„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Eligia Łukasiewicz

Wykonywanie zapraw, klejów i farb

712[07].Z5.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Agnieszka Mikulska
mgr inż. Bożena Włodarczyk



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Anna Preis

Konsultacja:

dr inż. Bożena Zając

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[07].Z5.04
„Wykonywanie zapraw, klejów i farb” zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu renowator zabytków architektury 712[07].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Farba wapienna i kazeinowa

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

13

4.1.3. Ćwiczenia

14

4.1.4. Sprawdzian postępów

16

4.2. Sporządzanie zapraw i klejów

17

4.2.1. Materiał nauczania

17

4.2.2. Pytania sprawdzające

23

4.2.3. Ćwiczenia

24

4.2.4. Sprawdzian postępów

25

5. Sprawdzian osiągnięć

26

6. Literatura

31

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Niniejszy poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiadomości i kształtowaniu

umiejętności w zakresie wykorzystania znajomości zagadnień z technologii robót malarskich
w pracach renowacyjnych.
W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, w których wykazano umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem,

−

cele kształcenia, które wskazują umiejętności, jakie będziesz kształtował w procesie nauczania
– uczenia się w niniejszej jednostce modułowej,

−

materiał

nauczania

podzielony

na

2

tematy,

pozostające

względem

siebie

w logicznym chronologicznym układzie, w którym zostały wyodrębnione następujące
elementy:

−

treści kształcenia, mające na celu zdobycie wiadomości i ukształtowanie umiejętności,
umożliwiające Ci wykonywanie prac renowacyjnych,

−

pytania sprawdzające, które umożliwią Ci samoocenę w zakresie przygotowania do
wykonania ćwiczeń,

−

wykaz ćwiczeń ułatwiających kształtowanie planowanych umiejętności,

−

sprawdzian postępów, zawierający zestaw pytań sprawdzających, dzięki którym będziesz
miał możliwość dokonania samooceny, czy wszystko zrozumiałeś i możesz kontynuować
proces nauczania-uczenia się,

−

sprawdzian osiągnięć, który pozwoli Ci ocenić poziom ukształtowanych przez Ciebie
umiejętności w całej jednostce modułowej,

−

wykaz literatury, który ułatwi Ci pogłębianie wiedzy z zakresu jednostki modułowej oraz
doskonalenie umiejętności.

Przechodząc przez kolejne etapy uczenia się, zwróć szczególną uwagę na:

―

przygotowanie składników farb, zapraw i klejów,

―

sposób dozowania składników,

―

sposób mieszania składników.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

712[07].Z5.05

Wykonywanie powłok malarskich w technice

wapiennej

712[07].Z5.06

Wykonywanie powłok malarskich w technice

kazeinowej

712[07].Z5.02

Organizowanie stanowiska prac malarskich

Moduł 712[07].Z5

Technologia robót malarskich

712[07]Z5.01

Stosowanie przepisów bhp przy wykonywaniu

robót malarskich

712[07].Z5.03

Dobieranie materiałów, narzędzi i sprzętu do

robót malarskich

712[07].Z5.04

Wykonywanie zapraw, klejów i farb

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Wykonywanie farb, klejów

i zapraw” powinieneś umieć:

―

rozpoznawać spoiwa budowlane,

―

rozpoznawać kruszywa budowlane,

―

rozpoznawać materiały malarskie,

―

określać właściwości fizyczne, chemiczne i mechaniczne materiałów budowlanych,

―

rozpoznawać zaprawy budowlane,

―

określać skład zapraw,

―

przygotować podstawowe rodzaje zapraw,

―

rozpoznawać materiały składowe zapraw,

―

rozpoznawać rodzaje wapna i sposoby gaszenia,

―

zastosować zasady bhp oraz ochrony środowiska podczas prac z materiałami budowlanymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

―

dobrać, według receptury, w określonych ilościach składniki farby wapiennej do gruntowania
w różnych kolorach,

―

dobrać, według receptury, w określonych ilościach składniki farby kazeinowo-wapiennej,
kazeinowo-klejowej i kazeinowo-pokostowej,

―

przygotować i ocenić przydatność składników farb,

―

przygotować farbę stosując odpowiednią kolejność postępowania,

―

sprawdzić jakość wykonanej farby: konsystencję, zawartość spoiwa, zgodność barwy
z ustalonym wzorem, zgodność właściwości roboczych z metodą malowania,

―

wykonać zaprawę na podstawie receptury,

―

wykonać z gotowych składników lub na podstawie receptury różne rodzaje kleju,

―

rozliczyć materiały po zakończeniu pracy,

―

usunąć ze stanowiska i dokonać składowania odpadów po wykonaniu zadania,

―

dobrać narzędzia i sprzęt do realizacji zadań,

―

posłużyć się narzędziami i sprzętem do określonych prac,

―

zastosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska przy sporządzaniu farb, zapraw
i klejów oraz stosowaniu narzędzi, sprzętu i rusztowań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Farba wapienna i kazeinowa

4.1.1. Materiał nauczania

Farba wapienna

Tabela 1. Składniki farby wapiennej [9]

Nazwa techniki

Materiał powłokowy

Surowce charakterystyczne

Nazwa ogólna

materiału

powłokowego

spoiwo

rozcieńczalnik

wapienna

farba wapienna

mleko wapienne

woda

Farbę wapienną przygotowuje się z ciasta wapiennego dołowanego co najmniej

6 miesięcy (najlepiej – kilka lat), z odpornych na alkalia pigmentów i wody. Ciasto wapienne, które
ma być użyte do farby powinno być dobrego gatunku – bez zanieczyszczeń, lepkie, tłuste, jednolite,
całkowicie zgaszone. Wapno w bryłach powinno być zgaszone w ciągu 7 dni, ponieważ ulega
zwietrzeniu. Ciasto wapienne ma kolor biały, lekko żółty lub szary. Barwa brązowa oznacza, że
wapno jest „spalone”, to znaczy. zgaszone zbyt małą ilością wody. Wyczuwalne w dotyku grudki
świadczą o tym, że wapno jest zaparzone lub niedogaszone. Wapno hydratyzowane to wapno
sucho-gaszone. Uzyskuje się je przez gaszenie wapna palonego w sposób przemysłowy małą ilością
wody (około 65% masy wapna). Rozróżnia się 3 rodzaje tłustości wapna: chude, średnio tłuste
i tłuste. Określenie tłustości wapna jest konieczne, ponieważ od jego tłustości zależy sposób
gaszenia wapna.

Najprostsza

farba

wapienna

biała

składa

się

z

30%

ciasta

wapiennego

(0,15 – 0,18 kg/ m²) oraz 70% wody (wagowo). W przypadku zastosowania pigmentu dodatek tego
składnika nie może przekroczyć 10% masy ciasta wapiennego. W celu poprawienia własności farby
wapiennej stosuje się do niej dodatki innego spoiwa.

―

Dodatki poprawiające własności robocze farby:

―

szare mydło (5%),

―

metyloceluloza (w suchej postaci – 1%, w roztworze 1:25 – do 25%),

―

ałun glinowo-potasowy (7%),

―

pokost (4%),

―

kazeina (5%).

―

Dodatki poprawiające odporność na czynniki atmosferyczne:

―

dyspersja polioctanu winylu (10%),

―

pokost lub olej lniany (7%),

―

cement biały (5%),

―

szkło wodne potasowe (25%).

―

Dodatki umożliwiające zastosowanie większej ilości pigmentu:

―

dyspersja polioctanu winylu (10%),

―

klej metylocelulozowy (w postaci suchej – 1%, w roztworze 1:25 – do 25%, kazeina –
5%).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Uwaga! Podane ilości dodatków określone są w stosunku do masy ciasta wapiennego.

Oddziaływanie dodatków

―

dodatek dyspersji polioctanu winylu uelastycznia powłokę, przez co staje się ona mniej krucha,

―

dodatek mydła zwiększa lepkość farby i ułatwia rozprowadzanie,

―

pokost lniany dodany do farby wapiennej przemienia się w mydło pod wpływem alkalicznego
odczynu tej farby; dodany w ilości 20g/litr przy dokładnym energicznym wymieszaniu
powoduje, że tylko część pokostu ulega zmydleniu, a pozostała część przekształca się
w emulsję; farba wapienna ze zwiększoną ilością pokostu nazywa się farbą szwedzką i nadaje
się do malowania elewacji,

─

ałun glinowo-potasowy zmniejsza nasiąkanie podłoża gipsowego – stosowany do malowania
tynków wapienno-gipsowych,

─

kazeina (w postaci grysiku) wywołuje w farbie reakcję chemiczną, w wyniku której kazeina
ulega przemianie w kazeinian wapnia, który po wyschnięciu jest nierozpuszczalny w wodzie
– podnosi trwałość farby,

─

w celu zlikwidowania żółtego odcienia białej farby wapiennej dodajemy niewielką ilość
ultramaryny (pigment niebieski).

Pigmenty stosowane do farb wapiennych są pochodzenia mineralnego, odporne na alkalia. Są to
ultramaryna, ochra, czerwień żelazowa, zielony tlenek chromu, żółcień żelazawa.

Tabela 2. Orientacyjne receptury farb wapiennych [8]

Składniki na 10 l farby [kg]

Nr

Rodzaj farby

ciasto

wapienne

mydło

szare

ałun

techniczny

dyspersja

PVAC

pokost

lniany

pigment

1

mleko wapienne

3,0

—

—

—

—

—

2
3
4

farby wapienne do
malowania
tynków
wapiennych
i cementowych
- do gruntowania
- biała
- w kolorach
jasnych

2,5
3,0
3,0

0,1
0,15
0,15

—
—
—

—
—
—

—
—
—

—

0,01 D
0,3

5
6

7
8
9

farba

wapienna

plastyfikowana do
tynków
wewnętrznych
- biała
- w kolorach
jasnych
farba wapienna do
malowania
tynków wapienno
-gipsowych
- do gruntowania
- biała
- w kolorach
jasnych

3,0
3,0

2,3
3,0
3,0

—
—

—
—
—

—
—

0,2
0,2
0,2

0,3
0,3

—
—
—

—
—

—
—
—

0,01D
0,3

—

0,01D
0,3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Składniki na 10 l farby [kg]

Nr

Rodzaj farby

ciasto

wapienne

mydło

szare

ałun

techniczny

dyspersja

PVAC

pokost

lniany

pigment

10

farba wapienna do
tynków
zewnętrznych
(szwedzka)
- w kolorach
jasnych

3,0

0,2

—

—

0,1 – 0,2

0,30

D- dodatek ultramaryny

Orientacyjne zużycie 0,5 – 0,6 l farby na m² malowania.

Sporządzanie, przygotowanie, mieszanie i rozrabianie farby wapiennej

Przygotowanie farby wapiennej polega na dokładnym wymieszaniu składników i przecedzeniu

farby.

Kolejność mieszania składników:

―

do mieszarki wlewa się 50% wody w stosunku do ilości przygotowywanej farby i uruchamia
mieszadło,

―

następnie dodaje się całą ilość ciasta wapiennego, Uwaga! W przypadku przygotowywania
farby szwedzkiej ciasto wapienne powinno być najpierw wymieszane z pokostem,

―

po otrzymaniu mleka wapiennego dodaje się pigment; wcześniej pigment należy namoczyć
w wodzie, a następnie dokładnie wymieszać (na pastę), rozrzedzić do konsystencji
umożliwiającej wlanie do mieszarki,

―

w przypadku stosowania dodatków poprawiających własności robocze farby wapiennej nie
przerywając mieszania dodaje się zaczyn szarego mydła lub ałunu. Szare mydło rozpuszczamy
w ciepłej wodzie i dokładnie mieszamy. Ałun techniczny należy potłuc na drobne kawałki
i rozpuścić w gorącej wodzie w ilości 0,2 kg ałunu na 1 l wody,

―

wlewamy resztę wody aż do uzyskania żądanej konsystencji,

―

klej metylocelulozowy powinien być przygotowany w proporcji 1 część metylocelulozy na
25

części

zimnej

wody.

Uwaga!

Do

farb

wapiennych

nie

można

stosować

karboksymetylocelulozy, ponieważ klej ten jest nieodporny na alkalia,

―

wykorzystując pokost należy go rozmieszać z ciastem wapiennym przed jego dodaniem do
wody,

―

przygotowaną farbę przecedza się przez sito o 900 otworach/ m².

Ocena jakości farby wapiennej

Przed wykonaniem robót z wykorzystaniem farby wapiennej sprawdza się dwie podstawowe

właściwości: konsystencję i prawidłowość barwy.

Wybór odpowiedniej konsystencji dokonywany jest na podstawie próbnego malowania.

Konsystencja farby jest zależna od nasiąkliwości podłoża i metody malowania. Podłoża, które
wykazują znaczną nasiąkliwość wymagają rzadszej farby. Gruntowanie podłoża wymaga
zastosowanie rzadszej farby. Biorąc pod uwagę metody malowania należy pamiętać, że do
malowania pędzlem farba powinna być gęstsza niż do malowania natryskowego. Należy jednak tak
dobrać konsystencję , aby nie wygładzać naturalnej chropowatości tynku. Farbę wapienną powinno
się nakładać cienką warstwą. Lepsze efekty uzyskamy nakładając więcej cienkich warstw niż
nakładając farbę zbyt grubo, gdyż takie powłoki mają tendencję do ścierania się i nie utwardzają się
całkowicie na podłożu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Badanie prawidłowego zabarwienia wykonuje się na podstawie próbnego wymalowania

– najlepiej na tym, na którym będzie wykonywana powłoka, lub na kawałku kartonu. Odcień farby
wapiennej po wyschnięciu jest zawsze znacznie jaśniejszy. Barwy farb wapiennych są mało
intensywne.

Farba kazeinowa

Tabela 3. Składniki farby kazeinowej

[9]

Nazwa techniki

Materiał powłokowy

Surowce charakterystyczne

Nazwa ogólna

materiału

powłokowego

spoiwo

rozcieńczalnik

kazeinowa

farba kazeinowa

klej kazeinowy

woda

Spoiwem farby kazeinowej jest kazeina w proszku lub świeży twaróg. Kazeina znajduje się

w mleku krowim, stanowi średnio 3,2 % jego składu i oddziela się od innych składników przez jego
zakwaszenie. Zakwasić odtłuszczone mleko można sposobem naturalnym (warunek – musi to być
mleko chude). Powstały twaróg należy dokładnie wypłukać w wodzie, aby usunąć wszelkie
tłuszcze, a następnie wysuszyć. Otrzymany produkt to kazeina. W handlu kazeina występuje
w postaci żółtego proszku i jest rezultatem zakwaszenia mleka przez dodanie środków
chemicznych.

Pigmenty stosowane do farby kazeinowo-wapiennej muszą być odporne na alkalia.
Spoiwem farby kazeinowej klejowej jest klej kazeinowy, który ma odczyn słabo alkaliczny,

w związku z tym można stosować pigmenty nieodporne na alkalia.

Spoiwem farby kazeinowo-pokostowej jest pokost lniany. Spoiwo to nie wykazuje odczynu

alkalicznego.
Sporządzanie, przygotowanie, mieszanie i rozrabianie farby kazeinowej

Twaróg (codziennie świeży) z odtłuszczonego mleka uciera się z ciastem wapiennym

w proporcji 5:1 na gęstą masę, którą należy natychmiast rozcieńczyć wodą. Do sporządzenia farby
można użyć wapno hydratyzowane.

Wykorzystując suchą kazeinę w postaci drobnego proszku w pierwszej kolejności należy

namoczyć w wodzie 5 części wagowych tego spoiwa tak długo aż spęcznieje, a następnie utrzeć
z 1 częścią ciasta wapiennego i masę rozcieńczyć pięcioma częściami wody.

Przykładowa receptura farby kazeinowo-wapiennej: 5 części kazeiny w proszku, 1 część ciasta

wapiennego, 11 części kredy, 1 część pigmentu, 5 części wody.

Kredę lub glinkę malarską należy w przeddzień przygotowania farby zalać wodą. Podobnie

postępujemy z pigmentami (pozostawiamy, by nasiąkły wodą aż powstanie gęsta masa).
W przypadku stosowania suchej farby kazeinowej wsypujemy ją bardzo wolno do wody – 1 część
wody na 2 części farby – stale mieszając do momentu, kiedy w farbie nie będzie grudek. Następnie
zalewa się ją niewielką ilością wody tak, aby pokrywała powierzchnię farby i pozostawiamy na
30 – 40 minut. Po tym czasie dolewamy resztę wody aż do uzyskania poprzedniej konsystencji
i przecedzamy przez sito malarskie. Tak przygotowana farba powinna być zużyta w ciągu tego
samego dnia – w przeciwnym razie nie nadaje się do użytku. Do gruntowania podłoży stosujemy
rozrzedzoną farbę kazeinową lub roztwór spoiwa kazeinowo–wapiennego. Farby kazeinowe
przygotowuje się przez mieszanie pigmentów z 10% roztworem spoiwa kazeinowego. Na 10 l farby
stosujemy 6 – 7 kg pigmentów, które zarabia się roztworem spoiwa kazeinowego w ilości
uzupełniającej do 10 l farby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Tabela 4. Orientacyjne receptury na farby kazeinowe [8]

Składniki farby na 10 l

spoiwo

10% roztwór

Nr

Rodzaj

farby

i zastosowanie

p

ig

m

en

ty

i

w

ype

łn

iacze

[

kg]

spo

iw

o

k

aze

ino

wo

-

w

ap

ie

nne

[l]

k

le

j

k

aze

ino

wy

[l]

poko

st

[kg]

ał

un

g

li

no

wo

-

-po

ta

so

wy

[kg]

1

Farba kazeinowo-wapienna –
do robót elewacyjnych

5 - 6

do 10 l
objętości
farby

―

―

2

Farba na kleju kazeinowym
– do robót wewnętrznych

6 - 7

―

do 10 l
objętości
farby

―

―

3

Farba kazeinowo-pokostowa do
robót elewacyjnych
do malowania pędzlem
- do natrysku

5,5 – 6

5,5 - 6

―

do 10 l
objętości
farby

3

0,3

―

0,8

Spoiwo farby kazeinowo-klejowej wykonuje się z fabrycznie produkowanego kleju

kazeinowego. Klej wsypujemy do wody, energicznie mieszamy aż do gęstej zawiesiny.
Po 0,5 godziny klej należy przecedzić przez sito malarskie i wówczas jest gotowy do użycia.

Klej kazeinowy zarobiony wodą ma trwałość 6 – 8 godzin. Po tym czasie traci zdolność

wiązania. Spoiwo kleju kazeinowego ma odczyn słabo alkaliczny wobec czego w tym przypadku
można stosować pigmenty nieodporne na alkalia. Farbę kazeinowo-klejową należy przygotować
w ilości dziennego zapotrzebowania.

Spoiwo emulsyjne (kazeinowo-olejne) przyrządza się przez bardzo wolne wlewanie pokostu

lnianego do 10% roztworu kleju kazeinowego przy bardzo energicznym mieszaniu (zalecane jest
stosowanie emulsatora). Farby nie powinno się stosować na alkalicznym podłożu.

Do farby kazeinowo-pokostowej na 10 l kleju kazeinowego (roztwór 10%) dodaje się 1 kg

pokostu a po zemulgowaniu dodaje się 6 – 10 kg pigmentów. Przy stosowaniu metody natryskowej
dodaje się 0,08 kg ałunu glinowo-potasowego. Po dokładnym wymieszaniu przecedza się przez sito
malarskie. Powłoki kazeinowo-pokostowe wysychają w ciągu 3-24 godzin, zależnie od temperatury
otoczenia. Następną warstwę nakładamy po wyschnięciu poprzedniej, co sprawdza się potarciem
dłonią po pomalowanej powierzchni.

Ocena jakości farby kazeinowej

Przygotowana farba kazeinowa powinna być zbadana na podstawie malowania próbnego, które

wyjaśni czy farba zawiera właściwą ilość kleju. Łuszczenie się powłoki kazeinowej świadczy
o tym, że farba zawiera za dużo kleju, może ono wystąpić również wtedy, gdy farba zawiera
odpowiednią ilość kleju, ale nastąpiło niedostateczne połączenie farby z podłożem. Przypadek ten
następuje najczęściej, jeżeli zostanie naniesiona na gładkie i nienasiąkliwe podłoże.

Wykonaną farbę należy sprawdzić pod względem zgodności barwy z ustalonym wzorcem.

Powłoki kazeinowe mają przyjemny wygląd i jedwabisty połysk. W czasie wykonywania próbki
powłoki na przygotowanych podłożach możemy sprawdzić jej właściwości robocze. Prawidłowo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

przygotowana farba powinna dać się nałożyć cienką, równą warstwą, a jednocześnie nie powinna
ściekać z pędzla.

Narzędzia i sprzęt do przygotowywania farb

Ręczne przygotowanie farb
Sita malarskie

Zastosowanie sit malarskich:

―

przesiewanie suchych składników farb,

―

cedzenie roztworów klejowych,

―

cedzenie farb mające na celu usunięcie ewentualnych zanieczyszczeń i grudek.

Oprawy sit malarskich:

―

okrągła (najczęściej drewniana),

―

prostokątna.
Materiał stosowany na sito:

―

tkanina z cienkiego drutu najlepiej mosiężnego,

―

włókna nylonowe,

―

włosia.

Uwaga! Sita po użyciu należy natychmiast wymyć. Tkanina sita jest bardzo delikatna i powinna być
chroniona przed uszkodzeniami mechanicznymi.

Rys. 1. Sita malarskie [9]

Naczynia do farb

Do przygotowania farb używa się różnego rodzaju naczyń, np.:

―

beczki blaszane o pojemności 50 – 100 l powleczone wewnątrz asfaltem,

―

wiadra emaliowane i ocynkowane,

―

specjalne wiaderka do farb.

―

Rys. 2. Naczynia do farb: a) beczka blaszana, b) wiadro, c) wiadro spłaszczone do malowania ławkowcem, d)
puszka blaszana [9]

b)

a)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Mechaniczne przygotowanie farb
Materiał omówiony w Z5.03.

Zasady bhp podczas przygotowywania farb, zapraw i klejów
Materiał omówiony w Z5.01.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Wymień składniki farby wapiennej.
2. Jakie warunki powinno spełniać ciasto wapienne przeznaczone na farbę?
3. Jaki jest najprostszy skład farby wapiennej?
4. Jaka jest dopuszczalna ilość pigmentu, którą można dodać do farby wapiennej?
5. Jakie dodatki i w jakich ilościach dodajemy do farby wapiennej w celu poprawienia jej

własności roboczych?

6. Jak zwiększyć odporność farby wapiennej na czynniki atmosferyczne?
7. W jaki sposób można zwiększyć lepkość farby wapiennej?
8. Jaki skutek wywołuje dodatek pokostu lnianego do farby wapiennej?
9. Jaką reakcję wywołuje dodatek kazeiny do farby wapiennej i jaki jest tego skutek?
10. Jaki odczyn powinny mieć pigmenty dodane do farby wapiennej?
11. Jakie znasz sposoby otrzymywania kazeiny?
12. W jakiej postaci kazeina występuje w handlu?
13. W jaki sposób otrzymać roztwór kleju kazeinowego z twarogu?
14. W jaki sposób otrzymuje się spoiwo z kazeiny w proszku?
15. Jaka jest kolejność mieszania składników farby wapiennej?
16. Jak przygotować dodatki do farby wapiennej: szarego mydła, kleju metylocelulozowego,

pokostu lnianego i ałunu glinowo-potasowego?

17. Jakie są etapy wykonywania farby wapiennej z twarogu?
18. Jak sporządzić farbę kazeinową z suchej kazeiny?
19. Jaki jest czas zużycia w/w farby?
20. Jak przygotujesz farbę kazeinowo-klejową wykorzystując fabrycznie produkowany klej

kazeinowy?

21. Jaki znasz sposób przygotowania spoiwa kazeinowo-pokostowego?
22. Jak sprawdzasz konsystencję farby i prawidłowość jej barwy?
23. Na jakie rodzaje tynków można nakładać farbę wapienną i kazeinową?
24. Jaką alkaliczność powinien mieć tynk pod te powłoki?
25. Jakie rodzaje gruntowników stosujemy pod powłoki wapienną i kazeinową?
26. Jakie są zasady dotyczące grubości nakładanych warstw farby na podłoże?
27. Jakie rodzaje narzędzi i sprzętu stosujemy przy przygotowywaniu farb wapiennej i kazeinowej?
28. Jakie warunki bhp należy zachować w kontakcie z wapnem?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz składniki i przygotuj 20 l farby kazeinowo-pokostowej do malowania pędzlem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z warunkami bhp,
2) dobrać odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej,
3) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
4) zastosować się do poleceń i informacji zawartych w instrukcji – recepturach, normach zużycia

materiałów, warunkach technicznych wykonania powłok,

5) sporządzić wykaz niezbędnych materiałów, narzędzi, sprzętu,
6) wykonać niezbędne obliczenia w celu określenia ilości składników,
7) sporządzić plan kolejności przygotowania poszczególnych składników, a następnie ich

zmieszania,

8) przygotować farbę do malowania,
9) sprawdzić kolorystykę i konsystencję farby,
10) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
11) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– środki ochrony indywidualnej,
– odzież robocza,
– instrukcja wykonania ćwiczenia,
– receptury farb,
– wiadra,
– sita,
– mieszadło,
– naczynie o stałej objętości,
– pojemniki na farby,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ jakość przygotowanej farby kazeinowo-pokostowej uproszczoną metodą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp,
2) dobrać odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej,
3) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
4) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
5) przygotować farbę do sprawdzenia,
6) sprawdzić kolorystykę na kartonie lub niewielkiej powierzchni tynku, na którym ma być

położona powłoka,

7) sprawdzić konsystencję farby za pomocą próbnego wymalowania lub stożka pomiarowego

(zgodnie z instrukcją)

8) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Wyposażenie stanowiska pracy:

―

zeszyt przedmiotowy,

―

instrukcja wykonania ćwiczenia,

―

sztywny karton,

―

farba kazeinowo-pokostowa,

―

wzorce kolorów,

―

pędzle, mieszadło,

―

naczynia na farbę, wiadra,

―

folia malarska,

―

odzież robocza,

―

środki ochrony indywidualnej,

―

literatura zgodna z pkt. 6 poradnika/

Ćwiczenie 3

Dobierz składniki i przygotuj 20 l farby wapiennej do tynków wewnętrznych w kolorach

jasnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
3) dobrać odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej,
4) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcjach, recepturach, normach zużycia materiałów,

warunkach technicznych wykonania farb wodorozcieńczalnych,

5) sporządzić wykaz niezbędnych materiałów, narzędzi i sprzętu,
6) wykonać niezbędne obliczenia w celu określenia ilości składników,
7) sporządzić plan kolejności przygotowania poszczególnych składników, a następnie ich

mieszania,

8) przygotować farbę do malowania,
9) sprawdzić ze wzorcem kolorystykę farby i jej konsystencję,
10) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
11) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

―

zeszyt przedmiotowy,

―

instrukcje, receptury, normy zużycia materiałów, warunki techniczne wykonania powłoki
zgodnie z pkt. 6 poradnika,

―

mieszadło,

―

naczynia do przygotowania farby,

―

naczynia do przygotowania składników i dodatków farby,

―

naczynie na wodę,

―

pigmenty,

―

ciasto wapienne,

―

sita malarskie,

―

sprzęt do transportu materiałów,

―

odzież robocza,

―

środki ochrony indywidualnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić składniki farby wapiennej?

¨

¨

2) określić warunki, jakie powinno spełniać ciasto wapienne na farbę

wapienną?

¨

¨

3) określić najprostszy skład farby wapiennej?

¨

¨

4) określić dopuszczalną ilość pigmentu do farby wapiennej?

¨

¨

5) określić rodzaje dodatków i ich ilości, które można stosować do farby

wapiennej?

¨

¨

6) wyjaśnić w jaki sposób zwiększyć odporność farby wapiennej na czynniki

atmosferyczne?

¨

¨

7) określić w jaki sposób zwiększyć lepkość farby wapiennej?

¨

¨

8) określić skutek, jaki wywołuje dodatek pokostu lnianego do farby

wapiennej?

¨

¨

9) określić reakcję, jaką wywołuje dodatek kazeiny do farby wapiennej i jaki

jest tego skutek?

¨

¨

10) określić odczyn pigmentów, które mają być dodane do farby wapiennej?

¨

¨

11) podać sposoby otrzymywania kazeiny?

¨

¨

12) określić postać, pod jaką kazeina występuje w handlu?

¨

¨

13) podać sposób otrzymywania kleju kazeinowego z twarogu?

¨

¨

14) podać sposób otrzymywania spoiwa kazeinowego z kazeiny w proszku?

¨

¨

15) określić kolejność mieszania składników farby wapiennej?

¨

¨

16) podać sposoby przygotowywania dodatków do farby wapiennej: szarego

mydła, pokostu lnianego i ałunu glinowo-potasowego?

¨

¨

17) wymienić etapy wykonywania farby kazeinowej z twarogu?

¨

¨

18) podać sposób sporządzania farby kazeinowej z suchej kazeiny?

¨

¨

19) określić czas zużycia farby kazeinowej?

¨

¨

20) określić sposób przygotowania farby kazeinowo-klejowej wykorzystując

fabrycznie produkowany klej kazeinowy?

¨

¨

21) podać sposób przygotowania spoiwa kazeinowo-pokostowego?

¨

¨

22) określić sposób sprawdzania konsystencji farby i jej prawidłowości

krycia?

¨

¨

23) wymienić rodzaje tynków, na które można stosować farbę wapienną

i kazeinową?

¨

¨

24) określić alkaliczność tynków, które mogą być pokryte farbą wapienną

i kazeinową?

¨

¨

25) wymienić rodzaje gruntowników, które mają zastosowanie pod farbę

wapienną i kazeinową?

¨

¨

26) określić grubość warstw nakładanych powłok na podłoże?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.2. Sporządzanie zapraw i klejów

4.2.1. Materiał nauczania

Sporządzanie zapraw

Zaprawy budowlane to mieszaniny spoiwa, drobnego kruszywa i wody zarobowej. Do zapraw

można stosować dodatki poprawiające ich właściwości, np. przyspieszające lub opóźniające
wiązanie, uodparniające na niskie temperatury (mrozoodporne), uplastyczniające, wodoszczelne.
Najczęściej stosowanym spoiwem jest cement, wapno, gips. Kruszywem są najczęściej piaski
naturalne (rzeczny lub kopalniany), spełniają one rolę wypełniaczy. Woda zarobowa powinna być
czysta – zdatna do picia. Nie wolno używać wód morskich, bagiennych. Skład zaprawy powinien
być zgodny z wymaganiami zawartymi w projekcie budowlanym. Przy sporządzaniu zapraw należy
zachować następujące zasady: starannie dozować ilości składników, dokładnie wymieszać,
zastosować zaprawę zgodnie z jej czasem zużycia.

Sposoby dozowania składników:

―

dozowanie objętościowe,

―

dozowanie wagowe,

―

dozowanie objętościowo-wagowe.

Przy dozowaniu objętościowym składniki zapraw podaje się w formie proporcji, np. zaprawa
cementowa 1:3 – 1 część cementu, 3 części piasku, zaprawa cementowo-wapienna – 1:1:5 –1 część
cementu, 1 część wapna, 5 części piasku. W proporcjach zapraw nie podaje się ilości wody,
ponieważ ilość jej zależy od potrzebnej konsystencji. Jednostką dozowania objętościowego może
być dowolny pojemnik, który pozwoli na dokładne odmierzanie składników.
Dozowanie wagowe jest najbardziej dokładnym sposobem i polega na określeniu ilości
poszczególnych składników, podanych w kilogramach w odniesieniu do 1 m³ zaprawy.
Dozowanie objętościowo-wagowe polega na tym, że spoiwo, np. cement, dostarczany jest
w workach 50 kg, kruszywo w pryzmach.

Sposoby mieszania zapraw:

―

ręczny sposób mieszania zapraw stosowany w przypadku przygotowywania niewielkiej ilości
zaprawy. Potrzebny sprzęt: skrzynia, łopata, graca, beczka na wodę, wiadro do przenoszenia
zaprawy,

―

mechaniczny – stosuje się mieszarki lub betoniarki.

Uwaga! Podczas przygotowywania zapraw należy zwrócić szczególną uwagę na ochronę oczu
i odkrytych części ciała, ponieważ spoiwa użyte do zapraw wykazują właściwości agresywne.

Zaprawy wapienne

Składają się z ciasta wapiennego, piasku oraz wody. Zaprawy można przygotować

w mieszarkach lub ręcznie.

Tabela 5. Orientacyjne składniki zaprawy wapiennej [4]

Proporcje objętościowe wapno: piasek

Marka zaprawy

Wapno hydratyzowane

Ciasto wapienne

M 0,3

M 0,6

M1

1:3 – 1:4

1:1 – 1:2,5

-

1:3,5 – 1:4,5

1:2 – 1:3

1:1,5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Tabela 6. Składniki zapraw wapiennych [4]

Ilość składników [dm³] na 1 m³ zaprawy

Proporcja

objętościowa

ciasta wapiennego

i piasku

ciasto wapienne

piasek

woda

Marka zaprawy

1:2

1:2,5

1:3

440

380

330

880

950

960

50

70

100

M0,6

1:3,5

1:4

1:4,5

280

250

230

980

1000

1030

130

160

170

M0,3

Składniki

zapraw

określone

są

stosunkiem

objętościowym

ciasta

wapiennego

(nierozwodnionego) lub wapna w stanie sypkim do piasku luźno nasypanego. Kolejność czynności
przy wykonywaniu zaprawy z wapnem hydratyzowanym jest następująca: na dwa dni przed
wykonaniem zaprawy mieszamy wapno hydratyzowane z wodą. Czynność tą wykonujemy w tym
celu, aby uzyskać lepszą urabialność zaprawy. W przypadku kiedy nie mamy czasu na
przygotowanie zaczynu wapniowego mieszamy na sucho proszek wapniowy z piaskiem, a
następnie

dodajemy

wodę.

Czas zużycia zaprawy nie powinien przekraczać 8 godzin. W temperaturze przekraczającej 25°C
czas skrócony jest do 4 godzin.

Przygotowanie: zaprawy wapienne można przygotować ręcznie lub mechanicznie. Obowiązuje

tu kolejność dozowania składników. Dozowanie może odbywać się w proporcjach wagowych lub
objętościowych.

Sposoby przygotowania składników:

―

ręczny – stosowany do przygotowania małej ilości składników,

―

mechaniczny – w mieszarkach i betoniarkach.

Sposób ręczny przy użyciu ciasta wapiennego:

―

ciasto wapienne rozcieńczamy do gęstości śmietany,

―

dodajemy piasek,

―

dolewamy wody,

―

mieszamy do uzyskania jednolitej masy

Sposób ręczny przy użyciu wapna hydratyzowanego:

―

wapno mieszamy z piaskiem do uzyskania jednolitej mieszaniny,

―

dolewamy wody.

Sposób mechaniczny: w obu przypadkach dodajemy wodę, piasek, wapno i mieszamy do uzyskania
jednolitej masy.

Zaprawy gipsowe

Składają się one ze spoiwa gipsowego, drobnego kruszywa i wody.

Tabela 7. Skład zapraw gipsowych [4]

Marka

zaprawy

[Mpa]

Zaprawa gipsowa

piasek : gips

(proporcje objętościowe)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

1

2 lub 3

4

1:4

1:3

1:1

Kolejność dodawania składników: woda, spoiwo gipsowe, a po ich dokładnym wymieszaniu

dodaje się piasek. Czas zużycia zaprawy gipsowej nie może przekroczyć 15 minut od momentu jej
przygotowania. Czas ten można wydłużyć do 1 godziny w przypadku dodania opóźniacza wiązania
gipsu. Jako opóźniacz wiązania gipsu może być zastosowany klej kostny w ilości maksymalnie
20 cm³ na 1 kg gipsu. Opóźnienie początku wiązania dochodzi do 1 godziny (przy 10 cm³
opóźnienie wiązania wynosi 30 minut).

Zaprawy cementowe

Przygotowuje się je z cementu, piasku i wody. Przygotowanie zaprawy może odbywać się

sposobem ręcznym lub mechanicznym.

Tabela 8. Orientacyjny skład zapraw cementowych: [4]

Proporcje objętościowe cementu i piasku w zależności od marki zaprawy [M Pa]

Klasa

cementu

[M Pa]

M2

M4

M7

M12

M15

M20

15

1:5

1:4

—

—

—

—

25

1:6

1:5

1:4

1:3

1:2

1:1

32,5

—

1:5,5

1:4,5

1:3,5

1:3

1:1,5

35

—

—

—

1:3,5

1:3

1:1,5

Kolejność mieszania składników w obu sposobach mieszania:

―

mieszamy składniki sypkie do uzyskania jednolitej barwy,

―

dodajemy wodę.

W przypadku konieczności zastosowania materiałów sypkich, np. pigmentów ilość ich nie może
przekroczyć 10% ilości cementu. Dodatki te należy dokładnie wymieszać z cementem, a następnie
dodać kruszywo i po uzyskaniu jednolitej barwy dodać wodę. Czas zużycia zaprawy w zwykłych
warunkach nie może przekroczyć 2 godzin i nie więcej niż 0,5 godziny w temperaturze
przekraczającej 25°C.

Dodatki stosowane do zapraw cementowych:

―

uplastyczniające,

―

przyspieszające wiązanie,

―

rozjaśniające i barwiące,

―

zmniejszające ścieralność.

Marki zapraw cementowych: M2, M4, M7, M12, M15, M20.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Tabela 9. Zastosowanie zapraw cementowych [4]

Zastosowanie

Marka zaprawy

[MPa]

Murowanie ścian, fundamentów budynków,
a także łuków i sklepień

Mocowanie kotew i elementów złączy

Podłoża pod posadzki

Obrzutki tynkarskie

Warstwa narzutu tynkarskiego

Warstwa wierzchnia tynku

Do wykonywania posadzek

4 – 12

7 – 12

4 – 12

4 – 7

2 – 4

2 – 4

12 - 20

Zaprawy gipsowo-wapienne

Zaprawa ta to mieszanina spoiwa gipsowego, ciasta wapiennego lub wapna hydratyzowanego,

piasku i wody. Kolejność czynności przy przygotowywaniu zapraw:

―

rozmieszać ciasto wapienne z wodą,

―

gips wymieszać z piaskiem do uzyskania jednolitego zabarwienia,

―

wsypać w/w mieszaninę do zaczynu wapiennego i dokładnie mieszać.

Przy zastosowaniu wapna hydratyzowanego najpierw mieszamy suche składniki (gips, wapno,
piasek) i dodajemy do wody. Zaprawa powinna być zużyta niezwłocznie po zmieszaniu z wodą.

Tabela 10. Orientacyjny skład zapraw gipsowo-wapiennych [4]

Marka zaprawy

Zaprawa gipsowo-wapienna, gips : wapno : piasek (proporcje objętościowe)

1

1:1,5:4,5

2 lub 3

1:1:3

4

1:0,5:1

Kolejność dozowania składników: Spoiwo gipsowe mieszamy z wodą, a następnie dodajemy wapno
lub ciasto wapienne. Dokładnie mieszamy wszystkie składniki, a następnie dodajemy piasek.

Zaprawy cementowo-wapienne

Zaprawy te wykonuje się z cementów klasy 32,5, z cementu murarskiego 15, z ciasta

wapiennego lub wapna hydratyzowanego oraz drobnego kruszywa.

Tabela 11. Orientacyjny skład zapraw cementowo-wapiennych [4]

Proporcje objętościowe cement : wapno : piasek w zależności od marki zapraw

MPa

Klasa cementu

M Pa

M1

M2

M3

M4

32,5

1:1:12

1:1:9

1:1:6

1:0,5:4,5

Mieszanie składników może odbywać się sposobem ręcznym lub mechanicznie w mieszarkach.
Wykonując zaprawę cementowo-wapienną sposobem mechanicznym w pierwszej kolejności
mieszamy składniki sypkie aż do uzyskania jednolitej barwy, a następnie dodajemy wodę do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

uzyskania potrzebnej konsystencji. W przypadku użycia ciasta wapiennego należy wymieszać je
w pierwszej kolejności z wodą, a następnie dodać składniki sypkie. Czas zużycia zaprawy wynosi
5 godzin w normalnych warunkach bądź 1 godzinę, gdy temperatura otoczenia przekracza 25°C.

Nowości

W pracach konserwatorskich wykorzystuje się obecnie suche modyfikowane zaprawy

budowlane. W zaprawach tych obok spoiw mineralnych mają zastosowanie spoiwa polimerowe
oraz inne dodatki poprawiające ich własności techniczne. Własności fizyczne i mechaniczne tych
materiałów powinny odpowiadać materiałom budowlanym poddanym odnowieniu. Materiały z serii
„Złoty Wiek” wykorzystywane są w bardzo szerokim zakresie w setkach obiektów zabytkowych.
Wyroby te produkowane są na indywidualne zamówienie firm konserwatorskich. W konserwacji
kamiennych i ceglanych obiektów zabytkowych wykorzystywane są zaprawy „Złoty Wiek” z serii
P. Obejmuje ona osiemnaście gotowych produktów renowacyjnych. Zastosowanie ich umożliwia
przygotowanie masy o barwie i strukturze zbliżonej do oryginalnego materiału. Seria ta posiada
podstawową paletę barw zawierającą 109 kolorów. Poza zaprawami z serii P do tej kategorii
zaliczamy, m.in. zaprawę „Złoty Wiek” F-01. Jest to sucha, mineralna zaprawa oparta na białym
cemencie portlandzkim i wypełniaczach kwarcowych. Przeznaczona jest do wypełniania form
sztukaterskich.

W skład zaprawy ZMP wchodzi biały cement i kruszywo kwarcowe. Dzięki temu składowi

pozwala na wykonanie elementów o dużych rozmiarach jednocześnie przy niewielkiej masie.

Do napraw, wyrównania powierzchni ścian i sufitów oraz wykonania nowych wypraw

tynkarskich służy zaprawa szpachlowa „Złoty Wiek GC”. Można ją stosować na podłoża mineralne,
np. beton, cegła, tynki cementowe, gipsowe, wapienne. Nie nadaje się natomiast na podłoża
drewniane, metalowe i z tworzyw sztucznych. Wśród zapraw z tej serii jest zaprawa, która
dodatkowo wzmacnia wykonaną warstwę i zapobiega pękaniu powierzchni. Jest nią mineralna
zaprawa szpachlowa zawierająca specjalne włókna polipropylenowe – „Złoty Wiek SM”. W serii
tej są również preparaty krzemoorganiczne, które wzmacniają podłoże i zabezpieczają je przed
szkodliwym wpływem środowiska zewnętrznego.

Sporządzanie klejów

Spoiwa klejowe są rozpuszczalne w wodzie. Tworzą one powłokę, przechodząc kolejno od

stanu ciekłego poprzez stan żelu do stanu stałego. Proces ten jest odwracalny we wszystkich
spoiwach klejowych oprócz kazeinowego.
Klej skrobiowy (malarski)

Występuje w postaci żółtego grysiku. Klej ten rozpuszcza się w zimnej wodzie po około

20 minutach. Proporcja kleju do wody wynosi 1:8 i tworzy gęstą lepką masę. Tworzy on błonę
o małej elastyczności i dużym skurczu.
Klej celulozowy

Rozpuszcza się w wodzie w proporcjach:

―

klej karboksymetylocelulozowy 1:10 (klej do wody),

―

klej metylocelulozowy (1:50 – 70).

Klej wsypuje się powoli do zimnej wody stale mieszając i pozostawia na 0,5 – 1 h. Uzyskany
roztwór koloidalny można rozcieńczyć wodą według potrzeby. Jest odporny na zamarzanie.
W porównaniu z klejem skrobiowym posiada wyższą elastyczność błony, odporność na pęknięcia,
odporność na działanie pleśni i gnicie. Roztwór kleju może być przechowywany kilka tygodni.
Roztwór

kleju

metylocelulozowego

ma

odczyn

obojętny

(ph=7),

a

kleju

karboksymetylocelulozowego prawie obojętny (ph = 7 – 8).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Klej glutynowy

Występuje w postaci łusek, tabliczek, perełek – pod nazwą klej kostny, klej skórny, klej

stolarski.
Sporządzanie kleju: Klej w postaci tabliczek namoczyć na 24 godziny, w postaci perełek na
3 godziny. Następnie naczynie z klejem wkłada się do naczynia z wodą o temperaturze 65°C
(tzw. łaźnia wodna) i rozcieńcza gorącą wodą. Roztwór koloidalny utrzymuje się tylko pod
wpływem ciepła i ma odczyn słabo kwaśny (ph=5,5 – 7). Kleje glutynowe można mieszać ze
wszystkimi pigmentami, spoiwami emulsyjnymi, pokostem i z innymi klejami. Błona kleju
glutynowego jest sztywna, łatwo ulega spękaniu. Należy zachować dużą ostrożność przy
dozowaniu kleju do farb. Sucha błona łatwo rozpuszcza się w gorącej wodzie. Rozpuszczalność tą
można obniżyć przez dodatek ałunu lub formaliny 10%.

Klej kazeinowy

Znane są 2 rodzaje klejów kazeinowych:

―

klej kazeinowo-wapienny – powstaje przez zmieszanie kazeiny (np. w postaci twarogu)
z ciastem wapiennym w proporcji 5:1 (objętościowo) aż do uzyskania gęstej masy, którą należy
rozcieńczyć wodą. Klej kazeinowo-wapienny jest spoiwem farb stosowanych w technice
kazeinowej,

―

klej kazeinowy handlowy – jest to mieszanina drobno zmielonej kazeiny z substancją
alkaliczną, np. boraksem. Mieszaninę tą wsypuje się do zimnej wody stale mieszając. Proporcje
składników: 1 część kleju na 2 części wody, a następnie 2 części wody gorącej.

Organizacja stanowiska pracy

Materiał omówiony w Z5.02.

Transport materiałów

Transport ręczny
Transport ręczny indywidualny lub zespołowy jest transportem najczęściej stosowanym w pracach
malarskich.

Środki transportu ręcznego – pozwalają na szybkie i wygodne przemieszczanie ładunku:

―

taczki,

―

wózki kołowe.

Środki do transportu zmechanizowanego

Do transportu materiałów malarskich używa się sprzętu zmechanizowanego np. wyciągu

słupowego, wyciągu szybowego itp. Środki do mechanicznego transportu mogą być obsługiwane
wyłącznie przez osoby do tego uprawnione.

Wymagania

ogólne

przy

montażu,

eksploatacji

i

demontażu

rusztowań

i ruchomych podestów roboczych

:

Materiał omówiony w Z5.01.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Zasady bhp

Materiał omówiony w Z5.01.

Rozliczenie materiałów po zakończeniu pracy
Po zakończeniu pracy należy rozliczyć ilość zużytego materiału na podstawie
obowiązujących norm zużycia materiałów.


Likwidacja stanowiska pracy

Materiał omówiony w Z5.02.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób można dozować składniki zapraw?
2. Jakie znasz sposoby mieszania składników zapraw?
3. Jakie dodatki można stosować do zapraw cementowych?
4. Od jakich czynności zależy kolejność mieszania składników?
5. W jaki sposób przygotujesz zaprawę znając jej proporcje?
6. Jaka jest kolejność czynności podczas przygotowania zapraw:

a) wapiennej

―

przy użyciu ciasta wapiennego,

―

przy użyciu wapna hydratyzowanego,

b) cementowo-wapiennej,
c) cementowej przy mieszaniu mechanicznym i ręcznym?

7. W ciągu jakiego czasu należy zużyć zaprawy: wapienną, cementową, cementowo-wapienną

i gipsową?

8. Jaki sprzęt i narzędzia potrzebne są do sporządzania zapraw?
9. Jakie warunki bezpieczeństwa i higieny pracy należy zachować w kontakcie z wapnem?
10. Jakie znasz rodzaje klejów wodorozcieńczalnych?
11. Jaka jest proporcja kleju do wody w kleju skrobiowym?
12. Jaką elastyczność i skurcz posiada utworzona błona kleju skrobiowego?
13. W jakich proporcjach rozpuszczamy klej metylocelulozowy w wodzie?
14. Jakie własności posiada klej metylocelulozowy?
15. Jak długo może być przechowywany roztwór kleju metylocelulozowego?
16. W jakich postaciach występuje klej glutynowy oraz jakie inne nazwy posiada?
17. Jaka jest kolejność czynności przy sporządzaniu kleju glutynowego w postaci tabliczek?
18. Jakie właściwości posiada utworzona błona kleju glutynowego?
19. Jakie znasz rodzaje klejów kazeinowych?
20. Jaki znasz sposób sporządzania klejów kazeinowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj zaprawę M 06 z wapna hydratyzowanego w dowolnej ilości sposobem

mechanicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z warunkami bhp i szczególnym uwzględnieniem

kontaktu z wapnem,

2) określić składniki zaprawy,
3) przygotować składniki zaprawy,
4) określić kolejność czynności przy dozowaniu składników,
5) przygotować mieszarkę lub betoniarkę,
6) sporządzić zaprawę,
7) wykonać stosowne zapisy w trakcie wykonywanego ćwiczenia,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zeszyt przedmiotowy,
– instrukcje wykonania ćwiczenia, receptury, normy, warunki techniczne wykonywania zapraw,

normy zużycia materiałów,

– literatura zgodna z pkt. 6 poradnika,
– piasek,
– woda zarobowa,
– wapno hydratyzowane,
– pojemnik do odmierzania suchych składników zaprawy,
– miarka do odmierzania składników,
– pojemnik na zaprawę,
– pojemnik do przygotowywania zaprawy,
– wiadra,
– mieszarka,
– betoniarka,
– stożek pomiarowy,
– instrukcja bhp dotycząca kontaktu z wapnem,
– odzież robocza,
– środki ochrony indywidualnej.

Ćwiczenie 2

Na postawie opisu podającego sposób przygotowania kleju określ, jakiego rodzaju kleju opis

dotyczy. Klej w postaci tabliczek namoczyć na 24 godziny, a w postaci perełek na 3 godziny.
Następnie naczynie z klejem włożyć do naczynia z wodą o temp. 65°C (łaźnia wodna) i rozcieńczyć
gorącą wodą. Roztwór koloidalny utrzymuje się tylko pod wpływem ciepła i ma odczyn słabo
kwaśny.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać treść ćwiczenia,
2) wykonać polecenie,
3) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zeszyt przedmiotowy,
– opis ćwiczenia,
– instrukcje,
– literatura zgodna z pkt. 6 poradnika,
– źródło ciepła,
– naczynie,
– klej glutynowy.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić sposoby dozowania składników zapraw?

¨

¨

2) określić sposoby mieszania składników zapraw?

¨

¨

3) wymienić dodatki, które można stosować do zapraw cementowych?

¨

¨

4) wymienić czynniki, od których zależy kolejność mieszania składników?

¨

¨

5) określić sposób przygotowania zapraw, znając jej proporcje?

¨

¨

6) określić kolejność czynności przy przygotowywaniu zapraw: wapiennej,

cementowej i cementowo-wapiennej sposobem mechanicznym i ręcznym?

¨

¨

7) podać czas zużycia zapraw: wapiennej, cementowej, cementowo-

wapiennej i gipsowej?

¨

¨

8) podać potrzebny sprzęt i narzędzia do przygotowania zapraw?

¨

¨

9) określić, jakie warunki bhp należy zachować w kontakcie z wapnem?

¨

¨

10) wymienić rodzaje klejów wodorozcieńczalnych?

¨

¨

11) podać proporcje kleju skrobiowego do wody?

¨

¨

12) określić elastyczność i skurcz utworzonej błony kleju skrobiowego?

¨

¨

13) określić własności kleju skrobiowego?

¨

¨

14) określić czas przechowywania roztworu kleju metylocelulozowego?

¨

¨

15) określić postacie, w jakich występuje klej glutynowy oraz jakie inne

nazwy ma ten klej?

¨

¨

16) określić kolejność czynności przy sporządzaniu kleju glutynowego

w postaci tabliczek?

¨

¨

17) określić właściwości utworzonej błony kleju glutynowego?

¨

¨

18) wymienić rodzaje klejów kazeinowych?

¨

¨

19) określić sposoby sporządzania klejów kazeinowych?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań wyboru wielokrotnego. W każdym zadaniu są 4 możliwości odpowiedzi,

z których jedna jest prawidłowa.

5. Za każdą prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt. Za odpowiedź błędną lub jej brak

- 0 punktów.

6. Jeśli któreś zadanie sprawi Ci trudność, przejdź do kolejnego, do tego powrócisz po rozwiązaniu

pozostałych zadań.

7. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi zaczerniając właściwe pole.
8. Jeśli się pomyliłeś, zaznacz błędną odpowiedź kółkiem i następnie dokonaj poprawnego

oznaczenia.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
10.Po zakończeniu testu sprawdź jeszcze raz poprawność oznaczeń w karcie odpowiedzi.
11.Oddaj kartę odpowiedzi nauczycielowi.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Spoiwem farby wapiennej jest:

a) klej celulozowy,
b) mleko wapienne,
c) woda wapienna,
d) klej glutynowy.

2. Dodatek 4% pokostu lnianego do farby wapiennej powoduje:

a) poprawę własności roboczych,
b) większą odporność na czynniki atmosferyczne.
c) zabezpieczenie przed gniciem farby,
d) możliwość użycia większej ilości pigmentów.

3. Rozcieńczalnikiem farby wapiennej jest:

a) rozpuszczalnik organiczny,
b) woda,
c) dyspersja wodna polioctanu winylu,
d) szkło wodne.

4. Rozcieńczalnikiem farby kazeinowej jest:

a) szkło wodne,
b) woda,
c) rozcieńczalniki organiczne,
d) dyspersja wodna.

5. Sporządzając farbę kazeinową z suchej kazeiny w postaci proszku należy utrzeć:

a) 3 części spoiwa, 1 część ciasta wapiennego,
b) 4 części spoiwa, 2 części ciasta wapiennego,
c) 5 części spoiwa, 1 część ciasta wapiennego,
d) 6 części spoiwa, 2 części ciasta wapiennego.

6. Max trwałość kleju kazeinowego zarobionego wodą wynosi:

a) 8 godzin,
b) 9 godzin,
c) 10 godzin,
d) 11 godzin.

7. Najczęściej stosowanym kruszywem do zapraw jest:

a) żwir,
b) piasek mineralny,
c) piasek gliniasty,
d) iły.

8. Zaprawa cementowa powinna być zużyta w ciągu:

a) 2 godzin,
b) 3 godzin,
c) 4 godzin,
d) 5 godzin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

9. Badanie konsystencji zapraw wykonujemy za pomocą:

a) stożka pomiarowego o masie 300g,
b) aparatu Vicata,
c) igły filtracyjnej,
d) aparatu Michalisa.

10. Określ proporcje kleju skrobiowego do wody:

a) 1:5,
b) 1:6,
c) 1:7,
d) 1:8.

11. Nazwij klej, w trakcie przygotowania którego wykorzystujemy łaźnię wodną:

a) skrobiowy,
b) karboksymetylocelulozowy,
c) metylocelulozowy,
d) glutynowy.

12. Do jakiej techniki malarskiej zaliczamy farbę kazeinowo-pokostową:

a) techniki kazeinowo-wapiennej,
b) techniki emulsyjnej,
c) techniki klejowej,
d) techniki olejnej.

13. Klej metylocelulozowy rozpuszcza się w wodzie w proporcjach:

a) 1:20,
b) 1:30,
c) 1:40,
d) 1:50.

14. Klej kazeinowy handlowy to mieszanina:

a) zmielonej kazeiny z substancjami alkalicznymi, np. baraksem,
b) kazeiny w postaci twarogu z ciastem wapiennym,
c) kazeiny w postaci twarogu z wodą wapienną,
d) kazeiny w proszku z roztworem szarego mydła.

15. Dodatek pigmentu do farby wapiennej nie może przekroczyć:

a) 5% masy ciasta wapiennego,
b) 10% masy ciasta wapiennego,
c) 15% masy ciasta wapiennego,
d) 20% masy ciasta wapiennego.

16. Doły do gaszenia wapna powinny być wykonane w gruntach:

a) sypkich,
b) spoistych.
c) nasypowych,
d) nie ma specjalnych wymagań co do rodzaju gruntu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

17. Farbę szwedzką otrzymujemy przez zmieszanie farby wapiennej:

a) z mydłem,
b) z ałunem glinowo-potasowym,
c) z pokostem,
d) z klejem celulozowym.

18. Do farb wapiennych nie można stosować karboksymetylocelulozy, ponieważ:

a) jest nieodporna na alkalia,
b) powoduje zbrylenie farby,
c) przyczynia się do łuszczenia farby po jej wyschnięciu,
d) powoduje nieprzyjemny zapach farby.

19. Wapno w bryłach powinno być zgaszone w ciągu:

a) 3 dni,
b) 5 dni,
c) 7 dni,
d) 10 dni.

20. Od tłustości wapna zależy:

a) sposób jego gaszenia,
b) rodzaj zastosowanego pigmentu,
c) kolejność mieszania składników farby wapiennej,
d) sposób dozowania składników do farby wapiennej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Wykonywanie zapraw, klejów i farb

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punktacja

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

6. LITERATURA

1. Atlas Budowlany. Marzec/kwiecień 2006
2. Mirski J.: Organizacja budowy. WSiP, Warszawa 1999
3. Poradnik majstra budowlanego. Praca zbiorowa. Arkady, Warszawa 2002
4. Szymański E.: Materiały budowlane. WSiP S.A., Warszawa 2003
5. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych. Zeszyt 4. Instytut Techniki

Budowlanej, Warszawa 2003

6. Wieczorek Z.: Wymagania bezpieczeństwa pracy w budownictwie. PIP, Warszawa 2005
7. Wojewoda K.: Magazynowanie, składowanie i transportowanie materiałów budowlanych.

Zeszyt 3. Podręcznik dla ucznia. REA, Warszawa 1999

8. Wolski Z.: Roboty malarskie. Podręcznik dla szkoły zasadniczej. WSiP, Warszawa1968
9. Wolski Z.: Roboty malarskie. Podręcznik dla szkoły zasadniczej. WSiP, Warszawa, 1997
10. Wolski Z.: Roboty malarskie. Podręcznik dla szkoły zasadniczej. WSiP, Warszawa 2000