„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Lucyna Pietras

Wykonywanie zapraw, mieszanek i mas tynkarskich
712[07].Z4.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. arch. Jolanta Kawińska
inż. Romualda Wojtulewska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Anna Preis



Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając




Korekta:





Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[07].Z4.04
„Wykonywanie zapraw, mieszanek i mas tynkarskich” zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu renowator zabytków architektury 712[07].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania
4.1. Materiały do zapraw, mieszanek i mas tynkarskich

4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Mieszanie składników zapraw i mas tynkarskich

4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zużycie materiałów

4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów

3
5
6
7
7
7

17
18
19
20
20
27
28
29
31
31
32
33
34

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

35
40

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Ten poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiadomości i kształtowaniu

umiejętności w zakresie wykonywania zapraw, mieszanek i mas tynkarskich potrzebnych
w pracach renowacyjnych.
W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, w których wykazano umiejętności, jakie powinieneś posiadać
przed rozpoczęciem pracy z poradnikiem,

−

cele kształcenia, które wskazują umiejętności, jakie będziesz kształtował w procesie
nauczania – uczenia się w niniejszej jednostce modułowej,

−

materiał nauczania podzielony na 3 grupy tematów, pozostających względem siebie
w logicznym układzie, w którym zostały wyodrębnione następujące elementy:

−

treści kształcenia, mające na celu zdobycie wiadomości i ukształtowanie
umiejętności, umożliwiające Ci wykonywanie prac renowacyjnych,

−

pytania sprawdzające, które umożliwią Ci samoocenę w zakresie przygotowania
do wykonania ćwiczeń,

−

wykaz ćwiczeń ułatwiających kształtowanie planowanych umiejętności,

−

sprawdzian postępów, zawierający zestaw pytań sprawdzających, dzięki którym
będziesz miał możliwość dokonania samooceny, czy wszystko zrozumiałeś i możesz
kontynuować proces nauczania-uczenia się,

−

sprawdzian osiągnięć, który pozwoli Ci ocenić poziom ukształtowanych przez Ciebie
umiejętności w całej jednostce modułowej,

−

wykaz literatury, który ułatwi Ci pogłębianie wiedzy z zakresu jednostki modułowej
oraz doskonalenie umiejętności.

Jednostka modułowa: „Wykonywanie zapraw, mieszanek i mas tynkarskich” zawiera

informacje o składnikach zapraw, mieszanek i mas tynkarskich, sposobach badania
i sprawdzania niektórych właściwości składników i wykonanych mieszanek oraz receptury
i zalecenia dotyczące wykonania mieszanin ręcznie i mechanicznie. W treściach znajdziesz
także podstawowe zasady ustalania ilości materiałów na podstawie norm zużycia. Jednostka
ta poprzedza jednostki modułowe, w których zapoznasz się z wykonywaniem tynków
pospolitych, doborowych, szlachetnych i ozdobnych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W pracy musisz przestrzegać regulaminu pracowni, przepisów bhp i higieny pracy oraz

instrukcji przeciwpożarowych. Szczególną uwagę musisz zwrócić na zasady bhp w czasie
wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych. W czasie przygotowywania stanowiska pracy zwróć
uwagę na zasady ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

712[07].Z4.01

Stosowanie przepisów bhp przy wykonywaniu

robót tynkarskich

712[07].Z4.02

Organizowanie stanowiska prac

tynkarskich

712[07].Z4.03

Dobieranie materiałów, narzędzi i sprzętu

do robót tynkarskich

712[07].Z4.04

Wykonywanie zapraw,

mieszanek i mas tynkarskich

712[07].Z4.05

Wykonywanie tynków

pospolitych i doborowych

712[07].Z4.06

Wykonywanie tynków

szlachetnych i ozdobnych

712[07].Z4.07

Wykonywanie i naprawa

stiuków

Moduł 712[07].Z4

Technologia robót

tynkarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

stosować zasady bezpiecznej pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska

−

stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

−

posługiwać się budowlaną dokumentacją techniczną, instrukcjami i tabelami,

−

organizować stanowiska prac tynkarskich,

−

rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały budowlane,

−

dobierać, przechowywać i transportować materiały budowlane do wykonywania robót,

−

dobierać narzędzia i sprzęt do wykonania robót.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować

odpowiednie

receptury

do

wykonania

zapraw

o

wymaganych

właściwościach,

−

odczytać receptury, zinterpretować ich treść,

−

zważyć i odmierzyć składniki zapraw,

−

wykonać dozowanie składników metodą objętościową, wagową i wagowo-objętościową,

−

zastosować dodatki do zapraw zgodnie z instrukcjami,

−

sprawdzić wybrane właściwości zapraw i ich składników,

−

analizować informacje dotyczące właściwości i zastosowania gotowych mieszanek,

−

określić konsystencję i urabialność mieszanki,

−

wykonać zaprawę ręcznie i mechanicznie,

−

sporządzić masę tynkarską z gotowych mieszanek, zgodnie z instrukcją producenta,

−

przetransportować materiały i gotowe mieszanki,

−

dokonać składowania materiałów na stanowisku roboczym,

−

zastosować zasady przechowywania składników zapraw, gotowych mieszanek i mas
tynkarskich,

−

ocenić szacunkowo ilość potrzebnego materiału,

−

sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,

−

zastosować materiały zgodnie z normami zużycia,

−

wykonać pracę z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska

−

wykorzystać materiały bibliograficzne oraz internet,

−

odszukać specjalistyczne informacje w ogólnodostępnych źródłach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Materiały do zapraw, mieszanek i mas tynkarskich

4.1.1. Materiał nauczania

Zaprawa jest materiałem budowlanym plastycznym mającym zdolność zamiany, na

skutek reakcji chemicznych, w ciało stałe o takiej formie jaką mu nadamy. Zaprawy
tynkarskie stosuje się do wykonywania tynków czyli powłok o różnej grubości na
powierzchniach ścian i stropów.

Składnikami zapraw tradycyjnych- zwykłych są mieszaniny: głównie spoiwa, kruszywa

i wody oraz czasem dodatków i domieszek. Oczywiście postęp w dziedzinie chemii
budowlanej spowodował, że w składzie współcześnie stosowanych gotowych mieszanek
i mas tynkarskich występują też składniki trochę inne niż w zaprawach tradycyjnych.
Ale zarówno zaprawy zwykłe jak i gotowe mieszanki i masy znajdują obecnie zastosowanie,
oczywiście stosownie do swoich właściwości. A właściwości zapraw zależą od właściwości
składników.

Właściwości zapraw budowlanych zwykłych, a także zasady ich projektowania

i wykonania podane są w normie PN-90/B-14501. Składnikami są spoiwa: wapienne,
cementowe, gipsowe, gliniane lub ich mieszaniny; kruszywem jest piasek, a trzecim
składnikiem podstawowym jest woda. Stosuje się też dodatki i domieszki o różnym
znaczeniu.

Zaprawy specjalne, modyfikowane są dostępne w postaci mieszanek przygotowanych

fabrycznie: suchych lub upłynnionych. Składnikami suchych mieszanek są spoiwa: wapienne,
cementowe i gipsowe, kruszywem substancje mineralne także inne niż kamienne. Dodatki
i domieszki produkuje przemysł chemiczny. Składnikami mieszanek w postaci płynnej są
spoiwa w postaci wodnych dyspersji żywic syntetycznych, wypełniacze mineralne
i syntetyczne oraz dodatki modyfikujące.

Dobieranie składników zapraw zostało już omówione szczegółowo w Z4.03. Tutaj tylko

przypomniane będą niektóre informacje.

A więc spoiwami zapraw są: wapno, cement, gips, zawiesina gliniana oraz mieszaniny

tych spoiw.

Spoiwa po zarobieniu woda wiążą i twardnieją. Wiązanie spoiw polega na zachodzeniu

reakcji chemicznych w wyniku których zarobione wodą spoiwo przechodzi ze stanu ciekłego
lub plastycznego w stan stały. Czas wiązania wynosi od kilku minut (gips) do kilku godzin
(cement, wapno). Twardnienie polega na nabieraniu wytrzymałości i trwa ono od kilku do
kilkudziesięciu dni, zależnie od spoiwa; przyjęto umowny okres twardnienia równy 28 dni.
Ważne cechy spoiw decydujące o ich właściwościach to: miałkość, stałość objętości,
szybkość wiązania i twardnienia, odporność na agresję chemiczną kaloryczność.

Spoiwa dzieli się na powietrzne i hydrauliczne ze względu na ich zachowanie

w środowisku wodnym:

–

spoiwa powietrzne –to takie, które po zarobieniu wodą mogą wiązać i twardnieć tylko na
powietrzu i nie są odporne na działanie wody po stwardnieniu,

–

spoiwa hydrauliczne – to takie, które po zarobieniu wodą mogą wiązać i twardnieć
zarówno na powietrzu, jak i w wodzie bez dostępu powietrza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

W tabelach poniżej wyszczególniono przykładowe rodzaje spoiw powietrznych
i hydraulicznych.

Tabela 1. Spoiwa powietrzne [opracowanie własne]

nazwa ogólna

przykłady

spoiwa wapienne

- wapno niegaszone mielone

- ciasto wapienne

- wapno suchogaszone (hydratyzowane)

- wapno pokarbidowe

spoiwa gipsowe

- gips budowlany

- gipsy szpachlowe

- gipsy tynkarskie

- kleje gipsowe

zawiesina gliniana

Tabela 2. Spoiwa hydrauliczne [opracowanie własne]

nazwa ogólna

przykłady

cementy

- cementy portlandzkie powszechnego użytku

- (portlandzki- CEM I

- mieszany- CEM II

- hutniczy- CEM III

- pucolanowy- CEM IV

- cement wieloskładnikowy- CEM V

- cement portlandzki biały

- cement glinowy

wapno hydrauliczne

Dla spoiw wapiennych przeprowadza się badania różnych właściwości chemicznych,
fizycznych i mechanicznych.
Właściwości wapna podane są w normie PN-EN 459-1:2003, a badania wykonuje się wg
normy PN-EN 459-2:2003.
Najczęściej

stosuje

się

wapno

palone

(niegaszone)

i

wapno

hydratyzowane,

a w ograniczonym zakresie ciasto wapienne.
Wapno palone mielone lub wapno hydratyzowane, którego użyje się do wykonania zaprawy
tynkarskiej powinno być zapakowane w nieuszkodzonym worku papierowym co najmniej
trzywarstwowym o masie 30 lub 25 kg (wg PN-B-30020:1999). Na worku powinny być
umieszczone następujące informacje:
–

nazwa wytwórni i adres,

–

masa brutto,

–

data pakowania.
Wapno tak zapakowane powinno być zabezpieczone przed zawilgoceniem

i zanieczyszczeniem oraz tak składowane, aby dolne warstwy worków były zabezpieczone
przed zniszczeniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Wapno hydratyzowane zwykle zalewano wodą przed użyciem, w celu dogaszenia cząstek

niezgaszonych. Obecnie produkuje się też wapno hydratyzowane, nie wymagające takich
zabiegów.

Ciasto wapienne powinno być jednolite i jednobarwne, nie mieć grudek i zanieczyszczeń.

Powinno być przechowywane w dołach usytuowanych powyżej poziomu wody gruntowej.
Ściany dołów należy zabezpieczyć przed osuwaniem się ziemi, a dno przed możliwością
mieszania się ciasta wapiennego z ziemią. Należy chronić ciasto przed zanieczyszczeniem,
przemarznięciem, wysuszeniem i nadmiernym zawilgoceniem. Ciasto przeznaczone do
zwykłych tynków powinno być dołowane nie krócej niż 3 miesiące. Wybierając ciasto
wapienne należy pozostawić na dnie dołu warstwę o grubości około 20 cm, gdyż mogą się w
niej znajdować cząstki wapna nie dogaszonego, które - gasząc się dalej - powoduje
powstawanie odprysków.

Spoiwa gipsowe mają różne właściwości wynikające ze składu chemicznego, miałkości

oraz zastosowania dodatków zmieniających np. czas wiązania, barwę, szybkość wzrostu
wytrzymałości, szybkość wysychania. Zależnie też od zastosowania zaprawy do tynkowania,
istotny jest stopień białości gipsu. Spoiwa anhydrytowe mają większą wodoodporność i są
m.in. składnikami mieszanek tynkarskich.

Powszechnie stosuje się gips budowlany, gips szpachlowy, gips tynkarski i klej gipsowy.

Gips budowlany jest stosowany do prostych prac naprawczych oraz do sporządzania zapraw
tynkarskich. Może on być: grubo zmielony GB-G lub drobno zmielony GB-D, a ponadto
może mieć różną wytrzymałość- nie mniej niż 6MPa lub 8MPa. Właściwości gipsu
budowlanego podane są w normie PN-B-30041:1997. I tak np. najszybciej wiążą gipsy
budowlane grubo zmielone: początek wiązania następuje już po 3 minutach, a koniec po 10
minutach. Dla gipsów drobno zmielonych początek wiązania następuje po 6 minutach, a
koniec po10 minutach. Okres, w którym gips budowlany nie powinien wykazywać odchyleń
od wymagań normy wynosi 90 dni.

Ponieważ szybki wiązanie gipsu utrudnia jego stosowanie w robotach tynkarskich,

dlatego stosuje się domieszki opóźniające proces wiązania. Są to np. klej kostny, klej
kazeinowy, ciekły opóźniacz keratynowy, boraks, cytrynian potasu lub sodu, węglan wapnia i
fosforany. Także dodatek wapna, ok. 2%, opóźnia wiązanie, ale także polepsza urabialność
zaprawy gipsowej. Należy też pamiętać, że czas wiązania gipsu ulega skróceniu lub
wydłużeniu zależnie od temperatury wykonywania robót: im wyższa temperatura tym
szybciej następuje wiązanie, oczywiście roboty można wykonywać w zakresie temperatur
5-30ºC.

Do wykonywania jednowarstwowych wewnętrznych wypraw tynkarskich grubości

8-20mm stosuje się gips tynkarski. Do ręcznego tynkowania stosuje się gips tynkarski GTR,
a do wypraw tynkarskich wykonywanych sposobem mechanicznym- gips tynkarski GTM.
Gipsy te mają dodatki opóźniające wiązanie, poprawiające plastyczność zaprawy
i zwiększające przyczepność do podłoża. Początek wiązania wynosi: 60 minut- dla GTR i 90
minut- dla GTM. Czas przechowywania gwarantujący właściwości normowe wynosi 90 dni
od daty wysyłki.

Do wykonywania cienkich wypraw wewnętrznych, tak zwanych gładzi gipsowych

grubości 3-10mm, stosuje się gips szpachlowy, który ma w swoim składzie dodatki
wydłużające czas wiązania, zmniejszające odciąganie wody z zaczynu przez nasiąkliwe
podłoże, zwiększające przyczepność.

Istotne inne cechy gipsu budowlanego to:

–

zdolność do pęcznienia - w czasie twardnienia zwiększa swoją objętość o ok. 1%,

–

ognioodporność - ulega jednak zniszczeniu po polaniu woda w czasie pożaru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

–

działanie korodujące na stal - ze względu na zawartość cząsteczek wody w cząsteczce
gipsu.

Właściwości użytkowe spoiw gipsowych oznacza się stosując odpowiednie normy: np. czas
wiązania wg PN-B-04360:1986, przyczepność wg PN-B-04500:1985.

Spoiwa gipsowe powinny być zapakowane w worki papierowe co najmniej trójwarstwowe
o masie łącznej 20,25 lub 40 kg. Natomiast spoiwa gipsowe sprzedawane w ilości poniżej
15kg powinny być pakowane w torby papierowe 2 lub 5 kg- co najmniej dwuwarstwowe. Na
workach i torbach powinny być zamieszczone następujące informacje:

–

nazwa i symbol rodzaju spoiwa,

–

nazwa wytwórni i adres,

–

masa worka lub torby ze spoiwem,

–

data wysyłki.
Na opakowaniach mniejszych niż 15 kg znajdują się informacje o sposobie

przygotowania zaczynu gipsowego.

Worki ze spoiwami gipsowymi powinny być układane warstwami zabezpieczone przed

zawilgoceniem i zanieczyszczeniem. Spoiwa dostarczone luzem należy przechowywać
w czystych i suchych silosach odpowiednio oznaczonych.

Czas magazynowania powinien wynosić nie dłużej niż 90 dni od dnia wysyłki.

Spoiwa cementowe mają duże zastosowanie w robotach tynkarskich ze względu na korzystne
cechy użytkowe i możliwość ich modyfikacji przez zastosowanie różnych dodatków.
Podstawowym spoiwem jest cement. Ponadto w składzie różnych cementów znajdują się
dodatki takie jak: granulowany żużel wielkopiecowy, popiół lotny krzemionkowy, popiół
lotny wapienny, pucolana naturalna,, pył krzemionkowy, oraz wapień i łupek palony.
Cementy mają barwę szarą o różnych odcieniach. Różnią się między sobą wytrzymałością na
ściskanie i szybkością przyrostu tej wytrzymałości.
Zależnie od rodzaju i udziału dodatków rozróżnia się następujące rodzaje cementów
powszechnego użytku (wg PN-EN 197-1:2002):
–

CEM I - cement portlandzki (bez dodatków),

–

CEM II – cementy portlandzkie z dodatkami

–

CEM III – cementy hutnicze,

–

CEM IV – cementy pucolanowe.

–

CEM V – cement wieloskładnikowy

Ponadto rozróżnia się cementy specjalne (wg PN-EN 19707-1:2003):
–

cement o niskim cieple hydratacji,

–

cement o wysokiej odporności na siarczany,

–

cement niskoalkaliczny,

–

cement portlandzki biały,

–

cement glinowy.

Do robót tynkarskich stosuje się cementy powszechnego użytku oraz cement portlandzki

biały.

Dla wszystkich cementów powszechnego użytku rozróżnia się trzy klasy wytrzymałości

normowej (w MPa), zależnie od wytrzymałości na ściskanie po 28 dniach twardnienia: 32,5;
42,5; 52,5.

Dla każdej wytrzymałości określa się też tzw. wytrzymałość wczesną (po 2 lub 7 dniach):

normalną N lub wysoką R.

A więc można wymienić klasy cementów: 32,5N 32,5R 42,5N 42,5R 52,5N 52,5R.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Czas wiązania cementu jest znacznie dłuższy niż czas wiązania gipsu Poniżej zamieszczono
tabelkę, która podaje wartości wg normy PN-EN 197-1:2002. W obowiązującej obecnie
normie nie podaje się końca czasu wiązania.

Tabela 3. Czas wiązania cementu [8]

Właściwości użytkowe i zastosowanie cementu wynika z jego właściwości

mechanicznych, fizycznych i chemicznych. Do badania tych cech stosuje się m.in. normy:
PN-EN 196-1:1996 (oznaczanie wytrzymałości), PN-EN 196-3:1996 (określenie czasu
wiązania, stałości objętości), PN-EN 196-2:1996 i PN-EN 196-21:1997 (badania właściwości
chemicznych).

Znając zagrożenia elementów budynku np. zagrożenie ścian piwnic siarczanami można

zastosować odpowiedni rodzaj cementu w składzie zaprawy zamiast potem stosować
kosztowne izolacje. Badania naukowe wskazują także większą odporność zapraw , w których
zastosowano cement hutniczy, na niszczenie spowodowane oddziaływaniem środowiska
niekorzystnego pod względem chemicznym.

Cement transportuje się w workach papierowych co najmniej trzywarstwowych

zabezpieczonych

przed

zawilgoceniem

lub

luzem

cementosamochodami

lub

cementowagonami.

Masa worka powinna wynosić 50 lub 25 kg. Na workach powinny być następujące

informacje:

–

nazwa, rodzaj, symbol i klasa cementu,

–

nazwa wytwórni i miejscowości,

–

masa worka z cementem,

–

data wysyłki,

–

termin trwałości cementu.

Cement przewożony w odpowiednich zbiornikach transportowych powinien być opisany
w podobny sposób za pomocą przywieszki do zbiornika.

Składowanie w workach powinno mieć miejsce w magazynach suchych, przewiewnych
i zamkniętych, nie jest konieczne ogrzewanie ich zimą. Worki powinny być układane
w odległości ok. 0,5 m od ściany w stosy o maksymalnie 10 warstwach. Trwałość cementów,
a więc okres przechowywania zależy od ich klasy i wynosi:

–

90 dni- dla cementów 32,5N i 42,5N,

–

60 dni- dla cementów 32,5R, 42 5R i 52,5N,

–

30 dni- dla cementu 52,5R

Glina jest spoiwem, które znowu, po pewnej przerwie, zaczęto stosować do zapraw, ale w
znacznie mniejszym zakresie niż spoiwa wyżej wymienione. Ma to związek z ideą
budownictwa ekologicznego. Dawniej dodawano do gliny m.in. piasek, cement, wapno i inne

Klasa wytrzymałości

[MPa]

Początek czasu wiązania

-najwcześniej po upływie-

[min]

32,5 N

32,5 R

75

42,5 N

42,5 R

60

52,5 N

52,5 R

45

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

dodatki uodparniające na mięknienie i pęcznienie pod wpływem wody opadowej i wilgoci.
Glina zależnie od ilości piasku może być tłusta, średnia lub chuda. Przygotowanie gliny do
zastosowania w zaprawie polega na uzyskaniu jednolitej zawiesiny o konsystencji 15 cm
zanurzenia stożka pomiarowego. Polega to na wstępnym moczeniu i potem mieszaniu z wodą
do uzyskania zawiesiny o konsystencji gęstej śmietany. Potem zawiesinę przelewa się przez
sita, najpierw grubsze, potem drobniejsze i zlewa do osadników. Zaprawy z gliny maja małą
wytrzymałość, ale dodatek cementu do zawiesiny glinianej pozwala uzyskać zaprawy o
wyższej wytrzymałości.
Obecnie zaprawy z gliną produkowane są fabrycznie.

Kruszywa stosowane do zapraw tynkarskich mogą być mineralne naturalne lub łamane.
Kruszywo naturalne to piasek np. rzeczny jeziorny kopalniany, górski. Do suchych mieszanek
stosuje się kruszywo łamane ze skał węglanowych. Ponadto stosowane są kruszywa
mineralne sztuczne otrzymywane z takich surowców mineralnych jak np. glina lub odpadów
przemysłowych (np. popiołów lotnych, żużli wielkopiecowych) oraz rzadziej kruszywa
organiczne, jak np. granulki styropianu, trociny i wióry drzewne.

Ziarna kruszyw mają różną wielkość i nazwy wg tabeli poniżej:

Tabela 4. Podstawowy podział kruszyw skalnych [2]

Kruszywa

Naturalne

łamane

Rodzaj

kruszyw

Wielkość

ziaren

[mm]

niekruszone

kruszone

zwykłe

granulowane

≤ 2

p

ia

se

k

zw

yk

ły

p

ia

se

k

k

ru

sz

ony

p

ia

se

k

ła

m

any

Drobne

2 ÷ 4

mia

ł

4 ÷ 8

8 ÷ 16

16 ÷ 31,5

k

li

n

iec

Grube

31,5 ÷ 63

żw

ir

po

spó

łka

mi

es

za

nka

k

ru

sz

y

w

a

n

at

u

ra

ln

ego

g

ry

s

z

o

to

cza

ków

mi

es

za

nk

a

z

o

to

cza

ków

tł

u

cze

ń

n

ie

o

rt

(mi

es

za

nk

a)

gr

ys

M

ie

sza

n

ka

k

ru

sz

y

w

a

ła

m

an

ego

Bardzo

grube

63 ÷ 250

Otoczaki

-

kamień
łamany

-

Piasek stosowany do zwykłych zapraw tynkarskich jest kruszywem drobnym o wielkości
ziaren do 2 mm. Rozróżnia się dwie odmiany piasków:

–

odmiana I – o ziarnach do 2 mm,

–

odmiana II – o ziarnach do 1 mm.

Piasek użyty do zaprawy tynkarskiej powinien być czysty oraz bez domieszek wpływających
szkodliwie na wiązanie i wytrzymałość zaprawy takich jak, np. gliny, iły, torf, ziemia
roślinna, związki siarki, gipsu i żelaza zabarwiające piasek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Tabela 5. Dopuszczalna zawartość zanieczyszczeń w piaskach przeznaczonych do zapraw budowlanych [8]

Odmiana I

Odmiana II

gatunek

Parametry

1

2

1

2

Zawartość pyłów mineralnych,

nie więcej niż %

wg PN-78/B-06714.13

≤ 5

≤ 8

≤ 4

≤ 5

Zawartość zanieczyszczeń obcych,

nie więcej niż %

PN-76/B-06714.12

≤ 0,1

≤ 0,25

≤ 0,1

≤ 1,0

Zawartość zanieczyszczeń organicznych

wg PN-78/B-06714.26

barwa nie ciemniejsza od wzorcowej

Zawartość siarki, nie więcej niż %

wg PN-78/B-06714.28

1,0

W celu usunięcia zanieczyszczeń piasku można go przemywać w korytach drewnianych,
płuczkach mechanicznych itp.

Do suchych mieszanek tynkarskich stosuje się kruszywo łamane ze skał metamorficznych
(np. marmury) oraz osadowych (wapiennych i dolomitowych), które powinno spełniać
następujące warunki:

Tabela 6. Właściwości techniczne kruszyw ze skał węglanowych [2]

Dopuszczalna zawartość [%]

Grupa

frakcji

[mm]

zanieczysz-

czeń obcych

pyłów

mineralnych

ziaren

nieforemnych

wilgoci

Nasiąk-

liwość

[%]

Mrozo-

odpor-

ność

[%]

≤ 2

0,5

3

-

3

-

-

2 ÷ 4

0,4

5

-

-

-

-

4 ÷ 8

0,4

5

12

-

≤ 8

≤ 20

Badania kruszyw dotyczą sprawdzenia składu ziarnowego, wskaźnika uziarnienia, zawartości
pyłów mineralnych i zanieczyszczeń obcych

Kruszywa należy transportować i przechowywać tak , aby nie nastąpiło zmieszanie rodzajów,
odmian i gatunków oraz zanieczyszczenie. Kruszywa przewozi się w stanie luźnym
dowolnymi środkami transportu. Składowanie na placu budowy: w pryzmach lub zasiekach.

Woda do zapraw powinna spełniać wymagania normy PN-88/B-32250. Rozróżniono w niej
dwie klasy wody:
–

I – pochodzącą ze źródeł poboru wody pitnej,

–

II – pochodzącą z rzek, jezior, wód podziemnych, wodę uzdatnianą.

Woda klasy II nie może mieć zabarwienia żółtego lub brunatnego oraz wydzielać zapachu
gnilnego. Obecność cukru w wodzie zarobowej może opóźnić wiązanie zaprawy cementowej.
Nie można też stosować wody mineralnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Składnikami suchych mieszanek tynkarskich są też dodatki barwiące i dekoracyjne oraz
dodatki modyfikujące właściwości.

Dodatki barwiące to głównie pigmenty. W zaprawach wapiennych i cementowych
stosowane powinny być pigmenty odporne na alkaliczne oddziaływanie spoiw.

Pigmenty stosowane w tynkach zewnętrznych dużych miast powinny być też odporne na
atmosferę przemysłową.

Pigmenty nie powinny:

–

wpływać ujemnie na czas wiązania i wytrzymałość zapraw,

–

zawierać soli rozpuszczalnych w wodzie powodujących powstawanie wykwitów,

–

zawierać wypełniaczy w postaci dodatku kredy, gipsu itp., które zmniejszają siłę
barwienia pigmentu i mogą powodować pęcznienie i wykwity.

Maksymalna ilość pigmentów w składzie zaprawy to 5% masy spoiwa.

Do barwienia tynków używa się też barwnych mączek kamiennych otrzymywanych ze skał
kolorowych, np. marmurów, serpentynów, tufów, maczki z gruzu ceglanego, klinkierowego
i terakotowego.

Dodatki dekoracyjne stosowane w zaprawach tynkarskich to, np. mika lub szkło mielone
o różnej wielkości blaszek.

Maksymalna ilość dodatków dekoracyjnych w składzie zaprawy to 3% masy suchej
mieszanki do tynku szlachetnego.

Środki modyfikujące właściwości

Do spoiw gipsowych stosuje się np. środki opóźniające wiązanie. Mogą być one

nieorganiczne i organiczne.

Do opóźniaczy nieorganicznych należą fosforan dwusodowy, boraks, wapno. Fosforan

dwusodowy łatwo rozpuszcza się w zimnej wodzie, natomiast boraks należy rozpuścić
w wodzie podgrzanej do temperatury 55°C.

Dodając 10 cm

3

10-procentowego roztworu fosforanu dwusodowego (100 g suchego

składnika w 1 litrze roztworu) uzyskuje się opóźnienie czasu wiązania zwykłego zaczynu
gipsowego około 60 minut.

Dodając 100 cm

3

1-procentowego roztworu boraksu (10 gramów suchego składnika w 1

litrze roztworu) uzyskuje się 45 minut opóźnienia wiązania.

Wapno stosuje się jako dodatek do wody zarobowej w ilości 5 do 20 % masy gipsu.
Opóźniacze organiczne przyrządza się z kleju skórnego lub kostnego.
Opóźniacz keratynowy to wywar z sierści bydlęcej przygotowany fabrycznie.

Dodatek opóźniacza powoduje zmniejszenie wytrzymałości zaprawy gipsowej o 15 do 30 %
zależnie od jego rodzaju i ilości.

Opóźniacze występują też jako fabryczny składnik gipsów specjalnych (szpachlowych,

tynkarskich, klejów gipsowych).

Do zapraw cementowych stosuje się dodatki:

–

uplastyczniające (plastyfikatory i superplastyfikatory – pozwalające zmniejszyć ilość
wody w składzie mieszanki, uszczelniające a także przyśpieszające twardnienie),

–

uszczelniające (ograniczające przenikanie wody przez tynk - np. glina bentoninowa),

–

przyspieszające wiązanie (np. chlorki wapnia, sodu lub potasu, wodorotlenki sodu, potasu
i amonu, krzemiany sodu, potasu i amonu- dodatek ok.1% chlorku wapnia skraca czas
wiązania o ok. 30%),

–

barwiące (m. in. pigmenty odporne na alkalia),

Dodatki i domieszki nie mogą pogorszyć właściwości zaprawy cementowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Dodatki tworzyw sztucznych w postaci dyspersji polimerów powodują:
–

zwiększenie wytrzymałości zapraw,

–

zwiększenie przyczepności do podłoża,

–

zwiększenie elastyczności,

–

zwiększenie odporności na wpływy atmosferyczne i szczelności.

Stosuje się np. dyspersje: polioctanu winylu, kopolimeru winylowo-akrylowego, akrylowe,
winylowo-etylenowe.
Dzięki dodatkowi dyspersji tworzyw sztucznych możliwe jest wykonywanie cienkich wypraw
tynkarskich. Ilość dyspersji w zaprawie wynosi 2 do 15 %.
Dodatki poprawiające cechy robocze i zapobiegające rozwarstwianiu się składników
zapraw to etery celulozy: eter metylocelulozy eter karboksycelulozy. Dodatek tego tzw.
środka retencyjnego wynosi 0,5 do 1 % w stosunku do masy spoiwa.

Zależnie od przeznaczenia produkowane są m. in.:
–

suche mieszanki tynkarskie do tynków pocienionych,

–

suche mieszanki do tynków jednowarstwowych o grubości do 15 mm,

–

suche mieszanki do tynków wielowarstwowych,

–

suche mieszanki do tynków dekoracyjnych.

Suche mieszanki do tynków renowacyjnych mają następujące składniki:
–

spoiwo: cement portlandzki bez dodatków, czasem też wapno hydrauliczne,

–

kruszywo: piasek kwarcowy,

–

wypełniacze: kulki styropianowe, perlit, trachit, pumeks (tynki z lekkimi wypełniaczami
szybko ulegają zniszczeniu).

Tynki renowacyjne (też in. modernizacyjne) stosuje się na ścianach zawilgoconych
i zasolonych tam, gdzie nie zaleca się stosować lub odtwarzać tradycyjnych tynków
wapiennych lub cementowych.

Zaprawy plastyczne to zaprawy polimerowe przeznaczone na wyprawy elewacyjne
zewnętrzne i tynki wewnętrzne. Składniki tych zapraw są następujące:
–

spoiwo: cementowe, wapienne oraz żywice w postaci dyspersji (akrylowe, akrylowo-
styrenowe, octano-winylowe, silikonowe),

–

kruszywo drobnoziarniste i wypełniacze,

–

środki grzybobójcze i hydrofobizujące,

–

plastyfikatory.
Zaprawy polimerowe mają konsystencję plastyczną wynoszącą około 11 cm. Są

pakowane w pojemniki metalowe lub z tworzyw sztucznych. Czas przechowywania do 3
miesięcy od wyprodukowania.

Tynki silikonowe mają jako spoiwo żywicę metylosilikonową z dodatkiem różnych

polimerów. Te tynki charakteryzują się wysoką hydrofobowością tzn. zdolnością odpychania
wody.

Tynki polimerowo-krzemianowe mają jako spoiwo kopolimer akrylowo-styrenowy i

szkło wodne potasowe. Pigmenty muszą być odporne na alkalia ze względu na alkaliczny
odczyn szkła wodnego potasowego. Ponadto w składzie mieszanki są środki ułatwiające
tworzenie błony na powierzchni tynku. Tynkarskie masy polimerowo-krzemianowe stosuje
się do renowacji obiektów zabytkowych.

Badania składników zapraw zwykłych przeprowadza się wg norm wcześniej
wymienionych. Badania gotowych mieszanek wykonuje się wg norm: prEN 998-2,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

PN-EN 1015-2:2000, PN-en 1015-3:2000 i PN-en 1015-11:2001. Badania pozwalają ustalić
cechy zapraw zarówno świeżych jak i stwardniałych.
Dla składników zapraw budowlanych wykonuje się m.in. takie badania jak:

−

oznaczanie czasu wiązania,

−

oznaczanie wytrzymałości na zginanie i ściskanie gipsu,

−

oznaczenie stałości objętości cementu,

−

oznaczenie czasu i temperatury gaszenia wapna,

−

oznaczenie obniżenia wytrzymałości na ściskanie i zginanie przy zastosowaniu różnej
wody zarobowej,

−

oznaczanie zapachu wody,

−

oznaczanie jakościowe zawartości cukru w wodzie,

−

oznaczanie jakościowe zawartości siarkowodoru w wodzie,

−

oznaczenie gęstości nasypowej kruszyw,

−

oznaczanie zawartości zanieczyszczeń organicznych w kruszywie,

−

oznaczanie zawartości pyłów mineralnych,

−

oznaczanie uziarnienia,

−

oznaczanie mrozoodporności kruszywa.

Dla gotowych mieszanek ustala się cechy zapraw zarówno świeżych jak i stwardniałych.
Bada się też starzenie np. trwałość barwy, odporność na działanie zmiennych cykli termiczno-
wilgotnościowych, odporność na oddziaływania atmosferyczne a także przyczepność zapraw
do podłoży.

Oznaczanie czasu wiązania gipsu budowlanego wykonuje się dla zaczynu o konsystencji
wynoszącej 18 cm (średnica placka z zaczynu gipsowego) za pomocą aparatu Vicata
przedstawionego na rysunku poniżej.
Badanie polega na obserwacji zanurzania w zaczynie igły aparatu i jednocześnie zapisaniu
czasu ustalonego jako początek wiązania i czasu przyjętego jako koniec wiązania. Czas
zaczyna się mierzyć od chwili rozpoczęcia dodawania gipsu do wody. Należy wykonać
przynajmniej dwa oznaczenia i jako wynik ustalić średnią z dwóch oznaczeń.

Rys. 1. Aparat Vicata

[2]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Kolejne czynności podczas oznaczenia to:
1) dodanie gipsu do ustalonej ilości wody i wymieszanie,
2) jednoczesne rozpoczęcie mierzenia czasu,
3) wypełnienie wykonanym zaczynem pierścienia aparatu Vicata,
4) opuszczanie igły aparatu tak aby swobodnie zanurzała się w zaczynie,
5) zapisanie czasu t

1

- gdy swobodnie opuszczana igła aparatu po raz pierwszy nie dochodzi

do dna na odległość 2 mm - przyjmuje się ten moment za początek wiązania,

6) zapisanie czasu t

2

- gdy swobodnie opuszczana igła zanurzy się w zaczynie nie głębiej niż

1 mm - przyjmuje się ten moment za koniec wiązania,

7) powtórzenie kolejnych czynności dla drugiego oznaczenia,
8) ustalenie wyników ostatecznych.

Oznaczanie czasu wiązania cementu także przeprowadza się za pomocą aparatu Vicata.

Badanie przeprowadza się dla zaczynu normowego (wg aktualnej normy). Obserwuje się
zanurzanie igły aparatu w zaczynie. Za początek wiązania przyjmuje się czas, jaki upłynął
od momentu dodania cementu do wody do chwili, gdy swobodnie opuszczona igła zatrzyma
się 4 mm od dna pierścienia. Jako koniec wiązania przyjmuje się czas od połączenia cementu
z wodą do momentu, gdy igła ustawiona na próbce odwróconej zanurzy się nie więcej
niż 0,5 mm.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak zachowują się spoiwa po zarobieniu wodą?
2. Jak nazywa się przechodzenie spoiw zarobionych wodą ze stanu ciekłego w stan stały?
3. Na czym polega wiązanie spoiw?
4. Co oznacza pojęcie spoiwo powietrzne?
5. Które spoiwa zalicza się do powietrznych, a które do hydraulicznych?
6. Jak długo trwa zmiana stanu ciekłego w stan stały dla zaczynu gipsowego?
7. Dla którego spoiwa proces przechodzenia ze stanu ciekłego w stan stały trwa najdłużej?
8. Jakie substancje przedłużają czas wiązania gipsu?
9. O ile godzin przedłuża się czas wiązania gipsu?
10. Jak nazywa się proces trwający 28 dni po zmianie stanu skupienia z ciekłego w stan stały?
11. Jak zmienia się wytrzymałość gipsu podczas zmian wilgotności?
12. Które spoiwo podczas twardnienia zwiększa a które zmniejsza swoją objętość?
13. Jakie dodatki stosuje się do zapraw cementowych?
14. W jakiej postaci składuje się spoiwa takie jak np. cement i gips?
15. Jak długi może być czas składowania cementu, a jaki gipsu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznaczanie czasu wiązania gipsu.
Na podstawie zdobytych wiadomości sprawdź czas wiązania gipsu szpachlowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją oznaczenia czasu wiązania gipsu,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) wykonać pierwsze oznaczenie krok po kroku zwracając uwagę na dokładność pomiarów,
5) wykonać drugie oznaczenie dla takich samych jak poprzednio składników,
6) zapisać wyniki oznaczeń na karcie obserwacji,
7) obliczyć średnią z dwóch oznaczeń,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania oznaczenia,
10) powtórzyć badanie jeżeli wyniki oznaczeń bardzo się różnią.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– aparat Vicata,
– stoper lub zegar pokazujący minuty i sekundy
– instrukcja wykonania oznaczenia,
– karta obserwacji
– ołówek,
– poradnik ucznia dla danej jednostki modułowej.

Ćwiczenie 2

Oznaczanie czasu wiązania cementu.
Na podstawie zdobytych wiadomości sprawdź czas wiązania cementu portlandzkiego

białego klasy 42,5 (lub 32,5 lub 52,5).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją oznaczenia czasu wiązania cementu,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) wykonać pierwsze oznaczenie krok po kroku zwracając uwagę na dokładność pomiarów,
5) wykonać drugie oznaczenie dla takich samych jak poprzednio składników,
6) zapisać wyniki oznaczeń na karcie obserwacji,
7) obliczyć średnią z dwóch oznaczeń,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania oznaczenia,
10) powtórzyć badanie jeżeli wyniki oznaczeń bardzo się różnią.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

aparat Vicata,

–

stoper lub zegar pokazujący minuty i sekundy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

–

instrukcja wykonania oznaczenia,

–

karta obserwacji

–

ołówek ,

–

poradnik ucznia dla danej jednostki modułowej

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić przykładowe spoiwa powietrzne?

□

□

2) wymienić przykładowe spoiwa hydrauliczne?

□

□

3) wymienić podstawowe cechy spoiw?

□

□

4) wyjaśnić podstawowe cechy spoiw?

□

□

5) określić przykładowy początek wiązania gipsu i cementu?

□

□

6) dobrać kruszywa do różnych tynków?

□

□

7) wskazać wymagania dla kruszyw do zapraw?

□

□

8) wymienić dodatki do zapraw tynkarskich?

□

□

9) dobrać dodatki do zapraw tynkarskich?

□

□

10) określić cechy wody stosowanej do zapraw?

□

□

11) określić warunki przechowywania spoiw i kruszyw?

□

□

12) wymienić składniki suchych mieszanek?

□

□

13) wymienić rodzaje suchych mieszanek?

□

□

14) wyjaśnić zastosowanie suchych mieszanek renowacyjnych?

□

□

15) określić warunki przechowywania gotowych mieszanek?

□

□

16) wymienić składniki zapraw plastycznych – polimerowych?

□

□

17) określić sposób przechowywania zapraw polimerowych?

□

□

18) wskazać zaprawy do tynków o szczególnych właściwościach?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.2. Mieszanie składników zapraw i mas tynkarskich

4.2.1. Materiał nauczania

Zaprawy to mieszaniny spoiwa, kruszywa, wody i różnych dodatków. Zależnie od

podstawowego składnika jakim jest spoiwo, rozróżnia się zaprawy wapienne, cementowe,
wapienno- cementowe, gipsowe, wapienno-gipsowe i inne. Mają one różne właściwości ze
względu na różne właściwości spoiw. Dlatego ważną decyzją jest zastosowanie zaprawy
odpowiedniej

do

warunków

w

jakich

będzie

tworzyć

powłokę

tynkarską.

Ponadto stosuje się różne zaprawy tynkarskie na tynki zwykłe i o znaczeniu ozdobnym, są to
zarówno mieszanki na wyprawy wewnętrzne jak i zewnętrzne. Zaprawy na tynki ozdobne
mają często odpowiednio dobrane kruszywo pod względem wielkości i barwy. W składzie
takich mieszanek- głównie gotowych występują też różne dodatki między innymi barwiące
i dekoracyjne. Materiały te zostały omówione w poprzednim rozdziale.

Uzyskanie zaprawy o potrzebnych właściwościach wymaga prawidłowego doboru

składników, starannego ich dozowania i mieszania oraz zużycia w odpowiednim czasie zanim
rozpocznie się wiązanie spoiwa. Dozowanie składników może być objętościowe lub wagowe.
Dozowanie wagowe stosuje się w wytwórniach zapraw, natomiast w warunkach budowy,
szczególnie przy niedużej ilości robót, stosuje się dozowanie objętościowe. W związku z tym
receptury też przedstawiają ilości składników w różny sposób. Dla zapraw dozowanych
objętościowo zapisuje się receptury w postaci stosunku liczbowego np. 1:2:6 , gdzie kolejne
liczby oznaczają ilości składników podstawowych: spoiwo

1

: spoiwo

2

: piasek, a więc, np.

cement : wapno : piasek. Składniki są odmierzane za pomocą tego samego pojemnika
w stanie luźno usypanym. Pojemnikiem mogą być, zależnie od potrzeb ilościowych zaprawy,
wiadra o znanej pojemności, taczki, skrzynie- zawsze jednak takie same dla wszystkich
odmierzanych składników. Nie powinno się stosować szufli do odmierzania składników
zaprawy.

Stanowisko do ręcznego przygotowania zaprawy powinno być odpowiednio

zorganizowane. Niezbędne jego wyposażenie to:

−

duża płaska skrzynia tzw. fola do mieszania zapraw,

−

waga do odmierzania składników,

−

pojemniki do odmierzania np. skrzynie, wiadra,

−

wiadra do przenoszenia składników zapraw,

−

beczka na wodę,

−

łopaty, graca do mieszania zapraw,

−

taczka do transportu materiałów,

−

penetrometr do sprawdzania konsystencji lub stożek pomiarowy.
Dla większości zapraw mieszanych ręcznie kolejność czynności jest podobna: najpierw

miesza się suche składniki do jednolitej barwy, a potem ostrożnie dozuje wodę i miesza dalej
do momentu uzyskania jednorodnej mieszaniny. Dodatki dozuje się według instrukcji.

Do przygotowania zaprawy z gotowej suchej mieszanki potrzebna jest wiertarka

z mieszadłem.

Mieszanie mechaniczne wymaga zastosowania betoniarki lub mieszarki do zapraw

i dozowania składników w odpowiedniej kolejności. Podczas obsługiwania urządzeń
mechanicznych należy przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, niezbędne jest zwłaszcza
przeszkolenie. Podstawowe zasady bezpieczeństwa polegają na:
–

prawidłowym podłączeniu urządzeń mechanicznych do sieci elektrycznej,

–

powstrzymaniu się od napraw instalacji i rządzeń elektrycznych jeżeli nie jest się do tego
uprawnionym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

–

dbaniu o stan i sprawność osłon elementów wirujących,

–

natychmiastowym wyłączeniu pompy agregatu tynkarskiego, gdy ciśnienie przekroczy
wielkość dopuszczalną,

–

przestrzeganiu zakazu stosowania do mieszanek tynkarskich dodatków szkodliwych
dla zdrowia,

–

stosowaniu właściwego ubrania roboczego (m.in. maski, rękawce ochronne).

Poniżej zostały podane dane dotyczące zalecanych marek i konsystencji oraz receptury
i szczegółowe wskazania dotyczące mieszania dla różnych zapraw.

Zaprawa cementowa to mieszanina cementu, piasku i wody oraz czasem też składników
dodatkowych.

Dodatki mają różne znaczenie: uplastyczniające, uszczelniające, przyśpieszające wiązanie,
barwiące, inne - zależnie od przeznaczenia zaprawy. Na przykład dodatek ciasta wapiennego
poprawia urabialność zaprawy cementowej.

Tabela 7. Zalecane marki i konsystencje zaprawy cementowej [5]

Przeznaczenie
zaprawy tynkarskiej

Marka zaprawy

Konsystencja zaprawy wg opadu
stożka pomiarowego [cm]

pod tynki
zewnętrzne

M2, M4, M7, M15

9 ÷ 11

Obrzutka

pod tynki
wewnętrzne

M2, M4, M15

9 ÷ 10

Narzut

M2, M4, M7

6 ÷ 9

Gładź

M2, M4, M7

9 ÷ 10

Tabela 8. Receptury objętościowe dla zapraw cementowych [5]

Marka cementu

Marka zaprawy

Proporcje objętościowe cement: piasek

M2

1 : 6

M4

1 : 5

M7

1 : 4

M12

1 : 3 (1 : 3,5)

M15

1 : 3

32,5 (42,5)

M20

1 : 1,5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Tabela 9. Kolejność mieszania [5]

Mieszanie ręczne

Mieszanie mechaniczne

1) mieszanie z cementem dodatków sypkich,

np. mączek, pigmentów

2) dodanie kruszywa i wymieszanie

3) rozmieszanie z wodą dodatków

rozpuszczalnych w wodzie

4) dodanie wody i roztworów wodnych

składników dodatkowych

Kolejne czynności są takie same jak
podczas mieszania ręcznego.

Zaprawę cementową należy zużyć w ciągu 2 godzin od chwili jej przyrządzenia, a gdy
temperatura powietrza przekracza 25°C to czas zużycia wynosi 0,5 godziny.

Zaprawa cementowo-gliniana to mieszanina zawiesiny glinianej, cementu i piasku. Gęstość
pozorna zawiesiny glinianej wynosi 1400 ÷ 1500 kg/m

3

. Glina powinna być średnio tłusta,

o zawartości piasku 3 ÷ 15 %. Stosuje się marki: M2 do tynków wewnętrznych i M4 do
tynków zewnętrznych.

Tabela 10. Receptury dla zaprawy cementowo-glinianej (dla cementu portlandzkiego marki 25 i konsystencji

6 ÷ 8 czyli jak do narzutu) [1]

Marka zaprawy

Zaprawy tynkarskie

Zaprawy wodoszczelne

M2

1 : 1,5 : 8

-

M4

1 : 1 : 6

1 : 2 : 3 do 1 : 2 : 4

Kolejność mieszania:
1) przygotowanie gliny (moczenie, suszenie, rozdrabnianie, przesiewanie),
2) mieszanie gliny z wodą w mieszarce lub betoniarce (mieszanie ręczne nie jest zalecane,

ponieważ nie wszystkie kawałki gliny ulegają rozbiciu),

3) przelewanie zawiesiny do pierwszej komory dwukomorowego osadnika, skąd zawiesina

spływa przez siatkę do drugiej komory i stąd może być pobierana do wykonania zaprawy
(w zawiesinie glinianej nie może być grudek gliny),

4) mieszanie zawiesiny z cementem,
5) dosypanie piasku i mieszanie do uzyskania jednorodnej masy,
6) dodanie wody do uzyskania odpowiedniej konsystencji.

Zaprawę cementowo-glinianą należy zużyć w ciągu 2 godzin od chwili jej przyrządzenia,
a gdy temperatura powietrza przekracza 20°C to czas zużycia wynosi 1 godzina.

Zaprawa wapienna to mieszanina ciasta wapiennego i piasku. Zamiast ciasta wapiennego
można stosować wapno hydratyzowane (inaczej suchogaszone), wapno hydrauliczne lub
wapno pokarbidowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Tabela 11. Zalecane marki i konsystencje zaprawy wapiennej [1]

Przeznaczenie zaprawy

Marka zaprawy[MPa]

Konsystencja zaprawy wg opadu
stożka pomiarowego [cm]

Narzut

M 0,6

6 ÷ 9

Gładź

M 0,3

9 ÷ 11

Tabela 12. Receptury dla zaprawy z użyciem ciasta wapiennego [1]

Ilość składników na 1 m

3

zaprawy

Marka

zaprawy

Proporcje objętościowe

ciasto wapienne : piasek

ciasto wapienne

[l]

piasek

[l]

1 : 3,5

280

980

1 : 4,0

250

1000

M 0,3

1 : 4,5

230

1030

1 : 2,0

440

880

1 : 2,5

380

950

M 0,6

1 : 3,0

330

960

Ilość wody zależy od konsystencji jaką chcemy uzyskać.

Tabela 13. Receptury dla zaprawy z użyciem wapna hydratyzowanego [4]

Ilość składników na 1 m

3

zaprawy

Marka

zaprawy

Proporcje objętościowe

wapno hydratyzowane :

piasek

wapno

hydratyzowane [kg]

piasek

[l]

1 : 3

216

1080

M 0,3

1 : 4

168

1100

1 : 1

410

680

1 : 2

290

970

M 0,6

1 : 2,5

250

1040

Tabela 14. Kolejność mieszania przy użyciu ciasta wapiennego [5]

Mieszanie ręczne

Mieszanie mechaniczne

1) mieszanie ciasta wapiennego z małą ilością

wody

2) dodanie piasku i reszty wody

1) wlanie do mieszalnika wody
2) dodanie piasku
3) dodanie ciasta wapiennego

Tabela 15. Kolejność mieszania przy użyciu wapna hydratyzowanego[5]

Tabela 15. Kolejność mieszania przy użyciu wapna
hydratyzowanego[5]

Mieszanie ręczne

Mieszanie mechaniczne

1) mieszanie wapna z piaskiem
2) dodanie wody i wymieszanie

1) wlanie do mieszalnika wody
2) dodanie piasku

I. dodanie wapna hydratyzowanego

Przygotowując zaprawę wapienną z wapna hydratyzowanego zaleca się wymieszać wapno
hydratyzowane z wodą 1 lub 2 dni wcześniej. Polepszy to urabialność zaprawy. Następnie
kolejność mieszania jest taka jak przy użyciu ciasta wapiennego.
Zaprawę wapienną należy zużyć w ciągu 8 godzin od chwili jej przyrządzenia, a jeżeli
temperatura otoczenia przekracza 25°C to czas zużycia wynosi 4 godziny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Zaprawa cementowo-wapienna to mieszanina cementu, wapna, piasku i wody. Stosuje się:

−

cement marki 32,5,

−

ciasto wapienne lub wapno hydratyzowane,

−

piasek lub miał kamienny.

Tabela 16. Zalecane marki i konsystencje zaprawy cementowo-wapiennej [1]

Przeznaczenie zaprawy

Marka zaprawy

Konsystencja zaprawy wg opadu

stożka pomiarowego [cm]

Obrzutka

M1 do M4

9 ÷ 11

Narzut

M 1 do M4

6 ÷ 9

Gładź

M 2 do M4

9 ÷ 11

Tabela 17. Receptury dla zaprawy cementowo-wapiennej [4]

Ilość składników na 1 m

3

zaprawy

o konsystencji 6 ÷ 8

Marka

zaprawy

Proporcje objętościowe

cement : wapno : piasek

(dla cementu marki 32,5

i wapna hydratyzowanego)

Cement

wapno

hydratyzo

wane

piasek

woda

[kg]

[kg]

[l]

[l]

M 2

1 : 1 : 9

138

78

1040

300

M 4

1 : 1 :6

190

106

950

310

Ponadto zaleca się stosować do narzutu następujące przykładowe proporcje objętościowe:

−

dla tynków zewnętrznych 1:1:7 , 1:1:6

−

na cokoły 1:0,3:0,4 , 1:0,5:4,5

−

dla tynków wewnętrznych 1:1:9 , 1:1,5:8 , 1:2:10

(dla wszystkich powyższych proporcji objętościowych obowiązuje cement marki 32,5 i ciasto
wapienne).

Tabela 18. Kolejność mieszania [5]

Mieszanie ręczne

Mieszanie mechaniczne

1) mieszanie sypkich dodatków z cementem
2) mieszanie składników sypkich do

uzyskania jednorodnej masy

3) przygotowanie dodatków płynnych, np.

ciasta wapiennego

4) mieszanie składników sypkich i płynnych

Kolejne czynności są takie same jak
podczas mieszania ręcznego.

Zaprawę cementowo- wapienną należy zużyć w ciągu 5 godzin od chwili przygotowania,
a jeżeli temperatura otoczenia przekracza 25°C to czas zużycia wynosi 1 godzina.

Zaprawy gipsowe to mieszaniny spoiwa gipsowego, kruszywa, wypełniaczy i wody.
Zaprawy gipsowo – wapienne zawierają dodatkowo spoiwo wapienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Tabela 19. Zalecane marki i konsystencje zapraw gipsowych i gipsowo-wapiennych [1]

Przeznaczenie zaprawy

Marka

zaprawy

Konsystencja zaprawy

wg opadu stożka

pomiarowego [cm]

Obrzutka pod tynki wewnętrzne

M 2

9 ÷ 11

Narzut tynków wewnętrznych

M 2

6 ÷ 9

- wykonywana ręcznie

M 1

6 ÷ 8

Gładź

- wykonywana mechanicznie

M 1 do M 2

9 ÷ 11

Gładź na podłożu gipsowym i gipsowo-
wapiennym

M 2 do M 3

6 ÷ 11

Tabela 20. Receptury dla zapraw gipsowych [1]

Ilość składników na 1 m

3

zaprawy

Marka zaprawy

Proporcje objętościowe

gips [kg]

piasek [kg]

M 0,6 do M 1

1 : 1

550

1070

M 0,3 do M 0,6

1 : 2

360

1400

M 0,3

1 : 3

250

1550

Tabela 21. Receptury objętościowe dla zapraw gipsowo-wapiennych [1]

Marka

zaprawy

Gips

Wapno

hydratyzowane

Ciasto wapienne

Piasek

M 1

1 do 2

1,5 do 3,0

3 do 6

5,5 do 9

M 2

1

0,5 do 2

1 do 4

3,0 do 4,0

M 3

1

0,5

1

1,0 do 2,0

Tabela 22. Receptury na 1 m

3

zaprawy gipsowo-wapiennej przy użyciu ciasta wapiennego [5]

Ilość składników na 1 m

3

zaprawy

Marka

zaprawy

Proporcje

objętościowe

gips
[kg]

ciasto wapienne

[l]

piasek

[l]

M 3

1:1:2

284

300

780

M 2

1:1:3

223

230

810

M 2

1:2:4

160

330

670

Tabela 23. Receptury na 1 m

3

zaprawy gipsowo-wapiennej przy użyciu wapna hydratyzowanego [5]

Ilość składników na 1 m

3

zaprawy

Marka
zaprawy

Proporcje
objętościowe

gips
[kg]

wapno hydratyzowane

[kg]

piasek

[l]

M 3

1:1:2

320

200

670

M 2

1:1:3

250

156

780

M 2

1:2:4

179

224

750

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Tabela 24. Kolejność mieszania [5]

Mieszanie ręczne

Mieszanie mechaniczne

1) przygotowanie opóźniacza wiązania gipsu

(mieszanie z wodą nie dłużej niż 5 min.)

2) mieszanie składników sypkich
3) wsypanie do odmierzonej ilości wody

z opóźniaczem
(lub wody z ciastem wapiennym)

1) odmierzyć wodę i wlać ją do mieszarki
2) dodać piasek- mieszać 1 min
3) dodać wapno- mieszać 1 min
4) dodać gips- mieszać nie dłużej niż 1 min

(mieszanie zaprawy gipsowo- wapiennej
bez opóźniacza lub z opóźniaczem
powinno trwać nie dłużej niż 5 min)

Zaprawę wapienno – gipsową należy zużyć w ciągu 1 godziny od chwili zarobienia wodą.
Zaprawę gipsową należy zużyć jak najszybciej od 15 min do 1 godz. zależnie od
zastosowanego opóźniacza.

Badanie wykonanych zapraw polega na oznaczeniu ich cech fizycznych w stanie

świeżym (oznaczenie konsystencji, gęstości objętościowej) oraz po stwardnieniu (oznaczenie
przyczepności, skurczu, mrozoodporności, wytrzymałości na zginanie i ściskanie).

Oznaczenie konsystencji zaprawy polega na pomiarze głębokości zanurzenia wgłębnika
penetrometru w próbce zaprawy. Zaprawę należy umieścić w naczyniu cylindrycznym
penetrometru. Odczytu głębokości zanurzenia dokonuje się na skali z dokładnością do 0,1 cm
w ciągu 10 s od chwili opuszczenia wgłębnika. Wynik pomiaru ustala się jako średnią
wartość z trzech pomiarów nie różniących się między sobą więcej niż 1 mm.

Rys. 2. Penetrometr do pomiaru konsystencji zapraw

[2]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Oznaczanie konsystencji zaprawy, szczególnie w warunkach budowy, można wykonać za
pomocą stożka pomiarowego. Tym bardziej, że nawet najnowsza literatura (np. „Poradnik
majstra budowlanego”) posługuje się tym określeniem podając właśnie konsystencję wg
stożka pomiarowego.

Rys. 3. Naczynie pomiarowe (a) i stożek pomiarowy (b) [4]

Naczynie pomiarowe należy napełnić zaprawą do poziomu około 3 cm poniżej jego górnej
krawędzi i wyrównać powierzchnię zaprawy. Następnie ustawia się ostrze stożka na zaprawie
w taki sposób, żeby opadający swobodnie stożek nie dotykał ścianki naczynia pomiarowego.
Stożek powinien zagłębiać się w badaną zaprawę pod własnym ciężarem. Następnie
odczytuje się głębokość zanurzenia stożka z dokładnością do 0,5 cm. Badanie przeprowadza
się trzykrotnie, a jako wynik przyjmuje się średnią arytmetyczną z trzech oznaczeń, przy
czym największa różnica między poszczególnymi pomiarami nie może być większa niż
1 cm.

Konsystencja zapraw tynkarskich może być:

−

gęsta - 1 ÷ 4 cm,

−

gęstoplastyczna - 4 ÷ 7 cm,

−

plastyczna - 7 ÷ 10 cm,

−

ciekła - 10 ÷ 12 cm.

Określeniami słownymi konsystencji posługują się producenci gotowych suchych mieszanek
tynkarskich opracowując karty techniczne swoich produktów.

Oznaczenie gęstości objętościowej świeżej zaprawy polega na ustaleniu ilorazu jej masy do
objętości. Zaprawę umieszcza się w naczyniu pomiarowym - cylindrze o średnicy około
12,5 cm i umieszcza na stoliku wibracyjnym, gdzie wibrowanie trwa do chwili, aż zaprawa
przestanie osiadać. Gęstość objętościową ustala się na podstawie dwóch pomiarów jako
wartość średnią.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe składniki zapraw tynkarskich?
2. Jakie rodzaje zapraw można rozróżnić zależnie od spoiwa?
3. Czym różnią się gotowe mieszanki od zwykłych zapraw tynkarskich przygotowywanych

na budowie?

4. Jakie receptury i dozowanie stosuje się w warunkach niedużych ilości robót?
5. Wyjaśnij zapis receptury 1:2:6 dla zaprawy cementowej.
6. Na czym polega dozowanie objętościowe składników?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

7. Jaki sprzęt i narzędzia powinny się znajdować na stanowisku do ręcznego mieszania

zaprawy?

8. Jaka jest podstawowa kolejność ręcznego mieszania zapraw?
9. Jaka jest kolejność mieszania mechanicznego dla przykładowej zaprawy?
10. Jak wykonasz zaprawę z suchej mieszanki?
11. Co jest podstawowym zaleceniem podczas przygotowania zapraw z gotowych

mieszanek?

12. Jakie urządzenie jest potrzebne do mechanicznego mieszania zapraw?
13. Jakich zasad bezpiecznej pracy należy przestrzegać podczas obsługiwania urządzeń

mechanicznych do mieszania zapraw?

14. Jak zabezpieczyć się przed wdychaniem pyłu i uszkodzeniem skóry rąk podczas robót?
15. Co jest miarą konsystencji zaprawy?
16. Jak zbadać na budowie konsystencję zaprawy?
17. Jakie znasz słowne określenia konsystencji zaprawy?
18. Jakie wartości liczbowe odpowiadają określeniom słownym konsystencji zaprawy?
19. Wyszukaj i podaj zalecaną konsystencję dla przykładowej zaprawy i warstw tynku?
20. Który składnik zaprawy reguluje jej konsystencję bez zmiany innych parametrów?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonanie sposobem ręcznym zaprawy cementowo wapiennej o zadanej konsystencji

wg receptury roboczej.

Na podstawie zdobytych wiadomości wykonaj ręcznie 50 l zaprawy cementowo-

wapiennej marki M4 o konsystencji 8 cm wg podanej receptury.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) ustalić ilość składników do wykonania ćwiczenia na podstawie receptury dla 1 m

3

zaprawy,

2) przypomnieć sobie zasady dotyczące odmierzania składników,
3) przypomnieć sobie kolejność mieszania składników,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) ubrać się w strój roboczy,
6) odmierzyć wagowo potrzebne składniki,
7) wymieszać składniki suche do jednorodnej mieszaniny,
8) dozować ostrożnie wodę i mieszać do uzyskania jednorodnej masy,
9) sprawdzić konsystencję uzyskanej mieszanki tynkarskiej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia dla danej jednostki modułowej,

−

kartka, ołówek, kalkulator do obliczenia potrzebnych ilości składników,

−

płaska skrzynia do mieszania zaprawy o wymiarach np. 100 x 150 x 15 cm,

−

waga do odmierzania składników,

−

wiadra do dozowania wody i przenoszenia składników zaprawy,

−

łopaty, graca do mieszania zaprawy,

−

penetrometr do sprawdzenia konsystencji lub stożek pomiarowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Ćwiczenie 2

Wykonanie masy tynkarskiej z gotowej mieszanki zgodnie z instrukcją producenta.
Na podstawie zdobytych wiadomości wykonaj masę tynkarską z danej gotowej mieszanki

stosując zalecenia producenta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) ubrać się w strój roboczy,
3) przygotować mieszankę w workach,
4) zapoznać się z instrukcją producenta wykonania mieszanki,
5) wykonać mieszanie składników gotowych z wodą,
6) sprawdzić konsystencję wykonanej mieszanki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia dla danej jednostki modułowej,

−

pojemnik odpowiedniej wielkości do mieszania zaprawy,

−

wiadro do dozowania wody,

−

penetrometr do sprawdzenia konsystencji lub stożek pomiarowy.

−

wiertarka wolnoobrotowa z mieszadłem.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić składniki podstawowe zaprawy tynkarskiej?

□

□

2) wymienić rodzaje zapraw zależnie od spoiw?

□

□

3) wyjaśnić różnicę pomiędzy zwykłymi zaprawami a zaprawami

z gotowych mieszanek?

□

□

4) wyjaśnić zapis przykładowej receptury objętościowej?

□

□

5) wskazać zasady dozowania objętościowego?

□

□

6) wymienić narzędzia i sprzęt na stanowisku roboczym

□

□

7) wskazać

kolejność

mieszania

składników

podczas

ręcznego

wykonania zaprawy?

□

□

8) wskazać kolejność mieszania składników podczas mechanicznego

wykonania zaprawy?

□

□

9) wskazać zalecenia dotyczące wykonania zapraw z gotowych

mieszanek?

□

□

10) wymienić urządzenia potrzebne do mechanicznego mieszania zapraw?

□

□

11) określić zasady bezpiecznej pracy podczas obsługiwania urządzeń

mechanicznych do mieszania zapraw?

□

□

12) wskazać sposoby zabezpieczenia przed pylicą płuc i obrażeniami

skóry?

□

□

13) wskazać słowne określenia konsystencji zapraw tynkarskich?

□

□

14) wskazać liczbowe określenia konsystencji zaprawy tynkarskiej?

□

□

15) porównać określenia słowne i liczbowe konsystencji zaprawy?

□

□

16) określić

sposób

badania

konsystencji

zaprawy

za

pomocą

penetrometru?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

17) określić sposób badania konsystencji zaprawy za pomocą stożka

opadowego?

□

□

18) wskazać przykładowe marki zaprawy?

□

□

19) wyjaśnić pojęcie marki zaprawy?

□

□

20) wymienić przykładowe badania wykonywane dla zaprawy?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

4.3. Zużycie materiałów

4.3.1. Materiał nauczania

Aby oszacować ilość potrzebnego materiału należy znać wielkość frontu robót, umieć

dokonać przedmiaru robót, a następnie skorzystać z odpowiednich katalogów nakładów
rzeczowych.
Dla renowatora zabytków architektury właściwym Katalogiem Nakładów Rzeczowych jest
KNR 19-01 „Roboty budowlane w obiektach zabytkowych”. Dane dotyczące robót
tynkarskich zawarto w rozdziałach:

−

07 „Roboty tynkarskie wewnętrzne”,

−

08 „Roboty tynkarskie zewnętrzne”.

Aby ustalić zużycie materiałów należy znać:
–

rodzaj pracy konserwatorskiej (uzupełnianie tynków, przetarcie istniejących tynków),

–

położenie naprawianych tynków (tynki wewnętrzne lub zewnętrzne, ściany, stropy, słupy,
gzymsy, kolumny, fasety dekoracyjne),

–

wielkość powierzchni do tynkowania (uzupełnienia do 1m

2

, uzupełnienia do 5m

2

),

–

rodzaj podłoża (ściany ceramiczne, ściany betonowe, stropy drewniane),

–

kategorię tynku (II, III, IV),

–

rodzaj tynku pod względem materiałowym (wapienny, cementowy, cementowo-
wapienny, gipsowy, ...).

W katalogu znajdują się różne tabele zależnie od wyżej wymienionych warunków.
Na przykład jeżeli interesuje nas oszacowanie ilości materiałów dla uzupełnienia i naprawy
tynków wewnętrznych zwykłych kategorii III z zaprawy cementowo- wapiennej na ścianie
z cegły, to zależnie od powierzchni uzupełnień skorzystamy z tabeli:

−

0707 - 01 Uzupełnienie i naprawa tynków ... o powierzchni do 1m2,

−

0707 – 02 Uzupełnienie i naprawa tynków ... o powierzchni do 5m2.
Dla napraw o powierzchni do 5m

2

otrzymamy zużycie materiałów na każdy m

2

w ilości:

−

cement portlandzki - 0,046 t/m2,

−

wapno suchogaszone - 0,046 m3/m2,

−

piasek do zapraw - 0,024 m3/m2,

−

woda - 0,0054 m3/m2.

Producenci gotowych mieszanek tynkarskich opracowują informacje techniczne dla

swoich produktów, w których można znaleźć wszystkie ważne dla wykonawcy informacje
w tym sposób przygotowania mieszanki tynkarskiej, zalecaną konsystencję oraz jej zużycie.
Poniżej podano przykładowe niektóre dane dla kilku gotowych mieszanek za pismem
„Renowacje i zabytki” numery:1/2003, 1/2001.

Tabela 25. Gotowe mieszanki [6]

Nazwa

mieszanki

Producent

Skład

materiałowy

Grubość powłoki Ilość wody Konsystencja

Zużycie

SP tynk

renowacyjny,

szary

R 1/2003

Deiterman

Cement,
piasek kwarcowy
kruszywa lekkie,
dodatki

około

2-3 cm,

max 4 cm

5,5–6,5 l

na

1 worek

(25 kg)

plastyczna

około

10 kg/m

2

na

każdy cm

warstwy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

S 639- Bio- tynk

podstawowy

biały

R 1/2003

Fassa

Bortolo

Wapno
suchogaszone,
wyselekcjonowan
e piaski, dodatki

minimalna 2 cm,

zalecana

3-4 cm

około 18%

nie podano

11,5kg/m

2

przy

grubości

10mm

Tynk czysto

wapienny

RK 39

R 1/2001

Bayosan

wapno romańskie,
piasek,
dodatki

podkładowa

10-20 mm,

nawierzch. 5 mm

6,5-7 l na

worek

plastyczna

1,7 m

2

z worka (25

kg)

CERINOL SP

zaprawa do

robót renowacyj-

nych

R 1/2001

Deiterman

cement,
piasek kwarcowy,
kruszywa lekkie,
dodatki

max

4 cm

6-7 l

na worek

(25 kg)

plastyczna

Ok.

11 kg/ m

2

na każdy cm

warstwy

Należy tu powtórzyć uwagę dotyczącą mieszania z wodą: na ogół podkreśla się aby

mieszać całe opakowania, nie dzielić suchej mieszanki. Gwarantuje to uzyskanie mieszanki
o założonych właściwościach technicznych.

Zatem, aby oszacować zużycie gotowych suchych mieszanek i wody do ich zarobienia,

należy najpierw znać:

−

wielkość robót do wykonania – w metrach kwadratowych,

−

grubość uzupełnianego tynku – w centymetrach.

Po ustaleniu koniecznej ilości suchej mieszanki w kilogramach należy zaokrąglić otrzymaną
wielkość do masy mieszanki w worku tak aby ostatecznie jako wynik uzyskać ilość worków.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Wymień czynniki wpływające na wielkość zużycia składników zwykłych zapraw

tynkarskich.

2. Jaki Katalog Nakładów Rzeczowych zastosujesz dla oszacowania ilości materiałów?
3. Jak oszacujesz ilość składników zaprawy tynkarskiej?
4. Jak oszacujesz ilość suchej mieszanki potrzebnej do wykonania robót?
5. W jakich jednostkach otrzymasz ostateczny wynik obliczeń?
6. Jak ustalisz ilość wody potrzebną do wykonania zaprawy z suchej mieszanki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oszacowanie ilości materiału potrzebnego do wykonania zaprawy.
Na podstawie zdobytych wiadomości, danych z przedmiaru i danych katalogowych wg

KNR 19-01 „Roboty budowlane w obiektach zabytkowych” oszacuj ilość potrzebnego
materiału do wykonania zaprawy cementowo- wapiennej koniecznej do wykonania
uzupełnień tynku wewnętrznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) ustalić miejsce uszkodzeń (ściana, strop) i rodzaj podłoża (ceramiczne, betonowe),
2) ustalić wielkość napraw do wykonania w metrach kwadratowych - wykonać pomiary lub

skorzystać z wcześniej wykonanego przedmiaru robót,

3) wyszukać w katalogu odpowiednią tabelę nakładów rzeczowych,
4) ustalić, na podstawie katalogu ilość materiałów do wykonania zaprawy na jeden metr

kwadratowy tynku,

5) obliczyć ilość składników zaprawy dla całej powierzchni naprawianego miejsca tynku
6) opracować przykładowy wzór karty zapotrzebowania materiałowego i tabeli do

przedstawienia wyników obliczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 3 poradnika,

−

Katalog Nakładów Rzeczowych 19-01 „Roboty budowlane w obiektach zabytkowych”,

−

kartki, ołówek, gumka, kalkulator.

Ćwiczenie 2

Oszacowanie potrzebnej ilości suchej mieszanki szlachetnej.
Na podstawie zdobytych wiadomości, danych z przedmiaru i danych technicznych

wybranej gotowej mieszanki oszacuj ilość potrzebnej suchej mieszanki i wody do zarobienia
zaprawy koniecznej do wykonania uzupełnień tynku wewnętrznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) ustalić miejsca uszkodzeń,
2) sprawdzić dobór mieszanki do warunków pracy tynku,
3) ustalić wielkość napraw do wykonania w metrach kwadratowych - wykonać pomiary lub

skorzystać z wcześniej wykonanego przedmiaru robót,

4) ustalić grubość tynku do uzupełnienia,
5) obliczyć konieczną ilość suchej mieszanki w kilogramach na podstawie zużycia

podanego w instrukcji stosowania producenta, podzielić otrzymaną wartość przez masę
worka danej mieszanki i ustalić ilość worków suchej mieszanki potrzebną do wykonania
zadania,

6) obliczyć ilość wody potrzebną do wykonania zaprawy,
7) opracować przykładowy wzór karty zapotrzebowania materiałowego i tabeli do

przedstawienia wyników obliczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 3 poradnika,

−

karty techniczne lub dane techniczne opracowane przez producenta suchej mieszanki

−

kartki, ołówek, gumka, kalkulator.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić czynniki wpływające na wielkość zużycia składników

zwykłych zapraw tynkarskich?

□

□

2) określić rodzaj Katalogu Nakładów Rzeczowych właściwego dla

szacowania

ilości

materiałów

potrzebnych

w

robotach

renowacyjnych?

□

□

3) oszacować ilość składników zaprawy tynkarskiej potrzebnej do

wykonania prac renowacyjnych?

□

□

4) oszacować ilość suchej mieszanki potrzebnej do wykonania prac

renowacyjnych?

□

□

5) ustalić ilość wody potrzebną do wykonania całej mieszanki

tynkarskiej?

□

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań wyboru wielokrotnego. W każdym zadaniu są 4 możliwości

odpowiedzi, z których jedna jest prawidłowa.

5. Za każdą prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt. Za odpowiedź błędną lub jej brak

- 0 punktów.

6. Jeśli któreś zadanie sprawi Ci trudność, przejdź do kolejnego, do tego powrócisz po

rozwiązaniu pozostałych zadań.

7. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi zaczerniając właściwe pole.
8. Jeśli się pomyliłeś, zaznacz błędną odpowiedź kółkiem i następnie dokonaj poprawnego

oznaczenia.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
10.Po zakończeniu testu sprawdź jeszcze raz poprawność oznaczeń w karcie odpowiedzi.
11.Oddaj kartę odpowiedzi nauczycielowi.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Piasek frakcji 0,5 ÷2,0 mm jest w zaprawie:

a) wypełniaczem,
b) składnikiem podstawowym,
c) składnikiem dodatkowym,
d) składnikiem regulującym konsystencję.

2. Do zarobienia zaprawy można zastosować wodę:

a) z potoku górskiego,
b) o lekko żółtym zabarwieniu,
c) o lekko gnilnym zapachu,
d) zdatną do picia ale nie mineralną.

3. Cementy zalicza się do spoiw:

a) hydrotechnicznych,
b) hydraulicznych,
c) powietrznych,
d) niealkalicznych.

4. Grysy stosowane w składzie zapraw szlachetnych są:

a) kruszywem naturalnym o wielkości ziaren 2 ÷ 31,5 mm,
b) kruszywem sztucznym o wielkości ziaren 4 ÷ 8 mm,
c) kruszywem drobnym o wielkości ziaren 2 ÷ 4 mm,
d) kruszywem łamanym o wielkości ziaren 2 ÷ 63 mm.

5. Gips budowlany i gips szpachlowy różnią się:

a) barwą,
b) wytrzymałością,
c) czasem wiązania,
d) miałkością ziaren.

6. Pigmenty stosowane do barwienia zapraw to pigmenty:

a) ziemne,
b) nieorganiczne syntetyczne,
c) organiczne syntetyczne,
d) odporne na alkalia.

7. Środki opóźniające wiązanie spoiw gipsowych to:

a) klej skórny,
b) chlorek wapnia,
c) pigmenty ziemne,
d) mączka marmurowa.

8. Mączka z gruzu ceglanego pełni w zaprawie funkcję:

a) zagęszczającą,
b) zwiększającą wytrzymałość,
c) zwiększającą odporność,
d) barwiącą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

9. Wykonywanie cienkich wypraw tynkarskich umożliwia dodatek:

a) eteru celulozy,
b) dyspersji akrylowej,
c) wodorotlenku sodu,
d) plastyfikatora.

10. Początek wiązania cementu portlandzkiego 52,5 szybkotwardniejącego następuje wg

poniższej tabeli nie wcześniej niż po:

Czas wiązania

Rodzaj cementu

Klasa cementu

[MPa]

początek

najwcześniej

po upływie

[min]

koniec

najpóźniej

po upływie

[h]

32,5N

32,5R

75

-

42,5N

42,5R

60

-

Cementy powszechnego użytku

52,5N

52,5R

45

-

Cement murarski

15

40

12

32,5
42,5

Cement portlandzki biały

52,5

45

10

a) 60 minutach,
b) 45 minutach,
c) 40 minutach,
d) 12 minutach.

11. Jeżeli w składzie zaprawy cementowej znajduje się chlorek wapnia, to:

a) zaprawa wiąże szybciej,
b) zaprawa będzie miała większą wytrzymałość,
c) do zaprawy można dodać więcej kruszywa,
d) nie wolno wykonywać prac poniżej 0°C.

12. Ciasto wapienne stosowane do tynków szlachetnych jest najlepsze, gdy dołowanie trwa:

a) 3 tygodnie,
b) 3 miesiące,
c) 6 miesięcy,
d) kilka lat.

13. Spoiwa budowlane powinny być składowane:

a) pod zadaszeniem w stosach nie wyższych niż 10 warstw,
b) w magazynach ogrzewanych zimą,
c) w magazynach suchych niekoniecznie ogrzewanych,
d) w stosach po 15 warstw worków ułożonych naprzemian w przewiewnym magazynie.

14. Podczas doświadczenia z użyciem aparatu Vicata mierzy się:

a) szybkość zanurzania igły aparatu,
b) czas zanurzania trzpienia,
c) głębokość zanurzenia igły,
d) czas ustalony jako początek i koniec wiązania spoiwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

15. Proporcje zaprawy cementowo- wapiennej 1:1:6 oznaczają:

a) 1 część cementu, 1 kg wapna suchogaszonego, 6 kg piasku,
b) 1 część cementu, 1 część wapna, 6 części wody,
c) 1 kg cementu 1 kg wapna, 6 kg piasku,
d) 1 wiadro cementu, 1 wiadro wapna, 6 wiader piasku.

16. Fola to:

a) naczynie do odmierzania składników sypkich zaprawy,
b) element penetrometru,
c) pierścień w aparacie Vicata,
d) skrzynia do mieszania zapraw.

17. Po wykonaniu zaprawy cementowej na gładź stwierdzono, że stożek pomiarowy zanurzył

się na 11 cm; porównując wynik z tabelą poniżej uznano wynik za:

Przeznaczenie
zaprawy tynkarskiej

Marka zaprawy

Konsystencja zaprawy wg opadu
stożka pomiarowego [cm]

pod tynki
zewnętrzne

M2, M4, M7, M15

9 do 11

Obrzutka

pod tynki
wewnętrzne

M2, M4, M15

9 do 10

Narzut

M2, M4, M7

6 do 9

Gładź

M2, M4, M7

9 do 10

a) poprawny,
b) zaprawa jest za gęsta,
c) zaprawa ma dopuszczalną konsystencję,
d) zaprawa jest za rzadka.

18. Konsystencji zaprawy gęstoplastycznej odpowiada wartość:

a) 4 ÷7 cm,
b) 4 ÷ 10cm,
c) 7 ÷ 10 cm,
d) 10 ÷ 12 cm.

19. Czas zużycia zaprawy wapiennej w upalne dni letnie powinien być nie dłuższy niż:

a) 2 godziny,
b) 3 godziny,
c) 4 godziny,
d) 5 godzin.

20. Ilość zaprawy do renowacji ustala się na podstawie:

a) wielkości uzupełnień i grubości tynku,
b) powierzchni ścian i sufitów,
c) kubatury pomieszczenia,
d) ilości zaprawy z worka suchej mieszanki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Wykonywanie zapraw, mieszanek i mas tynkarskich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punktacja

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

6. LITERATURA

1. Martinek Wł., Szymański E.: Murarstwo i tynkarstwo. WSiP, Warszawa 1999
2. Martinek Wł.. Pieniążek J.: Technologia budownictwa 5. WSiP, Warszawa 1997
3. Słowiński Zb.: Technologia budownictwa 2. WSiP, Warszawa 1994
4. Szymański E.: Materiały budowlane. WSiP, Warszawa 2003
5. Branżowy Informator Renowacyjny - Kwartalnik Ogólnopolski
6. Poradnik majstra budowlanego: ARKADY, Warszawa 2003, 2004
7. Renowacje i zabytki 1/2003, A. i P. „Raport” Kraków
8. Stefańczyk B.: Budownictwo ogólne t.1. „Arkady”, Warszawa 2005, 2006, 2007