Sylwia
Lutostańska
Ocena ryzyka zawodowego
Metody oceny ryzyka
zawodowego
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Stosowane metody podzielić można
na:
• Metody indukcyjne –
polegają na
przewidywaniu skutków złego działania lub
uszkodzenia poszczególnych elementów obiektu
lub procesu. Wnioski ogólne wywodzone są z
jednostkowych, szczegółowych zdarzeń.
• Metody dedukcyjne –
pozwalają określić
przyczyny wystąpienia określonego,
niepożądanego następstwa (metody dedukcyjne
zajmują więcej czasu i są trudniejsze do
opracowania niż indukcyjne)
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Ze względu na charakter otrzymywanego
wyniku metody możemy podzielić na:
• Metody ilościowe –
Ilościowe szacowanie może być prowadzone, gdy
ma się do dyspozycji odpowiednią liczbę danych
statystycznych dotyczących ilości osób i rodzaju
wypadków, zdarzeń niebezpiecznych, chorób
zawodowych, czasu narażenia na czynniki
środowiska pracy, liczby zatrudnionych itp.
• Metody jakościowe –
Gdy nie mamy dostępu do danych, które
pozwalają na wiarygodne ilościowe szacowanie
ryzyka, lub gdy nie jest uzasadnione stosowane
skomplikowanych metod ilościowych.
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
• Metody jakościowe wartościują ryzyko,
czyli przypisują ryzyku umowną wielkość
charakteryzującą jego wartość.
• Wartość ta określana jest według przyjętej w
metodzie skali określonej liczbowo lub słownie.
Wykorzystywane w ocenie ryzyka, najprostsze
skale mogą być najmniej trójstopniowe.
Optymalna wydaje się skala pięciostopniowa
wykorzystywana w różnych opracowanych
metodach. W zakładach stosowane są również
rozbudowane skale siedmiostopniowe.
Metody jakościowe
Szacowanym skutkom zdarzenia - S
i
prawdopodobieństwu lub częstości
wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego - P
przypisywane są umowne wielkości
charakteryzujące ich wartości:
OPISOWO lub LICZBOWO.
W ten sposób tworzone są skale szacowania
skutków i prawdopodobieństwa lub
częstości skutków.
Metody jakościowe
• Analizę ryzyka przeprowadza się oddzielnie
dla każdego możliwego zagrożenia, które
może spowodować określone skutki.
R = f (S,P)
gdzie:
S
–
skutki (straty) spowodowane zdarzeniem
P
–
prawdopodobieństwo lub częstość wystąpienia
skutków zdarzenia
P = f ( E,W,G)
gdzie:
E
– częstotliwość, z jaką występuje zagrożenie
lub ekspozycja na zagrożenie
W
– prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia
G
– możliwość zmniejszenia lub ograniczenia
zagrożenia / zdarzenia
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
• Metoda listy kontrolnej
Polega na stworzeniu odpowiednich zestawów
pytań umożliwiających sprawdzenie stanu
bezpieczeństwa obiektów i procesów.
Przygotowuje je zespół projektantów,
technologów, operatorów. Bardzo przydatna do
określania możliwych sytuacji niebezpiecznych i
identyfikacji problemów, które powinny być
poddane dalszej analizie.
Metoda ta jest uniwersalna i może być stosowana zarówno
do szybkiego, prostego oszacowania ryzyka, jak i do
bardziej wnikliwego badania. Ze względu na to, że
niektóre zagadnienia mogą być przez listę kontrolną
pominięte, metoda ta jest łączona z innymi technikami
oceny ryzyka.
Koszt stosowania tej metody jest na ogół niski.
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda Analizy bezpieczeństwa pracy (JSA)
Polega na systematycznym badaniu kolejnych
czynności wykonywanych na stanowisku.
Przeprowadzając analizę zagrożeń związanych z
wykonywaniem poszczególnych czynności, należy
rozważyć:
• Jakiego rodzaju wypadki mogą wystąpić podczas
wykonywania czynności?
• Czy podczas wykonywania pracy mogą wystąpić
problemy lub odchylenia od jej normalnego
przebiegu?
• Czy wykonywanie zadań jest związane z dużym
wysiłkiem fizycznym lub obciążeniem psychicznym?
• Czy czynności mogą być wykonywane w sposób inny
niż ustalony procedurami?
Ta lista pytań może być rozszerzona o oddziaływanie innych
czynników, a także o problemy ergonomiczne.
Metoda Analizy bezpieczeństwa
pracy (JSA)
Przygotowanie do analizy, zebranie niezbędnych
informacji
Określenie realizowanych na stanowisku zadań
Ustalenie listy czynności
wykonywanych podczas realizacji zadań
Identyfikacja zagrożeń
Oszacowanie i wyznaczenie dopuszczalności
ryzyka
Określenie wynikających z oceny działań.
Podsumowanie wyników
Metoda Analizy bezpieczeństwa
pracy (JSA)
• Konsekwencje wydarzenia
KLASA OPIS
KONSEKWENCJE
C1
Nieznaczn
e
Brak zwolnienia
lekarskiego
C2
Marginaln
e
Krótsza niezdolność do
pracy
C3
Poważne
Dłuższa niezdolność do
pracy
C4
Bardzo
poważne
Śmierć
Metoda Analizy bezpieczeństwa
pracy (JSA)
• Prawdopodobieństwo P=f+o+a
PUNKT
Y
f
częstotliwość
o
prawdopodobieństwo
a
możliwość
uniknięcia szkody
1
Mniej niż 1
raz w roku
Nieistotne
Oczywiste
2
1 raz w
roku
Mało
prawdopodob
ne
Prawdopo
-dobne
3
1 raz w
miesiącu
Wyobrażalne
Możliwe
4
1 raz w
tygodniu
Prawdopodob
ne
Niezbyt
możliwe
5
Codzienni
e
Zwykłe
Niemożliw
e
Metoda Analizy bezpieczeństwa
pracy (JSA)
• RYZYKO
P=3-
4
P=5-
7
P=8-
10
P=11-
13
P=14-
15
C1
1
2
3
4
5
C2
2
3
4
5
6
C3
3
4
5
6
7
C4
4
5
6
7
8
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
• Metoda Analizy
bezpieczeństwa pracy (JSA)
Ćwiczenie
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda wstępnej analizy zagrożeń
(PHA -preliminary hazard analysis)
Polega na zidentyfikowaniu zagrożeń, sytuacji i
zdarzeń niebezpiecznych mogących prowadzić do
wypadku i mogących powstać we wszystkich
składnikach rozpatrywanego systemu. W metodzie
tej szacuje się więc prawdopodobieństwo
zdarzenia, a nie skutku powstałego w jego wyniku.
Metoda identyfikuje możliwości oraz poddaje
jakościową ocenę możliwego urazu lub utraty
zdrowia.
Szacowanie stopnia szkód S i prawdopodobieństwa
szkód P odbywa się wg skali na 6 poziomach dla
każdego zidentyfikowanego zagrożenia.
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda PHA obejmuje następujące
etapy:
1. Określenie granic obiektu (charakterystyki
stanowiska pracy), dla którego wykonywana jest
ocena.
2. Sporządzenie listy zidentyfikowanych zagrożeń.
3. Oszacowanie ryzyka, tzn. określenie możliwych
strat poprzez stopień szkód S i
prawdopodobieństwo szkód zdarzenia P,
z jakim szkody mogą wystąpić.
4. Wartościowanie ryzyka wyrażone poprzez:
W = S * P
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda PHA obejmuje następujące
poziomy:
Metoda PHA
• KRYTERIA PODEJMOWANIA RYZYKA
PRAWDOPODOBIEŃSTWO
SZKÓD
6
5
4
3
2
1
6
36
30
24
18
12
6
5
30
25
20
15
10
5
4
24
20
16
12
8
4
3
18
15
12
9
6
3
2
12
10
8
6
4
2
1
6
5
4
3
2
1
1-3 JEST
DO
PRZYJĘCIA
4-9 MOŻLIWE DO PRZYJĘCIA POD
WARUNKIEM DOKONANIA
PRZEGLĄDU
10-36 JEST
NIE DO
PRZYJĘCIA
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
• Metoda PHA
ĆWICZENIE
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda „Co - gdy”( „What – if”?)
• Technika zbliżona do burzy mózgów. Często
stosowana jest we wczesnych etapach życia
obiektu i cieszy się dobrą opinią. Zespół 3-5 osób
dyskutuje na temat możliwych niepożądanych
zdarzeń. Określa możliwe sytuacje wypadkowe,
ich konsekwencje oraz istniejące środki
ochronne. Wynikiem jest najczęściej lista pytań i
odpowiedzi lub scenariusze zdarzeń, ich
konsekwencje, środki bezpieczeństwa i możliwe
warianty działań zmierzających do redukcji
ryzyka.
Pytania stawiane w trakcie dyskusji mogą dotyczyć różnych
obszarów i są formułowane na podstawie doświadczenia,
istniejących rysunków, schematów oraz procedur.
Metoda ta bywa łączona z listami kontrolnymi.
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda wskaźnika poziomu ryzyka
(WPR)
Polega na przyporządkowaniu wskaźników
wagi czynnikom składającym się na
ryzyko. Iloczyn wskaźników daje poziom
ryzyka (WPR).
WPR = A*B*C*D
gdzie: A –
prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia
B –
częstotliwość ekspozycji na zagrożenie
C –
największa spodziewana strata
D –
liczba osób narażonych na zagrożenie
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda wskaźnika poziomu ryzyka
(WPR)
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
• Metoda Wskaźnika Poziomu
Ryzyka – WPR
• Ćwiczenie
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda kalkulatora ryzyka
Polega ona na umieszczeniu na
przygotowanym nomogramie punktów
dla przyjętego prawdopodobieństwa
zdarzenia oraz częstotliwość dostępu do
strefy niebezpiecznej i czasu
przebywania w tej strefie, by dla
złożonych skutków zdarzenia otrzymać
poziom ryzyka.
Metoda ta należy do prostych i szybkich
metod określania ryzyka.
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
W kalkulatorze ryzyka ustalono 4
następujące poziomy ryzyka:
A – WYSOKI –
ryzyko nie może być pod żadnym
warunkiem akceptowalne
B – ISTOTNY –
poziom ryzyka powinien być
zmniejszony tak dalece, jak to jest praktycznie
możliwe
C – UMIARKOWANY –
ryzyko może być
zaakceptowane, jeżeli koszty jego redukcji
przewyższają wartość korzyści
D – NISKI –
ryzyko może być zaakceptowane
bez podejmowania środków prewencyjnych
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Kalkulator ryzyka
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda rodzajów awarii i ich skutków
(FMEA)
W metodzie tej składowym elementom systemu
przypisuje się możliwe defekty (awarie), a następnie
określa się częstotliwość i analizuje skutki i
konsekwencje defektu. Zalecana do analizy
złożonych procesów mechanicznych i ich elementów.
Metoda ta może być prowadzona na 3 poziomach:
1.
Poziom wysoki – analizuje awarie systemu
2.
Poziom średni – analizuje podsystemy
3.
Poziom niski – analizuje elementy składowe
Jest to metoda czasochłonna i droga, ponieważ dla każdego
elementu składowego trzeba określić wszystkie możliwe awarie.
Analizę rozpoczyna się od całego systemu, przechodząc
stopniowo do jego części składowych, lub (częściej) od
rozpatrywania poszczególnych elementów, skąd następnie
przechodzi się „w górę” do poziomu całego systemu.
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda rodzajów awarii i ich
skutków (FMEA)
ĆWICZENIE
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda Studium zagrożeń i zdolności
operacyjnych (HAZOP)
Jest to usystematyzowana technika służąca do
identyfikacji zagrożeń w dużych zakładach
przemysłowych oraz badania zdolności
operacyjnych. Identyfikuje się głównie
zagrożenia i problemy funkcjonowania
związane z nowym procesem. HAZOP stosuje
usystematyzowany zespół słów kluczowych –
haseł, nad którymi prowadzona jest dyskusja i
w konsekwencji stawiane są zadania
poprawiające sytuację i wyznaczane osoby
odpowiedzialne za wykonanie tych zadań.
Metoda ta wymaga dużej wiedzy o przebiegu
procesu, oprzyrządowaniu i przeprowadzonych
operacjach.
ODCHYLENIE = PARAMETR +
HASŁO
Hasła stosowane w metodzie
HAZOP
HASŁO
KOMENTARZ
Utrata szczelności
Nieszczelność zbiorników lub rurociągów
Pożar
Możliwość pożaru i jego skutki
Eksplozja
Możliwość eksplozji i jej skutki
Utrata zasilania
Skutki utraty zasilania energetycznego
Korozja
Możliwość wystąpienia korozji i jej skutki
Wentylacja
Zapewnienie wentylacji i skutki jej braku
Zagrożenia
zewnętrzn
Np. ingerencja człowieka, temperatura itp.
Metody i procedury
Prawidłowość metod i procedur
Kontrola
Metody i środki kontroli i skutki ich braku
Konserwacja
Zagrożenia związane z błędami w konserwacji
Dostosowanie do
celu
Adekwatność rozpatrywanego elementu
instalacji do celu
Dostęp
Dostępność do instalacji, elementów
nastawczych, środków bezpieczeństwa
Efekt domina
Rozpatruje się możliwość wystąpienia sekwencji
zdarzeń o wspólnej przyczynie
Zagrożenia
chemiczne
Zagrożenia związane z materiałami i produktami
reakcji
Hasła stosowane w metodzie
HAZOP II
NIE
Brak parametru lub niewykonanie
czynności
MNIEJ
Ubytek ilościowy
WIĘCEJ
Wzrost ilościowy
CZĘŚĆ
Ubytek jakościowy
ZARÓWNO
Wzrost jakościowy
ODWROTNI
E
Logiczne przeciwieństwo
INNE NIŻ
Całkowite zastąpienie
Parametry stosowane w metodzie
HAZOP II
Działanie
Przepływ
Prędkość Częstotliwo
ść
Ciśnienie
Czas
Mieszani
e
Ciśnienie
atm.
Temperatur
a
Dodatki
Separacj
a
PH
Skład
Poziom
Informacj
a
Lepkość
Napięcie
Prąd
Reakcja
Ruch
ODCHYLENIE = PARAMETR + HASŁO
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda drzewa zdarzeń (Event tree)
Metoda ta oparta jest na logicznych strukturach
drzewiastych, określa się nią potencjalne skutki,
jakie mogą spowodować wydarzenia podstawowe.
Proces działania „do przodu” dostarcza informacji o
rozwoju wydarzeń. Drzewo zdarzeń budujemy
udzielając odpowiedzi tak/nie na pytania związane
z kolejno po sobie następującymi zdarzeniami.
Metoda ta jest indukcyjną metodą jakościowo-
ilościową przydatną na wszystkich etapach: od
projektu do złomowania, a także do badania
wypadków.
Metoda drzewa zdarzeń (Event
tree)
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda analizy drzewa błędów (FTA)
Fault Tree Analysis
Jest logicznym przedstawieniem zależności między
wydarzeniem krytycznym i przyczynami
powodującymi to wydarzenie – metoda dedukcyjna.
Drzewo błędu jest modelem przedstawiającym
stany elementów systemu (wydarzenia
podstawowe) i połączeń między tymi
wydarzeniami, a wydarzeniem szczytowym. W
analizie ryzyka zdarzenie szczytowe może być
założone lub zidentyfikowane za pomocą innych
metod, a następnie wszystkie kombinacje mogące
prowadzić do tego wydarzenia są przedstawione w
logicznej postaci drzewa błędów. Używane tu są
symbole graficzne, które ilustrują połączenia
między wydarzeniami – są to tzw. „bramki
logiczne”
Metoda drzewa błędów FTA
Najczęściej stosowane symbole w
metodzie drzewa błędów to:
Prostokąt informacyjny służący do
opisu stanu
Wydarzenie podstawowe
Bramka „i” AND; wydarzenie powyżej
bramki zachodzi, jeżeli zajdą wszystkie
wydarzenia wejściowe jednocześnie
Bramka „lub” OR; wydarzenie powyżej
bramki ma miejsce, jeśli zajdzie dowolne
zdarzenie wejściowe
Wydarzenie nierozwinięte; nie jest dalej
badane z braku informacji lub jego skutki
są nieznaczne
Metoda drzewa błędów FTA
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
• Metoda drzewa błędów
Ćwiczenie
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda Graf ryzyka
Jest to jakościowa metoda, w której określane w
definicji ryzyka prawdopodobieństwo skutków
zdarzenia jest uszczegółowione i przedstawione
przez trzy parametry ryzyka:
•czas występowania zagrożenia (ekspozycja) A
•możliwość zastosowania ochrony przed
zagrożeniem G
•prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego
zdarzenia W
+
•wielkość szkód (strat) S, jakie może spowodować
zagrożenie
Graf ryzyka:
S - wielkość szkód
Oznaczenie Charakterystyka
S1
Lekkie obrażenia lub
dyskomfort
S2
Ciężkie lub nieodwracalne
obrażenia jednej lub większej
liczby osób
S3
Śmierć najwyżej jednej osoby
S4
Śmierć większej liczby osób
Graf ryzyka:
A - czas występowania zagrożenia
Oznaczeni
e
Charakterystyka
A1
rzadkie do częstego
A2
częste do stałego
Graf ryzyka:
G – ochrona przed zagrożeniem
Oznaczeni
e
Charakterystyka
G1
Efektywna przy spełnieniu
warunków
G2
Nie dająca prawie żadnych
efektów
Graf ryzyka: W –
prawdopodobieństwo wystąpienia
niepożądanego zdarzenia
Oznaczeni
e
Charakterystyka
W1
Bardzo małe
W2
Małe
W3
Relatywnie duże
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Schemat grafu ryzyka
1-2 ryzyko małe 3-5 ryzyko średnie 6-7
ryzyko duże
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Metoda Pięciu Kroków
–
Pięć kroków do
oceny ryzyka z ang. Five Steps – Five
Steps to risk assessment) jest jakościową
metodą oceny ryzyka, w której
prawdopodobieństwo skutków zdarzenia
jest uszczegółowione i przedstawione
przez 3 dodatkowe parametry ryzyka, tj:
• częstotliwość narażenia (ekspozycję),
• liczbę osób narażonych
• prawdopodobieństwo wystąpienia
zdarzenia.
Metoda Pięciu Kroków
W metodzie tej wartościowanie ryzyka
opisuje wyrażenie:
R=P*F*S*I
Gdzie elementami ryzyka R są:
P – prawdopodobieństwo wystąpienia
zdarzenia,
F - częstotliwość narażenia
(ekspozycja),
S – następstwa zdarzenia (skutki),
I - liczba osób narażonych.
Metoda Pięciu Kroków
Szacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia
zdarzenia P
Wartość P
Charakterystyka
0,033
Prawie niemożliwe
1
Bardzo mało prawdopodobne, ale
możliwe
1,5
Mało prawdopodobne, ale może się
zdarzyć
2
Możliwe, ale niecodzienne
5
Równa szansa
8
Prawdopodobne
10
Zdarza się
15
Pewne
Metoda Pięciu Kroków
Szacowanie częstotliwości narażenia F
Wartość F
CHARAKTERYSTYKA
0,5
Raz na rok
1
Raz na miesiąc
1,5
Raz na tydzień
2,5
Raz dziennie
4
Co godzinę
6
Ciągle
Metoda Pięciu Kroków
Szacowanie następstw zdarzenia S
Wartość
S
CHARAKTERYSTYKA
0,1
Zadrapania, siniaki
0,5
Skaleczenia, łagodne obrażenia
2
Proste złamania, lekka choroba
4
Skomplikowane złamania, poważna
choroba
6
Utrata jednej kończyny, trwała utrata
słuchu
10
Utrata dwóch kończyn, utrata oczu
15
Śmierć
Metoda Pięciu Kroków
Szacowanie liczby osób narażonych - I
Wartość
I
CHARAKTERYSTYKA
1
1-2 osoby
2
3-7 osób
4
8-15 osób
12
16-50 osób
Metoda Pięciu Kroków
Wartościowanie ryzyka R
Wartość R
CHARAKTERYSTYKA
0-5
Pomijalne
5-50
Niskie, ale istotne
50-500
Wysokie
Powyżej 500 Nie do przyjęcia
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
• Metoda Pięciu Kroków
Ćwiczenie
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Wskaźnik ryzyka - Risk Score
Jest to metoda jakościowa, w której określane w
definicji ryzyka prawdopodobieństwo skutków
zdarzenia jest uszczegółowione i przedstawione
przez dwa parametry ryzyka, tj. ekspozycję na
zagrożenie i prawdopodobieństwo wystąpienia
zdarzenia.
R = S * E * P
gdzie: S – możliwe skutki zdarzenia (straty
spowodowane przez zdarzenie),
E – ekspozycja na zagrożenie,
P – prawdopodobieństwo wystąpienia
zdarzenia
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
S – skutki zdarzenia
Wartoś
ć S
Szacowanie
straty
Straty ludzkie
Straty
materialn
e
100
Poważna
katastrofa
Wiele ofiar
>30 mln zł
40
Katastrofa
Kilka ofiar
śmiertelnych
10-30 mln
zł
15
Bardzo duża
Jedna ofiara
śmiertelna
0,3 – 1 mln
zł
7
Duża
Ciężkie
uszkodzenie
ciała
30-300 tys.
zł
3
Średnia
Absencja
3-30 tys. zł
1
Mała
Udzielenie
pierwszej
pomocy
< 3 tys. zł
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
E - ekspozycja na zagrożenie
Wartość E Charakterystyka
10
stała
6
częsta (codzienna)
3
sporadyczna (raz na
tydzień)
2
okazyjna (raz w
miesiącu)
1
minimalna (kilka razy w
roku)
0,5
znikoma (raz do roku)
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
P- prawdopodobieństwo wystąpienia
zdarzenia
Wartoś
ć P
Charakterystyka
Szans
a w %
Prawdopodobieńst
wo
10
Bardzo
prawdopodobne
50
0,5
5*10(-1)
6
Całkiem możliwe
10
0,1
10(-1)
3
Praktycznie możliwe 1
0,01
10(-2)
1
Mało
prawdopodobne,
możliwe
10(-1)
0,001
10(-3)
0,5
Tylko sporadycznie
możliwe
10(-2)
0,0001
10(-4)
0,2
Możliwe do
pomyślenia
10(-3)
0,00001
10(-5)
0,1
Teoretycznie
możliwe
10(-4)
0,000001
10(-6)
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
R - ryzyko
Wartość
R
Kategoria
ryzyka
Działanie
zapobiegawcze
R<20
Bardzo małe
-akceptowalne
Wskazana
20<R<70
Małe
Potrzebna kontrola
70<R<20
0
Średnie - istotne
Potrzebna poprawa
200<R<4
00
Duże
Potrzebna
natychmiastowa
poprawa
R>400
Bardzo duże
Wskazane wstrzymanie
prac
Metody szacowania ryzyka
zawodowego
Wskaźnik ryzyka - Risk Score
• Ćwiczenie
Metody oceny ryzyka zawodowego
• Metody ilościowe (z wiarygodnych
danych statystycznych) określają
prawdopodobieństwo wystąpienia
awarii, której następstwa można
przewidzieć.
• Metody jakościowe (wartościują
ryzyko, czyli przypisują ryzyku umowną
wielkość charakteryzującą jego wartość,
np. skala trój-, pięcio- lub
siedmiostopniowa).
Zasady wyboru metody
Aby wybrać najbardziej odpowiednią metodę
analizy ryzyka, należy ustalić zakres prowadzenia
analizy i stopień jej szczegółowości oraz charakter
wyników, jakie chcielibyśmy osiągnąć.
Wybrana metoda powinna:
- dawać wyniki (weryfikowalne i powtarzalne)
zrozumiałe dla osób decydujących o zarządzaniu
ryzykiem
- być łatwa w użyciu
-być adekwatna dla rozważanego obiektu.
Prawidłowa ocena ryzyka na stanowisku pracy nie musi
być związana z zastosowaniem metod
skomplikowanych!
Metody oceny ryzyka zawodowego
• Oszacowanie ryzyka zawodowego wg
Polskiej Normy PN-N-18002:2000
Systemy zarządzania
bezpieczeństwem pracy. Ogólne
wytyczne do oceny ryzyka
zawodowego - norma do dobrowolnego
stosowania, zawiera ogólne wytyczne do
stosowania w każdym rodzaju zakładu.
Zalecanym sposobem w normie jest
oszacowanie ryzyka w skali trójstopniowej.
Tabela poniżej
Polska Norma PN-N-18002 -
matryca ryzyka
Szacowanie ciężkości następstw
Następs
-twa
Charakterystyka
O małej
szkodliw
ości
Urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych
dolegliwości i absencji w pracy; są to: czasowe
pogorszenie stanu zdrowia np. niewielkie stłuczenia i
zranienia, podrażnienia oczu, niewielkie zatrucia, bóle
głowy.
O
średniej
szkodliw
ości
Urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale
długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości,
związane z absencją, np. zranienia, niewielkie oparzenia
drugiego stopnia, alergie skórne, nieskomplikowane
złamania, zespoły przeciążeniowe ukł. mięśniowo-
szkieletowego np. zapalenie ścięgna.
O dużej
szkodliw
ości
Urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe
dolegliwości i/lub śmierć, np. oparzenia III st., duże
oparzenia II st., amputacje, skomplikowane złamania z
następową dysfunkcją, choroby nowotworowe,
toksyczne uszkodzenia narządów wew. i ukł.
nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne,
zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenie słuchu,
astma, zaćma, itp.
Polska Norma PN-N-18002 -
matryca ryzyka
Szacowanie prawdopodobieństwa
następstw
Prawdopodobieńs
two
Charakterystyka
Mało
prawdopodobne
Następstwa zagrożeń,
które nie powinny
wystąpić pod-czas całego
okresu aktyw-ności
zawodowej pracownika.
Prawdopodobne
Następstwa zagrożeń,
które mogą wystąpić nie
więcej niż kilkakrotnie
podczas okresu
aktywności zawodowej
pracownika.
O dużej szkodliwości Następstwa zagrożeń,
które mogą wystąpić
wielokrotnie podczas
okresu aktywności
zawodowej pracownika.
Polska Norma PN-N-18002:2000
Ciężkość następstw
Prawdopodobieńs
two
Mała
Średnia Duża
Mało
prawdopodobne
Małe
1
Małe
1
Średni
e 2
Prawdopodobne
Małe
1
Średnie
2
Duże
3
Wysoce
prawdopodobne
Średni
e 2
Duże
3
Duże
3
Cyfry zawarte w tabeli odpowiadają kategoriom:
1- kategoria ryzyka małego, 2 - kategoria ryzyka średniego, 3 - kategoria
ryzyka dużego.
Przez ciężkość następstw rozumiemy kolejno:
mała - wywołująca absencję chorobową, średnia - wywołująca ciężkie
uszkodzenie ciała, duża - wywołująca śmierć pracownika
Polska Norma PN-N-18002:2000
Ciężkość następstw
Prawdopodobieńst
wo
Mała
Średnia Duża
Mało
prawdopodobne
Bardzo
małe
1
Małe
2
Średni
e
3
Prawdopodobne
Małe
2
Średnie
3
Duże
4
Wysoce
prawdopodobne
Średnie
3
Duże
4
Bardzo
duże
5
Ocenę w skali pięciostopniowej wygodnie jest stosować tam,
gdzie proces technologiczny jest bardziej zaawansowany lub
pracownik wykonuje wiele różnych czynności np. sekretarka,
konwojent, kierowca.
Polska Norma PN-N-18002:2000
Działania profilaktyczne dla
wartościowania ryzyka w skali
trójstopniowej
Poziom
ryzyka
Wartościow
a-nie ryzyka
Działania profilaktyczne
Bardzo
duże
Niedopuszczal
ne
Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z
już wykonywana pracą, to działania w
celu jego zmniejszenia trzeba podjąć
natychmiast, np. przez zastosowanie
środków ochronnych. Planowana praca
nie może być rozpoczęta do czasu
zmniejszenia ryzyka zawodowego do
poziomu dopuszczalnego.
Średnie
Dopuszczalne
Zaleca się zaplanowanie i podjęcie
działań, których celem jest
zmniejszenie ryzyka zawodowego.
Małe
Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko
zawodowe pozostaje, co najmniej na
tym samym poziomie.
Polska Norma PN-N-18002:2000
Działania profilaktyczne dla
wartościowania ryzyka w skali
pięciostopniowej
Pozio
m
ryzyka
Wartościowa
-nie ryzyka
Działania profilaktyczne
Bardzo
duże
Nie
-dopuszczalne
Praca nie może być rozpoczęta ani
kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka
zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z już
wyko-nywaną pracą, to działania w celu jego
zmniejsze-nia trzeba podjąć natychmiast.
Planowana praca nie może być rozpoczęta
do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego
do poziomu dopuszczalnego.
Duże
Średni
e
Dopuszczalne
Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań,
których celem jest zmniejszenie ryzyka
zawodow.
Małe
Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko
zawodowe pozostaje, co najmniej na tym
samym poziomie.
Bardzo
małe
Nie jest konieczne prowadzenie żadnych
działań.
Metody oceny ryzyka zawodowego
• Polska Norma PN-N-
18002:2000
• Ćwiczenie
Polska Norma PN-N-18002:2000
• Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali
trójstopniowej dla czynników mierzalnych
• Gdzie Pmax – wartość dopuszczalna wielkości
charakteryzującej narażenie, ustalona na podstawie
obowiązujących przepisów i norm, lub jeśli przepisy nie
istnieją, innych wymagań, wytycznych, opinii ekspertów,
itp., np.
NDS – najwyższe dopuszczalne stężenie
NDN – najwyższe dopuszczalne natężenie
Wielkość
charakteryzująca
narażenie
Wartość ryzyka
P > P max
Ryzyko duże
Pmax >P> 0,5
Pmax
Ryzyko średnie
P < 0,5 Pmax
Ryzyko małe
Polska Norma PN-N-18002:2000
Wielkości charakteryzujące narażenie:
P
s –
wskaźnik narażenia umożliwiający ocenę
stężenia średniego ważonego dla całej zmiany
roboczej,
P
ch –
wskaźnik narażenia umożliwiający ocenę stężeń
chwilowych
,
P
p
– wskaźnik narażenia umożliwiający ocenę stężeń
pułapowych.
Wartości dopuszczalne:
NDS – najwyższe dopuszczalne stężenie,
NDSCh – najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe,
NDSP – najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe
Polska Norma PN-N-18002:2000
Polska Norma PN-N-18002:2000
Algorytm oszacowania w skali trójstopniowej
ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na
hałas jako czynnik szkodliwy dla narządu słuchu
L
EX,8h
(L
EX,W
),L
Amax
, L
Cpeak
Czy
L
EX,8h
(L
EX,W
)>85dB
lub L
Amax
>115dB
lub
L
Cpeak
>135dB
Czy
L
EX,8h
(LEX,W)<82dB
i L
Amax
<109dB
i
L
Cpeak
<129dB
Ryzyko zawodowe małe
Ryzyko zawodowe duże
Ryzyko zawodowe średnie
Tak
Tak
Ni
e
Nie
Ryzyko zawodowe związane z narażeniem
na hałas
• L
EX,8h - poziom narażenia na hałas
odniesiony do 8 godzinnego dnia pracy lub
• L
A,8h – narażenie dzienne na hałas
(odpowiadające narażeniu odniesionemu do 8-
godzinnego dnia pracy)
• L
EX,W – poziom narażenia na hałas
odniesiony do tygodnia pracy lub
• E
A,W – narażenie tygodniowe na hałas
(odpowiadające narażeniu odniesionemu do
tygodnia pracy)
• L
Amax – maksymalny poziom dźwięku A
• L
Cpeak – szczytowy poziom dźwięku C.
Wartości ciśnienia akustycznego (Pa) i
poziomu ciśnienia akustycznego (dB)
wybranych źródeł hałasu
Wpływ hałasu na organizm
człowieka
Źródło hałasu w maszynach i
urządzeniach
Środki techniczne ograniczające
hałas
Ryzyko zawodowe - oświetlenie
• Dobre oświetlenie to nie tylko problem z
natężeniem światła, to również olśnienie,
możliwość rozróżniania barw i wpływania na
otoczenie świetlne.
W sytuacjach wymagających ciągłej obserwacji,
szczególnie w trudnych warunkach –
niedoświetlenie, zbyt duże natężenie światła,
prace precyzyjne, itp. powodują przyjmowanie
przez pracowników nieprawidłowej postawy przy
pracy, co wiąże się z różnymi dolegliwościami.
• Efekty zdrowotne: zmęczenie mięśni aparatu
wzrokowego, szczypanie i pieczenie oczu,
zaburzenia wzroku, inne dolegliwości, np. układu
ruchu - bóle pleców - z powodu przyjmowania
„złych pozycji” w pracy spowodowanych
nieodpowiednim oświetleniem stanowiska.
Patrz: lista kontrolna do oceny oświetlenia na stanowisku
(tabela 1)
Maszyny – ocena ryzyka
Polska Norma PN-EN 1050 Maszyny-
Bezpieczeństwo - Zasady oceny ryzyka:
określa ogólne zasady postępowania przy ocenie
ryzyka, w których zebrano wiedzę o
konstruowaniu, użytkowaniu, zdarzeniach prawie
wypadkowych, wypadkach i szkodach
związanych z maszynami. W normie znajdują
się informacje o sposobach identyfikowania
zagrożeń i oszacowania ryzyka. Zgodnie z
Normą, analizy powinny zawierać dane o
ograniczeniach maszyny, wymaganiach dla jej
określonych faz życia, rysunki konstrukcyjne i
inne środki pozwalające na określenie
charakterystyki maszyny, informacje o sposobie
zasilania, historie wypadków i zdarzeń prawie
wypadkowych oraz informacje dotyczące utraty
zdrowia.
Polska Norma PN-EN 1050
Maszyny - Bezpieczeństwo- Zasady oceny
ryzyka
Załącznik A: Przykłady zagrożeń, sytuacji oraz
zdarzeń zagrażających związanych z
wykorzystywaniem maszyn
1.
Zagrożenia mechaniczne: zgniecenia, obcięcia,
wplątania, wciągnięcia/oderwania, uderzenia,
ukłucia/przebicia, starcia/otarcia.
2.
Zagrożenia elektryczne: zbliżenia (człowieka,
przedmiotu) do części będących pod wysokim
napięciem, zjawiska elektrostatyczne, promieniowanie
cieplne, wyrzucanie roztopionych cząstek,
przeciążenia.
3.
Zagrożenia termiczne: oparzenia, odmrożenia,
promieniowanie, pogorszenie stanu zdrowia w
mikroklimacie zimnym, gorącym lub zmiennym.
4.
Hałas: utrata słuchu-głuchota, zaburzenia
równowagi, ograniczenie zdolności porozumiewania się,
odbierania sygnałów akustycznych.
Polska Norma PN-EN 1050
Maszyny - Bezpieczeństwo- Zasady oceny
ryzyka
Załącznik A: przykłady zagrożeń, sytuacji oraz zdarzeń
zagrażających związanych z wykorzystywaniem maszyn
5. Drgania mechaniczne: zaburzenia neurologiczne i
naczyniowe, drgania całego ciała związane z tzw.
wibracjami ogólnymi.
6. Promieniowanie: o niskiej częstotliwości, o często-
tliwości radiowej, z mikrofalami, światło widzialne,
podczerwone, ultrafiolet, promienie Roentgena, gamma,
alfa, beta, elektrononowe, jonowe, laserowe.
7. Zagrożenia związane ze stosowanym materiałem
i substancjami: przez kontakt, wdychanie szkodliwych
cieczy, gazów, mgieł, par i pyłów używanych substancji.
8. Nieprzestrzegania zasad ergonomii:
niedostateczne uwzględnienie anatomii człowieka,
przemęczenie, stres, niewłaściwe oświetlenie,
niewystarczająca widoczność.
Polska Norma PN-EN 1050
Maszyny - Bezpieczeństwo- Zasady oceny
ryzyka
Załącznik A: przykłady zagrożeń, sytuacji oraz
zdarzeń zagrażających związanych z
wykorzystywaniem maszyn
9. Awarie układu sterowania: jak zatrzymać
maszynę?, niewłaściwa lokalizacja i/lub konstrukcja
elementów sterowniczych.
10. Czynnik ludzki: możliwość poślizgnięcia,
potknięcia, upadku, zasłabnięcia, przemęczenia,
błędu i nieodpowiedniego /nieprzewidywalnego
zachowania.
11. Zagrożenia związane ze stanowiskiem
pracy przy maszynie: upadek przy dojściu/zejściu
ze stanowiska pracy, narażenie na spaliny,
łatwopalność kabiny.
12. Niewłaściwe instrukcje: operatora, kierowcy.
Ocena ryzyka – maszyny
Metody służące analizie zagrożeń z
maszynami:
1. Wstępna analiza zagrożeń PHA.
2. Metoda What – if?
3. Analiza rodzajów awarii i ich oddziaływania –
FMEA.
4. Analiza Drzewa błędów – FTA.
Ocena ryzyka – maszyny
• WAŻNE:
Elementem ograniczającym ryzyko
związane z obsługą maszyn jest
zapewnienie pracownikom dostępu do
informacji, w tym pisemnych instrukcji
użytkowania maszyn.
Działania zmierzające do
ograniczenia skutków zagrożeń
Podstawową zasadą, jaką należy
kierować się podejmując działania
zmierzające do ograniczenia skutków
zagrożeń jest:
- eliminowanie ich /najlepiej u źródła/
- stosowanie takich środków, które będą
chronić jak największą liczbę
pracowników, które powinny być
stosowane w odpowiedniej kolejności.
Ograniczanie lub eliminowanie
ryzyka
W myśl zasady środki ochronne
prowadzące do ograniczania
zagrożeń powinny być stosowane w
kolejności:
- środki techniczne eliminujące lub
ograniczające zagrożenia u źródła
- środki ochrony zbiorowej
- środki organizacyjne i proceduralne
- środki ochrony indywidualnej
Środki ochrony zbiorowej i
indywidualnej
• Środki ochrony zbiorowej:
wentylacja
(ogólna lub miejscowa), ochrona
przeciwporażeniowa potwierdzona badaniami i
pomiarami instalacji elektrycznej, urządzenia
ochronne stosowane przy maszynach i
urządzeniach (osłony, kurtyny, bariery,
elektroniczne systemy alarmujące)
• Środki ochrony
indywidualnej/osobistej:
urządzenia,
wyposażenie przewidziane do noszenia bądź
trzymania przez użytkownika w celu jego ochrony
przed jednym lub większą liczbą zagrożeń
Środki ochrony indywidualnej
Obowiązkiem pracodawcy jest :
- ustalenie zasad przydziału środków w zakładzie –
zwykle w tzw. normach przydziału. Wyposażenie
pracowników w środki ochrony indywidualnej
powinien także ustalać obowiązujący w zakładzie
regulamin pracy /np. w załączniku do
regulaminu/. Jeżeli nie ma regulaminu, ustalenia
dotyczące norm wyposażenia pracowników w
środki ochrony osobistej powinny być zawarte w
odrębnym dokumencie.
- dostarczanie środków ochrony indywidualnej
spełniających wymagania oceny zgodności, co
tez gwarantuje ich skuteczność,
- właściwa konserwacja środków, jak również ich
naprawa, odpylanie i odkażanie.
Zapisy związane z oceną ryzyka
zawodowego
• Rejestr wyników badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia na
stanowisku pracy:
- charakterystyka stanowiska
- wykaz czynników szkodliwych i uciążliwych
/czynniki chemiczne, pyły, czynniki
fizyczne, biologiczne, uciążliwe/
- pracownicy zatrudnieni na stanowisku
pracy
• Karty pomiarów czynników szkodliwych
Karta bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia na stanowisku pracy
Rejestr wyników badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia na
stanowisku pracy
Karty pomiarów czynników szkodliwych
Dokumentowanie działań
profilaktycznych
Zapisy związane z oceną ryzyka
zawodowego
Zapisy sporządzane i utrzymywane
w zakładzie pracy:
Wyniki oceny
Potwierdzenie, że wszyscy pracownicy
znają wyniki oceny
Plany działań wynikających z oceny
ryzyka
Ocena ryzyka zawodowego
Ocena ryzyka zawodowego powinna być
dokonywana:
•okresowo zgodnie z przyjętą w zakładzie
procedurą, w której określa się jej
częstotliwość
•przy zmianie stosowanych środków ochrony
indywidualnej i zbiorowej
•gdy w środowisku pracy wprowadzono jakieś
zmiany, które mogłyby spowodować zmianę
poziomu ocenianego ryzyka na stanowisku
•w przypadku zmiany wymagań dopuszczalnych
parametrów stężeń i i natężeń czynników
środowiska pracy, np. zmian prawnych.
Zarządzanie ryzykiem
• to proces, w którym w sposób
usystematyzowany ocenia się i
eliminuje bądź ogranicza ryzyko
związane z planowanymi lub
wykonywanymi działaniami w celu
osiągania stałych korzyści
wynikających z ich realizacji.
Zarządzanie ryzykiem
• Wspiera osiąganie ustalonych w
organizacji celów.
• Usprawnia procesy decyzyjne i
planowanie.
• Przyczynia się do lepszego
wykorzystania posiadanych zasobów.
• Sprzyja poszerzaniu wiedzy
posiadanej przez ludzi i organizację.
Sylwia
Lutostańska
ń