www.wakcji.elamed.pl

4

w akcji

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008

Metodyka ograniczania

zagrożenia pożarowego

na przykładzie wybranych rodzajów budynków

żarowej, o których mowa wyżej, stosow-
nie do obowiązków i zadań powierzo-
nych w odniesieniu do budynku, obiektu
budowlanego lub terenu przejmuje
– w całości lub w części – ich zarządca
lub użytkownik, na podstawie zawartej
umowy cywilnoprawnej ustanawiającej
zarząd lub użytkowanie. W przypadku
gdy umowa taka nie została zawarta,
odpowiedzialność za realizację obo-
wiązków z zakresu ochrony przeciwpo-
żarowej spoczywa na osobie faktycznie
zarządzającej budynkiem, obiektem
budowlanym lub terenem.

Czynności zabronione

i obowiązki w zakresie

ochrony przeciwpożarowej

Właściciel budynku, obiektu budowla-
nego lub terenu zobowiązany jest do
wdrożenia zadań i obowiązków wyni-
kających z rozdziału 2 Rozporządzenia
Ministra Spraw Wewnętrznych i Ad-
ministracji z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej
budynków, innych obiektów budowla-
nych i terenów (Dz.U. nr 80, poz. 563)
w przytoczonym poniżej zakresie.

W obiektach oraz na terenach

przyległych do nich zabronione jest

Właściciel budynku, obiektu budow-
lanego lub terenu, zapewniając jego
ochronę przeciwpożarową, jest zobo-
wiązany w szczególności:
– przestrzegać przeciwpożarowych

wymagań techniczno-budowlanych,
instalacyjnych i technologicznych,

– wyposażyć budynek, obiekt budow-

lany lub teren w wymagane urzą-
dzenia przeciwpożarowe i gaśnice,

– zapewnić konserwację oraz napra-

wy urządzeń przeciwpożarowych
i gaśnic w sposób gwarantujący
ich sprawne i niezawodne funkcjo-
nowanie,

– zapewnić bezpieczeństwo i moż-

liwość ewakuacji osobom prze-
bywającym w budynku, obiekcie
budowlanym lub na terenie,

– zapoznać pracowników z przepi-

sami przeciwpożarowymi,

– przygotować budynek, obiekt bu-

dowlany lub teren do prowadzenia
akcji ratowniczej,

– ustalić sposoby postępowania na

wypadek powstania pożaru, klę-
ski żywiołowej lub innego miejsco-
wego zagrożenia.
Odpowiedzialność za realizację obo-

wiązków z zakresu ochrony przeciwpo-

kpt. mgr inż. Paweł Królikowski

zastępca naczelnika Wydziału Kontrolno-Rozpoznawczego KW PSP Katowice,
absolwent SGSP, członek SITP Oddział Katowice

wykonywanie czynności, które mogą
spowodować pożar, jego rozprze-
strzenianie się, utrudnienie prowa-
dzenia działania ratowniczego lub
ewakuacji, a w szczególności:
1. Używanie otwartego ognia, palenie

tytoniu i stosowanie innych czynni-
ków mogących zainicjować zapłon
występujących materiałów: w stre-
fi e zagrożenia wybuchem, z wyjąt-
kiem urządzeń przeznaczonych do
tego celu, spełniających wymaga-
nia Rozporządzenia Ministra Go-
spodarki z dnia 22 grudnia 2005 r.
w sprawie zasadniczych wymagań
dla urządzeń i systemów ochron-
nych przeznaczonych do użytku
w przestrzeniach zagrożonych wy-
buchem (Dz.U. nr 263, poz. 2203),
w miejscach występowania mate-
riałów niebezpiecznych pod wzglę-
dem pożarowym, w miejscach wy-
stępowania innych materiałów pal-
nych, określonych przez właściciela
lub zarządcę i oznakowanych zgod-
nie z polskimi normami dotyczący-
mi znaków bezpieczeństwa.

2. Użytkowanie instalacji, urządzeń

i narzędzi niesprawnych technicznie
lub w sposób niezgodny z przezna-

Ochrona przeciwpożarowa (3) polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia,
zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagro-
żeniem poprzez zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub
innego miejscowego zagrożenia, zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej
lub innego miejscowego zagrożenia oraz prowadzenie działań ratowniczych.

[e-mail]

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008 w akcji

5

czeniem albo warunkami określony-
mi przez producenta bądź nie pod-
dawanych okresowym kontrolom,
o zakresie i częstotliwości wynika-
jącej z przepisów Prawa budowla-
nego, jeżeli może się to przyczynić
do powstania pożaru, wybuchu lub
rozprzestrzeniania się ognia.

3. Garażowanie pojazdów silnikowych

w obiektach i pomieszczeniach, któ-
re nie są przeznaczone do tego celu,
jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa
pojazdu i nie odłączono na stałe za-
silania akumulatorowego pojazdu.

4. Rozgrzewanie za pomocą otwarte-

go ognia smoły i innych materia-
łów w odległości mniejszej niż 5 m
od obiektu, przyległego do niego
składowiska lub placu składowe-
go z materiałami palnymi, przy
czym jest dopuszczalne wykony-
wanie tych czynności na dachach
o konstrukcji i pokryciu niepalnym
w budowanych obiektach, a w po-
zostałych, jeżeli zostaną zastoso-
wane odpowiednie, przeznaczone
do tego celu podgrzewacze.

5. Rozpalanie ognisk lub wysypywanie

gorącego popiołu i żużla w miejscu
umożliwiającym zapalenie się ma-
teriałów palnych albo sąsiednich
obiektów oraz w odległości od tych
obiektów mniejszej niż 10 m.

6. Składowanie poza budynkami,

w odległości mniejszej niż 4 m od
granicy działki, materiałów pal-
nych, w tym pozostałości roślin-
nych, gałęzi i chrustu.

7. Użytkowanie elektrycznych urzą-

dzeń ogrzewczych ustawionych
bezpośrednio na podłożu palnym,
z wyjątkiem urządzeń eksploatowa-
nych zgodnie z warunkami określo-
nymi przez producenta.

8. Przechowywanie materiałów palnych

oraz stosowanie elementów wystro-
ju i wyposażenia wnętrz z materia-
łów palnych w odległości mniejszej
niż 0,5 m od: urządzeń i instalacji,
których powierzchnie zewnętrzne

mogą nagrzewać się do temperatu-
ry przekraczającej 373,15 K (100°C),
lub od linii kablowych o napięciu
powyżej 1 kV, przewodów uziemia-
jących oraz przewodów odprowa-
dzających instalacji piorunochronnej
oraz czynnych rozdzielnic prądu elek-
trycznego, przewodów elektrycznych
siłowych i gniazd wtykowych siłowych
o napięciu powyżej 400 V.

9. Stosowanie na osłony punktów

świetlnych materiałów palnych,
z wyjątkiem materiałów trudno
zapalnych i niezapalnych, jeżeli zo-
staną umieszczone w odległości co
najmniej 0,05 m od żarówki.

10. Instalowanie opraw oświetle-

niowych oraz osprzętu instala-
cji elektrycznych, jak wyłączniki,
przełączniki, gniazda wtyczkowe,
bezpośrednio na podłożu palnym,
jeżeli ich konstrukcja nie zabezpie-
cza podłoża przed zapaleniem.

11. Składowanie materiałów palnych

na drogach komunikacji ogólnej
służących ewakuacji lub umiesz-
czanie przedmiotów na tych dro-
gach w sposób zmniejszający ich
szerokość bądź wysokość poniżej
wymaganych wartości.

12. Składowanie materiałów palnych

na nieużytkowych poddaszach
oraz na drogach komunika-
cji ogólnej w piwnicach.

13. Zamykanie drzwi ewakuacyjnych

w sposób uniemożliwiający ich
natychmiastowe użycie.

14. Lokalizowanie elementów wystro-

ju wnętrz, instalacji i urządzeń
w sposób zmniejszający wymiary
drogi ewakuacyjnej poniżej war-
tości wymaganych w przepisach
techniczno-budowlanych.

15. Uniemożliwianie lub ogranicza-

nie dostępu do: gaśnic i urządzeń
przeciwpożarowych, przeciwwybu-
chowych urządzeń odciążających,
źródeł wody do celów przeciwpo-
żarowych, urządzeń uruchamiają-
cych instalacje gaśnicze i sterują-

cych takimi instalacjami oraz inny-
mi instalacjami wpływającymi na
stan bezpieczeństwa pożarowego
obiektu, wyjść ewakuacyjnych,
wyłączników i tablic rozdzielczych
prądu elektrycznego oraz kur-
ków głównych instalacji gazowej.

Właściciele, zarządcy lub użyt-

kownicy budynków oraz placów skła-
dowych i wiat, z wyjątkiem budyn-
ków mieszkalnych jednorodzinnych:
1. Utrzymują urządzenia przeciwpoża-

rowe i gaśnice w stanie pełnej spraw-
ności technicznej i funkcjonalnej.

2. Wyposażają obiekty, zgodnie z wy-

maganiami przepisów techniczno-
-budowlanych, w przeciwpożaro-
we wyłączniki prądu.

3. Umieszczają w widocznych miej-

scach instrukcje postępowania na
wypadek pożaru wraz z wykazem
telefonów alarmowych.

4. Oznakują znakami zgodnymi z Pol-

skimi Normami:
– drogi ewakuacyjne oraz po-

mieszczenia, w których w myśl
przepisów techniczno-budow-
lanych wymagane są co naj-
mniej dwa wyjścia ewakuacyjne,
w sposób zapewniający dostar-
czenie informacji niezbędnych
do ewakuacji;

– miejsca usytuowania urządzeń

przeciwpożarowych i gaśnic;

– miejsca usytuowania elemen-

tów sterujących urządzenia-
mi przeciwpożarowymi;

– miejsca usytuowania przeciwpo-

żarowych wyłączników prądu,
kurków głównych instalacji ga-
zowej oraz materiałów niebez-
piecznych pożarowo;

– pomieszczenia, w których wy-

stępują materiały niebezpieczne
pożarowo;

– miejsca zbiórki do ewakuacji,

miejsca lokalizacji kluczy do
wyjść ewakuacyjnych.

Składowanie materiałów palnych

pod ścianami obiektu (związanych

www.wakcji.elamed.pl

6

w akcji

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008

z jego funkcją), z wyjątkiem materia-
łów niebezpiecznych pożarowo, jest do-
puszczalne pod warunkiem: nieprzekro-
czenia maksymalnej powierzchni strefy
pożarowej, określonej dla tego obiektu,
zachowania dostępu do obiektu na wy-
padek działań ratowniczych i nienaru-
szenia minimalnej odległości od obiek-
tów sąsiednich, wymaganej z uwagi na
bezpieczeństwo pożarowe.

Właściciele lub zarządcy terenów

utrzymują znajdujące się na nich dro-
gi pożarowe w stanie umożliwiającym
wykorzystanie ich przez pojazdy jedno-
stek ochrony przeciwpożarowej, zgod-
nie z warunkami określonymi w przepi-
sach dotyczących przeciwpożarowe-
go zaopatrzenia w wodę oraz dróg
pożarowych.

Właściciele, zarządcy lub użytkow-

nicy obiektów bądź ich części stano-
wiących odrębne strefy pożarowe,
przeznaczonych do wykonywania
funkcji użyteczności publicznej, za-
mieszkania zbiorowego, produkcyj-
nych, magazynowych oraz inwentar-
skich, opracowują instrukcje bezpie-
czeństwa pożarowego zawierające:
1. Warunki ochrony przeciwpożarowej

wynikające z przeznaczenia obiektu,
sposobu użytkowania, prowadzone-

go procesu technologicznego i jego
warunków technicznych, w tym za-
grożenia wybuchem.

2. Sposoby poddawania przeglądom

technicznym i czynnościom konser-
wacyjnym stosowanych w obiek-
cie urządzeń przeciwpożarowych
i gaśnic.

3. Sposoby postępowania na wypa-

dek pożaru i innego zagrożenia.

4. Sposoby wykonywania prac nie-

bezpiecznych pod względem po-
żarowym, jeżeli takie prace są
przewidywane.

5. Sposoby sprawdzania organiza-

cji i warunków ewakuacji ludzi.

6. Sposoby zaznajamiania użytkow-

ników obiektu z treścią przedmio-
towej instrukcji oraz z przepisa-
mi przeciwpożarowymi.

Zagrożenie pożarowe

Zagrożenie pożarowe jest to określone
prawdopodobieństwo powstania i roz-
przestrzeniania się pożaru. Stopień
tego zagrożenia jest różny w zależno-
ści od udziału czynników prowadzących
do powstania pożaru, decydujących
o jego przebiegu i o intensywności zja-
wisk towarzyszących. W praktyce dla
uproszczenia oceny stopnia zagrożenia

pożarowego i związanego z tym zagro-
żenia ludzi ustalono przy pomocy odpo-
wiednich przepisów techniczno-budow-
lanych (4) oraz przeciwpożarowych (5)
zasady klasyfi kacji budynków oraz czę-
ści budynków stanowiących odrębne
strefy pożarowe, pomieszczeń, urzą-
dzeń technologicznych i składowisk, po-
przez określenie m.in.: odpowiedniej ka-
tegorii zagrożenia ludzi, odpowiedniej
klasy odporności pożarowej budynku,
wartości gęstości obciążenia ogniowe-
go, możliwości wystąpienia zagrożenia
wybuchem.

Szczegółowe ustalenie czynników

i stopnia zagrożenia pożarowego jest
punktem wyjścia przy ustalaniu wy-
magań dotyczących sposobu i zakresu
zabezpieczeń. Jest także jednym z naj-
istotniejszych zagadnień związanych
z prawidłowym zaprojektowaniem,
wykonaniem i eksploatacją obiektów
oraz warunkuje odpowiedni dobór
urządzeń i instalacji zarówno użytko-
wych, jak i przeciwpożarowych.

Zagrożenie pożarowe jest determi-

nowane nie tylko parametrami fi zyko-
chemicznymi substancji stosowanych
w procesach technologicznych, ale
także stanem technicznym maszyn,
urządzeń i instalacji, sposobem skła-

Pracodawca rozpoczyna ocenę bezpieczeństwa pożarowego w miejscu pracy

Pracodawca wyznacza osobę do przeprowadzenia oceny ryzyka pożarowego

Osoba ta planuje i przygotowuje się do przeprowadzenia oceny

Krok 1

Identyfi kacja zagrożenia pożarowego

– źródła zapłonu

– źródła materiałów palnych

Krok 2

Identyfi kacja ludzi narażonych na ryzyko w przypadku pożaru

Krok 3

Oszacowanie ryzyka, podjęcie działań zmierzających do usunięcia lub zmniejszenia zagrożeń pożarowych

Czy istniejące środki bezpieczeństwa pożarowego są wystarczające?

– kontrola źródeł zapłonu/materiałów palnych

– wykrycie pożaru/ostrzeganie o pożarze

– warunki ewakuacji

– możliwości gaszenia pożaru

– przeglądy i konserwacja urządzeń przeciwpożarowych

Czy wymagane jest wprowadzenie poprawy tych środków?

Krok 4

Zapisanie wniosków – ustaleń

Przygotowanie planu postępowania w przypadku zagrożenia. Informowanie, instruowanie i szkolenie pracowników

Krok 5

Poddawanie oceny ryzyka stałej kontroli i weryfi kacji

Powtórzenie oceny w przypadku wprowadzenia istotnych zmian

Schemat 1. Metoda 5 kroków służąca ocenie ryzyka pożarowego (na przykładzie pomieszczeń biurowych i sklepów)

[e-mail]

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008 w akcji

7

dowania materiałów palnych, rodza-
jem użytych materiałów do wystroju
wnętrz, klasą odporności ogniowej ele-
mentów konstrukcyjnych oraz – w sfe-
rze organizacyjnej – prawidłowym
określeniem, realizowaniem i egze-
kwowaniem obowiązków w zakresie
zapobiegania pożarom na wszystkich
stanowiskach pracy.

Ocena ryzyka pożarowego

Ocena ryzyka pożarowego jest zor-
ganizowanym i metodycznym spoj-
rzeniem na nasze miejsce pracy (np.
w biurze, w sklepie) i wykonywane
tam czynności, a także na prawdopo-
dobieństwo, że pożar może powstać
i powodować zagrożenie zarówno
dla osób znajdujących się wewnątrz,
jak i w pobliżu budynku. Celem oceny
ryzyka pożarowego jest:
– identyfi kacja zagrożeń w miejscu

pracy i zmniejszenie ryzyka wy-
stąpienia zagrożeń powodujących
szkody do tak niskiego poziomu,
jak jest to racjonalnie możliwe do
zrealizowania;

– podjęcie decyzji, jakie środki bez-

pieczeństwa pożarowego i polity-
ki zarządzania są niezbędne do za-
pewnienia bezpieczeństwa ludziom
w budynku, gdy powstanie pożar;

– każda ocena ryzyka pożarowego

powinna wykazywać, że tak dalece
jak jest to uzasadnione, brane są
pod uwagę potrzeby osób niepeł-
nosprawnych.
Ocena ryzyka pożarowego w bu-

dynkach użyteczności publicznej nie
należy do stosunkowo skomplikowa-
nych i może być w wielu przypadkach
wykonana przez osoby zajmujące się
ochroną przeciwpożarową w obiek-
cie. Schemat 1 przedstawia przykła-
dową (dla pomieszczeń biurowych
i sklepów) metodę oceny ryzyka po-
żarowego – tzw. metodę 5 kroków,
która składa się z dwóch etapów:
– identyfi kacji źródeł zagrożeń po-

żarowych, czyli ustalenia wystę-

powania materiałów pożarowo
niebezpiecznych, źródeł ciepła
(zapłonu) oraz niekorzystnych cech
konstrukcyjnych budynku, które
mogą przyczynić się do rozprze-
strzenienia się pożaru;

– oceny ryzyka pożarowego, a tak-

że oceny skutków pożaru dla lu-
dzi i mienia.

Krok 1 – identyfi kacja

zagrożeń pożarowych

Aby mógł powstać pożar, czyli niekon-
trolowany proces spalania się czego-
kolwiek, będący procesem fi zykoche-
micznym polegającym na intensywnej
reakcji egzotermicznej łączenia się
materiału palnego z tlenem znajdu-
jącym się w powietrzu, konieczne jest
występowanie w tym samym czasie
trzech czynników: tlenu (substan-
cji utleniającej), materiału palnego
oraz źródła zapłonu (bodźca termicz-
nego). Jest to powszechnie znany tzw.
trójkąt spalania (rys. 1, s. 8).

Zjawisku pożaru towarzyszą wzrost

temperatury, wydzielanie się cie-
pła oraz gazowe produkty spalania
(dym). W przypadku szybkiego rozwo-
ju pożaru może nastąpić jego rozprze-
strzenianie się z jednego materiału
palnego na drugi, a gwałtowny przy-
rost ciepła może w konsekwencji do-
prowadzić do samozapłonu innych
materiałów palnych.

Rozpoczynając identyfi kację źródeł

zagrożeń pożarowych w obiekcie (za-
kładzie pracy), należy przede wszyst-
kim ustalić: przeznaczenie i sposób
użytkowania budynku, w tym rodzaj
wykonywanej pracy; rodzaj i ilość ma-
teriałów wykorzystywanych w bieżą-
cej działalności lub magazynowanych
w budynku; rodzaj stosowanego sprzę-
tu lub urządzeń, elementy wyposaże-
nia wnętrza; liczbę ludzi, którzy mogą
przebywać w całym lub w części bu-
dynku w rozbiciu na stały personel,
osoby wizytujące, klientów oraz ich
zdolność do podejmowania działań

ratowniczo-gaśniczych czy reakcję na
ewentualne zagrożenie.
Identyfi kacja źródeł zapłonu
W zasadzie w każdym miejscu pracy
występują potencjalne źródła zapło-
nu, wśród nich takie, które nie są ko-
niecznie związane z otwartym płomie-
niem. Przy ustalaniu potencjalnego
źródła zapłonu często nie bierze się
pod uwagę świecącej żarówki, pra-
wie zawsze występującej w naszym
otoczeniu. Wartości temperatur mie-
rzonych w różnych punktach żarów-
ki w zależności od jej mocy wahają
się w przedziale od 64ºC do 280ºC.
W takich przypadkach najczęstszą
przyczyną pożarów jest niezachowa-
nie odległości (co najmniej 5 cm) przy
stosowaniu osłon punktów świetlnych
wykonanych z materiałów palnych lub
bezpośredni kontakt z materiałem
palnym, np. przewrócenie się lamp-
ki oświetleniowej na ryzę papieru.

Identyfi kacja potencjalnych źródeł

zapłonu (rys. 2, s. 8) w miejscu pracy
(np. w biurze czy sklepie) polega na
zlokalizowaniu wszystkich możliwych
źródeł ciepła, które mogą stać się na
tyle gorące lub wydzielić taką ilość cie-
pła, że spowodują zapalenie się mate-
riałów palnych znajdujących się w miej-
scu pracy. Zaliczyć do nich można: tzw.
niezbędnik palacza (papierosy, zapał-
ki lub zapalniczka), otwarty płomień np.
świeczki lub lamp zasilanych paliwem
ciekłym lub gazowym, elektryczne urzą-
dzenia grzewcze (stałe lub przenośne),
urządzenia zasilane paliwem gazowym
lub olejowym, elektryczność statyczną
spowodowaną zjawiskiem elektryzo-
wania się różnych materiałów, iskry
mechaniczne występujące podczas
wykonywania takich prac, jak spawa-
nie, cięcie lub szlifowanie, rozgrzane
lub rozżarzone powierzchnie urządzeń
mechanicznych, bojlery, podgrzewacze
wody, silniki elektryczne, wadliwą lub
uszkodzoną instalację, a także sprzęt
elektryczny, sprzęt kuchenny (frytkowni-
ce, opiekacze lub patelnie itp). Ponadto

www.wakcji.elamed.pl

8

w akcji

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008

w końcowym etapie identyfi kacji źró-
deł zapłonu należy również rozważyć
możliwość podpalenia.

Najniebezpieczniejsze z punktu wi-

dzenia bezpieczeństwa pożarowego
są przyrosty temperatury większe od
dopuszczalnych wartości granicznych,
które mogą zostać przekroczone przy
zastosowaniu określonych materia-
łów i w określonym środowisku. Jedną
z najczęstszych przyczyn pożarów wy-
wołanych przez instalacje i urządzenia
elektryczne (fot. 1, 2) jest gwałtowne
pogorszenie się warunków odprowa-
dzania ciepła lub jego nadmierne wy-
dzielanie się. Taka sytuacja może spo-
wodować duże przyrosty temperatur
zarówno samych elementów urządzeń
i instalacji, jak również materiałów sty-
kających się z nimi lub znajdujących się
w ich sąsiedztwie.

Do najczęstszych przyczyn nadmier-

nego przyrostu temperatury mogącego
wywołać pożar można zaliczyć: bezpo-

średnie zainstalowanie urządzeń na
ścianach lub zbyt blisko ścian z mate-
riałów łatwopalnych, niezachowanie
wymaganych odległości od materia-
łów łatwopalnych i elementów wystro-
ju wnętrz, uszkodzenie izolacji prze-
wodów spowodowane długotrwałym
przepływem prądów upływowych
o znacznych wartościach, które mogą
doprowadzić do zapalenia się izola-
cji, zatkanie otworów wentylacyjnych
urządzeń, nadmierne nagromadzenie
pyłów i zanieczyszczeń na powierzch-
niach urządzeń i instalacji, uszkodzenie
układów wymuszających obieg czyn-
nika chłodzącego, nadmierną liczbę
przyłączonych odbiorników energii elek-
trycznej, zły stan zestyków rozłącznych
i nierozłącznych instalacji i urządzeń.
Identyfi kacja materiałów palnych
Podczas identyfi kacji materiałów pal-
nych należy przede wszystkim zwrócić
uwagę na ilość i rodzaj oraz warun-
ki stosowania materiałów niebez-

piecznych pożarowo. Do takich ma-
teriałów w rozumieniu cytowanych
wcześniej przepisów przeciwpożaro-
wych zalicza się: gazy palne, ciecze
palne o temperaturze zapłonu poniżej
328,15 K (55°C), materiały wytwarza-
jące w zetknięciu z wodą gazy palne,
materiały zapalające się samorzutnie
na powietrzu, materiały wybuchowe
i pirotechniczne, materiały ulegające
samorzutnemu rozkładowi lub poli-
meryzacji, materiały mające skłon-
ności do samozapalenia. Takimi ma-
teriałami mogą być farby i lakiery,
palne rozpuszczalniki, rozpuszczalni-
ki adhezyjne, butle z gazami palnymi,
palne materiały uszczelniające, takie
jak: pianki, tworzywa sztuczne, sub-
stancje chemiczne.

Oprócz ww. materiałów niebezpiecz-

nych pożarowo również inne materiały
palne występujące w miejscu pracy
mogą być źródłem powstania pożaru.
Wśród nich można wyróżnić: drewno,

Fot. 1, 2. Potencjalne źródła zagrożenia
pożarowego od urządzeń elektrycznych

Lista kontrolna

Czy zidentyfi kowałeś wszystkie potencjalne źródła zapłonu?

Czy zidentyfi kowałeś wszystkie potencjalne źródła materiałów palnych?

Czy zidentyfi kowałeś wszystkie potencjalne źródła tlenu?

Czy zanotowałeś swoje wnioski?

Tabela 1. Lista kontrolna służąca identyfi kacji źródeł tlenu podtrzymującego proces spalania

Rys. 1. Trójkąt spalania

Rys. 2. Potencjalne źródła zapłonu

Materiał palny

– gazy palne

– ciecze palne

– ciała stałe palne

Tlen

Zawsze obecny

w powietrzu

(dodatkowym

źródłem mogą

być substancje

utleniające)

Źródło zapłonu

– rozgrzane

powierzchnie

– urządzenie

elektryczne

– elektryczność

statyczna

– palący się

papieros/otwarty

ogień

Otwarty

ogień

Rozgrzane

powierzchnie

Iskry

elektryczne

Iskry

mechaniczne

fot. P

. Królik

o

w

ski

[e-mail]

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008 w akcji

9

papier, karton, tworzywa sztuczne,
z których wykonane są np. materiały re-
klamowe i dekoracyjne, opakowania to-
warów, elementy wykończenia wnętrz,
meble itp. oraz powstałe w wyniku
obróbki i wykorzystania tych materia-
łów wszelkiego rodzaju odpady.

Należy pamiętać o wymaganiach

przeciwpożarowych dla elemen-
tów wykończenia wnętrz i wyposaże-
nia stałego, jakie stawiają przepisy
techniczno-budowlane, w szczegól-
ności dla okładzin sufitów i sufi-
tów podwieszanych oraz materia-
łów i wyrobów budowlanych stosowa-
nych na drogach ewakuacyjnych.
Identyfi kacja źródeł tlenu
Głównym źródłem tlenu podtrzymujące-
go proces spalania jest otaczające nas
powietrze. W budynkach dostarczane
jest ono poprzez systemy wentylacji.
Generalnie systemy wentylacji dzie-
li się na dwie kategorie: wentylację na-
turalną (przepływ powietrza następuje
przez drzwi, okna i inne otwory) lub
wentylację mechaniczną, w tym klima-
tyzacyjną. W wielu budynkach stosuje
się kombinację tych dwóch systemów.

Dodatkowym źródłem tlenu mogą

stać się materiały stosowane lub ma-
gazynowane w budynkach, niektóre
substancje chemiczne (materiały utle-
niające), które mogą dostarczać do-
datkowe ilości tlenu podczas pożaru
i w ten sposób podtrzymywać proces
spalania, jak również sam tlen dostar-
czany z butli lub instalacji tlenowej
stosowany np. w procesie gazowego
cięcia lub spawania (tabela 1).

Krok 2 – identyfi kacja

ludzi narażonych

na ryzyko w czasie pożaru

Dokonując identyfi kacji ludzi narażo-
nych na ryzyko podczas pożaru w bu-
dynku (tabela 2, s. 11), należy wziąć
pod uwagę:
– stałych pracowników, którzy mogą

być zmęczeni lub znużeni monoto-
nią pracy,

– osoby wykonujące swoje zadania

jednoosobowo, w zamkniętych po-
mieszczeniach, z dala od źródeł za-
grożeń – np. personel sprzątający,

– pracowników fi rm zewnętrznych

wykonujących prace zlecone,
gdyż według statystyk to oni bar-
dzo często są sprawcami i jed-
nocześnie potencjalnymi ofi ara-
mi pożaru,

– nowych pracowników, którzy nie są

świadomi zagrożenia,

– gości spotykających się np. w sa-

lach konferencyjnych, a także klien-
tów sklepów,

– osoby niepełnosprawne, z osłabio-

nym wzrokiem, wadami słuchu,
kobiety w ciąży, osoby starsze, jak
również rodzice z dziećmi.
Na tym etapie niezbędne może

być sprawdzenie, czy pracownicy
posiadają kwalifi kacje niezbędne do
wykonywania ww. zadań.

Krok 3 – oszacowanie ryzyka,

działania zmierzające

do usunięcia lub zmniejszenia

zagrożeń pożarowych

Poprzednie dwie procedury (kro-
ki 1-2) pomogły zidentyfikować
potencjalne zagrożenia pożarowe
oraz osoby, które mogłyby być na-
rażone na ryzyko z powodu tych za-
grożeń. Kolejnym krokiem jest osza-
cowanie ryzyka i zadecydowanie, czy
zrobiono wystarczająco dużo, by je
ograniczyć, czy niezbędne jest podję-
cie dodatkowych działań, w których
należy wziąć pod uwagę:
– możliwość powstania pożaru

oraz możliwości ograniczenia źró-
deł zapłonu lub zmniejszenia ilo-
ści materiałów palnych;

– urządzenia przeciwpożarowe,

w które wyposażony jest budy-
nek – czy są one wystarczające
do zminimalizowania ryzyka i czy
zapewnią, że wszyscy zostaną
ostrzeżeni w przypadku powstania
pożaru;

– środki, jakich ludzie mogą użyć, by

uczynić ich ewakuację bezpieczną
(lub ugasić pożar, o ile nie będzie
to stanowiło zagrożenia dla ich
zdrowia i życia).

Oszacowanie ryzyka
powstania pożaru
Ryzyko powstania pożaru będzie
znikome, jeśli w biurze czy sklepie
będzie niewiele źródeł zapłonu, a ma-
teriały palne będą trzymane daleko
od nich.

Ogólnie przyjmuje się, że pożar

może powstać na skutek jednego
z trzech powodów:
– przypadkowo;
– przez nieodpowiednie postępowa-

nie lub zaniedbanie, np. z powodu
niewłaściwego użytkowania lub
braku przeglądów urządzeń elek-
trycznych będących na wyposa-
żeniu biura lub kiedy dopuścimy
do nagromadzenia się w pobli-
żu źródeł ciepła różnych odpad-
ków i śmieci;

– umyślnie.

W związku z powyższym należy kry-

tycznie spojrzeć na własny budynek
i jego otoczenie, by zidentyfi kować
wszelkie sytuacje, które mogą się wy-
darzyć, i wszelkie działania lub zanie-
dbania grożące powstaniem pożaru.
W szczególności należy zwrócić uwa-
gę na te przypadki, które mogą stać
się korzystne dla podpalacza.
Oszacowanie ryzyka, na które
mogą być narażeni ludzie
w przypadku powstania pożaru
Przy tego rodzaju ocenie ryzyka nie
można zakładać, że istnieje w budyn-
ku miejsce, w którym pożar na pewno
nie powstanie. Zawsze istnieje pewne
prawdopodobieństwo, że pożar może
powstać gdziekolwiek. Dlatego też oce-
niając ryzyko narażenia ludzi w przy-
padku powstania pożaru, trzeba
uwzględnić następujące sytuacje:
– pożar może powstać w dolnych

kondygnacjach budynku i ogra-
niczyć możliwość ucieczki jedyną

www.wakcji.elamed.pl

10

w akcji

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008

istniejącą drogą ewakuacyjną dla
ludzi z wyższych kondygnacji;

– pożar może rozwijać się w nie-

użytkowanych pomieszczeniach,
w których przez długi czas będzie
niezauważalny lub przez które lu-
dzie będą zmuszeni przejść w celu
ewakuacji,

– pożar lub dym (tabela 3, rys. 3)

mogą się rozprzestrzeniać w bu-
dynku przez źle zainstalowane, nie-
właściwie serwisowane lub uszko-
dzone szachty wentylacyjne, kanały
kablowe i inne przejścia instalacyjne
przez ściany i stropy, a także niewła-
ściwie zamontowane, uszkodzone
lub stale otwarte drzwi przeciw-
pożarowe lub klapy odcinające
w przewodach przechodzących
przez ściany oddzielenia przeciw-
pożarowego.

Usunięcie lub ograniczenie
zagrożeń mogących
spowodować pożar
Wymagane w tej fazie oceny ryzyka
usunięcie lub zmniejszenie zagro-
żeń może przynieść ogromne korzy-
ści w końcowym etapie tego procesu,
tworząc dużo bezpieczniejsze środo-
wisko pracy. Każde zagrożenie ziden-
tyfi kowane podczas kroku 1 powinno
być przeanalizowane pod kątem jego
usunięcia, zmniejszenia, zastąpienia,
zabezpieczenia itp.

Usunięcie lub ograniczenie źródeł

zapłonu może być realizowane przez:
zastąpienie urządzeń grzewczych
z otwartym płomieniem typowym
grzejnikiem konwektorowym lub
systemem centralnego ogrzewania,
wdrożenie polityki bezpiecznego
palenia papierosów, tj. wyznacze-
nie odpowiednich miejsc do tego
celu i wprowadzenie zakazu palenia
tytoniu gdziekolwiek indziej, zapew-
nienie, że wszystkie urządzenia elek-
tryczne i mechaniczne będą instalo-
wane, użytkowane, zabezpieczone
i okresowo przeglądane zgodnie
z zaleceniami producenta, podjęcie

wszelkich starań, aby uniknąć pod-
palenia.

Usunięcie lub ograniczenie ma-

teriałów palnych może być realizo-
wane przez:
– ograniczenie do minimum ilości

składowanych materiałów palnych,
cieczy i gazów w ogólnodostęp-
nych miejscach – magazynowanie
powinno odbywać się w specjalnie
przeznaczonych do tego celu po-
mieszczeniach, niedostępnych dla
osób postronnych (rys. 4-5);

– zapewnienie prawidłowego maga-

zynowania poszczególnych mate-
riałów palnych i substancji nie-
bezpiecznych, w tym zachowania
wymaganych odległości pomiędzy
nimi oraz przestrzeganie zakazu
wspólnego składowania ciał sta-
łych, cieczy i gazów palnych;

– usunięcie okładzin podłóg, ścian

i sufi tów wykonanych z materia-
łów łatwopalnych w celu ograni-
czenia szybkości rozprzestrzenia-
nia się pożaru;

– wprowadzenie systemu kontroli nad

odpadami i śmieciami przez zagwa-
rantowanie, że nagromadzone ma-
teriały (zazwyczaj łatwopalne) będą
właściwie składowane i usuwane na
koniec każdego dnia pracy;

– stosowanie metalowych koszy na

śmieci np. w pomieszczeniach biu-
rowych, sklepowych (rys. 6);

– podjęcie wszelkich starań, aby

miejsca składowania materia-
łów palnych nie były narażone na
celowe podpalenia.
Usunięcie lub ograniczenie źródeł

tlenu może być realizowane przez: za-
mykanie po godzinach pracy wszyst-
kich drzwi, okien i innych otworów nie
wymaganych do wentylacji, wyłącza-
nie systemów wentylacji, które nie są
konieczne do funkcjonowania obiektu,
przestrzeganie zakazu magazynowa-
nia materiałów utleniających w pobli-
żu źródeł ciepła i materiałów palnych,
kontrolowanie użytkowania i maga-

zynowania butli z tlenem, właściwe
jej stosowanie, zabezpieczanie przed
wyciekiem i składowanie w wentylo-
wanych pomieszczeniach.
System wykrywania pożaru
i ostrzegania o zagrożeniu
System sygnalizacji pożarowej (tabe-
la 4, s. 13) służy do wczesnego au-
tomatycznego wykrywania i przeka-
zywania informacji o pożarze w celu
podjęcia odpowiednich działań, ta-
kich jak: ewakuacja ludzi i mienia,
przystąpienie do gaszenia pożaru
za pomocą gaśnic lub hydrantów we-
wnętrznych, powiadamianie straży
pożarnej (w przypadku braku mo-
nitoringu pożarowego), jak również
uruchomienia innych urządzeń tech-
nicznych zabezpieczenia przeciwpo-
żarowego. W skład takiego systemu
wchodzą: centrala sygnalizacji po-
żarowej, czujki pożarowe, przewo-
dy elektryczne, ręczne ostrzegacze
pożarowe, sygnalizatory alarmowe
oraz źródło zasilania awaryjnego,
czyli akumulator. Obowiązujące
obecnie przepisy przeciwpożarowe
określają zakres obligatoryjnego
stosowania tych urządzeń, przy czym
w najnowszej wersji przepisów wpro-
wadzono możliwość stosowania roz-
wiązań zamiennych.

Na świecie, ale równie często w Pol-

sce, stosowanie systemu sygnaliza-
cji pożarowej poza budynkami, w któ-
rych jest on wymagany obligatoryjnie,
jest stymulowane przez odpowied-
ni system ulg i zniżek ubezpieczenio-
wych. W takich przypadkach zarów-
no dla właściciela obiektu, jak i fi rmy
ubezpieczeniowej podstawową czyn-
nością poprzedzającą ustalenie wiel-
kości i rodzaju ubezpieczenia jest okre-
ślenie kategorii ryzyka pożarowego.
Wykonanie instalacji sygnalizacji po-
żarowej lub innych urządzeń prze-
ciwpożarowych redukuje ryzyko po-
żarowe i w konsekwencji przyczynia
się do zmniejszenia składek ubezpie-
czeniowych.

[e-mail]

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008 w akcji

11

Warunki ewakuacji
Z każdego miejsca w obiekcie prze-
znaczonego dla ludzi powinny być po-
prowadzone odpowiednie drogi ewa-
kuacji, zapewniające możliwość szyb-
kiego i bezpiecznego opuszczenia
strefy zagrożonej lub objętej pożarem,
dostosowane do liczby i sprawno-
ści osób przebywających w obiekcie
oraz jego funkcji, konstrukcji i wymia-
rów. Ponadto w obiekcie powinny być
zastosowane techniczne środki za-
bezpieczenia przeciwpożarowego
polegające na:
– zapewnieniu dostatecznej liczby

i szerokości wyjść ewakuacyjnych,

– zachowaniu dopuszczalnej długo-

ści, szerokości i wysokości przejść
oraz dojść ewakuacyjnych,

– zapewnieniu bezpiecznej pożaro-

wo obudowy i wydzieleń dróg ewa-
kuacyjnych oraz pomieszczeń,

– zabezpieczeniu przed zadymieniem

wymienionych w przepisach tech-

niczno-budowlanych dróg ewaku-
acyjnych, w tym na stosowaniu
urządzeń zapobiegających zady-
mieniu lub urządzeń i innych roz-
wiązań techniczno-budowlanych
zapewniających usuwanie dymu,

– zapewnieniu oświetlenia awaryj-

nego (bezpieczeństwa i ewaku-
acyjnego) oraz przeszkodowego
w obiektach, w których jest ono
niezbędne do ewakuacji ludzi,

– zapewnieniu możliwości wysyłania

sygnałów ostrzegawczych i komuni-
katów głosowych przez dźwiękowy
system ostrzegawczy w budynkach,
dla których jest on wymagany.
Czas ewakuacji z obiektu i pomiesz-

czeń zależy przede wszystkim od licz-
by przebywających w nich ludzi, ich
stanu sprawności, znajomości obiek-
tu, zachowania się w warunkach po-
żaru oraz reakcji na oznaki pożaru,
a ponadto od czasu wykrycia lub za-
uważenia pożaru, czasu alarmowania

użytkowników budynku oraz czasu
rozpoczęcia właściwej ewakuacji.

Istotne jest to, że drogi ewakuacyjne

oraz wyjścia ewakuacyjne muszą być
utrzymywane i zarządzane w taki spo-
sób, aby w każdym momencie były
dostępne dla użytkowników budynku
i aby istniała możliwość skorzysta-
nia z tych dróg i wyjść w przypadku
ewakuacji. W związku z tym trzeba
zwracać szczególną uwagę, aby na
korytarzach i klatkach schodowych
nie składowano materiałów, które
mogłyby przyczynić się do powstania
pożaru oraz utrudnić lub zablokować
możliwość opuszczenia budynku
i dotarcie do bezpiecznego miejsca
(fot. 3-4, tabela 5).
Oświetlenie awaryjne
i oznakowanie ewakuacyjne
Celem oświetlenia awaryjnego jest
zapewnienie bezpiecznego wyjścia
z miejsca pobytu podczas zaniku
normalnego zasilania. Oświetlenie

Lista kontrolna

Czy zidentyfi kowałeś osoby narażone na ryzyko w czasie pożaru?

Czy zidentyfi kowałeś, dlaczego te osoby są narażone na ryzyko w czasie pożaru?

Tabela 2. Przy identyfi kacji ludzi narażonych na ryzyko w czasie pożaru warto zadać sobie powyższe pytania

Rys. 3. Rozprzestrzenianie
się dymu w budynku

Lista kontrolna

Czy budynek, szczególnie wielokondygnacyjny, jest tak zaprojektowany, że w przypadku pożaru ciepło i dym będą w sposób

niekontrolowany rozprzestrzeniać się do takiego stopnia, że ludzie nie będą w stanie bezpiecznie skorzystać z dróg

ewakuacyjnych?

Czy otwory i szczeliny w ścianach i stropach są odpowiednio uszczelnione, w szczególności w miejscach przechodzenia

przez ściany i stropy oddzielenia przeciwpożarowego kanałów wentylacyjnych i kablowych?

Tabela 3. W próbach oszacowania ryzyka powstałego w następstwie aktualnego pożaru pomocna jest powyższa lista kontrolna

Rys. 4, 5. Składowanie sub-
stancji palnych w ogniood-
pornych szafach

Rys. 6. Na odpadki warto
stosować metalowe pojem-
niki z pokrywą

Fot. 3, 4. Przykłady blokowa-
nia korytarza i dostępu do
wyjścia ewakuacyjnego

fot. P

. Królik

o

w

ski

www.wakcji.elamed.pl

12

w akcji

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008

dróg ewakuacyjnych ma umożliwić
bezpieczne wyjścia z miejsc, w któ-
rych przebywają ludzie, przez stwo-
rzenie warunków ułatwiających iden-
tyfi kację i użycie dróg ewakuacyjnych
oraz łatwe zlokalizowanie i użycie
podręcznego sprzętu gaśniczego i in-
nych urządzeń przeciwpożarowych
(fot. 5-6; tabela 6).

Oświetlenie ewakuacyjne należy

stosować:
– w pomieszczeniach widowni kin,

teatrów i fi lharmonii oraz innych
sal widowiskowych, audytoriów,
sal konferencyjnych, lokali rozryw-
kowych oraz sal sportowych prze-
znaczonych dla ponad 200 osób,
wystawowych w muzeach, o po-
wierzchni ponad 1000 m

2

w ga-

rażach oświetlonych wyłącznie
światłem sztucznym, o powierzch-
ni ponad 2000 m

2

w budynkach

użyteczności publicznej i zamiesz-
kania zbiorowego;

– na drogach ewakuacyjnych z po-

mieszczeń wymienionych powyżej,
oświetlonych wyłącznie światłem
sztucznym, w szpitalach i innych
budynkach przeznaczonych przede
wszystkim do pobytu ludzi o ogra-
niczonej zdolności poruszania się,
w wysokich i wysokościowych bu-
dynkach użyteczności publicznej
i zamieszkania zbiorowego.

Możliwości ugaszenia pożaru przez
użytkowników budynku – gaśnice
i hydranty wewnętrzne
Podręczny sprzęt gaśniczy lub hy-
dranty wewnętrzne użyte we właści-
wy sposób we wstępnej fazie pożaru
mogą przyczynić się do ogranicze-
nia rozwoju pożaru lub ugasić go
całkowicie, jak również znacząco
zredukować ryzyko zagrożenia lu-
dzi znajdujących się w budynku. Przy-
kładowo natychmiastowe użycie ga-
śnicy w przypadku pożaru kosza na
śmieci w pomieszczeniu biurowym
zapobiegnie jego rozprzestrzenianiu
się poza pomieszczenie.

Obiekty powinny być wyposażone

w gaśnice przenośne spełniające wy-
magania polskich norm, będących
odpowiednikami norm europejskich
(EN) dotyczących gaśnic, lub w gaśni-
ce przewoźne. Rodzaj gaśnic powinien
być dostosowany do gaszenia tych
grup pożarów określonych w polskich
normach dotyczących podziału poża-
rów, które mogą wystąpić w obiekcie.

Jedna jednostka masy środka ga-

śniczego 2 kg (lub 3 dm

3

) zawartego

w gaśnicach powinna przypadać:
1. Na każde 100 m

2

powierzch-

ni strefy pożarowej w budynku,
niechronionej stałym urządzeniem
gaśniczym, zakwalifi kowanej do
kategorii zagrożenia ludzi: ZL I,
ZL II, ZL III lub ZL V, produkcyjnej
i magazynowej o gęstości obciąże-
nia ogniowego ponad 500 MJ/m

2

,

zawierającej pomieszczenie zagro-
żone wybuchem.

2. Na każde 300 m

2

powierzchni strefy

pożarowej nie wymienionej powyżej,
z wyjątkiem zakwalifi kowanej do ka-
tegorii zagrożenia ludzi ZL IV.
Zgodnie z normą PN-EN 2 – Po-

dział pożarów – pożary w zależno-
ści od rodzaju palącego się materiału
dzielimy na następujące grupy:
– pożary materiałów stałych, zwykle

pochodzenia organicznego, których
normalne spalanie zachodzi z two-
rzeniem żarzących się węgli,

– pożary cieczy i materiałów stałych

topiących się,

– pożary gazów,
– pożary metali,
– pożary tłuszczów i olejów w urzą-

dzeniach kuchennych.
Przy rozmieszczeniu gaśnic (fot. 7-9;

tabela 7) obowiązują następujące za-
sady:
– sprzęt należy umieszczać w miej-

scach łatwo dostępnych i widocz-
nych, przy wejściach i klatkach
schodowych, przy przejściach
i korytarzach, przy wyjściach na
zewnątrz pomieszczeń;

– oznakowanie miejsc usytuowania

sprzętu ma być zgodne z polski-
mi normami PN-92/N-01256/01
i PN-92/N-01256/02;

– do sprzętu należy zapewnić dostęp

o szerokości co najmniej 1 m;

– sprzęt należy umieszczać w miej-

scach nienarażonych na uszkodze-
nia mechaniczne oraz działania
źródeł ciepła (jak piece, grzejniki);

– należy zapewnić odległość dojścia

do sprzętu nie większą niż 30 m.
Każda gaśnica powinna posiadać

nalepkę znamionową z informacją
o zastosowanym środku gaśniczym,
producencie i konserwatorze, nu-
merze certyfikatu, zgodnie z któ-
rym została wyprodukowana, roku
produkcji, sposobie użycia, okresie
gwarancji oraz terminie następne-
go badania.

Instalację wodociągową przeciw-

pożarową w budynku może stano-
wić: hydrant wewnętrzny z wężem
półsztywnym, zwany hydrantem 25
(fot. 10), hydrant wewnętrzny z wę-
żem płasko składanym, zwany hy-
drantem 52 (fot. 11), zawór hydran-
towy, zwany zaworem 52, umiesz-
czony na pionie nawodnionym w bu-
dynkach wysokich i wysokościowych,
bez wyposażenia w wąż pożarniczy.

Urządzenia te powinny być umiesz-

czane przy drogach komunikacji ogól-
nej, a w szczególności:
– przy wejściach do budynku i klatek

schodowych na każdej kondygna-
cji budynku, przy czym w budyn-
kach wysokich i wysokościowych
zaleca się lokalizację zaworów hy-
drantowych w przedsionkach prze-
ciwpożarowych, a dopuszcza się
na klatkach schodowych;

– w przejściach i na korytarzach,

w tym w holach i na korytarzach
poszczególnych kondygnacji budyn-
ków wysokich i wysokościowych;

– przy wejściach na poddasza;
– przy wyjściach na przestrzeń

otwartą lub przy wyjściach ewaku-

[e-mail]

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008 w akcji

13

Lista kontrolna

Czy istniejąca liczba dróg i wyjść ewakuacyjnych jest odpowiednia do liczby osób przebywających w budynku, włączając w to

osoby niepełnosprawne?

Czy wyjścia ewakuacyjne znajdują się w odpowiednim miejscu, a drogi ewakuacyjne prowadzą bezpośrednio do wyjść

w bezpieczne miejsce?

Czy w przypadku pożaru istnieje groźba odcięcia wszystkich dostępnych wyjść ewakuacyjnych, czy będzie zapewniona

alternatywna droga ewakuacyjna umożliwiająca bezpieczne wyjście z każdego miejsca w budynku?

Czy drogi i wyjścia ewakuacyjne z budynku są utrzymywane przez cały czas we właściwym stanie (nie są blokowane

przez składowane przedmioty)?

Czy drzwi ewakuacyjne otwierają się zgodnie z kierunkiem ewakuacji i czy istnieje możliwość ich natychmiastowego i łatwego

otwarcia?

Czy wszyscy użytkownicy budynku są w stanie bezpiecznie skorzystać z dostępnych dróg i wyjść ewakuacyjnych?

Czy wszyscy użytkownicy budynku są w stanie ewakuować się do bezpiecznego miejsca w odpowiednim czasie?

Tabela 5. By stworzyć odpowiednie warunki ewakuacji, trzeba odpowiedzieć sobie na pytania zawarte w tabeli

Lista kontrolna

Czy istniejący system zapewnia, że pożar zostanie wystarczająco szybko wykryty, aby można było w porę zaalarmować

wszystkich o konieczności ewakuacji w bezpieczne miejsce?

Czy komunikat o zagrożeniu jest wyraźnie słyszalny i rozumiany przez każdą osobę w budynku, gdy jest podawany z jednego miejsca?

Czy instalacja wykrywania i ostrzegania o pożarze posiada dodatkowe awaryjne źródło zasilania?

Czy pracownicy zostali przeszkoleni w zakresie działania tych systemów i sposobów reagowania w przypadku ich zadziałania?
Czy istnieje instrukcja działania systemu ostrzegania i zachowania się po usłyszeniu komunikatu przeznaczona dla pracowników?

Tabela 4. Lista kontrolna dla systemu wykrywania pożaru i ostrzegania o zagrożeniu

Lista kontrolna

Czy gaśnice, w które został wyposażony budynek, są dostosowane do gaszenia tych grup pożarów, które mogą w nim wystąpić?

Czy budynek został wyposażony w odpowiednią liczbę gaśnic?

Czy gaśnice zostały właściwie rozmieszczone w budynku i czy zapewniony jest do nich odpowiedni dostęp?

Czy miejsca usytuowania gaśnic są widoczne, czy wymagają odpowiedniego oznakowania?

Tabela 7. Budynek powinien być wyposażony w odpowiednią liczbę prawidłowo rozlokowanych, dostosowanych do zagrożenia poża-
rowego gaśnic

Lista kontrolna

Czy regularnie kontrolujesz i sprawdzasz stan drzwi przeciwpożarowych oraz stan oświetlenia i oznakowania ewakuacyjnego?

Czy regularnie dokonujesz okresowych przeglądów i konserwacji gaśnic?

Czy regularnie dokonujesz okresowych przeglądów urządzeń przeciwpożarowych, w szczególności systemu

sygnalizacji pożarowej?

Czy osoby dokonujące tych przeglądów posiadają odpowiednie uprawnienia?

Tabela 8. Nie wystarczy mieć urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice – trzeba je jeszcze regularnie sprawdzać i konserwować

Fot. 5, 6. Typowe oprawy
oświetlenia awaryjnego i ewa-
kuacyjnego

Lista kontrolna

Czy budynek jest użytkowany w późnych godzinach wieczornych?

Czy natężenie oświetlenia jest wystarczające zarówno w trybie podstawowym, jak i awaryjnym, aby można było bezpiecznie

się ewakuować?

Tabela 6. Lista kontrolna przydatna dla awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego

Fot. 7-9. Gaśnice (od lewej): pianowa,
proszkowa i śniegowa

Fot. 10. Hydrant we-
wnętrzny 25 z wężem
półsztywnym

Fot. 11. Hydrant we-
wnętrzny 52 z wężem
płasko składanym

fot. P

. Królik

o

w

ski

www.wakcji.elamed.pl

14

w akcji

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008

acyjnych z pomieszczeń produkcyj-
nych i magazynowych, w szczegól-
ności zagrożonych wybuchem.
Szczegółowe wymagania odnośnie

instalacji wodociągowej przeciwpo-
żarowej określa Rozporządzenie Mi-
nistra Spraw Wewnętrznych i Admi-
nistracji z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożaro-
wej budynków, innych obiektów bu-
dowlanych i terenów (Dz.U. nr 80,
poz. 563).
Przeglądy i konserwacja urządzeń
przeciwpożarowych i gaśnic
Urządzenia przeciwpożarowe w obiek-
cie powinny być wykonane zgodnie
z projektem uzgodnionym pod wzglę-
dem ochrony przeciwpożarowej
przez rzeczoznawcę do spraw za-
bezpieczeń przeciwpożarowych,
a warunkiem dopuszczenia do ich
użytkowania jest przeprowadzenie
odpowiednich dla danego urządze-
nia prób i badań, potwierdzających
prawidłowość ich działania. Urzą-
dzenia przeciwpożarowe i gaśnice
powinny być poddawane przeglą-
dom technicznym i czynnościom
konserwacyjnym zgodnie z zasada-
mi określonymi w polskich normach
dotyczących urządzeń przeciwpo-
żarowych i gaśnic, w załączonej
dokumentacji techniczno-ruchowej
oraz instrukcjach obsługi.

Przeglądy techniczne i czynno-

ści konserwacyjne, o których mowa
wyżej, powinny być przeprowadzane
okresowo i w sposób zgodny z in-
strukcją ustaloną przez producenta,
nie rzadziej jednak niż raz w roku.
Węże stanowiące wyposażenie hy-
drantów wewnętrznych powinny być
raz na pięć lat poddawane próbie ci-
śnieniowej na maksymalne ciśnienie
robocze, zgodnie z polską normą do-
tyczącą konserwacji hydrantów we-
wnętrznych.

Stan obiektu, który spełnia wyma-

gania ochrony przeciwpożarowej,
oraz sprzęt, urządzenia pożarnicze,

ratownicze i gaśnicze zapewniające
skuteczną ochronę przeciwpożaro-
wą powinny być utrzymywane na
niezmienionym poziomie podczas
jego eksploatacji. Najogólniej jest to
realizowane poprzez utrzymywanie
i użytkowanie instalacji oraz urzą-
dzeń w sposób zgodny z warun-
kami technicznymi i wymagania-
mi ustalonymi przez producenta,
a w szczególności poddawanie ich
okresowym przeglądom i konserwa-
cji (tabela 8, s. 13).

Krok 4 – Wnioski – ustalenia.

Plan postępowania

w przypadku zagrożenia.

Informowanie, instruowanie

i szkolenie pracowników

Na tym etapie oceny ryzyka należy
zwrócić uwagę na kolejne ważne
elementy związane z zarządzaniem
bezpieczeństwem pożarowym w bu-
dynku. Szczególnie w dużych obiek-
tach, gdzie struktura organizacyjna
jest rozbudowana, konieczne może
być stworzenie pisemnych (formal-
nych) procedur postępowania i za-
rządzania, które następnie powinny
być wdrożone w budynku i powinny
funkcjonować w ramach całej struk-
tury organizacyjnej.

Pierwszym etapem powinno być

zapisanie wszystkich znaczących
wniosków, spostrzeżeń i ustaleń, ja-
kie miały miejsce w trakcie przepro-
wadzania oceny ryzyka pożarowe-
go. Zapisy mogą przyjmować formę
raportu lub protokołu i powinny za-
wierać szczegółowe opisy zagrożeń
pożarowych, szczegóły dotyczące
osób pracujących w najbardziej za-
grożonym obszarze, w tym stopień
ich przygotowania w zakresie zapo-
biegania pożarom i postępowania
na wypadek ich powstania (tabe-
la 9, s. 16).

Kolejnym etapem kroku 4 jest

wdrożenie odpowiednich procedur
w zakresie ustalenia sposobów po-

stępowania na wypadek pożaru lub
innego zagrożenia oraz zapoznanie
wszystkich pracowników z przepi-
sami przeciwpożarowymi podczas
szkoleń. Te procedury – dostosowane
do każdego budynku indywidualnie,
w zależności od jego rodzaju i prze-
znaczenia, liczby ludzi przebywają-
cych w budynku oraz rodzaju pracy,
czynności przez nich wykonywanych
– powinny znaleźć odzwierciedlenie
w Instrukcji bezpieczeństwa po-
żarowego. Dokument ten zgodnie
z paragrafem 6 ust. 1 cytowanego
wcześniej Rozporządzenia MSWiA
powinien zawierać:
– warunki ochrony przeciwpożarowej

wynikające z przeznaczenia obiek-
tu, sposobu użytkowania, prowa-
dzonego procesu technologiczne-
go i jego warunków technicznych,
w tym zagrożenia wybuchem;

– sposób poddawania przeglą-

dom technicznym i czynnościom
konserwacyjnym stosowanych
w obiekcie urządzeń przeciwpo-
żarowych i gaśnic;

– sposoby postępowania na wypa-

dek pożaru i innego zagrożenia;

– sposoby wykonywania prac niebez-

piecznych pod względem pożaro-
wym, jeżeli takie prace są przewi-
dywane;

– sposoby sprawdzania organiza-

cji i warunków ewakuacji ludzi;

– sposoby zaznajamiania użytkow-

ników obiektu z treścią przedmio-
towej instrukcji oraz z przepisa-
mi przeciwpożarowymi.
Instrukcja bezpieczeństwa poża-

rowego powinna być wprowadzona
do stosowania w formie zarządzenia
dyrektora (kierownika zakładu) itp.,
w którym zobowiązuje się wszystkich
pracowników (użytkowników) obiektu
do zapoznania się z instrukcją i prze-
strzegania jej ustaleń. Następnie
z instrukcji bezpieczeństwa sporzą-
dza się wyciąg ustaleń o nazwie „In-
strukcja postępowania na wypadek

[e-mail]

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008 w akcji

15

pożaru”. W praktyce instrukcje takie
przyjmują różne formy (opisowa, gra-
fi czna) oraz zawierają różne treści.
Niezależnie od formy i treści instruk-
cji ujęte w nich zasady postępowania
powinny być dostosowane do dane-
go obiektu i powinny uwzględniać:
środki i sposoby ogłaszania alar-
mów o niebezpieczeństwie, sposób
prowadzenia ewakuacji ludzi z bu-
dynku, sposób prowadzenia działań
ratowniczo-gaśniczych do czasu
przybycia straży pożarnej, wykaz te-
lefonów alarmowych oraz osób, któ-
re należy powiadomić w przypadku
powstania pożaru.

Z uwagi na konieczność podejmo-

wania szybkich i prawidłowych de-
cyzji instrukcje powinny być czytelne
i zrozumiałe dla wszystkich oraz po-
winny zawierać tylko najistotniejsze
informacje. W sytuacji powstania
pożaru nie ma czasu na czytanie
obszernych zasad postępowania.

Szczegóły działania w takich sytu-
acjach powinny być przedmiotem
częstych szkoleń, a zdobytą wiedzę
trzeba utrwalać podczas ćwiczeń
pożarowych w obiekcie.

W zakresie organizacyjnym na

właścicielu obiektu ciążą zadania
wynikające z paragrafu 13. ust. 1
przytoczonego wcześniej Rozporzą-
dzenia MSWiA, tj.:
– właściciel lub zarządca obiektu

zawierającego strefę pożarową
przeznaczoną dla ponad 50 osób
będących jej stałymi użytkow-
nikami, niezakwalifikowaną do
kategorii zagrożenia ludzi ZL IV,
powinien co najmniej raz na dwa
lata przeprowadzać kontrolę orga-
nizacji oraz warunków ewakuacji;

– właściciel lub zarządca obiektu

powinien powiadomić właściwego
miejscowo komendanta powia-
towego (miejskiego) Państwowej
Straży Pożarnej o terminie prze-

prowadzenia działań, o których
mowa powyżej, nie później niż na
tydzień przed ich rozpoczęciem.
Śmiało można stwierdzić, że czas

od powstania pożaru do zakończenia
ewakuacji zależy przede wszystkim
od poprawności reakcji osób zagro-
żonych. Musimy pamiętać, iż najbar-
dziej zawodnym elementem w za-
pewnieniu sprawnej ewakuacji lu-
dzi nie są techniczne zabezpieczenia
przeciwpożarowe, ale prawidłowe
zachowania ludzi. Bardzo ważne dla
powodzenia ewakuacji prowadzonej
z reguły w warunkach silnego stresu
jest prawidłowe zachowanie ludzi,
a w szczególności stałego persone-
lu. Aby zminimalizować negatywne
skutki nieprawidłowych zachowań,
ważne jest regularne przeprowadza-
nie ćwiczeń, które pozwala na wypra-
cowanie optymalnych sposobów po-
stępowania na wypadek potrzeby
przeprowadzenia ewakuacji.

www.wakcji.elamed.pl

16

w akcji

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008

Należy podkreślić, że sposoby

sprawdzania organizacji i warun-
ków ewakuacji ludzi powinna za-
wierać instrukcja bezpieczeństwa
pożarowego. Osoba ją opracowu-
jąca powinna uwzględnić możliwie
najszerszy zakres przebiegu ćwiczeń,
oczywiście dostosowany do obiek-
tu. Regularne sprawdzanie organi-
zacji i warunków ewakuacji będzie
miało duży wpływ na poczucie bez-
pieczeństwa użytkowników obiektu.
Analiza i wnioski z tych ćwiczeń
mogą stanowić jeden z ważniejszych
dokumentów potwierdzający przygo-
towanie ludzi na wypadek pożaru
lub innego miejscowego zagrożenia
oraz defi niujący nowe standardy bez-
pieczeństwa pożarowego.
Szkolenia pracowników
Zgodnie z art. 4, ust. 1 cytowanej
wcześniej Ustawy o ochronie prze-
ciwpożarowej właściciel budynku,
obiektu budowlanego lub terenu,
zapewniając jego ochronę prze-
ciwpożarową, jest zobowiązany
w szczególności zapoznać pracow-
ników z przepisami przeciwpożaro-
wymi (tabela 10, s. 18).

Kwalifi kacje osób upoważnionych

do prowadzenia szkoleń o tematyce
przeciwpożarowej określa Rozporzą-
dzenie Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji z dnia 25 paździer-
nika 2005 r. w sprawie wymagań
kwalifikacyjnych oraz szkoleń dla
strażaków jednostek ochrony przeciw-
pożarowej i osób wykonujących czyn-
ności z zakresu ochrony przeciwpoża-
rowej (Dz.U. nr 215, poz.1823).

Ramowy program szkolenia powi-

nien obejmować następujące zagad-
nienia: zagrożenie pożarowe wystę-

pujące w obiekcie, ogólne przyczyny
powstawania i rozprzestrzeniania się
pożaru, zadania pracowników w za-
kresie zapobiegania pożarom, za-
dania pracowników w przypadku
powstawania pożaru, ewakuacja lu-
dzi i mienia, podręczny sprzęt gaśni-
czy i urządzenia przeciwpożarowe,
a także zasady użycia sprzętu.

Podczas szkolenia z zakresu ochro-

ny przeciwpożarowej pracownik po-
winien uzyskać szczegółowe informa-
cje w zakresie:
1. Zasad odpowiedzialności za bez-

pieczeństwo obiektu.

2. Rodzaju występujących zagrożeń

(pożarowych i innych miejsco-
wych), w tym: właściwości pal-
nych materiałów występujących
w obiekcie, przyczyn powstawania
pożarów i wybuchów, możliwo-
ści rozprzestrzeniania się dymu
i ognia (w aspekcie zastosowanych
w obiekcie zabezpieczeń), wpływu
porządku panującego w obiekcie
na poziom bezpieczeństwa.

3. Zastosowanych w obiekcie zabez-

pieczeń, takich jak podział na stre-
fy pożarowe oraz rodzaj urządzeń
przeciwpożarowych.

4. Zasad ewakuacji ludzi i mienia,

a w szczególności: techniczne wa-
runki ewakuacji, zachowanie się
w strefach zadymionych, miejsca
zbiórki dla ewakuowanych.

5. Zasad postępowania w przypadku

zagrożenia, w tym: sposobu, moż-
liwości i zasad alarmowania po
zauważeniu niebezpieczeństwa,
zasad organizacji ewakuacji lu-
dzi z obiektu, możliwości ratowa-
nia ludzi narażonych na bezpo-
średnie niebezpieczeństwo, spo-

sobu likwidacji zagrożenia i ogra-
niczenia jego rozprzestrzenienia.
Uczestnik szkolenia powinien znać

przyjęty system alarmowania, tj.
powinien wiedzieć, kiedy i na jakiej
zasadzie alarm dociera do straży
pożarnej, jak długi może być czas do-
jazdu jednostek ratowniczych, jakie
instalacje przeciwpożarowe zostaną
samoczynnie uruchomione w strefi e
zagrożenia itd. Szczególną uwagę
należy zwrócić na sposoby wypro-
wadzania ludzi z zagrożonych stref,
na zasady gaszenia (w tym odzieży
na człowieku), postępowanie z oso-
bami nieprzytomnymi. Pracownik
winien mieć również świadomość
występujących zagrożeń i nakazu
niepodejmowania działań, które
mogą go narazić na utratę zdrowia
lub życia.

Krok 5 – poddawanie

oceny ryzyka stałej

kontroli i weryfi kacji

Wcześniej czy później mogą nastąpić
pewne zmiany w budynku (w miejscu
pracy), które będą miały wpływ na
ryzyko pożarowe i warunki ochrony
przeciwpożarowej, jak na przykład
zmiana sposobu użytkowania obiektu,
przebudowa, zmiana w zagospodaro-
waniu i wykończeniu wnętrz niektó-
rych pomieszczeń, zmiana ilości lub
rodzajów magazynowanych towarów,
czy też zmiana organizacji pracy lub
liczby osób przebywających w obiek-
cie. Wiele z tych zmian może prowa-
dzić do powstania nowych zagrożeń
lub zwiększenia ryzyka. W związku
z tym, jeśli wystąpią jakiekolwiek
istotne zmiany w budynku, koniecz-
ne będzie zweryfikowanie oceny

Lp.

Istotne

elementy

zagrożenia

pożarowego

Ludzie/Grupy osób

narażonych na ryzyko
powodowane przez te

zagrożenia

Sposoby usunięcia lub zmniejszenia ryzyka

oraz podjęcie środków kontrolnych do

ochrony przed pozostałymi rodzajami ryzyka/

niebezpieczeństwa

Jakie dalsze działania

należy podjąć? Kiedy

i kto ma je podjąć?

…

…

…

…

…

Tabela 9. Przykład prostej listy przedstawiającej wnioski z oceny ryzyka pożarowego

www.wakcji.elamed.pl

18

w akcji

zabezpieczenia przeciwpożarowe

2008

ryzyka pożarowego pod ich kątem,
a szczególnie przeanalizowanie, czy
istniejące rozwiązania techniczno-
-budowlane i zastosowane urządze-
nia przeciwpożarowe wciąż są sku-
teczne i spełniają swoją rolę.

Ponadto powstanie pożaru lub

innego zagrożenia w budynku może
wskazywać, że istniejąca ocena ry-
zyka pożarowego jest nieaktualna
i nieadekwatna do stanu faktycznego
obiektu, przez co konieczne stanie się
ponowne jej przeprowadzenie od po-
czątku do końca, z uwzględnieniem
przyczyn powstałego zdarzenia.

Podsumowanie

Użytkowanie obiektu budowlanego
zgodnie z jego przeznaczeniem i wy-
maganiami ochrony przeciwpożaro-
wej oraz utrzymanie go w należytym
stanie technicznym zmniejsza ryzyko
powstania pożaru. Poza okresową,
wymaganą obowiązującymi prze-
pisami kontrolą stanu technicznej
sprawności elementów i instala-
cji budynku, istotną rolę odgrywa
codzienna kontrola utrzymania czy-
stości i porządku w budynku (miejscu
pracy), która jest jednym z podsta-
wowych elementów zapobiegania
pożarom. Dotyczy to w szczegól-
ności wszelkich odpadków, śmie-
ci i zanieczyszczeń, które powstają
w codziennym użytkowaniu budyn-
ku, a także produkcji, transporcie
i magazynowaniu towarów – są to
zazwyczaj materiały palne. Ponadto

nieprzestrzeganie zakazu palenia
tytoniu w miejscach niedozwolonych
oraz zasad właściwego zabezpiecze-
nia przeciwpożarowego podczas pro-
wadzenia prac niebezpiecznych pod
względem pożarowym (spawanie
lub cięcie metali) powoduje znaczny
wzrost ryzyka pożarowego.

Ważna jest regularna inspekcja

dróg ewakuacyjnych oraz stanu
wyjść ewakuacyjnych dla zapew-
nienia, że są wolne od wszelkich
przeszkód i dostępne dla wszystkich
użytkowników budynku. Ponadto
regularna kontrola obiektu powin-
na obejmować przestrzeganie za-
sad bezpiecznego magazynowania
gazów palnych i cieczy palnych
oraz przestrzeganie przez pracowni-
ków czynności i prac zabronionych,
które mogą spowodować pożar, jego
rozprzestrzenianie się lub utrudnia-
nie prowadzenia działań ratowniczo-
-gaśniczych.

W przeciwieństwie do standar-

dów europejskich, jak również we-
wnętrznych regulacji towarzystw ubez-
pieczeniowych, ani Ustawa o ochronie
przeciwpożarowej, ani wydane na jej
podstawie akty wykonawcze nie de-
fi niują ryzyka pożarowego oraz jego
wielkości. Odnoszą się natomiast do
jego istoty, czyli zagrożenia.

Istnieje wiele różnych metod oceny

ryzyka, które różnią się między sobą
przede wszystkim sposobem postę-
powania podczas identyfi kacji wystę-
pujących zagrożeń oraz wyznacza-

nia wielkości (kategorii) związanego
z nimi ryzyka. Wyniki oceny ryzyka są
wykorzystywane przy podejmowaniu
decyzji w procesie zarządzania bez-
pieczeństwem w odniesieniu do za-
akceptowania ryzyka lub konieczno-
ści jego redukcji.

Najważniejsze jest dokładne prze-

prowadzanie oceny ryzyka, która
może przynieść szereg istotnych korzy-
ści dla właścicieli, zarządców obiek-
tów, użytkowników, organizacji czy
też osób fizycznych odpowiedzial-
nych za bezpieczeństwo pożarowe.
Dobrze przeprowadzona ocena ry-
zyka pożarowego przyczyni się na
pewno do zmniejszenia zagrożenia
pożarowego w budynku i poprawy
warunków ochrony przeciwpożaro-
wej obiektu, czyniąc miejsce pracy
bezpiecznym i niezagrażającym życiu
i zdrowiu ludzi w przypadku powsta-
nia pożaru.

Rzeczywista ocena ryzyka pożaro-

wego może oznaczać, że środki fi nan-
sowe przeznaczane na ochronę prze-
ciwpożarową są niewystarczające,
aby zagwarantować adekwatne do
wymagań zabezpieczenie obiektu pod
względem pożarowym, a przez to bę-
dzie pomocna przy ustalaniu budżetu.
Dodatkowo ocena ryzyka pożarowego
może być pomocna przy ustalaniu
wielkości składek ubezpieczeniowych
zarówno dla ubezpieczającego, jak
i fi rmy ubezpieczeniowej.



Piśmiennictwo dostępne na
www.wakcji.elamed.pl

Lista kontrolna

Czy posiadasz plan postępowania na wypadek pożaru i czy wymaga on uszczegółowienia?

Czy plan ten jest umieszczony w widocznym dla personelu i użytkowników miejscu?

Czy pracownicy mają przydzielone zadania w przypadku powstania pożaru i konieczności ewakuacji?

Czy pracownicy posiadają informacje na temat występujących w obiekcie substancji niebezpiecznych?

Czy twój personel przeszedł szkolenie w zakresie ochrony przeciwpożarowej i postępowania na wypadek pożaru?

Kiedy ostatni raz przeprowadzałeś ćwiczenia ewakuacji?

Czy użytkownicy budynku są świadomi przydzielonych im zadań w przypadku powstania pożaru i konieczności ewakuacji?

Czy przebieg szkoleń jest odpowiednio dokumentowany?

Czy ustalenia w zakresie ochrony przeciwpożarowej zostały omówione z innymi podmiotami odpowiedzialnymi

za bezpieczeństwo pożarowe w budynku?

Tabela 10. Lista kontrolna dotycząca szkoleń z przepisów przeciwpożarowych dla pracowników

Piśmiennictwo

1. Fire Safety Risk Assessment – Offices and shops – Guide No 1. Office of the Deputy

Prime Minister, 2004.

2. Guide to risk assessment requirements. INDG218 HSE Books, 1996.
3. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2002 r. nr

147, poz. 1229 z późn. zm.).

4. Rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie

warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
(Dz.U. nr 75, poz. 690 z późn. zm.).

5. Rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 21 kwietnia 2006

r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i
terenów (Dz.U. nr 80, poz. 563).