Przyczyny, symptomy trudnej sytuacji

Metody oceny zagrożenia

upadłością

Przyczyny, symptomy trudnej sytuacji

finansowej przedsiębiorstwa

Przyczyny niewypłacalności

W

ujęciu

makroekonomicznym

bezpośrednią

przyczyną jest występowanie zatorów płatniczych

powstających między poszczególnymi ogniwami

łańcucha wymiany dóbr

Występowanie

powiązań

kapitałowych

i

wzajemnych zależności gospodarczych sprawia,

że upadłość jednego podmiotu może pociągnąć

za

sobą

trudną

sytuację

finansową

innych

podmiotów, a nawet ich upadłość.

2

Przyczyny niewypłacalności

W

ujęciu

mikroekonomicznym

można

wyróżnić

następujące

rodzaje

ryzyka

ponoszonego

przez

przedsiębiorstwo:

Techniczne i inwestycyjne– związane z przekroczeniem kosztów

i

okresu

inwestycji

czy

nieuwzględnieniem

zmian

w

i

okresu

inwestycji

czy

nieuwzględnieniem

zmian

w

technologii, co może powodować załamanie technologiczne

inwestycji podmiotu.

Rynkowe – związane ze spadkiem popytu na oferowane dobra,

jakościowym i ilościowym rozwojem konkurencji.

Finansowe

–

związane

z

niewypłacalnością

dłużników,

spadkiem rynkowej wartości posiadanych aktywów, zmianą

oprocentowania lokat i kredytów, wahaniami kursów walut.

3

Upadłość podmiotu

Zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez dłużnika

lub

jego

wierzyciela

jest

zazwyczaj

poprzedzone

utrzymującą

się

przez

dłuższy

czas

sytuacją,

gdy

notorycznie uchyla się on od regulowania zaciągniętych

zobowiązań, co jest spowodowane jego trudną sytuacją

finansową, a objawia się to w braku środków płatniczych.

Główną bezpośrednią przyczyną upadłości, wypływającą z

analiz

wniosków

o

upadłość,

jest

utrata

zdolności

płatniczej

podmiotu

(zarówno

krótkoterminowa

niezdolność

do

wywiązywania

się

z

zaciągniętych

zobowiązań – utrata płynności finansowej, jak i trwała

utrata płynności finansowej - niewypłacalność)

4

Utrata płynności a niewypłacalność

Utrata płynności – sytuacja, w której w danym

momencie przedsiębiorstwo nie jest w stanie

pokryć

bieżących

wydatków

ze

środków

zgromadzonych we wcześniejszym okresie

zgromadzonych we wcześniejszym okresie

Niewypłacalność – niezdolność przedsiębiorstwa

do regulacji zobowiązań, wynikająca z faktu że

wartość jego zobowiązań przekracza – w dającym

się przewidzieć okresie, wartość jego majątku.

5

Czynniki oddziałujące na zdolność

płatniczą przedsiębiorstwa

1. Wielkości wymierne:

wartość aktywów trwałych i stopień ich umorzenia ,

wartość aktywów obrotowych,

zdolność majątku do generowania zysku,

struktura aktywów przedsiębiorstwa,

struktura aktywów przedsiębiorstwa,

struktura kapitałów i samych zobowiązań,

płynność środków,

sprawność w zakresie zarządzania kapitałem obrotowym netto,

wartość przychodów ze sprzedaży.

6

Czynniki oddziałujące na zdolność

płatniczą przedsiębiorstwa

2. Cechy jakościowe:

jakość produkcji,

pozycja przedsiębiorstwa na rynku i specyfika rynku,

polityka wobec dostawców i odbiorców,

struktura organizacyjna,

struktura organizacyjna,

sprawność

i

kwalifikacje

kadry

zarządzającej,

usytuowanie

kierownictwa firmy,

polityka kadrowa i kwalifikacje personelu,

istnienie organizacji pracowniczych i ich wpływ na zarządzanie

jednostką,

powiązanie przedsiębiorstwa z bankami i rynkiem finansowym,

możliwość pomocy finansowej ze strony budżetów lokalnych i państwa

7

Czynniki oddziałujące na zdolność

płatniczą przedsiębiorstwa

3. Czynniki niezależne:

sytuacja makroekonomiczna w państwie i jej wpływ na

przedsiębiorstwo,

stabilność administracji i prawa,

zamierzenia polityki gospodarczej oddziałujące w istotny

sposób na sytuację finansową przedsiębiorstwa

Wymienione

czynniki

wpływające

na

wypłacalność

podmiotu

wskazują, że źródła utraty płynności finansowej obejmują

różne dziedziny działalności jednostki oraz związane są z

otoczeniem, w którym funkcjonuje.

8

Objawy niewynikające wprost ze sprawozdania finansowego

1.Wewnętrzne:

nietypowa fluktuacja presonelu, zwłaszcza kadry zarządzającej – ucieczka z

„tonącego statku”,

Podejście pracowników do wykonywanych zadań – dużo błędów proceduralnych

może świadczyć o obniżeniu poziomu dyscypliny produkcyjnej, administracyjnej,

Odmowa

przedłużenia

przedsiębiorstwu

przez

wyspecjalizowaną

agendę

Odmowa

przedłużenia

przedsiębiorstwu

przez

wyspecjalizowaną

agendę

certyfikującą uzyskanego przez podmiot certyfikaty ISO 9000 poświadczającego

wysoką jakość w sferze planowania, produkcji i sprzedaży,

Częsta

zmiana

banków,

w

których

podmiot

ma

rachunki

rozliczeniowe

(przedłużająca się spłata kredytów odnawialnych, niski stan wolnych środków

pieniężnych mogą spowodować odmowę dalszego kredytowania działalności

bieżącej, dlatego firma jest zmuszona poszuka nowego nieświadomego jej

sytuacji banku),

9

Objawy niewynikające wprost ze sprawozdania finansowego

Postawa dotychczasowych wierzycieli –

odmowa finansowania kolejnych dostaw, sprzedaż wyłącznie za

gotówkę może świadczyć o znacznych zaległościach płatniczych,

oddawanie należności do windykacji świadczy z jednej strony o

tym, dłużnik podmiotu nie reguluje zobowiązań, a z drugiej o

tym, dłużnik podmiotu nie reguluje zobowiązań, a z drugiej o

problemach wierzyciele ze ściągalnością należności.

wierzyciel, który prowadzi łagodną politykę kredytowania wobec

odbiorców nie zdecyduje się na usługi firmy windykacyjnej,

chyba że zaległości osiągną wysoki poziom i zostanie znacznie

przekroczony termin płatności.

10

Objawy niewynikające wprost ze sprawozdania finansowego

2. Zewnętrzne:

obniżenie ratingu przez agencję ratingową zajmującą się badaniem standingu

finansowego przedsiębiorstw,

odmowa wydania opinii przez biegłego rewidenta lub jej wydanie z zastrzeżeniem

dotyczącym niepewności co do kontynuacji działalności przez jednostkę w przypadku

przedsiębiorstw, których sprawozdania podlegają corocznemu badaniu i opiniowaniu

przez biegłego rewidenta,

zmiana przez jednostkę dotychczasowego audytora może świadczyć o trudnościach

finansowych podmioty próbującego je ukryć, korzystając z usług wiarygodnego

podmiotu,

nasilenie kontroli ze strony instytucji takich jak: Urząd skarbowy, Państwowa

Inspekcja Pracy, może świadczyć o pogorszeniu jakości zarządzania, trudnościach

finansowych podmiotu szukającego oszczędności w omijaniu przepisów prawa pracy,

BHP.

11

Sygnały słabnącej kondycji finansowej

12

Symptomy zagrożenia kontynuacji działalności w świetle

Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej (MSRF)

13

I. Modele jednowymiarowe

Zakłada się w nich, że istnieje wartość krytyczna dla

danego

wskaźnika,

co

pozwala

na

oddzielenie

przedsiębiorstw wypłacanych od niewypłacalnych,

Wadą jest brak jednoznacznej oceny rzeczywistej

kondycji przedsiębiorstwa, jego pozycji na rynku,

14

kondycji przedsiębiorstwa, jego pozycji na rynku,

Twórcą takiego modelu jest np. H. Beaver, w którym

zastosował następujące grupy wskaźników:

płynności,

zdolności obsługi zadłużenia,

rentowności

Model Beavera

Odpowiednie wskaźniki służą do oceny:

1.

Możliwość obsługi zobowiązań bieżących z osiąganej nadwyżki

finansowej,

2.

Rentowność zainwestowanego kapitału,

3.

Struktury kapitału – zadłużenie jednostki,

4.

Wielkości kapitału obrotowego w relacji do sumy bilansowej,

15

4.

Wielkości kapitału obrotowego w relacji do sumy bilansowej,

5.

Płynności w ujęciu statycznym,

6.

Płynności

w

ujęciu

dynamicznym

/wskaźnik

luki

bezkredytowej informuje, w ciągu ilu dni możemy sfinansować

koszty operacyjne nadwyżką pieniężną; licznik = nadwyżka

płynnych aktywów bieżących ponad zobowiązania bieżące

(nadwyżka

pieniężna

krótkookresowa

do

sfinansowania

kosztów operacyjnych)

1.

Nadwyżka finansowa

możliwość obsługi

długu

Kapitały obce

2.

Wynik netto

rentowność kapitału

Kapitały całkowite

3.

Kapitały obce

struktura kapitału ocena

ogólnego zadłużenia

Kapitały całkowite

4.

Kapitał obrotowy (pracujący)

poziom kapitału

pracującego w relacji

Aktywa całkowite

16

do sumy bilansowej

Aktywa całkowite

5.

Aktywa bieżące

płynność statycznie

Zobowiązania bieżące

6.

(majątek obrotowy - zapasy)* -

zobowiązania kt)) x 360

wskaźnik luki

bezkredytowej

Koszty operacyjne - Amortyzacja

* to: gotówka + krótkoterminowe papiery wartościowe + należności

W tym modelu jednowymiarowym podmioty klasyfikuje się

do

jednej

z

dwu

grup

zagrożone/niezagrożone

na

podstawie każdego wskaźnika osobno,

Ze względu na parzystą liczbę wskaźników może się

pojawić problem, gdy 3 z nich wskazują na dobrą kondycję

przedsiębiorstwa (odpowiedni poziom względem wartości

17

krytycznej), a pozostałe nie. Wówczas należy zastosować

inne modele.

Do modeli jednowymiarowych zaliczamy także Model

Weibela.

II. Systemy wczesnego ostrzegania

System wczesnego ostrzegania ma rodowód w wojskowości.

Jego zasadniczym celem jest dostarczenie w odpowiednim

czasie

informacji

ostrzegających

na

temat

rozwoju

zachodzących zjawisk, mających istotne znaczenie dla

prawidłowego funkcjonowania określonego (zagrożonego)

podmiotu i umożliwienie reakcji na to zagrożenie.

Systemy

wczesnego

ostrzegania

mogą

być

jednym

z

elementów

oceny

kondycji

finansowej

podmiotu

gospodarczego,

ale

nie

powinny

stanowić

jedynego

narzędzia analitycznego pozwalającego na ogólną ocenę

stanu przedsiębiorstwa.

18

Modele dyskryminacyjne

(systemy wczesnego ostrzegania)

Model dyskryminacyjny jest syntetyczną

miarą oceny zagrożenia oceny zagrożenia

upadłością.

upadłością.

Jego zadaniem jest wczesne rozpoznanie

zagrożeń

dotyczących

efektywności

gospodarowania i związanej z tym utraty

zdolności płatniczej danego podmiotu.

19

Modele mają swoje ograniczenia:

swoiste

dopasowanie,

czyli

konstruowanie

dla

konkretnej

grupy,

konkretnego

rodzaju

przedsiębiorstw działających na wybranym rynku,

wraz

ze

zmianami

rynkowymi,

rozwojem

podmiotów, nowymi instrumentami pozyskiwania

podmiotów, nowymi instrumentami pozyskiwania

kapitału,

kanałami

dystrybucji,

nowymi

technologiami model może pozostać niezmieniony,

co wpływa ujemnie na jego adekwatność i precyzję

badań prowadzonych w nowej rzeczywistości,

20

Etapy tworzenia modelu

1. Dobór odpowiedniej próby przedsiębiorstw w dwóch grupach (materiał

statystyczny),

podział na przedsiębiorstwa wypłacalne i niewypłacalne ( „dobre” i „złe”)

„dobre” - nieupadłe, czyli te, które nie ogłosiły upadłości; wypłacalne - te,

które nie zbankrutowały

„złe” – bankrut (w sensie ekonomicznym) to podmiot, który nie jest w

„złe” – bankrut (w sensie ekonomicznym) to podmiot, który nie jest w

stanie regulować swoich długów oraz wartość jego majątku nie wystarcza

na pokrycie wszystkich zobowiązań; w aspekcie prawnym – upadłość

przedsiębiorstwa następuje dopiero po ogłoszeniu upadłości przez sąd, co

ma istotne znaczenie w celu równomiernego zaspokojenia wierzycieli

dłużnika.

klasyfikując podmioty do tych dwu grup, przyjmuje się albo datę

ogłoszenia upadłości, albo datę złożenia wniosku o upadłość do sądu.

21

2.Dobór

mierników

w

modelu

(zmiennych

objaśniających):

Zmiennymi w modelu dyskryminacyjnym są

mierniki (najczęściej mające postać wskaźników

finansowych)

Funkcja

opisująca

zależność

ma

najczęściej

Funkcja

opisująca

zależność

ma

najczęściej

postać liniową (funkcja Fishera):

Z(X) = a

1

X

1

+ a

2

X

2

+ a

3

X

3

+…+a

n

X

n

+ a

0

Parametry „a

n

” to współczynniki dyskryminujące

lub wagi

22

Modele Altmana

Stwierdził, że tradycyjna analiza wskaźnikowa nie daje jasnej

odpowiedzi o kondycji finansowej, gdyż część wskaźników może

klasyfikować jednostkę gospodarczą jako „dobrą”, a część jako „złą”.

Jako rozwiązanie zaproponował model dyskryminacyjny Z-score:

Próba badawcza składała się z 66 spółek notowanych na

nowojorskiej giełdzie (NYSE)

23

33

to podmioty „upadłe” – grupa bankrutów, z trudnościami

finansowymi (złożyły wniosek o upadłość w latach 1946-1965),

33

to podmioty „nieupadłe” – te, które nie zbankrutowały

(niezagrożone),

Wartość aktywów 1,0 – 25 mld $,

Podmioty dobierano w pary wg wartości aktywów oraz branży.

3. Wyznaczenie punktu granicznego (wielkości krytycznej, na

podstawie którego dokonuje się podziału wyników oceny

według ogólnej zasady:

Mniejsze

od

punktu

granicznego

–

przedsiębiorstwo

istotnie zagrożone upadłością,

Większe

od

punktu

granicznego

–

przedsiębiorstwo

niezagrożone upadłością.

4. Wykonanie testów oszacowania modelu na podstawie

przedsiębiorstw spoza próby.

24

Prekursorem modeli dyskryminacyjnych w przewidywaniu

upadłości przedsiębiorstw na świecie był E.I. Altman.

W Polsce tym zagadnieniem zaczęto się interesować w

połowie lat 90’ XX w.

Ponieważ opracowane modele można zastosować tylko dla

tego rodzaju przedsiębiorstw,

na podstawie którego

zostały

stworzone,

a

system

gospodarczy

i

zasady

rachunkowości przesądzają o możliwości zastosowania

danego modelu w konkretnej rzeczywistości uzasadnione

było stworzenie modeli „polskich”.

25

Funkcja Z-score Altmana (1968r.)

Z

score

= 1,2 X

1

+ 1,4 X

2

+ 3,3 X

3

+ 0,6 X

4

+ 1,0 X

5

Zmienna

Formuła

1.

Kapitał obrotowy netto

Aktywa całkowite

2.

Zysk zatrzymany

Aktywa całkowite

26

Aktywa całkowite

3.

Wynik przed spłatą odsetek i opodatkowaniem

Aktywa całkowite

4.

Wartość rynkowa kapitału własnego

Wartość księgowa kapitału obcego

5.

Przychody ze sprzedaży

Aktywa całkowite

Zysk zatrzymany = niepodzielony wynik finansowy +kapitał rezerwowy + wartość wyemitowanych

w danym roku akcji +kapitał z aktualizacji wyceny + wynik finansowy netto

Z graniczne

modelu, tzw. cutoff, wynosiło 2,675 – jest to wartość

krytyczna rozdzielająca grupę przedsiębiorstw na skraju upadłości

od podmiotów o dobrej kondycji finansowej.

Interpretacja wartości Z-score:

Z < 1,81

strefa przedsiębiorstw niewypłacalnych

1,81 < Z < 2,99

strefa niejednoznacznej kwalifikacji (szara strefa)

27

Przedsiębiorstwa

o dobrej sytuacji

finansowej

Przedsiębiorstwa

o trudnej

sytuacji

finansowej

Szara strefa

Z > 2,99

strefa przedsiębiorstw wypłacalnych

Funkcja Z-score Altmana(1983r.)

Z' = 0,717X

1

+ 0,847X

2

+ 3,107X

3

+ 0,42X

4

+ 0,998X

5

Zmienna

Formuła

1.

Kapitał obrotowy netto

Aktywa całkowite

2.

Zysk zatrzymany

Aktywa całkowite

28

Aktywa całkowite

3.

Wynik przed spłatą odsetek i opodatkowaniem

Aktywa całkowite

4.

Wartość księgowa kapitału własnego

Wartość księgowa kapitału obcego

5.

Przychody ze sprzedaży

Aktywa całkowite

W tej wersji modelu:

Zmianie uległa X

4,

, w której zastąpiono wartość

rynkową wartością księgową (bilansową) kapitału

własnego, co pozwoliło na jego zastosowanie dla

podmiotów nienotowanych na giełdzie (brak wyceny

rynkowej)

29

Również

przedziały

klasyfikacyjne

zostały

zmodyfikowane:

Z’ < 1,23

strefa przedsiębiorstw niewypłacalnych

1,23 < Z’ < 2,9

strefa niejednoznacznej kwalifikacji (szara strefa)

Z” > 2,9

strefa przedsiębiorstw wypłacalnych

Funkcja Z-score Altmana

(model uniwersalny, ponadsektorowy)

Z" = 6,56 X

1

+ 3,26 X

2

+ 6,72 X

3

+ 1,05 X

4

1.

Kapitał obrotowy netto

Aktywa całkowite

Zysk zatrzymany

30

2.

Zysk zatrzymany

Aktywa całkowite

3.

EBIT

Aktywa całkowite

4.

Wartość księgowa kapitału własnego

Wartość księgowa kapitału obcego

W modelu uniwersalnym pominięto zmienną

X

5

(wskaźnik rotacji aktywów) uzależniony od

branżowej specyfiki sektora,

Poziomy krytyczne dla Z” score:

Z” < 1,10

strefa przedsiębiorstw niewypłacalnych

31

Z” < 1,10

strefa przedsiębiorstw niewypłacalnych

1,10 < Z” < 2,60

strefa niejednoznacznej kwalifikacji (szara strefa)

Z” > 2,60

strefa przedsiębiorstw wypłacalnych

Model A. Hołdy

Zh = 0,605 + 0,681 X

1

- 0,0196 X

2

+ 0,00969 X

3

+ 0,000672 X

4

+ 0,157 X

5

0

Wyraz wolny

1.

Majątek obrotowy

Zobowiązania bieżące

Kapitał obcy x 100%

32

2.

Kapitał obcy x 100%

Pasywa ogółem

3.

Zysk brutto x 100%

Średnia wartość aktywów ogółem

4.

Średnia wartość zobowiązań bieżących x 360

Koszt wytworzenia sprzedanych produktów,

towarów i materiałów

5.

Przychody ogółem

Średnia wartość aktywów ogółem

Model opracowano na podstawie danych ze sprawozdań

finansowych za lata 1993-1996.

Do upadłości przedsiębiorstw doprowadza pogarszająca się

płynność i rentowność.

Przedziały dla funkcji Zh są następujące:

33

Zh < -0,3

duże prawdopodobieństwo bankructwa

<-0,3 ; 0,1>

obszar niepewności

Zh > 0,1

małe prawdopodobieństwo bankructwa

Model „poznański”

Twórcy model: M. Hamrol, J. Czajka, M. Piechocki

Próba

badacza

obejmowała

100

spółek

prawa

handlowego (lata 1999-2002),

Każdemu przedsiębiorstwu „upadłemu” odpowiadał

34

Każdemu przedsiębiorstwu „upadłemu” odpowiadał

podmiot „nieupadły” – kontynuującemu działalność,

Wartość aktywów poniżej 10 mln zł

Punkt graniczny to zero,

Trafność prognoz na poziomie 96%

Z = 3,562 X

1

+1,588 X

2

- 4,288 X

3

+ 6,719 X

4

- 2,368

1.

Wynik finansowy netto

Majątek całkowity

2.

Aktywa obrotowe - zapasy

Zobowiązania krótkoterminowe

3.

Kapitał stały

35

3.

Majątek całkowity

4.

Wynik finansowy ze sprzedaży

Przychody netto ze sprzedaży

5.

Wyraz wolny

Z> 0

niebankrut

Z< 0

bankrut