyznaniowej. Szlachta polska

nie dążyła absolutnie do działań przeciwko innowiercom, a wręcz przeciwnie na obradach sejmu i

sejmików współpracowali ze sobą katolicy, protestanci i prawosławni. Wyrazem zgody była

uchwalona w 1573 roku konfederacja warszawska, w której szlachta gwarantowała poszanowanie

wszystkich religii w kraju. Dlatego też nigdy w Rzeczpospolitej nie dochodziło do krwawych

prześladowań któregoś z wyznań. Akt konfederacji rozsławił w Europie imię Rzeczpospolitej jako

"kraju bez stosów". A oto jego treść: [tutaj]

Podstawową różnicą pomiędzy demokracją szlachecką a znanymi nam już formami demokracji

ateńskiej bądź rzymskiej, był fakt, iż w Polsce nie wola większości, ale zgoda wszystkich

decydowała o podjęciu jakiejś uchwały. Każdy bowiem z posłów miał prawo wyrażenia otwartego

sprzeciwu zwanego "liberum veto" - "wolne, nie pozwalam" (łac.). Każdy poseł mógł w dowolnej

9

chwili wstać i zawetować ustawę, wówczas sejm zostawał zrywany, a sprawa musiała być

rozpatrywana od początku. W czasach ostatnich królów zrywano prawie wszystkie sejmy. Na

przykład za czasów Augusta III Sasa tylko jeden sejm nie został zerwany - ten, podczas którego

wybrano go na króla, a jego poprzednik - August II Mocny zdołał przeprowadzić tylko jedne obrady

sejmu bez zawetowania - był to tak zwany Sejm Niemy z 1717 roku, podczas którego nikt nie miał

prawa głosu.

REWOLUCJA ZMIENIA FRANCJĘ

Nie wiem czy ma jakiś sens opisywanie Rewolucji Francuskiej tutaj, skoro dokonałam tego już w

osobnym rozdziale. Jednakże w tym artykule zajęłabym się bardziej Deklaracją Praw Człowieka i

Obywatela z 1789 roku niż działaniami rewolucyjnymi. Poniżej zamieściłam oryginalny jej tekst,

jednakże dla niektórych może być mało klarowny, toteż pokrótce wyjaśniam. Deklaracja wprowadza

prawa osobiste (prawo do decydowania o sobie i swojej przyszłości; prawo do wybierania miejsca

zamieszkania, wykonywanego zawodu; prawo do prywatności; prawo do zawierania małżeństw;

prawo do wolności osobistej), prawa polityczne (prawo swobody wypowiedzi; wolność słowa;

wolność druku; prawo do zakładania partii politycznych i stowarzyszeń; prawo do gromadzenia się;

prawo do manifestacji; prawo do uczestniczenia we władzy: pośrednio - przez głosowanie i

bezpośrednio - jako kandydat, na którego oddajemy głosy), prawa religijne (wolność sumienia;

wolność wyznania; wolność wyboru religii; prawo do sprawowania kultu religijnego), prawa

gospodarcze (nienaruszalność majątkowa; prawo do własności w nieruchomościach i

ruchomościach; prawo do prowadzenia działalności gospodarczej; prawo gwarantujące

dziedziczność majątku) i prawa obywatelskie (nietykalność osobista; nietykalność zagwarantowana

przez prawo; tajemnica korespondencji). Tekst oryginalny: [tutaj]

AMERYKANIE WALCZĄ O NIEPODLEGŁOŚĆ

I kolejny temat już szczegółowo opracowany na tym portalu. Wiadomo, że od początku swojego

istnienia Stany Zjednoczone były republiką, a panujący w nich ustrój od zawsze był demokracją,

dlatego też zajmiemy się najważniejszym dokumentem republikańskiego państwa, czyli Konstytucją

Stanów Zjednoczonych. Nie zamieszczę tekstu oryginalnego w tym dokumencie, gdyż jest zbyt

długi. Jak ktoś bardzo chce go przeczytać, to bardzo proszę, wystarczy, że kliknie [tutaj] .

Podobnie jak to było w przypadku Deklaracji Praw człowieka i Obywatela, umieszczę tylko krótkie

10

opracowanie Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki. Powstała ona w 1787 roku. Zakładała

trójpodział władzy na władzę: wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Władza wykonawcza: na

czele stał prezydent wybierany na cztery lata (najwięcej mógł pełnić dwie kadencje), prezydent:

wybiera ministrów - sekretarzy stanów, kontroluje armię i flotę, ma prawo weta w stosunku do

uchwał parlamentu, kieruje administracja federalną (każdy stan jest autonomiczną częścią państwa

i ma własne prawa, policję, konstytucję, rządy i sądy). Władza ustawodawcza: to parlament (w

wypadku Ameryki jest to Kongres) dwuizbowy: wyższy Senat i niższy Izba Reprezentantów, do

Senatu wybierani są po dwaj senatorzy z każdego stanu na okres sześciu lat, z czego jedna trzecia

po dwóch latach jest wymieniana; do Izby Reprezentantów wybierani są przedstawiciele

proporcjonalnie do liczby ludności (dwóch reprezentantów na 30 tysięcy ludzi) na okres dwóch lat;

Kongres uchwala prawa, podatki, decyduje o polityce zagranicznej. Władza sądownicza: Sąd

Najwyższy nadrzędny wobec sądów stanowych, każdy stan ma własne prawa, które nie mogą

sprzeczać się z prawem Republiki, sędziowie Sądu Najwyższego są wybierani przez prezydentów

dożywotnio. Poza tym Konstytucja zawiera prawa polityczne, gospodarcze i wolnościowe, ale tylko

dla ludności białej (zmienia się to dopiero po II wojnie światowej). Wolność słowa, wyznania,

nietykalność osobista - obowiązują do dziś nie tylko w amerykańskiej konstytucji, ale również w

wielu europejskich (w tym także Polski).

PODSUMOWANIE

Historia demokracji jest bardzo długa i jeżeli wdać się w szczegóły - zajęłoby to dużo więcej miejsca

niż powyższy artykuł. Skupiłam się tylko na jej głównych punktach, gdyż uważam je za najbardziej

przełomowe i ważne do opisania. Mimo iż demokracja ma ponad dwa tysiące lat, nadal pozostaje

ustrojem niedoskonałym. Nie nauczyliśmy się na błędach naszych przodków jak należy postępować

w demokratycznych państwie. Już w starożytnym Rzymie przecież pod koniec republiki kwitła

korupcja, co spowodowało koniec republiki i wielki polityczny chaos w kraju. A jak jest teraz? Czy

współcześni czerpią jakieś nauki z niepowodzeń starożytnych? Niestety nie. Weźmy chociażby pod

uwagę Polskę: afera korupcyjna goni aferę. Ludzie nie chcą mieszać się do życia politycznego,

żeby jakby co, nie było na nich. Uważają także, ze to nie ich sprawa. Czy o to chodziło

Klejstenesowi, kiedy ustanawiał równe prawa polityczne dla wszystkich? Nie sądzę. Ale ja, mała

istotka, nic jednak nie wskóram na tym podłym świecie... Jedyne co mi pozostało, to napisać ten

11

artykuł, co też zresztą uczyniłam.

THE END

12