TADEUSZ RÓŻEWICZ: Motywy tematyczne w poezji: a)świadomość i psychika człowieka, który przeżył wojnę, poczucie obcości wśród żywych, poczucie utraty wartości (tom wierszy „Niepokój”) b) protest przeciwko okrucieństwu, przemocy, obojętności ludzi („List do ludożerców”) c)przekonanie o tym, że ludzie nie mogą między sobą nawiązać porozumienia, że są obcy d) bohater wierszy jest człowiekiem rozbitym wewnętrznie, poddany zmienności świata, opanowany przez technikę, żyje w chaosie, tęskni za prostymi uczuciami i prawdziwymi wartościami; dramaty „Kartoteka” i „Świadkowie”, tomiki poetyckie „Niepokój”, „Echa leśne”, „Twarz”
„Ocalony”: Podmiot liryczny przeżył wojnę, ale jego psychika została zdruzgotana. Jest to więc tylko ocalenie fizyczne. Dotychczasowy świat wartości przestał istnieć, takie pojęcia jak filozofia, religia czy etyka stały się pusto brzmiącymi hasłami bez żadnego znaczenia. Z dalszej części wiersza wynika, że podmiot poszukuje dawnych wartości etycznych i moralnych.
„Lament”: jest świadectwem ogromnego kryzysu jaki dotknął młodego człowieka na płaszcz. etycznej. Choć ma dopiero 20 lat, jest już starcem, czuje bowiem, że wojna odebrała mu młodość, wrażliwość, doświadczyła w zbyt okrutny sposób. Czuje się teraz tylko mordercą i narzędziem w ręku hitlerowców. Zgubił gdzieś prawdziwą wartość ludzkiego życia, zatracił sens miłości, stracił nawet wiarę w Boga. Zostawcie nas: bohaterowie wiersza, którzy ocaleli z pożogi wojennej, nie umieją się znaleźć w powojennej rzeczywistości. Nie chcą mówić o tym tragicznym okresie. Nie chcą rozdrapywać dawnych ran. Nie mają nic do zaoferowania młodemu pokoleniu.
ZBIGNIEW HERBERT: Motywy tematyczne w poezji: a)odwołuje się do trwałych mitów i wartości kultury b)ujmuje aktualne problemy moralne i polityczne w perspektywie uniwersalnej c)poszukuje trwałych wartości, podejmuje problematykę etyczną d)przywołuje mity, dzieła sztuki, postacie i wydarzenia historyczne e)ironia, humor i prostota języka - jako środki tworzenia. Zbiory wierszy: „Struna światła”, „Pan Cogito”, „Hermes, pies i gwiazda, „Napis” O Troi: historia zburzenia i spopielenia wielkiego miasta jest w zamyśle autora pomostem między zamierzchłą przeszłością a współczesnoś-cią widzianą jako epoka, w której również dochodzi do kataklizmów i wojen. Wiersz jest wyrazem poszukiwania przez ludzi, którzy przeżyli drugą wojnę światową, wartości, sensów i znaczeń. Nike, która się waha: Nike, bogini zwycięstwa, ma złożyć pocałunek na czole chłopca, który wyrusza w bój na pewną śmierć. Jednak Nike się waha, ponieważ nie wie, czy ten pocałunek nie spowoduje zmiany postawy chłopca i nie skończy się jego wycofaniem z walki. Tak więc Nike postanawia pozostać w dawnej pozycji. Przesłanie Pana Cogito: wiersz zawiera zbiór wskazań moralnych i etycznych dla człowieka chcącego odnaleźć się w dzisiejszym świecie. Wartościami tymi są wg. Pana Cogito przede wszystkim godność, odwaga i wierność wyznawanym zasadom. Trzeba być konsekwentnym w kroczeniu wybraną drogą. Stąd właśnie wynika przesłanie moralno- etyczne wiersza: „Bądź wierny Idź”
CZESŁAW MIŁOSZ: Motywy tematyczne w poezji: a)poszukuje trwałych wartości etycznych w odwołaniu do kultury śródziemnomorskiej, sztuki i kultury ludzkości b)silna jest w poezji tradycja biblijna - zbiór zasad chrześcijańskich jako kodeks praw człowieka, zbiór przypadków opisanych w Biblii jako mądrość o człowieku c)obszary przyrody, pejzaż litewski jako święta kraina dzieciństwa są źródłem poszukiwań prawdziwych wartości („Dolina Issy”) d)poezja i poeta mają do spełnienia wielką misję we współczesny świecie - obronę najistotniejszych wartości ludzkich. Tomy wierszy: „Ocalenie”, „Światło dzienne”, „Miasto bez imienia” eseje: „Zniewolony umysł”, „Ziemia Urlo” Campo di Fiori: w wierszu tym poeta zestawia ze sobą dwa wydarzenia historyczne. Śmierć na stosie filozofa włoskiego Giordana Bruna oskarżonego o herezję i powstanie żydowskie w gettcie warszawskim. Chce ukazać problem obojętności ludzi na nieszczęście drugiego człowieka. Śmierć filozofa wywołała jedynie przelotne zainteresowanie. Podobnie było w Warszawie, kiedy to płonęło getto, ludzie bawili się na ustawionej przez Niemców koło jego muru karuzeli. Wg. poety człowiek w obliczu śmierci jest samotny, jego cierpienie nie interesuje nikogo, nikogo nie wzrusza. Wiersz kończy refleksja nad rolą poety. Poeta powinien budzić sumienia ludzi, nawoływać ich do refleksji nad ludzkim cierpieniem. Piosenka o końcu świata: przynosi wizję czasów ostatecznych, nie nawiązuje jednak ona do apokaliptycznych wizji, jakimi wypełniona jest Biblia. Dzień końca świata może przecież nie wyróżniać się niczym spośród wszystkich innych dni. Ci co zapowiadali znaki na niebie, różne kataklizmy są zawiedzeni zwyczajnością końca świata. Jedyną osobą, która zachowuje god-ność i spokój w obliczu śmierci jest siwy staruszek. On wie, że śmierć jest nieuchronna, jednak potrafi przyjąć ten wyrok mądrze. Który skrzywdziłeś: w wierszu podmiot liryczny zwraca się do ludzi sprawujących władzę, którzy kosztem życia i godności drugiego człowieka budują nowy, lepszy świat. W totalitaryzmie nikt nie liczy się z prawami człowieka do wolności, do swobody. Jednak każdy tyran zawsze będzie tym silniejszy i pewniejszy im większy tłum pochlebców będzie przyklaskiwał jego poczynaniom. Misja poety, który ma zawsze stawać w obronie wartości moralnych i etycznych. Jego zadaniem jest bronienie słabszych i prześladowanych. Każdego poetę można zabić, jednak na jego miejsce przyjdzie nowy i nie ustanie w swoim dziele budzenia buntu wobec tyranii i totalitaryzmu.
WISŁAWA SZYMBORSKA: Motywy w poezji: a)indywidualne przypadki, zdarzenia są pretekstem do przesłania głębszych refleksji dotyczących życia ludzkiego b)paradoks, żart, igra słowna, odwołanie się do dziedzictwa kultury- często bywają materią tej poezji c)egzystencjalizm - zajmuje się określeniem roli jednostki w świecie („ W rzece Heraklita”, „Nic dwa razy”, „Rehabilitac-ja”) Głos w sprawie pornografii:utwór porusza problem rozpusty, ale rozpusty myślowej, zaprzecza więc słowy „pornografia”. Pozornie Szymborska gani ludzki rozum, lecz jednocześnie broni prawa człowieka do niezależnego, wolnego myślenia. Utwór nawiązuje do sytuacji stanu wojennego, kiedy każde myślenie było postrzegane jako zagrożenie dla komunistycznego, totalitarne-go systemu władzy.
SOCREALIZM: Wydarzeniem rozpoczynającym ten okres, był zorganizowany w styczniu 1949 roku w Szczecinie IV Zjazdu Związku Zawodowego Literatów Polskich. Uznano na nim realizm socjalistyczny jako powszechnie obowiązujący w lit. i sztuce, jedynie słuszny kierunek artystyczny, polegający na podporządkowaniu dzieła sztuki ideologii komunis. W praktyce oznaczało to narzucenie twórcom bardzo ścisłych norm i reguł, których nieprzestrzegania mogło spowodować liczne represje, jak choćby zniknięcie utworów „nieprawomyślnego” pisarza z księgarń, a nawet jego aresztowanie i uwięzienie. Nic więc dziwnego, że w okresie 1949-1955 powstają głównie powieści bardzo słabe tzw. produkcyjniaki. Okres socrealizmu określa się mianem czasów stalinowskich. Wobec stalinizmu i socrealizmu twórcy przyjmowali krańcowo różne postawy: jedni ulegali, albo nawet naprawdę uwierzyli komunistom i tworzyli dzieła ideologicznie zgodne z oczekiwaniami władzy (Adam Ważyk, Władysław Broniewski, Witold Woroszylski), inni postanowili pisać do „szuflady”, czyli nie drukować pisanych przez siebie utworów (Zbigniew Herbert), jeszcze inni próbowali emigrować i drukować swe utwory za granicą (Czesław Miłosz). Zapowiedzią zmierzchu socrealizmu była śmierć Józefa Stalina oraz tajny referat Chruszczowa, w którym nowy przywódca ZSRR potępił kult jednostki i zbrodnie stalinizmu.
PRZEŁOM PAŹDZIERNIKOWY: W marcu 56 umiera Bolesław Bierut. Jego śmierć zwiastuje początek odwilży w Polsce. W październiku 56 odbywa się VIII Plenum PZPR, na którym Gomułka, choć niechętny inteligencji, zezwala na niezależny od PZPR rozwój literatury i sztuki. Na fali odwilży powstają pierwsze niezależne instytucje kulturalne: Piwnica pod Baranami, inteligencki Klub Krzywego Koła. Wydarzenia październikowe znajdują odbicie w życiu literackim kraju. Po roku 1956 debiutuje cała rzesza poetów tej rangi co Miron Białoszewski (tom wierszy „Obroty rzeczy”), Zbigniew Herbert (zbiór poezji„Struna Światła”- debiut spóźniony), Stanisław Grochowiak (tom poetycki „Ballada rycerska”), Marek Hłasko (tom opowiadań „Pierwszy krok w chmurach”). Jednak nadzieje, jakie wiązano z osobą Gomułki, dość szybko okazały się złudne. Już w 1957 roku zaczęły się pierwsze prześladowania myśli niezależnej, nastąpiło przejęcie „Tygodnika Powszechnego” przez komunistyczny „PAX” oraz likwidacja ”Po Prostu”. Coraz częściej w życie literackie ingerowała cenzura, a część pisarzy objęto absolutnym zakazem druku. Jako protest przeciwko prześladowaniom czołowi intelektualiści polscy napisali w marcu 1964 roku do premiera Cyrankiewicza tzw. List 34. Podpisany przez 34 pisarzy i uczonych m. in. Maria Dąbrowska, Antoni Słonimski, Jerzy Andrzejewski, Melchior Wańkowicz.
LITERATURA OBRACHUNKÓW PAŻDZIERNIKOWYCH: Dzieli się na: a)lit. tendencyjna- utwory przedstawiają wynaturzenia komunizmu i komponu-ją świat wg. dwudzielnego schematu „my”- „oni” „my”- oszukani „oni”- anonimowe wcielenie doktryny „Poemat dla dorosłych” Adam Ważyk.
b)lit. alegoryczna - za pomocą alegorii autorzy przedstawiali ówczesną sytuację w Polsce; „Ciemności kryją ziemię” Jerzego Andrzejewskiego- stali-nizm ukryty pod maską inkwizycji został zinterpretowany jako utopia nagatyw-na.
c)lit. indywidualnej spowiedzi- przykładem jest „Wzlot” J. Iwaszkiewicza. Jego bohater „rocznik 1932” uważa iż totalitaryzm prowadzi do kryzysu etyki wypracowanej przez europejską kulturę.
d)lit. satyryczno-groteskowa- za pomocą humory i parodii ten typ lit. obrachunkowej odsłaniał najpełniej istotę systemu; „Złoty lis” J. Andrzejews-kiego, „Słoń” opow. S. Mrożka.
TADEUSZ RÓŻEWICZ: Motywy tematyczne w poezji: a)świadomość i psychika człowieka, który przeżył wojnę, poczucie obcości wśród żywych, poczucie utraty wartości (tom wierszy „Niepokój”) b) protest przeciwko okrucieństwu, przemocy, obojętności ludzi („List do ludożerców”) c)przekonanie o tym, że ludzie nie mogą między sobą nawiązać porozumienia, że są obcy d) bohater wierszy jest człowiekiem rozbitym wewnętrznie, poddany zmienności świata, opanowany przez technikę, żyje w chaosie, tęskni za prostymi uczuciami i prawdziwymi wartościami; dramaty „Kartoteka” i „Świadkowie”, tomiki poetyckie „Niepokój”, „Echa leśne”, „Twarz”
„Ocalony”: Podmiot liryczny przeżył wojnę, ale jego psychika została zdruzgotana. Jest to więc tylko ocalenie fizyczne. Dotychczasowy świat wartości przestał istnieć, takie pojęcia jak filozofia, religia czy etyka stały się pusto brzmiącymi hasłami bez żadnego znaczenia. Z dalszej części wiersza wynika, że podmiot poszukuje dawnych wartości etycznych i moralnych.
„Lament”: jest świadectwem ogromnego kryzysu jaki dotknął młodego człowieka na płaszcz. etycznej. Choć ma dopiero 20 lat, jest już starcem, czuje bowiem, że wojna odebrała mu młodość, wrażliwość, doświadczyła w zbyt okrutny sposób. Czuje się teraz tylko mordercą i narzędziem w ręku hitlerowców. Zgubił gdzieś prawdziwą wartość ludzkiego życia, zatracił sens miłości, stracił nawet wiarę w Boga. Zostawcie nas: bohaterowie wiersza, którzy ocaleli z pożogi wojennej, nie umieją się znaleźć w powojennej rzeczywistości. Nie chcą mówić o tym tragicznym okresie. Nie chcą rozdrapywać dawnych ran. Nie mają nic do zaoferowania młodemu pokoleniu.
ZBIGNIEW HERBERT: Motywy tematyczne w poezji: a)odwołuje się do trwałych mitów i wartości kultury b)ujmuje aktualne problemy moralne i polityczne w perspektywie uniwersalnej c)poszukuje trwałych wartości, podejmuje problematykę etyczną d)przywołuje mity, dzieła sztuki, postacie i wydarzenia historyczne e)ironia, humor i prostota języka - jako środki tworzenia. Zbiory wierszy: „Struna światła”, „Pan Cogito”, „Hermes, pies i gwiazda, „Napis” O Troi: historia zburzenia i spopielenia wielkiego miasta jest w zamyśle autora pomostem między zamierzchłą przeszłością a współczesnoś-cią widzianą jako epoka, w której również dochodzi do kataklizmów i wojen. Wiersz jest wyrazem poszukiwania przez ludzi, którzy przeżyli drugą wojnę światową, wartości, sensów i znaczeń. Nike, która się waha: Nike, bogini zwycięstwa, ma złożyć pocałunek na czole chłopca, który wyrusza w bój na pewną śmierć. Jednak Nike się waha, ponieważ nie wie, czy ten pocałunek nie spowoduje zmiany postawy chłopca i nie skończy się jego wycofaniem z walki. Tak więc Nike postanawia pozostać w dawnej pozycji. Przesłanie Pana Cogito: wiersz zawiera zbiór wskazań moralnych i etycznych dla człowieka chcącego odnaleźć się w dzisiejszym świecie. Wartościami tymi są wg. Pana Cogito przede wszystkim godność, odwaga i wierność wyznawanym zasadom. Trzeba być konsekwentnym w kroczeniu wybraną drogą. Stąd właśnie wynika przesłanie moralno- etyczne wiersza: „Bądź wierny Idź”
CZESŁAW MIŁOSZ: Motywy tematyczne w poezji: a)poszukuje trwałych wartości etycznych w odwołaniu do kultury śródziemnomorskiej, sztuki i kultury ludzkości b)silna jest w poezji tradycja biblijna - zbiór zasad chrześcijańskich jako kodeks praw człowieka, zbiór przypadków opisanych w Biblii jako mądrość o człowieku c)obszary przyrody, pejzaż litewski jako święta kraina dzieciństwa są źródłem poszukiwań prawdziwych wartości („Dolina Issy”) d)poezja i poeta mają do spełnienia wielką misję we współczesny świecie - obronę najistotniejszych wartości ludzkich. Tomy wierszy: „Ocalenie”, „Światło dzienne”, „Miasto bez imienia” eseje: „Zniewolony umysł”, „Ziemia Urlo” Campo di Fiori: w wierszu tym poeta zestawia ze sobą dwa wydarzenia historyczne. Śmierć na stosie filozofa włoskiego Giordana Bruna oskarżonego o herezję i powstanie żydowskie w gettcie warszawskim. Chce ukazać problem obojętności ludzi na nieszczęście drugiego człowieka. Śmierć filozofa wywołała jedynie przelotne zainteresowanie. Podobnie było w Warszawie, kiedy to płonęło getto, ludzie bawili się na ustawionej przez Niemców koło jego muru karuzeli. Wg. poety człowiek w obliczu śmierci jest samotny, jego cierpienie nie interesuje nikogo, nikogo nie wzrusza. Wiersz kończy refleksja nad rolą poety. Poeta powinien budzić sumienia ludzi, nawoływać ich do refleksji nad ludzkim cierpieniem. Piosenka o końcu świata: przynosi wizję czasów ostatecznych, nie nawiązuje jednak ona do apokaliptycznych wizji, jakimi wypełniona jest Biblia. Dzień końca świata może przecież nie wyróżniać się niczym spośród wszystkich innych dni. Ci co zapowiadali znaki na niebie, różne kataklizmy są zawiedzeni zwyczajnością końca świata. Jedyną osobą, która zachowuje god-ność i spokój w obliczu śmierci jest siwy staruszek. On wie, że śmierć jest nieuchronna, jednak potrafi przyjąć ten wyrok mądrze. Który skrzywdziłeś: w wierszu podmiot liryczny zwraca się do ludzi sprawujących władzę, którzy kosztem życia i godności drugiego człowieka budują nowy, lepszy świat. W totalitaryzmie nikt nie liczy się z prawami człowieka do wolności, do swobody. Jednak każdy tyran zawsze będzie tym silniejszy i pewniejszy im większy tłum pochlebców będzie przyklaskiwał jego poczynaniom. Misja poety, który ma zawsze stawać w obronie wartości moralnych i etycznych. Jego zadaniem jest bronienie słabszych i prześladowanych. Każdego poetę można zabić, jednak na jego miejsce przyjdzie nowy i nie ustanie w swoim dziele budzenia buntu wobec tyranii i totalitaryzmu.
WISŁAWA SZYMBORSKA: Motywy w poezji: a)indywidualne przypadki, zdarzenia są pretekstem do przesłania głębszych refleksji dotyczących życia ludzkiego b)paradoks, żart, igra słowna, odwołanie się do dziedzictwa kultury- często bywają materią tej poezji c)egzystencjalizm - zajmuje się określeniem roli jednostki w świecie („ W rzece Heraklita”, „Nic dwa razy”, „Rehabilitac-ja”) Głos w sprawie pornografii:utwór porusza problem rozpusty, ale rozpusty myślowej, zaprzecza więc słowy „pornografia”. Pozornie Szymborska gani ludzki rozum, lecz jednocześnie broni prawa człowieka do niezależnego, wolnego myślenia. Utwór nawiązuje do sytuacji stanu wojennego, kiedy każde myślenie było postrzegane jako zagrożenie dla komunistycznego, totalitarne-go systemu władzy.
SOCREALIZM: Wydarzeniem rozpoczynającym ten okres, był zorganizowany w styczniu 1949 roku w Szczecinie IV Zjazdu Związku Zawodowego Literatów Polskich. Uznano na nim realizm socjalistyczny jako powszechnie obowiązujący w lit. i sztuce, jedynie słuszny kierunek artystyczny, polegający na podporządkowaniu dzieła sztuki ideologii komunis. W praktyce oznaczało to narzucenie twórcom bardzo ścisłych norm i reguł, których nieprzestrzegania mogło spowodować liczne represje, jak choćby zniknięcie utworów „nieprawomyślnego” pisarza z księgarń, a nawet jego aresztowanie i uwięzienie. Nic więc dziwnego, że w okresie 1949-1955 powstają głównie powieści bardzo słabe tzw. produkcyjniaki. Okres socrealizmu określa się mianem czasów stalinowskich. Wobec stalinizmu i socrealizmu twórcy przyjmowali krańcowo różne postawy: jedni ulegali, albo nawet naprawdę uwierzyli komunistom i tworzyli dzieła ideologicznie zgodne z oczekiwaniami władzy (Adam Ważyk, Władysław Broniewski, Witold Woroszylski), inni postanowili pisać do „szuflady”, czyli nie drukować pisanych przez siebie utworów (Zbigniew Herbert), jeszcze inni próbowali emigrować i drukować swe utwory za granicą (Czesław Miłosz). Zapowiedzią zmierzchu socrealizmu była śmierć Józefa Stalina oraz tajny referat Chruszczowa, w którym nowy przywódca ZSRR potępił kult jednostki i zbrodnie stalinizmu.
PRZEŁOM PAŹDZIERNIKOWY: W marcu 56 umiera Bolesław Bierut. Jego śmierć zwiastuje początek odwilży w Polsce. W październiku 56 odbywa się VIII Plenum PZPR, na którym Gomułka, choć niechętny inteligencji, zezwala na niezależny od PZPR rozwój literatury i sztuki. Na fali odwilży powstają pierwsze niezależne instytucje kulturalne: Piwnica pod Baranami, inteligencki Klub Krzywego Koła. Wydarzenia październikowe znajdują odbicie w życiu literackim kraju. Po roku 1956 debiutuje cała rzesza poetów tej rangi co Miron Białoszewski (tom wierszy „Obroty rzeczy”), Zbigniew Herbert (zbiór poezji„Struna Światła”- debiut spóźniony), Stanisław Grochowiak (tom poetycki „Ballada rycerska”), Marek Hłasko (tom opowiadań „Pierwszy krok w chmurach”). Jednak nadzieje, jakie wiązano z osobą Gomułki, dość szybko okazały się złudne. Już w 1957 roku zaczęły się pierwsze prześladowania myśli niezależnej, nastąpiło przejęcie „Tygodnika Powszechnego” przez komunistyczny „PAX” oraz likwidacja ”Po Prostu”. Coraz częściej w życie literackie ingerowała cenzura, a część pisarzy objęto absolutnym zakazem druku. Jako protest przeciwko prześladowaniom czołowi intelektualiści polscy napisali w marcu 1964 roku do premiera Cyrankiewicza tzw. List 34. Podpisany przez 34 pisarzy i uczonych m. in. Maria Dąbrowska, Antoni Słonimski, Jerzy Andrzejewski, Melchior Wańkowicz.
LITERATURA OBRACHUNKÓW PAŻDZIERNIKOWYCH: Dzieli się na: a)lit. tendencyjna- utwory przedstawiają wynaturzenia komunizmu i komponu-ją świat wg. dwudzielnego schematu „my”- „oni” „my”- oszukani „oni”- anonimowe wcielenie doktryny „Poemat dla dorosłych” Adam Ważyk.
b)lit. alegoryczna - za pomocą alegorii autorzy przedstawiali ówczesną sytuację w Polsce; „Ciemności kryją ziemię” Jerzego Andrzejewskiego- stali-nizm ukryty pod maską inkwizycji został zinterpretowany jako utopia nagatyw-na.
c)lit. indywidualnej spowiedzi- przykładem jest „Wzlot” J. Iwaszkiewicza. Jego bohater „rocznik 1932” uważa iż totalitaryzm prowadzi do kryzysu etyki wypracowanej przez europejską kulturę.
d)lit. satyryczno-groteskowa- za pomocą humory i parodii ten typ lit. obrachunkowej odsłaniał najpełniej istotę systemu; „Złoty lis” J. Andrzejews-kiego, „Słoń” opow. S. Mrożka.