2.3.4. Wybrane metody szacowania ryzyka zawodowego

„SCORE RISK”

Jest to 3-wskaźnikowa metoda szacowania ryzyka zawodowego prezentowana w Polsce przez specjalistów holenderskich [16].

Szacowanie ryzyka zawodowego przy pomocy tej metody polega na dokonaniu wyboru odpowiedniej wielkości parametrów przedstawionych w tablicach 2, 3 i 4, a następnie jego estymacji zgodnie ze wzorem przedstawionym poniżej. Oceny ryzyka zawodowego należy dokonać na podstawie tablicy 5.

Wzór oceny ryzyka

R=S*E*P

gdzie:

R - ryzyko

S - potencjalne skutki zagrożenia

E - ekspozycja na zagrożenie

P - prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia

Tablica 2

Tablica oceny parametru S - potencjalne skutki zagrożenia.

Wartość	Strata	Opis strat
				straty ludzkie	straty materialne
100	poważna katastrofa	wiele ofiar śmiertelnych	powyżej 10 mln USD
40	katastrofa	kilka ofiar śmiertelnych	1-10 mln USD
15	bardzo duża	ofiara śmiertelna	100 tys.-1mln USD
7	duża	ciężkie uszkodzenie ciała	10-100 tys. USD
3	średnia	absencja	1-10 tys. USD
1	mała	udzielenie pierwszej pomocy	100-1 tys. USD

Tablica 3

Tablica oceny parametru E - ekspozycja.

Wartość	Opis
10	stała
6	częsta (codziennie)
3	sporadyczna (raz na tydzień)
2	okazjonalnie ( raz na miesiąc)
1	minimalna (kilka razy rocznie)
0,5	znikoma (raz do roku)

Tablica 4

Tablica oceny parametru P - prawdopodobieństwo.

Wartość	Opis	Szansa w %
10	bardzo prawdopodobne	50
6	całkiem możliwe	10
3	mało prawdopodobne, ale możliwe	1
1	tylko sporadycznie możliwe	10^-3
0,5	możliwe do pomyślenia	10^-4
0,2	praktycznie niemożliwe	10^-5
0,1	tylko teoretycznie możliwe	10^-6

Tablica 5

Orientacyjna jakościowa ocena ryzyka dla metody Score Risk.

Kategoria ryzyka	Wartość
zaniedbywane	poniżej 1,5
akceptowalne	1,5 - 48
średnie	48 - 270
poważne	270 - 1440
nieakceptowalne	powyżej 1440

Graf Ryzyka

Szacowanie ryzyka zawodowego przy pomocy tej metody polega na dokonaniu wyboru odpowiedniej wielkości parametrów przedstawionych we wzorze poniżej, a następnie jego estymacji zgodnie z algorytmem przedstawionym na rysunku 6. Oceny ryzyka zawodowego należy dokonać na podstawie tablicy 6.

Wzór oceny ryzyka:

R=S*E*B*P

gdzie:

R - ryzyko,

S - przewidywany zakres szkód,

E - ekspozycja na zagrożenie,

B - ochrona przed zagrożeniem,

P - prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia

Parametry oceny:

1. Przewidywany zakres szkód (S)

S1: lekkie obrażenia lub dyskomfort

S2: Ciężkie lub nieodwracalne obrażenia jednej lub większej liczby osób.

S3: Śmierć najwyżej jednej osoby.

S4: Śmierć większej liczby osób.

2. Okres ekspozycji pracownika na zagrożenie (E)

E1: rzadkie do częstego występowania zagrożenia,

E2: częste do stałego występowania zagrożenia.

3. Ochrona przed zagrożeniem (B)

B1: efektywna przy spełnieniu zagrożenia,

B2: nie dająca prawie żadnych efektów.

4. Prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych wydarzeń (P)

P1:bardzo małe prawdopodobieństwo,

P2: małe prawdopodobieństwo,

P3: relatywnie duże prawdopodobieństwo.

Tablica 6

Orientacyjna jakościowa ocena ryzyka dla metody Graf Ryzyka.

Wielkość estymacji ryzyka	Kategorie ryzyka
[1]-[2]	małe ryzyko
[3]-[5]	średnie ryzyko
[6]-[7]	poważne ryzyko

Rys.6. Algorytm szacowania ryzyka Grafem Ryzyka. [16]

PN-N-18002

Na rysunku 7 przedstawiono poszczególne etapy oceny ryzyka zawodowego oraz wynikające z niej działania.

Rys.7. Ocena ryzyka zawodowego oraz wynikające z niej działania

[PN-N-18002].

Etapy oceny ryzyka zawodowego

Gromadzenie informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego

Źródłem wiedzy wykorzystywanym do oceny ryzyka zawodowego są w szczególności następujące informacje:

• parametry techniczne, technologiczne i organizacyjne stanowiska,

• zidentyfikowane zagrożenia, ich źródła i sposoby ochrony przed nimi,

• opis i analiza wypadków przy pracy i chorób zawodowych związanych z  ocenianym stanowiskiem,

• wymagania przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska,

• wyniki pomiarów czynników szkodliwych występujących na stanowisku pracy.

Identyfikacja zagrożeń występujących na stanowisku pracy

Identyfikacja zagrożeń polega na szczegółowej analizie zebranych informacji w celu wykrycia występujących na stanowisku pracy zagrożeń. Na tym etapie należy zestawić wszystkie znane wcześniej zagrożenia, a następnie dogłębnie przeanalizować stanowisko i realizowane na nim zadania w celu stwierdzenia, czy uwzględnione zostały wszystkie występujące na stanowisku zagrożenia.

W trakcie tej analizy należy:

• ustalić, jakie czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe oddziałują na pracowników na ocenianym stanowisku pracy,

• określić istotne ze względu na oddziaływanie na organizm człowieka parametry czynników oraz czas ekspozycji.

Oszacowanie ryzyka zawodowego

Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z  zagrożeniami zidentyfikowanymi na stanowisku pracy polega na określeniu prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń oraz ciężkości szkodliwych następstw tych zagrożeń.

Polska norma PN-N-18002 zaleca stosowanie oszacowania ryzyka zawodowego w skalach trójstopniowej (tablica 7) i pięciostopniowej (tablica 8) podając wskazówki przy określaniu ciężkości szkodliwych następstw i prawdopodobieństwa ich wystąpienia.

Tablica 7

Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej.

Prawdopodobieństwo	Ciężkość następstw
		Mała	Średnia	Duża
Mało prawdopodobne	Ryzyko małe 1	Ryzyko małe 1	Ryzyko średnie 2
Prawdopodobne	Ryzyko małe 1	Ryzyko średnie 2	Ryzyko duże 3
Wysoce prawdopodobne	Ryzyko średnie 2	Ryzyko duże 3	Ryzyko duże 3

Tablica 8

Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej.

Prawdopodobieństwo	Ciężkość następstw
		Mała	Średnia	Duża
Mało prawdopodobne	Ryzyko b. Małe 1	Ryzyko małe 2	Ryzyko średnie 3
Prawdopodobne	Ryzyko małe 2	Ryzyko średnie 3	Ryzyko duże 4
Wysoce prawdopodobne	Ryzyko średnie 3	Ryzyko duże 4	Ryzyko b. duże 5

Następstwa

Do następstw o małej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy; są to czasowe pogorszenia stanu zdrowia takie jak: niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.

Do następstw o średniej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z  krótkimi okresami absencji; są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapalenie ścięgna) itp.,

Do następstw o dużym stopniu szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć; są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z  następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenie słuchu, astma, zaćma itp.

Prawdopodobieństwo

Do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika.

Do prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.

Do wysoce prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.

Tam gdzie jest to możliwe, zaleca się oszacować ryzyko zawodowe na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie. Ogólne zasady szacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie przedstawia tablica 9.

Tablica 9

Ogólne zasady oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie.

Wartość wielkości charakteryzującej narażenie (P)	Oszacowanie ryzyka zawodowego
P > Pmax	duże
Pmax ≥ P ≥ Pmax	średnie
P < 0,5Pmax	małe
UWAGA - Pmax - wartość dopuszczalna wielkości charakteryzującej narażenie, ustalana na ogół na podstawie odpowiednich przepisów (może to być odpowiednia wartość NDS - najwyższego dopuszczalnego stężenia lub NDN - najwyższego dopuszczalnego natężenia). W przypadku braku ustalonych wymagań przy jej ustalaniu można wykorzystać opinie ekspertów i/lub wziąć pod uwagę opinie pracowników.

Podane w tablicy 3 ogólne zasady oszacowania ryzyka zawodowego nie uwzględniają zmniejszania narażenia przez zastosowanie środków ochrony indywidualnej. W przypadku zastosowania i prawidłowego doboru tych środków oszacowanie ryzyka zawodowego może ulec zmianie (np. z dużego na średnie). Zasadę tę można zastosować po wyczerpaniu możliwości ograniczenia ryzyka zawodowego za pomocą innych środków ochronnych.

Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego

Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania obowiązujących przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych. w przypadku ich braku, organizacje powinny ustalić własne kryteria dopuszczalności ryzyka zawodowego z  uwzględnieniem opinii ekspertów, własnych doświadczeń oraz opinii pracowników. Mając na uwadze poprawę warunków pracy kryteria te mogą stawiać wymagania wyższe od przepisów prawnych i innych.

Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące działań wynikających z  oceny tego ryzyka przedstawiają tablice 10 i 11.

Tablica 10

Zasady wyznaczania dopuszczalności według oceny trójstopniowej.

Oszacowanie ryzyka zawodowego	Dopuszczalność ryzyka	Niezbędne działania
duże	niedopuszczalne	Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z  pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka do poziomu dopuszczalnego.
średnie	dopuszczalne	Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
małe			Konieczne jest zapewnienie, ze ryzyko pozostaje co najmniej na tym samym poziomie

Tablica 11

Zasady wyznaczania dopuszczalności według oceny pięciostopniowej.

Oszacowanie ryzyka zawodowego	Dopuszczalność Ryzyka zawodowego	Niezbędne działania
bardzo duże	niedopuszczalne	Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
duże			Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z  pracą już wykonaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka do poziomu dopuszczalnego.
średnie		Dopuszczalne	Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
małe			Zaleca się rozważenie możliwości dalszego zmniejszenia poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, ze ryzyko zawodowe pozostaje najwyżej na tym samym poziomie
bardzo małe			Nie jest konieczne prowadzenie żadnych działań

Określenie działań, których celem jest eliminacja lub ograniczenie ryzyka.

Przy planowaniu działań korygujących i zapobiegawczych zaleca się stosować następującą kolejność środków ochronnych:

• środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia u źródła,

• środki ochrony zbiorowej,

• środki organizacyjne i proceduralne,

• środki ochrony indywidualnej

1

11

Start

S3

S4

E2

E1

S1

S2

B1

B2

B2

B1

E1

E2

2

1

3

3

4

5

7

6

1

0

2

2

3

4

5

5

0

0

1

1

1

2

3

3

P1

P2

P3

Zebranie informacji potrzebnych

do oceny ryzyka zawodowego

Identyfikacja

zagrożeń

Oszacowanie ryzyka

zawodowego

Wyznaczenie dopuszczalności

ryzyka zawodowego

Czy są potrzebne

działania korygujące

i/lub zapobiegawcze?

Opracowanie planu

działań korygujących

i/lub zapobiegawczych

Okresowe przeprowadzenie

oceny ryzyka zawodowego

Realizacja planu

A

N

A

L

I

Z

A

R

Y

Z

Y

K

A

Z

A

W

O

D

O

W

E

G

O

O

C

E

N

A

R

Y

Z

Y

K

A

Z

A

W

O

D

O

W

E

G

O

NIE

TAK

---