Poezja współczesna wobec tradycji sztuki barokowej[1]

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Poezja współczesna wobec tradycji sztuki barokowej.
Omów na wybranych przykładach.

Bibliografia podmiotu

•

• Od Staffa do Wojaczka. Poezja

polska 1939 – 1985. Antolo-
gia, red. Bohdan Drozdowski
i Bohdan Urbankowski

• Poezja polska 1939–1992.

Antologia, red. Ryszard Matu-
szewski

•

• Stanisław Barańczak,

Stanisław Barańczak,

Bóg, Trąba i Ojczyzna

•

• Stanisław Grochowiak,

Stanisław Grochowiak,

Wiersze wybrane

•

• Jerzy Harasymowicz,

Jerzy Harasymowicz,

Barokowe czasy

•

• Halina Poświatowska,

Halina Poświatowska,

Rozcinam pomarańczę bólu

Inne możliwe sformułowania tematu

• Poezja i sztuka baroku – jej odbicie w twórczości współczesnych artystów.

Odwołaj się do wybranych przykładów.

• Analizując wybrane wiersze współczesnych polskich poetów, ukaż wpływ

sztuki baroku na ich twórczość.

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Możliwość 1

Barok to epoka w kulturze, której rozwój przypada głównie na wiek XVII. W filozofii
nasilają się tendencje do sceptycyzmu i pojawiają nurty mistyczne. Refleksja egzysten-
cjalna skierowana jest na sprawy ostateczne. Zarówno w filozofii, jak i w literaturze
tego okresu znajdujemy wizerunek człowieka jako istoty nieharmonijnej wewnętrznie
i rozdartej. Życie jest wówczas częściej postrzegane jako przemijające, wartość spraw
doczesnych określa biblijny motyw vanitas vanitatum.

Sztukę baroku niechętni jej krytycy określili za pomocą jubilerskiego terminu baroc-

co, który oznacza nieregularną, dziwaczną perłę. Rzeczywiście, epoka ta odchodzi w pew-
nym stopniu od klasycznej estetyki ładu, harmonii, proporcjonalności i jasności.

Możliwość 2

W malarstwie znajdujemy kontrasty światła i cienia, tematy religijne i mitologiczne
obok pospolitych, zmysłowość, skrajnie pojmowany realizm – odtwarzanie brzydoty. Barok
to także czas, kiedy tworzy wielu niezwykłych malarzy, przede wszystkim Rubens i Rem-
brandt. W literaturze charakterystyczny jest marinizm albo konceptyzm, który chce za-
skoczyć odbiorcę niezwykłym pomysłem, bogactwem formy, zastosowaniem rzadkich
i wymyślnych środków poetyckich. Popisywanie się formą to wszakże nie jedyna tenden-
cja poezji barokowej. Wyraźny jest w niej także nurt filozoficzny, mistyczny, w Polsce
nurt sarmacki, a także plebejski. Sztuka barokowa to wielkie bogactwo form i tematów,
do którego odwołują się współcześni artyści. Inspirują ich zarówno sztuki plastyczne, jak
i sztuka słowa – literatura.

Strategie rozwinięcia

Możliwość 1

• Stanisław Grochowiak przedstawił w utworze własne widzenie znanego obrazu

Rembrandta Lekcja anatomii doktora Tulpa. Wiersz ma formę monologu, jest zwro-
tem owego doktora do jego uczniów, słuchaczy. Poeta ożywił, zdynamizował w ten
sposób scenkę. Może chciał podkreślić to, że malarz nie stworzył statycznego, upozo-
wanego portretu zbiorowego, ale ukazał bohaterów w charakterystycznej dla ich życia
i profesji sytuacji. Monolog doktora nabiera metaforycznego znaczenia. „Świecenie
wnętrza” kojarzy się raczej z wnętrzem w sensie duchowym niż z wnętrznościami, do

Prezentacje maturalne

Ucz się z

których się dociera w trakcie sekcji. A więc może ma to być poznanie wiedzy o czło-
wieku. Monolog przypomina, że człowiek to istota dwoista, złożona z duszy i ciała.
Barok bardzo to podkreślał. Dlatego zmarszczki pokrywające stopy to „siatka krzywd”.
Wypowiedź doktora Tulpa tchnie humanizmem, jest pełna szacunku dla zmarłego:
„Niech pan z prawicy/ Zechce/ Łagodnie zsupłać maskę”. Zainteresowanie człowie-
kiem, próba dotarcia przez sztukę do jego wnętrza – to cecha malarstwa Rembrandta.
Utwór Grochowiaka to niewątpliwie wyraz fascynacji poety mistrzostwem barokowe-
go malarza.

• Kiedy Wisława Szymborska pisze o kobietach Rubensa, nie odsyła nas do konkret-

nego obrazu, ale można by zilustrować jej tekst Sądem Parysa czy dziełami Angelika
i pustelnik lub Toaleta Wenus. Właśnie na nich znajdziemy to, o czym z pewną ironią
mówi poetka. W pierwszej części wiersza, w jego trzech pierwszych strofach, stara się
uchwycić charakterystyczny sposób portretowania kobiet przez flamandzkiego mala-
rza. Dostrzega kobiety o obfitych kształtach: „Waligórzanki” – żeńskie odpowiedniki
baśniowego olbrzyma; „rozdynione”, tyjące jak ciasto w dzieży. „Córy baroku” to
„żeńska fauna” – a więc może bardziej samice niż kobiety, postrzegane od strony swej
fizyczności („rżą trąby na fizyczny alarm”), czasem wręcz uprzedmiotowione („tłuste
dania miłosne”). Warto sobie uświadomić, że barok to kontrast mistyki i zmysłowości,
a kobiety Rubensa są przede wszystkim zmysłowe. Także ze względu na swoją na-
gość. Poetka pisze, że są „jak łoskot beczek nagie”, wspomina o odrzuconych szatach.
Wykonując codzienne czynności, nie są „córy baroku” upozowane i estetyczne. Śpią
na przykład w ekspresyjnych pozach, z brzydko otwartymi ustami. Takie wyobrażenie
kobiet wynika ze specyficznego, charakterystycznego dla epoki poczucia estetyki.
Dlatego na obrazach Rubensa nie ma płaskich kobiet, „wygnanek stylu”, jak je okre-
śla poetka. W wieku XIII mogłyby pozować do wizerunków Madonn, w wieku XX
mogłyby być wziętymi modelkami – ale w wieku XVII idą „po niezamalowanej stro-
nie płótna”. Cóż, zdaje się mówić poetka – gusty się zmieniają. I przypomina, że
w baroku „nawet niebo jest wypukłe,/ wypukli aniołowie i wypukły bóg”…

Możliwość 2

Artyści baroku chętnie malowali prawdziwe życie, np. Rembrandt stworzył obraz Prze-
połowiony wół, a niderlandzcy twórcy martwych natur z upodobaniem przenosili na płót-
no targi rybne. Podobno namalowanie martwej ryby to trudne zadanie dla malarza!
A więc barok i widzenie świata przez Grochowiaka to nie turpizm, ale po prostu konse-
kwentny realizm. Sam poeta nazywał swoją postawę mizerabilizmem (miser – ubogi,
nieszczęśliwy). Jej istotą był bunt przeciw niesprawiedliwości podziału na piękne i brzyd-
kie – skoro piękno jest niezasłużone, a brzydota niezawiniona.

Barok w sztuce lubił zaskakiwać odbiorcę kontrastami, które zresztą ujawniały

sprzeczności świata. Jeden z takich kontrastów to zestawienie miłości i śmierci. Znaj-
dziemy ten motyw w utworze Grochowiaka (Dla zakochanych to samo staranie…) oraz
w tekście Poświatowskiej (ona jest z nami…).

Grochowiak, tak jak Morsztyn w wierszu Do trupa, szuka analogii między umarłymi

a zakochanymi. U źródeł zaskakującego pomysłu – konceptu – leży odkrycie, że śmierć
i miłość powinny być otoczone jednakowym kultem. Szacunek dla śmierci dyktuje kon-
kretne, skrupulatnie wyliczone czynności: sporządzenie trumny, przygaszenie światła,
zachowanie ciszy i powagi, odseparowanie dzieci. Podobne rytuały towarzyszą miłosne-
mu spełnieniu, tyle że z sześciu desek zrobi się łóżko. Umarli zostają zasypani ziemią,
zakochani zatrzaskują drzwi, aby pogrążyć się w „posępnej radości”. Ten oksymoron
może sugerować, że miłość to zapamiętanie, zatracenie się w uczuciu. Halina Poświa-
towska natomiast pokazuje świat w jego pięknie, obrazy sielskiej natury, która towarzy-
szy zakochanym. Tyle że cały czas jest z nimi „ona”. Z początku nie wiemy, kto to. Poet-
ka szykuje nam niespodziankę w puencie utworu – wtedy dopiero dowiadujemy się, że
„ona” to śmierć. Wcześniej nic tego nie zapowiadało. Może tylko kwiat maku, który
symbolizuje sen wieczny – śmierć.

Mozliwość 3

Koncept to jedna z najważniejszych cech stylu barokowego w poezji. Stylu niezwykle
charakterystycznego, wyrazistego, w pojęciu niektórych zmanierowanego i przesadne-

Bibliografia przedmiotu

• Leksykon malarstwa. Od A do Z

• Stanisław Stopczyk, Wszystko

o sztuce

• Sztuka świata

• Encyklopedia multimedialna

PWN, tom Sztuka

• Słownik terminów literackich,

red. Janusz Sławiński

• Alojzy Sajkowski, Barok

• Literatura polska XX wieku. Prze-

wodnik encyklopedyczny

• Słownik literatury polskiej XX wie-

ku, red. Alina Brodzka, Mirosła-
wa Puchalska, Małgorzata Sem-
czuk i inni

• Kaskaderzy literatury, red.

Edward Kolbus

• Stanisław Stabro, Jeszcze barok

(Stanisław Grochowiak) w: Sta-
nisław Stabro, Zamknięty roz-
dział

• Kraków. Złota księga, tekst: Grze-

gorz Rudziński, zdjęcia: Andrea Pi-
stolesi

Prezentacje maturalne

Ucz się z

go. Niektórzy poeci XX w. próbują go naśladować w różnego typu stylizacjach – parafra-
zach, pastiszach lub parodiach.

• Za parafrazę barokowego tekstu – czyli jego swobodną, lecz rozpoznawalną przerób-

kę – możemy uznać wiersz Rymkiewicza Róża oddana Danielowi Naborowskiemu.
Tytuł odsyła nas do barokowego autora Róży, wiersza-dedykacji dla Krzysztofa Ra-
dziwiłła, kunsztownej pochwały róży z całym bogactwem skojarzeń historycznych i me-
taforycznych: w XVII-wiecznym tekście róża przedstawiona jest np. jako symbol ro-
dów królewskich w Brytanii, kolor róży to barwa policzków zawstydzonej dziewczyny.
Pochwała róży jest rozbudowana o wiele bardziej niż życzenia, które stanowią właści-
wą treść wiersza. Rymkiewicz nawiązuje tytułem do formy dedykacji, opisuje różę,
zapożyczając przy tym pewne pomysły od Naborowskiego: „Ta sama róża w dłoni
króla brytańskiego/ Ta sama róża w puchu ptaka ledejskiego”.

• Stanisław Barańczak, wybitny poeta i tłumacz, a przy tym mistrz zabaw słowem,

w swoim zbiorze Bóg, Trąba i Ojczyzna zamieścił parodię jednego z najbardziej zna-
nych wierszy barokowych – Do trupa Jana Andrzeja Morsztyna. Podstawą każdej
parodii jest z jednej strony podobieństwo do oryginału, a z drugiej komiczne przeja-
skrawienie cech parodiowanego tekstu. Podobieństwo obu utworów sygnalizuje tytuł
Do trupa słonia – tylko częściowo zmieniony w stosunku do tytułu tekstu Morsztyna,
ten sam gatunek (u Barańczaka to „niedokończony sonet”), identyczny początek wier-
sza oraz rymy o tym samym brzmieniu co w tekście Morsztyna. Efekt komiczny uzy-
skuje poeta przede wszystkim dzięki temu, że adresatem wiersza czyni słonia. Zaska-
kuje i bawi zestawienie zagadnień miłości i śmierci z problemami przykrymi, lecz
bądź co bądź codziennymi, jak ból zęba i jego ewentualne usuwanie go lub leczenie
kanałowe, notabene nieznane w XVII w. Bo słoń został zabity „kłem rywala”, a osoba
mówiąca w wierszu – „zębem mądrości”. Barańczak żartobliwie łączy epoki: w sone-
cie mowa o penicylinie, która kiedyś zostanie odkryta, a do tekstu dołączone są rzeko-
me notatki sporządzone na marginesie rękopisu. To sformułowanie też pełni funkcję
stylizacyjną, bo barok nazywano właśnie epoką rękopisów.

Strategia zakończenia

Wiersze poetów współczesnych dowodzą fascynacji sztuką barokową i są kolejnym do-
wodem rehabilitacji baroku w XX wieku. Dziś już nie uważa się tej sztuki za przejaw
złego smaku i artystycznej przesady. Ceni się jej bogactwo i niezwykłość.

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Oczywiste wydaje się zilustrowanie wypowiedzi re-
produkcjami barokowego malarstwa i zdjęciami ar-
chitektury.

• Fragment prezentacji na temat wiersza Grocho-

wiaka Lekcja anatomii (Rembrandta) – reproduk-

cją obrazu Rembrandta Lekcja anatomii dr. Tulpa.

• Fragment na temat wiersza Grochowiaka Do pani

i walorów brzydoty – np. reprodukcją obrazu Rem-
brandta Przepołowiony wół czy Fransa Snydersa Mar-
twa natura z rybami.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Przykładowy plan prezentacji

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

Filozofia i światopogląd: sceptycyzm, mistycyzm, zainteresowania eschatolo-
giczne, refleksja nad przemijaniem.

Kolejność prezentowanych argumentów

Sztuki plastyczne

• architektura – odejście od kanonów klasycznych, upodobanie do wielkich

form, dekoracyjność;

• malarstwo – dynamizm, ekspresyjność, zmysłowość, kontrasty (światło i cień,

piękno i brzydota, uduchowienie i zmysłowość), wielcy twórcy.

Literatura

• marinizm, inaczej konceptyzm – uznany za reprezentatywny dla poezji epo-

ki;

• inne tendencje – poezja mistyczna, literatura sarmacka, nurt plebejski.

Wnioski

Zainteresowanie sztuką barokową – dowodem jej rehabilitacji w wieku XX.

O co może zapytać komisja?

Dlaczego poetów współczesnych tak fascynuje barok?

Proponowana odpowiedź

Wydaje się, że wielu współczesnych artystów podobnie jak twórców baroku rozu-
mie sztukę. Barok chciał zachwycać lub zaskakiwać odbiorcę. Dziś wielu arty-
stów tworzy happeningi czy sztukę typu performance prowokującą widza. Do ta-
kich dzieł należy np. kompozycja Katarzyny Kozyry zatytułowana Piramida zwierząt
czy rzeźba papieża przygniecionego przez głaz. Szok w swoim czasie wywoływała
także poezja Grochowiaka uważana za turpistyczną. Gwałtownie występował prze-
ciw niej Julian Przyboś. Współczesna sztuka podobnie jak barok występuje prze-
ciw temu, co uładzone, regularne, „grzeczne”. Twórcy barokowi także kwestiono-
wali ważność samego tematu i szukali inspiracji czy piękna w najzwyczajniejszych
okolicznościach – podobnie jak Grochowiak w swojej poezji.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Poezja współczesna wobec tradycji sztuki barokowej[1]
Poezja współczesna, Filozofia&Varia
Fascynacja, czy poczucie obcości Człowiek współczesny wobec dzieł literatury staropolskiej
Poezja polska wobec września i okupacji
Człowiek współczesny wobec nauki
jezyk polski, Człowiek współczesny wobec dzieł literatury staropolskiej, Fascynacja, czy poczucie ob
poezja polska wobec września i okupacji.
CZŁOWIEK WSPÓŁCZESNY WOBEC DZIEŁ LITERATURY STAROPOLSKIEJ, CZŁOWIEK WSPÓŁCZESNY WOBEC DZIEŁ LITERATU
Zeromski Wobec tradycji antyczniej, zamiawiane przez chomików
Poezja polska wobec września i okupacji
CZŁOWIEK WSPÓŁCZESNY WOBEC LITERATURY STAROPOLSKIEJ Fascynacja czy poczucie obcości, oświecenie(3)
Poezja współczesna, TADEUSZ R˙˙EWICZ: Motywy tematyczne w poezji: a)˙wiadomo˙˙ i psychika cz˙owieka,
Opracowania różnych tematów, Żeromski wobec tradycji romantycznej i pozytywistycznej, Żeromski wobec
Poezji współczesna wobec historii

więcej podobnych podstron