Dr inż. Marcin Krause

Klasyfikacja metod identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego

Do badania ryzyka zawodowego są stosowane różnorodne metody (techniki), których dobór zależy m.in. od celu analizy, stopnia szczegółowości i charakteru otrzymanych wyników. Dlatego nie można podać jednej uniwersalnej metody, możliwej do zastosowania w dowolnym przypadku, co wynika także ze specyfiki poszczególnych dziedzin gospodarki i rodzajów działalności oraz dużej różnorodności zakładów pracy, jednostek organizacyjnych i stanowisk pracy.

Metody badania ryzyka różnią się między sobą m.in.:

• sposobem postępowania podczas zbierania informacji o ryzyku,

• zasobem informacji niezbędnych do przeprowadzenia analizy,

• stosowanymi kryteriami podczas realizacji analizy,

• zakresem zastosowań poszczególnych metod.

Można wyróżnić wiele rodzajów metod służących do badania ryzyka, które można klasyfikować według wielu kryteriów podziału, np.:

• sposób analizy (analizy indukcyjne i dedukcyjne),

• charakter analizy (analizy jakościowe i ilościowe),

• stopień złożoności metody (analizy proste i skomplikowane),

• stopień dokładności metody (analizy szacunkowe i szczegółowe),

• rodzaj analizowanych strat (straty ludzkie i straty materialne),

• kategoria analizowanego ryzyka (bezpieczeństwo, zdrowie i środowisko),

• analizowany element systemu C-O-T (człowiek, obiekt techniczny i środowisko).

Dokonując wyboru określonej metody badania ryzyka należy sprawdzić, czy spełnione są następujące warunki:

• metoda jest odpowiednia dla analizowanego obiektu, procesu lub stanowiska pracy,

• członkowie zespołu oceniającego mają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie,

• dostępne są niezbędne informacje do przeprowadzenia analizy ryzyka,

• zapewnione są realne środki i terminy realizacji analizy ryzyka.

Dobór metod do warunków pracy w poszczególnych branżach i zakładach jest na razie sprawą otwartą, dlatego należy uwzględnić w pierwszej kolejności następujące czynniki:

• rodzaj i zakres prowadzonej działalności,

• wielkość przedsiębiorstwa i liczba zatrudnionych,

• stosowana technologia i wyposażenie techniczne,

• specyfika i nasilenie zagrożeń zawodowych.

Przykładowy podział metod badania ryzyka zawodowego może być następujący:

• listy kontrolne − np. ISRS, SAC, ARM, ergonomiczne listy kontrolne;

• metody probabilistyczne − np. drzewa logiczne, m.in. FTA, ETA, CCA;

• metody zaawansowane − np. HAZOP, FMEA, JSA, WHAT-IF, MORT;

• metody uproszczone − np. metody klasyczne, m.in. według PN-N-18002.

Dla uporządkowania stosowanej w literaturze terminologii w zakresie metod badań ryzyka w środowisku pracy przyjęto następujący podział:

• metody analizy ryzyka (metody identyfikacji zagrożeń) służące do rozpoznawania źródeł zagrożeń w sensie jakościowym, a czasami jednocześnie w sensie ilościowym, np. listy kontrolne, metoda JSA, metody FTA i ETA;

• metody oceny ryzyka (metody szacowania ryzyka) służące do określania wielkości ryzyka tylko w sensie ilościowym, np. metoda według PN-N-18002, metoda Score Risk.

Dla potrzeb identyfikacji zagrożeń wykorzystuje się najczęściej w praktyce metodę list kontrolnych (Checklist, CHL), a w uzasadnionych przypadkach należy zastosować bardziej zaawansowane metody, należące do grupy metod jakościowych − probabilistyczna analiza ryzyka (Probabilistic Risk Analysis, PRA) lub metod ilościowych − ilościowa analiza ryzyka (Quantitative Risk Analysis QRA), np.:

• analiza bezpieczeństwa pracy (Job Safety Analysis, JSA),

• analiza bezpieczeństwa procesu (Process Safety Analysis, PSA),

• analiza co-jeśli (co-gdy) (What-if Analysis, WI),

• analiza drzewa błędów (uszkodzeń, niezdatności) (Fault Tree Analysis, FTA),

• analiza drzewa zdarzeń (Event Tree Analysis, ETA),

• analiza niezawodności człowieka (Human Reliability Analysis, HRA),

• analiza przyczyn i wyników (Cause and Consequence Analysis, CCA),

• analiza rodzaju błędu i skutków (Failure Modes and Effects Analysis, FMEA),

• analiza rodzaju błędu i krytyczności skutków (Failure Modes and Effects Criticaly Analysis, FMECA),

• analiza zadań krytycznych (Critical Task Analysis, CTA),

• przegląd bezpieczeństwa (Safety Review, SR),

• studium zagrożeń i zdolności operacyjnych (Hazard and Operability Studies, HAZOP),

• technika rankingu zagrożeń (klasyfikacji względnej) (Relative Ranking, RRT),

• technika przewidywania zakresu błędu człowieka (Technique for Human Error Rate Predication, THERP),

• wstępna analiza zagrożeń (Preliminary Hazard Analysis, PHA),

• zarządzanie drzewem ryzyka i pomyłek (Management Oversight and Risk Tree, MORT).

Metody oceny ryzyka zawodowego można umownie podzielić na dwie grupy:

• klasyczne metody oceny ryzyka,

• inne metody oceny ryzyka.

Klasyczne (standardowe) metody oceny ryzyka są najbardziej rozpowszechnionymi metodami oceny ryzyka zawodowego. Ze względu na prostotę procedury ocenowej i szybkość jej przeprowadzenia znajdują one powszechne zastosowanie w wielu krajach Unii Europejskiej, Australii czy Stanach Zjednoczonych. Klasyczna ocena ryzyka polega na wyznaczeniu dwóch podstawowych parametrów określających wielkość ryzyka:

• prawdopodobieństwo wystąpienia skutków zagrożeń (np. oznaczenie P),

• potencjalne skutki wystąpienia zagrożeń (np. oznaczenie S).

Klasyczne metody oceny występują w różnych wariantach, które różnią się m.in.:

• ilością i interpretacją kategorii prawdopodobieństwa (częstości, częstotliwości),

• ilością i interpretacją kategorii skutków (następstw, konsekwencji, szkód, strat),

• algorytmem wyznaczania miary ryzyka,

• ilością i interpretacją kategorii ryzyka.

Dokonanie oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy polega na:

• oszacowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia,

• określeniu potencjalnych skutków wystąpienia zagrożenia,

• wyznaczeniu miary ryzyka ze wzoru lub tabelki (matrycy),

• odczytaniu zaleceń związanych z określoną kategorią ryzyka.

Najczęściej stosowaną miarą ryzyka w środowisku pracy są różnego rodzaju wskaźniki ryzyka (indeksy ryzyka), odzwierciedlające określone kombinacje prawdopodobieństwa i potencjalnych skutków wystąpienia zagrożenia. Wskaźniki ryzyka są przedstawiane w formie opisowej, liczbowej lub cyfry i litery.

Wyznaczenie wskaźnika ryzyka w zależności od rodzaju metody polega głównie na:

• wymnożeniu wskaźnika prawdopodobieństwa P i wskaźnika skutków S,

• odczytaniu wskaźnika ryzyka z macierzy oceny ryzyka poprzez przecięcie wiersza (wskaźnik prawdopodobieństwa P) i kolumny (wskaźnik skutków S).

Klasyczne metody oceny ryzyka zawodowego należą obecnie do najpopularniejszych metod oceny ryzyka zawodowego, przemawia za tym m.in. ich prostota i szybkość oceny. Jednak określenie ryzyka tylko za pomocą dwóch parametrów charakteryzujących jego poziom może być w niektórych przypadkach zbytnim uproszczeniem rzeczywistości. Spotykane są także w literaturze inne metody oceny ryzyka wykorzystujące do określania wielkości ryzyka nie tylko prawdopodobieństwo wystąpienia i potencjalne skutki, ale także inne parametry charakteryzujące ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, np.:

• ekspozycja na zagrożenie (np. oznaczenie E lub F),

• liczba osób narażonych (np. oznaczenie N lub I),

• możliwość uniknięcia zagrożenia (np. oznaczenie A).

Do oszacowania wielkości ryzyka zawodowego można wykorzystać m.in. następujące metody:

• metoda jakościowa wg PN-N-18002:2000 dla czynników niemierzalnych (dla których nie wyznaczono wartości dopuszczalnych), w której poziom ryzyka jest kombinacją dwóch wielkości: prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia P i ciężkości następstw zagrożenia S, a ryzyko można ocenić w skali trójstopniowej lub pięciostopniowej;

• metoda ilościowa wg PN-N-18002:2000 dla czynników mierzalnych (dla których wyznaczono wartości dopuszczalne), w której porównuje się wielkość charakteryzującą stężenie lub natężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia z wartością odpowiedniej normy higienicznej, np. dla hałasu, drgań mechanicznych, czynników chemicznych;

• metoda wskaźnikowa Score Risk lub Risk Score, w której poziom ryzyka jest kombinacją trzech wielkości: prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia P, ekspozycji człowieka na zagrożenie E i potencjalnych skutków zagrożenia S, w literaturze występuje kilka odmian tej metody, ponadto jest wykorzystywana w programach komputerowych;

• metody matrycowe (tablice ryzyka inne niż PN-N-18002), np.:

• metoda wg normy BS 8800,

• metoda wg normy MIL STD 882,

• metoda wg normy DIN V 19250,

• metoda wg normy PN-IEC 60300-3-9;

• metody wskaźnikowe (wskaźniki ryzyka inne niż Score Risk), np.:

• Pięć kroków do oceny ryzyka (Five steps to risk assessment),

• metoda Risk Assessment Code,

• metoda wg Allgemeine Themen,

• metoda TESEO,

• wskaźnik poziomu ryzyka WPR,

• metody oceny ryzyka w górnictwie wg propozycji Politechniki Śląskiej, np. metoda porównawczo-jakościowa - wg S. Krzemienia, metoda oceny ryzyka czynności - wg S. Krzemienia i M. Krause, metoda oceny ryzyka wypadkowego - wg M. Krause, metoda oceny ryzyka zdrowotnego - wg P. Mocka);

• metody graficzne, np.:

• kalkulator (nomogram) ryzyka, np. wg CIOP-PIB,

• graf wg DIN V 19250,

• graf wg PN-EN 954-1,

• graf wg Mayser Polymer Electronic;

• wybrane metody analizy ryzyka, np.:

• wstępna analiza zagrożeń PHA,

• analiza bezpieczeństwa pracy JSA,

• metody drzew logicznych (m.in. ETA, FTA, FMEA), np. wg PN-IEC 60300-3-9, wg PN-IEC 812, wg PN-IEC 1025, metody analizy drzew logicznych w górnictwie wg propozycji S. Krzemienia, wg A. Hebdy;

• wybrane metody badania wypadków, np.:

• metoda badania wypadków w powiązaniu z oceną ryzyka KIK (wg CIOP-PIB),

• metody graficzne badania przyczynowości wypadkowej w górnictwie, np. wg propozycji A. Szczurowskiego, wg E. Cichowskiego, wg S. Bogackiego;

• programy komputerowe - będące systemami eksperckimi wspomagającymi systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy oraz zawierającymi moduł oceny ryzyka lub odrębnymi programami wspomagającymi ocenę ryzyka, w postaci bazy danych lub arkusza kalkulacyjnego, najczęściej w środowisku Microsoft Windows.

Przykładowe metody identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego

1. Kryteria badania ryzyka według metody list kontrolnych

Metoda list kontrolnych (Checklist, CHL), skrócona nazwa to listy kontrolne lub ankiety, jest najczęściej wykorzystywanym w praktyce sposobem identyfikacji zagrożeń i jednym z najpopularniejszych narzędzi badawczych, która może być stosowana jako metoda dominująca lub jako technika wspomagająca inne metody badawcze, np. łącznie z techniką wywiadu i obserwacji.

Listami kontrolnymi są zestawy pytań lub procedur sprawdzających, które mogą być wykorzystane w różnym celu i zakresie. Często używa się ich w praktyce do sprawdzania zgodności stanu faktycznego z obowiązującymi przepisami lub standardami.

Badania ankietowe polegają na zebraniu informacji od osób badanych przez wypełnienie kwestionariuszy ankietowych (ankiet). Ankiety są opracowywane w zależności od przyjętego kryterium, które w danej sytuacji i czasie określa cele prowadzonych badań. Badania ankietowe są przykładem metody otwartej i elastycznej, której poszczególne elementy mogą być w miarę potrzeby wyodrębnione z całości i poddane odrębnej ocenie.

Listy kontrolne mogą być opracowywane na podstawie wymagań obowiązujących przepisów, a równocześnie można w nich uwzględniać inne problemy, charakterystyczne dla analizowanego zagadnienia. Listę pytań tworzy się najczęściej na podstawie istniejących norm, na zasadzie ustalania różnic lub braków. Najprostsze odpowiedzi mogą mieć np. następującą formę: „tak”, „nie”, „nie dotyczy” lub „odpowiedź wymaga więcej informacji”.

Zakres problemowy i stopień szczegółowości oceny za pomocą list kontrolnych może być różny w zależności od aktualnych wymagań i potrzeb, co wynika przede wszystkim z:

• celu i zakresu oceny,

• kwalifikacji osób oceniających,

• czasu na przeprowadzenie oceny,

• złożoności analizowanego zagadnienia.

Procedura oceny przy użyciu list kontrolnych składa się z trzech etapów badań:

• wybór lub opracowanie odpowiedniej listy kontrolnej - można wykorzystać wcześniej opracowane listy po ich aktualizacji, zaadoptować listy opracowane dla podobnych ocen lub bezpośrednio użyć listy zawarte w poradnikach i wytycznych; jeżeli nie ma zadawalających list, to wtedy należy opracować własne w oparciu o dostępne standardy, przepisy prawne, zalecenia odpowiednich poradników i doświadczenie konsultantów;

• właściwe badanie diagnostyczne - udzielanie odpowiedzi na wszystkie pytania zawarte w liście kontrolnej w trakcie bezpośrednich obserwacji, wywiadów i ankiet oraz podczas analizowania dokumentów, np. schematów, opisów, instrukcji;

• opracowanie wyników - zestawienie niezgodności i odchyleń od obowiązujących standardów i wymagań, a następnie sformułowanie zaleceń mających na celu usunięcie wykrytych odstępstw od stanu pożądanego.

Szczegółowa procedura badawcza oparta na wykorzystaniu list kontrolnych powinna obejmować następujące etapy decyzyjne:

• identyfikacja podmiotu i zakresu badań,

• określenie listy obszarów problemowych,

• opracowanie szczegółowej listy kontrolnej,

• wytypowanie członków zespołu oceniającego,

• udzielenie obiektywnej odpowiedzi na pytania,

• opracowanie zestawień rankingowych,

• sformułowanie wniosków końcowych,

• określenie terminu aktualizacji badań.

Zestawy pytań powinny być pogrupowane na kilka lub więcej (do kilkunastu) charakterystycznych obszarów problemowych, dobranych w zależności od potrzeb i specyfiki badanego zagadnienia, co znacznie ułatwia opracowanie list kontrolnych i dokonanie szczegółowej oceny.

Pytania mogą być oceniane w różnych skalach (np. liczbowej lub procentowej) oraz w różnych zakresach. Zaleca się także, aby pytania były sformułowane w sposób prosty i jednoznaczny, a warianty odpowiedzi były tworzone np. według następującego wzoru:

• odpowiedź opisowa dwuwartościowa - np. wariant „tak” lub „nie”;

• odpowiedź opisowa kilkuwartościowa - np. wariant „brak”, „rzadko” lub „często”;

• odpowiedź wartościująca liczbowa - np. skala całkowita trójstopniowa (od 1 do 3) lub pięciostopniowa (od 1 do 5);

• odpowiedź wartościująca procentowa - skala ciągła lub skokowa w zakresie od 0 do 100%, np. 0%, 25%, 50%, 75%, 100%.

Należy zawsze jednak pamiętać, aby wraz z postępem wiedzy i praktyki oraz ze zdobywanym doświadczeniem członków zespołu oceniającego stosowane listy kontrolne podlegały systematycznej weryfikacji i aktualizacji.

Umiejętność właściwego doboru lub opracowania listy kontrolnej, przeprowadzenia badań diagnostycznych i opracowania otrzymanych wyników pozwala na sformułowanie odpowiednich zaleceń, np. utworzenie listy niezgodności w stosunku do wymagań.

Przykładowe źródła informacji potrzebne do opracowania list kontrolnych, które można wykorzystać dla potrzeb analizy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym do identyfikacji zagrożeń i oszacowania ryzyka zawodowego, to m.in.:

• akty prawne, np. ustawa Kodeks pracy i akty wykonawcze;

• polskie normy, np. PN-N-18001:2004, PN-N-18004:2001, PN-N-18002:2000, PN-80/Z-08052, PN-EN 1050:1999, PN-EN 292-1:2000;

• Internet, np. PIP http://www.pip.gov.pl, CIOP-PIB http://www.ciop.pl;

• publikacje, m.in. podręczniki, poradniki, czasopisma, np.:

• tzw. ergonomiczne listy kontrolne, np. opracowane przez ILO,

• listy kontrolne standardu ISRS (International Safety Rating System),

• publikacje zawierające przykładowe i/lub autorskie listy kontrolne, np. Karczewski J.T. i in., Karczewski J.T. i Rączkowski B., Markowski A.S. i in., Pawłowska Z., Pietrzak L., Smoliński D., Studenski R.,

• publikacje zawierające przykładowe kryteria analizy i oceny ryzyka zawodowego, np. Indulski J. i in., Koradecka D. i in., Marek K. i in., Zawieska W. i in.

2. Kryteria badania ryzyka według normy PN-N-18002:2000

Najpopularniejszym sposobem oceny ryzyka zawodowego są kryteria według polskiej normy PN-N-18002:2000, w której zaproponowano wymagania oceny ryzyka dla czynników mierzalnych (np. wybrane czynniki fizyczne, czynniki chemiczne i pyły) oraz dla czynników niemierzalnych (np. czynniki mechaniczne).

Metoda wg PN-N-18002:2000 oparta jest na ocenie dwóch podstawowych parametrów ryzyka, które obejmują prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia (tab. 3.2.) oraz ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia (tab. 3.3.).

Tab. 3.2. Prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia wg PN-N-18002:2000.

Kategoria prawdopodobieństwa	Opis prawdopodobieństwa
mało prawdopodobne	następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika
prawdopodobne	następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika
wysoce prawdopodobne	następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika

Źródło: Polska norma PN-N-18002:2000.

Tab. 3.3. Ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia wg PN-N-18002:2000.

Kategoria ciężkości szkodliwych następstw	Opis ciężkości szkodliwych następstw
małe	urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy; są to czasowe pogorszenia stanu zdrowia takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.
średnie	zalicza się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z krótkimi okresami absencji; są to np. zranienia, oparzenia II st. na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapalenia ścięgna) itp.
duże	zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć; są to np. oparzenia III st., oparzenia II st. dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenie słuchu, astma, zaćma itp.

Źródło: Polska norma PN-N-18002:2000.

Wielkość ryzyka zawodowego dla poszczególnych zagrożeń zidentyfikowanych na stanowisku pracy odczytuje się dla skali trójstopniowej (tab. 3.4.) - ryzyko małe, ryzyko średnie i ryzyko duże lub dla skali pięciostopniowej (tab. 3.5.) - skala rozszerzona o ryzyko bardzo małe i ryzyko bardzo duże.

Tab. 3.4. Macierz oceny ryzyka dla skali trójstopniowej wg PN-N-18002:2000.

Prawdopodobieństwo	Ciężkość szkodliwych następstw
		mała	Średnia	duża
mało prawdopodobne	ryzyko małe	ryzyko małe	ryzyko średnie
prawdopodobne	ryzyko małe	ryzyko średnie	ryzyko duże
wysoce prawdopodobne	ryzyko średnie	ryzyko duże	ryzyko duże

Źródło: Polska norma PN-N-18002:2000.

Tab. 3.5. Macierz oceny ryzyka dla skali pięciostopniowej wg PN-N-18002:2000.

Prawdopodobieństwo	Ciężkość szkodliwych następstw
		mała	Średnia	duża
mało prawdopodobne	ryzyko bardzo małe	ryzyko małe	ryzyko średnie
prawdopodobne	ryzyko małe	ryzyko średnie	ryzyko duże
wysoce prawdopodobne	ryzyko średnie	ryzyko duże	ryzyko bardzo duże

Źródło: Polska norma PN-N-18002:2000.

Dla niektórych czynników występujących w środowisku pracy wielkość ryzyka zawodowego można wyznaczyć za pomocą porównania wartości wielkości charakteryzującej zagrożenie P z wartością dopuszczalną P_max lub P_prog, np. stężenie czynnika chemicznego i pyłu lub natężenie czynnika fizycznego (m.in. hałas słyszalny, infradźwiękowy lub ultradźwiękowy, drgania mechaniczne miejscowe lub ogólne) z wartością odpowiedniej normy higienicznej (NDN, NDS, NDSCh, NDSP).

Stosowana najczęściej w odniesieniu do czynników szkodliwych dla zdrowia metoda oceny ryzyka została przedstawiona dla skali trójstopniowej w tab. 3.6., nie ma aktualnie w polskiej normie PN-N-18002:2000 podanej metody dla skali pięciostopniowej.

Autorska propozycja procedury oceny ryzyka dla czynników szkodliwych dla zdrowia według skali pięciostopniowej została przedstawiona w tab. 3.7.

Przykładowa interpretacja wartości dopuszczanych P_max i P_prog może być następująca:

• wielkości P_max stanowią wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) dla czynników chemicznych, wartości poziomu ekspozycji na hałas odniesione do 8-godzinnego dnia pracy dla hałasu słyszalnego, wartości sumy wektorowej przyspieszeń drgań odniesione do ekspozycji dobowej dla drgań miejscowych lub ogólnych;

• wielkości P_prog stanowią wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chwilowych (NDSCh) i progowych (NDSP) dla czynników chemicznych, wartości maksymalnego poziomu dźwięku A i szczytowego poziomu dźwięku C dla hałasu słyszalnego, wartości sumy wektorowej przyspieszeń drgań odniesione do ekspozycji chwilowej dla drgań miejscowych lub ogólnych.

Tab. 3.6. Oszacowanie ryzyka według skali trójstopniowej wg PN-N-18002:2000 na podstawie porównania wartości wielkości charakteryzującej zagrożenie P z wartością dopuszczalną P_max.

Porównanie wartości P z Pmax	Kategoria ryzyka
P > Pmax	duże
0,5 Pmax ≤ P ≤ Pmax	średnie
P < 0,5 Pmax	małe

Źródło: Polska norma PN-N-18002:2000.

Tab. 3.7. Propozycja oszacowania ryzyka według skali pięciostopniowej na podstawie porównania wartości wielkości charakteryzującej zagrożenie P z wartościami dopuszczalnymi P_max i P_prog.

Porównanie wartości P z Pmax i Pprog	Kategoria ryzyka
P > Pmax i P > Pprog	bardzo duże
P > Pmax i P < Pprog	duże
0,5 Pmax ≤ P ≤ Pmax	średnie
0,1 Pmax < P < 0,5 Pmax	małe
P ≤ 0,1 Pmax	bardzo małe

Źródło: Opracowanie własne na podstawie polskiej normy PN-N-18002:2000.

Zgodnie z zaleceniami normy PN-N-18002:2000 dopuszczalność ryzyka zawodowego odczytuje się dla skali trójstopniowej (tab. 3.8.) - niedopuszczalne jest ryzyko duże lub dla skali pięciostopniowej (tab. 3.9.) - niedopuszczalne jest ryzyko duże i ryzyko bardzo duże.

Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są głównie wymagania odpowiednich przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych, a w przypadku braku takich wymagań zaleca się, aby organizacja ustanowiła własne kryteria dopuszczalności ryzyka z uwzględnieniem opinii ekspertów w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Tab. 3.8. Dopuszczalność ryzyka dla skali trójstopniowej wg PN-N-18002:2000.

Kategoria ryzyka	Dopuszczalność	Zalecenia decyzyjne
duże	niedopuszczalne	Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka do poziomu dopuszczalnego (ryzyko średnie i małe).
średnie	dopuszczalne	Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
małe			Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie.

Źródło: Polska norma PN-N-18002:2000.

Tab. 3.9. Dopuszczalność ryzyka dla skali pięciostopniowej wg PN-N-18002:2000.

Kategoria ryzyka	Dopuszczalność	Zalecenia decyzyjne
bardzo duże	niedopuszczalne	Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka do poziomu dopuszczalnego.
duże			Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka do poziomu dopuszczalnego.
średnie		dopuszczalne	Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
małe			Zaleca się rozważenie możliwości dalszego zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje najwyżej na tym samym poziomie.
bardzo małe			Nie jest konieczne prowadzenie żadnych działań.

Źródło: Polska norma PN-N-18002:2000.

3. Kryteria badania ryzyka według metody Score Risk

Metoda Score Risk lub Risk Score, czyli metoda wskaźnika ryzyka lub ryzyka czasowego, jest popularną wskaźnikową metodą oceny ryzyka zawodowego, zaproponowaną przez G.F. Kinney'a i A.D. Wiruth'a, występującą w kilku odmianach, opisaną w literaturze krajowej m.in. przez następujących autorów: Karczewski J.T., Krause M., Pietrzak L., Romanowska-Słomka I. i Słomka A., Skuza L.

W metodzie tej wielkość ryzyka wyznacza się przez określenie trzech wskaźników ocen cząstkowych ryzyka, które obejmują prawdopodobieństwo P, ekspozycję E i potencjalne skutki S, a następnie obliczenie wskaźnika końcowego ryzyka WR według wzoru 3.1.:

(3.1.)

gdzie:

P - prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia według tab. 3.10.,

E - ekspozycja człowieka na zagrożenie według tab. 3.11.,

S - potencjalne skutki wystąpienia zagrożenia według tab. 3.12.

Interpretację wskaźnika ryzyka WR można odczytać następująco:

• wariant I (tab. 3.13.) - zakres oceny ryzyka skrócony (wartości progowe 20 i 400) i opis zaleceń decyzyjnych skrócony;

• wariant II (tab. 3.14.) - zakres oceny ryzyka rozszerzony (wartości progowe 1,5 i 1440) i opis zaleceń decyzyjnych skrócony;

• wariant III (tab. 3.15.) - zakres oceny ryzyka rozszerzony (wartości progowe 1,5 i 1440) i opis zaleceń decyzyjnych rozszerzony.

Tab. 3.10. Prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia (P) wg metody Score Risk.

Kategoria prawdopodobieństwa	Opis prawdopodobieństwa	Ranga prawdopodobieństwa (P)
bardzo prawdopodobne	0,5 = 1:2	10
całkiem możliwe	10^-1 = 1:10	6
praktycznie możliwe	10^-2 = 1:100	3
mało prawdopodobne, ale możliwe	10^-3 = 1:1000	1
tylko sporadycznie możliwe	10^-4 = 1:10.000	0,5
możliwe do pomyślenia	10^-5 = 1:100.000	0,2
tylko teoretycznie możliwe	10^-6 = 1:1000.000	0,1

Źródło: Kinney G.H. i Wiruth A.D. cytowane za Skuza L.

Tab. 3.11. Ekspozycja człowieka na zagrożenie (E) wg metody Score Risk.

Kategoria ekspozycji	Opis ekspozycji	Ranga ekspozycji (E)
stała	cały czas pracy	10
częsta	codziennie	6
sporadyczna	raz na tydzień	3
okazjonalna	raz na miesiąc	2
minimalna	kilka razy rocznie	1
znikoma	raz do roku	0,5

Źródło: Kinney G.H. i Wiruth A.D. cytowane za Skuza L.

Tab. 3.12. Potencjalne skutki wystąpienia zagrożenia (S) wg metody Score Risk.

Kategoria skutków	Opis skutków	Ranga skutków (S)
poważna katastrofa	wiele ofiar śmiertelnych	100
katastrofa	kilka ofiar śmiertelnych	40
bardzo duża	ofiara śmiertelna	15
duża	ciężkie uszkodzenie ciała	7
średnia	absencja	3
mała	udzielenie pierwszej pomocy	1

Źródło: Kinney G.H. i Wiruth A.D. cytowane za Skuza L.

Tab. 3.13. Interpretacja wskaźnika ryzyka wg metody Score Risk (wariant I).

Wartość ryzyka	Kategoria ryzyka	Zalecenia decyzyjne
WR≤20	akceptowalne	Wskazana kontrola.
20<WR≤70	małe	Potrzebna kontrola.
70<WR≤200	istotne	Potrzebna poprawa.
200<WR≤400	duże	Potrzebna natychmiastowa poprawa.
WR>400	bardzo duże	Wskazane wstrzymanie pracy.

Źródło: Kinney G.H. i Wiruth A.D. cytowane za Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.14. Interpretacja wskaźnika ryzyka wg metody Score Risk (wariant II).

Wartość ryzyka	Kategoria ryzyka	Zalecenia decyzyjne
WR≤1,5	zaniedbywalne	Wskazana kontrola.
1,5<WR≤48	akceptowalne	Potrzebna kontrola.
48<WR≤270	średnie	Potrzebna poprawa.
270<WR≤1440	poważne	Potrzebna natychmiastowa poprawa.
WR>1440	nieakceptowalne	Wskazane wstrzymanie pracy.

Źródło: Kinney G.H. i Wiruth A.D. cytowane za Skuza L.

Tab. 3.15. Interpretacja wskaźnika ryzyka wg metody Score Risk (wariant III).

Wartość ryzyka	Kategoria ryzyka	Zalecenia decyzyjne
WR≤1,5	minimalne	Żadne działania nie są potrzebne.
1,5<WR≤48	akceptowalne	Działania profilaktyczne nie są potrzebne.
48<WR≤270	istotne	Działania profilaktyczne są wskazane, ale należy wziąć pod uwagę koszty i uzyskane efekty (powinno zostać ograniczone lub kontrolowane w okresie 3-6 miesięcy). Należy dążyć do zredukowania ryzyka do poziomu akceptowalnego.
270<WR≤1440	niepożądane	W tej sytuacji praca nie może zostać rozpoczęta. W przypadku prac już wykonywanych ryzyko powinno zostać ograniczone lub kontrolowane w okresie zredukowane w przeciągu 1-3 miesięcy w zależności od liczby osób narażonych. Należy dążyć do zredukowania ryzyka do poziomu akceptowalnego.
WR>1440	nieakceptowalne	Praca nie może zostać rozpoczęta ani kontynuowana, dopóki ryzyko nie zostanie zredukowane.

Źródło: Goossens L.H. cytowane za Krause M.

Autorska propozycja interpretacji kryteriów oceny ryzyka według metody Score Risk dotyczy uzupełnienia wytycznych oceny prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia i potencjalnych skutków wystąpienia zagrożenia.

Prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia (P) oznacza możliwość wystąpienia określonego zdarzenia niebezpiecznego na określonym stanowisku pracy. Subiektywna ocena ryzyka dokonana przez określonego oceniającego wynika m.in. z następujących przesłanek:

• rodzaj stosowanej profilaktyki;

• skuteczność stosowanej profilaktyki;

• właściwa organizacja pracy na stanowisku pracy;

• np. gdy prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia ocenia się jako praktycznie możliwe, to wtedy wpisuje się do karty oceny ryzyka rangę prawdopodobieństwa 3;

• np. gdy prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia ocenia się jako mało prawdopodobne, ale możliwe, to wtedy wpisuje się do karty oceny ryzyka rangę prawdopodobieństwa 1;

• np. gdy prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia ocenia się jako tylko sporadycznie możliwe, to wtedy wpisuje się do karty oceny ryzyka rangę prawdopodobieństwa 0,5.

Ekspozycja człowieka na zagrożenie (E) oznacza przewidywany czas przebywania w strefie zagrożenia, czyli jak często pracownicy przebywając na określonym na stanowisku pracy są narażeni na określone zagrożenie:

• np. gdy ekspozycję na zagrożenie ocenia się jako stałą (cały czas pracy), to wtedy wpisuje się do karty oceny ryzyka rangę ekspozycji 10;

• np. gdy ekspozycję na zagrożenie ocenia się jako częstą (codziennie), to wtedy wpisuje się do karty oceny ryzyka rangę ekspozycji 6;

• np. gdy ekspozycję na zagrożenie ocenia się jako sporadyczną (raz na tydzień), to wtedy wpisuje się do karty oceny ryzyka rangę ekspozycji 3.

Potencjalne skutki wystąpienia zagrożenia (S) oznaczają prawdopodobne skutki wystąpienia zagrożenia mając na uwadze stosowane procedury technologiczne i organizacyjne. Subiektywna ocena ryzyka dokonana przez określonego oceniającego wynika m.in. z następujących przesłanek:

• możliwość ograniczenia skutków zagrożenia przez stosowane środki techniczne - środki ochrony zbiorowej, np. osłony i urządzenia zabezpieczające;

• możliwość ograniczenia skutków zagrożenia przez stosowane procedury organizacyjne, np. ograniczenie zatrudnienia w strefie zagrożenia;

• możliwość ograniczenia skutków zagrożenia przez stosowane środki na osobie - środki ochrony indywidualnej, np. środki ochrony twarzy i oczu;

• np. gdy potencjalne skutki wystąpienia zagrożenia ocenia się jako katastrofa (kilka ofiar śmiertelnych), to wtedy wpisuje się do karty oceny ryzyka rangę skutków 40;

• np. gdy potencjalne skutki wystąpienia zagrożenia ocenia się jako bardzo duże (ofiara śmiertelna), to wtedy wpisuje się do karty oceny ryzyka rangę skutków 15;

• np. gdy potencjalne skutki wystąpienia zagrożenia ocenia się jako duże (ciężkie uszkodzenie ciała), to wtedy wpisuje się do karty oceny ryzyka rangę skutków 7.

4. Kryteria badania ryzyka według metody PHA

Metoda PHA (Preliminary Hazard Analysis) lub metoda wstępnej analizy zagrożeń jest klasyczną metodą oceny ryzyka zawodowego, opisaną w literaturze m.in. przez autorów: Młyńczak M., Pietrzak L., Romanowska-Słomka I. i Słomka A., Skuza L.

Uwaga. Nie należy mylić dwóch różnych metod badania ryzyka zawodowego pod wspólną nazwą wstępna analiza zagrożeń:

• jedna służy do identyfikacji zagrożeń, ich przyczyn i środków ochronnych;

• druga służy do oszacowania ryzyka związanego z zagrożeniami.

W metodzie tej wielkość ryzyka wyznacza się przez określenie dwóch wskaźników ocen cząstkowych ryzyka, które obejmują prawdopodobieństwo szkód P i stopień szkód S, następnie przez obliczenie wskaźnika końcowego ryzyka R według wzoru 3.2. lub odczyt bezpośredni z tab. 3.18., a interpretację wskaźnika ryzyka przez odczyt z tab. 3.19.:

(3.2.)

gdzie:

P - prawdopodobieństwo szkód według tab. 3.16.,

S - stopień szkód według tab. 3.17.

Uwaga: Poziom 1-5 dotyczy oceny prawdopodobieństwa szkód P i stopnia szkód S dla zdarzeń na terenie zakładu, a poziom 6 - poza terenem zakładu, podobnie wartość 1-25 wskaźnika ryzyka R dotyczy szacowania ryzyka na stanowiskach pracy na terenie zakładu.

Tab. 3.16. Prawdopodobieństwo szkód (P) wg metody PHA.

Opis prawdopodobieństwa szkód	Ranga prawdopodobieństwa szkód (P)
bardzo nieprawdopodobne	1
mało prawdopodobne, zdarzające się raz na 10 lat	2
doraźne wydarzenie (raz w roku)	3
dosyć częste wydarzenie (np. raz w miesiącu)	4
częste regularne wydarzenie (np. raz w tygodniu)	5
duże prawdopodobieństwo wydarzenia	6

Źródło: Skuza L.

Tab. 3.17. Stopień szkód (S) wg metody PHA.

Opis stopnia szkód	Ranga stopnia szkód (S)
znikome urazy, lekkie szkody	1
lekkie obrażenia, wymierne szkody	2
ciężkie obrażenia, znaczne szkody	3
pojedyncze wypadki śmiertelne, ciężkie szkody	4
zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody na bardzo dużą skalę na terenie zakładu	5
zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody na dużą skalę poza terenem zakładu	6

Źródło: Skuza L.

Tab. 3.18. Macierz oceny ryzyka wg metody PHA.

Wartość ryzyka		Prawdopodobieństwo szkód
				1	2	3	4	5	6
Stopień szkód	1	1	2	3	4	5	6
		2	2	4	6	8	10	12
		3	3	6	9	12	15	18
		4	4	8	12	16	20	24
		5	5	10	15	20	25	30
		6	6	12	18	24	30	36

Źródło: Skuza L.

Interpretację wskaźnika ryzyka R, obliczonego według wzoru 3.2. lub odczytanego z tab. 3.18., określa z tab. 3.19.

Tab. 3.19. Interpretacja wskaźnika ryzyka wg metody PHA.

Wartość ryzyka	Zalecenia decyzyjne
1-3	Ryzyko akceptowalne.
4-9	Dopuszczalna akceptacja ryzyka po ocenie ryzyka.
10-25(36)	Ryzyko niedopuszczalne, wymagane jego zmniejszenie.

Źródło: Skuza L.

5. Kryteria badania ryzyka według metody JSA

Metoda JSA (Job Safety Analysis) lub metoda analizy bezpieczeństwa pracy jest wskaźnikową metodą oceny ryzyka zawodowego, opisaną w literaturze m.in. przez autorów: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Uwaga. Nie należy mylić dwóch różnych metod badania ryzyka zawodowego pod wspólną nazwą analiza bezpieczeństwa pracy:

• jedna służy do identyfikacji zagrożeń związanych z czynnościami pracy;

• druga służy do oszacowania ryzyka związanego z zagrożeniami.

W metodzie tej wielkość ryzyka wyznacza się przez określenie konsekwencji zdarzenia C (tab. 3.20.) i prawdopodobieństwa konsekwencji zdarzenia P, gdzie wskaźnik P jest obliczany według wzoru 3.3., nie jako iloczyn, ale jako suma trzech wskaźników ocen cząstkowych - częstotliwości występowania zagrożenia F, prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia O, możliwości uniknięcia lub ograniczenia szkody A:

(3.3.)

gdzie:

F - częstotliwość występowania zagrożenia (ekspozycja) według tab. 3.21.,

O - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia według tab. 3.22.,

A - możliwość uniknięcia lub ograniczenia szkody według tab. 3.23.

Tab. 3.20. Konsekwencje zdarzenia (C) wg metody JSA.

Klasa konsekwencji zdarzenia	Opis konsekwencji zdarzenia	Charakterystyka konsekwencji zdarzenia
C1	nieznaczne	nie powodujące niezdolności do pracy
C2	marginalne	krótka niezdolność do pracy
C3	poważne	dłuższa niezdolność do pracy
C4	bardzo poważne	śmierć

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.21. Częstotliwość występowania zagrożenia (F) wg metody JSA.

Opis częstotliwości występowania zagrożenia	Ranga częstotliwości występowania zagrożenia (F)
mniej niż raz w roku	1
raz w roku	2
raz w miesiącu	3
raz w tygodniu	4
codziennie	5

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.22. Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia (O) wg metody JSA.

Opis prawdopodobieństwa zdarzenia	Ranga prawdopodobieństwa zdarzenia (O)
nieistotne	1
mało prawdopodobne	2
wyobrażalne	3
prawdopodobne	4
zwykłe	5

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.23. Możliwość uniknięcia lub ograniczenia szkody (A) wg metody JSA.

Opis możliwości ograniczenia szkody	Ranga możliwości ograniczenia szkody (A)
oczywiste	1
prawdopodobne	2
możliwe	3
niezbyt możliwe	4
niemożliwe	5

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Wskaźnik ryzyka odczytuje się z tab. 3.24., a interpretację ryzyka - z tab. 3.25.

Tab. 3.24. Macierz oceny ryzyka wg metody JSA.

Wartość ryzyka		Prawdopodobieństwo konsekwencji
				P=3-4	P=5-7	P=8-10	P=11-13	P=14-15
Konsekwencje zdarzenia	C1	1	2	3	4	5
		C2	2	3	4	5	6
		C3	3	4	5	6	7
		C4	4	5	6	7	8

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.25. Interpretacja wskaźnika ryzyka wg metody JSA.

Wartość ryzyka	Zalecenia decyzyjne
1-2	Ryzyko pomijalne.
3-5	Ryzyko akceptowalne.
6-8	Ryzyko nieakceptowalne.

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

6. Kryteria badania ryzyka według metody WPR

Metoda WPR lub metoda wskaźnika poziomu ryzyka jest wskaźnikową metodą oceny ryzyka zawodowego, opisaną w literaturze m.in. przez autorów: Pietrzak L., Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

W metodzie tej wielkość ryzyka wyznacza się przez określenie czterech wskaźników ocen cząstkowych ryzyka, które obejmują prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia A, częstość występowania narażenia B, rodzaj szkód C i zakres szkód D, następnie przez obliczenie wskaźnika końcowego ryzyka WPR według wzoru 3.4., a interpretację wskaźnika ryzyka przez odczyt z tab. 3.30.:

(3.4.)

gdzie:

A - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia według tab. 3.26.,

B - częstość występowania narażenia (ekspozycja) według tab. 3.27.,

C - rodzaj szkód według tab. 3.28.,

D - zakres szkód według tab. 3.29.

Tab. 3.26. Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia (A) wg metody WPR.

Opis prawdopodobieństwa zdarzenia	Ranga prawdopodobieństwa zdarzenia (A)
niemożliwe	0
bardzo małe	1
małe	2
możliwe	5
prawdopodobne	8
spodziewane	10
pewne	15

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.27. Częstość występowania narażenia (B) wg metody WPR.

Opis częstości występowania narażenia	Ranga częstości występowania narażenia (B)
bardzo rzadko	0,1
raz w roku	0,2
raz w miesiącu	1
raz w tygodniu	1,5
raz dziennie	2,5
raz na godzinę	4
ciągle	5

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.28. Rodzaj szkód (C) wg metody WPR.

Opis rodzaju szkód	Ranga rodzaju szkód (C)
otarcie, stłuczenie	0,1
skaleczenie, zmiażdżenie	0,5
złamanie kości krótkich (palca)	1
złamanie kości długich	2
utrata kończyny, utrata oka, poważna choroba	4
utrata dwóch kończyn, utrata oczu, stała utrata zdrowia	8
śmierć	12

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.29. Zakres szkód (D) wg metody WPR.

Opis zakresu szkód	Ranga zakresu szkód (D)
1-2 osoby	1
3-7 osób	2
8-15 osób	4
16-50 osób	8
ponad 50 osób	52

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.30. Interpretacja wskaźnika ryzyka wg metody WPR.

Wartość ryzyka	Kategoria ryzyka	Zalecenia decyzyjne
0-1	akceptowalne	Akceptacja ryzyka.
1-5	bardzo małe	Działania podjąć w ciągu roku.
5-10	małe	Działania podjąć w ciągu trzech miesięcy.
10-50	znaczące	Działania podjąć w ciągu miesiąca.
50-100	wysokie	Działania podjąć w ciągu tygodnia.
100-500	bardzo wysokie	Działania podjąć w ciągu jednego dnia.
500-1000	ekstremalne	Działania podjąć natychmiast.
ponad 1000	niedopuszczalne	Wstrzymać pracę.

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

7. Kryteria badania ryzyka według metody pięciu kroków

Metoda pięciu kroków, pełna nazwa to pięć kroków do oceny ryzyka (Five steps to risk assessment), jest popularną wskaźnikową metodą oceny ryzyka zawodowego, opisaną w literaturze m.in. przez autorów: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Uwaga. Nie należy mylić metody pięciu kroków z popularną procedurą „Ocena ryzyka w pięciu krokach” w interpretacji PIP lub CIOP-PIB.

W metodzie tej wielkość ryzyka wyznacza się przez określenie czterech wskaźników ocen cząstkowych ryzyka, które obejmują prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia P, częstotliwość narażenia (ekspozycja) F, następstwa zdarzenia (skutki) S i liczbę osób narażonych I, następnie przez obliczenie wskaźnika końcowego ryzyka R według wzoru 3.5., a interpretację wskaźnika ryzyka przez odczyt z tab. 3.35.:

(3.5.)

gdzie:

P - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia według tab. 3.31.,

F - częstotliwość narażenia (ekspozycja) według tab. 3.32.,

S - następstwa zdarzenia (skutki) według tab. 3.33.,

I - liczba osób narażonych według tab. 3.34.

Tab. 3.31. Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia (P) wg metody pięciu kroków.

Opis prawdopodobieństwa zdarzenia	Ranga prawdopodobieństwa zdarzenia (P)
prawie niemożliwe	0,033
bardzo mało prawdopodobne, ale możliwe	1
mało prawdopodobne, ale może się zdarzyć	1,5
możliwe, ale nie codziennie	2
równa szansa	5
prawdopodobne	8
zdarza się	10
pewne	15

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.32. Częstotliwość narażenia (F) wg metody pięciu kroków.

Opis częstotliwości narażenia	Ranga częstotliwości narażenia (F)
raz na rok	0,5
raz na miesiąc	1
raz na tydzień	1,5
raz dziennie	2,5
co godzinę	4
ciągle	6

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.33. Następstwa zdarzenia (S) wg metody pięciu kroków.

Opis następstw zdarzenia	Ranga następstw zdarzenia (S)
zadrapania, siniaki	0,1
skaleczenie, łagodne obrażenia	0,5
proste złamania, lekka choroba	2
skomplikowana złamania, poważna choroba	4
utrata jednej kończyny, utrata oka, trwała utrata słuchu	6
utrata dwóch kończyn, utrata oczu	10
śmierć	15

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.34. Liczba osób narażonych (I) wg metody pięciu kroków.

Opis liczby osób narażonych	Ranga liczby osób narażonych (I)
1- 2 osoby	1
3-7 osób	2
8-15 osób	4
16-50 osób	12

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

Tab. 3.35. Interpretacja wskaźnika ryzyka wg metody pięciu kroków.

Wartość ryzyka	Zalecenia decyzyjne
0-5	Ryzyko pomijalne.
5-50	Ryzyko niskie, ale istotne.
50-500	Ryzyko wysokie.
powyżej 500	Ryzyko nie do przyjęcia.

Źródło: Romanowska-Słomka I. i Słomka A.

16

---