Wanda Sienkiewicz
XII Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego
Łódź

Temat: „ja ryba pojedyncza [...] pisuję w poszczególnych

chwilach małe ryby – poezja współczesna inspirowana
poglądami filozofów starożytnych”

(rozdział w podręczniku: „Skromnie przyjmować, spokojnie tracić.
O filozofii antycznej”)

Cele lekcji:

Po lekcji uczeń powinien:
– znać wybrane utwory współczesne nawiązujące do filozofii starożytnej;
– rozumieć, w jaki sposób poeci współcześni nawiązują do myśli antycznej (aproba-

ta, polemika);

– dostrzegać specyfikę języka poetyckiego wybranych utworów;
– ustosunkować się do nawiązań zaprezentowanych w wierszach;
– sformułować własną opinię.

Metody i formy pracy:

– praca z tekstem;
– praca w grupach;
– dyskusja.

Środki dydaktyczne:

– teksty zamieszczone w podręczniku.

Materiały pomocnicze:

– tekst wiersza Wisławy Szymborskiej W rzece Heraklita, z którego usunięte zostało

słowo „ryba”.

Pojęcia kluczowe:

– inspiracja;
– nawiązanie;
– polemika;
– stoicyzm;
– koncept.

Czas: 1–2 lekcje.

Przebieg lekcji:

1. Na poprzedniej lekcji uczniowie zapoznali się z informacjami na temat filozofii

antycznej, zwrócili uwagę na charakter dokonań starożytnych myślicieli, wskaza-
li mocne i słabe strony poszczególnych poglądów. W domu przeczytali wiersze

102

Scenariusz do podr´cznika "J´zyk polski. Literatura i nauka o j´zyku". Klasa I
Publikacja internetowa © Copyright by Wydawnictwo Szkolne PWN 2005

Wisławy Szymborskiej, Zbigniewa Herberta i Leopolda Staffa (podręcznik „do
pracy w szkole”, str. 73–74).

2. Początek lekcji to przypomnienie najważniejszych informacji dotyczących filo-

zofii starożytnej.

3. Po zapisaniu tematu przedstaw cel lekcji i zaproponuj uczniom nietypowe zada-

nie. Czteroosobowe zespoły otrzymują tekst wiersza W rzece Heraklita, z którego
usunięte zostało słowo „ryba” (patrz załącznik). Zadanie polega na uzupełnieniu
tekstu takimi słowami, które są zgodne z rozumieniem wiersza przez członków
grupy.

4. Uczniowie porównują efekty swojej pracy, wypisują na tablicy określenia, który-

mi zastąpili słowo „ryba”, np.: „W rzece Heraklita ryba (człowiek) łowi rybę”,
„ryba (człowiek) buduje rybę (dom)”, „Twoje oczy – powiada – lśnią jak ryby
(gwiazdy)”, „ryba wymyśliła rybę (Boga)”, „pisuję w poszczególnych chwilach
małe ryby (utwory, wiersze)”.

5. Zapytaj o cel ćwiczenia, o to, czy jego wykonanie wpłynęło na rozumienie wier-

sza, czy było ciekawe, potrzebne, a może zbędne. W zależności od poziomu klasy
odpowiedzi mogą być różne. Uczniowie o zainteresowaniach humanistycznych,
rozumiejący poezję, odpowiedzą zapewne, że bez ćwiczenia odczytali przesłanie
utworu, dostrzegli jego oryginalność. Uczniowie słabsi stwierdzą, że ćwiczenie
pomogło im zrozumieć sens wiersza, uświadomiło zastosowanie niezwykłego
pomysłu (konceptu).

6. Zachęceni do dyskusji uczniowie powinni sformułować kilka wniosków, np.:

wiersz, nawiązując do poglądów Heraklita (pantha rhei), ukazuje obraz świata
w jego zmienności i różnorodności; aby pokazać problemy egzystencjalne
człowieka, pisarka wykorzystała niezwykły pomysł artystyczny, umieściła
opisywaną rzeczywistość w symbolicznej przestrzeni rzeki Heraklita, bohaterem
uczyniła rybę.

7. Kolejny etap lekcji to odczytanie wierszy Zbigniewa Herberta Do Marka Aurele-

go i Leopolda Staffa Marek Aureliusz mówi. Zadaniem uczniów jest wskazanie
elementów łączących oba utwory (ta sama postać, nawiązanie do filozofii stoic-
kiej) i różniących je (inny stosunek do stoicyzmu). Pomocą przy wykonaniu tego
zadania są pytania zamieszczone w podręczniku „do pracy w szkole” na str. 75.

8. Na zakończenie lekcji uczniowie mówią o tym, który wiersz zainteresował ich

najbardziej i uzasadniają swoją opinię (czy była to oryginalna forma wiersza
Szymborskiej, czy polemiczny ton liryku Herberta, czy klasyczna formuła utworu
Staffa?).

9. Praca domowa: Przygotuj do recytacji wybrany wiersz (Szymborskiej, Staffa lub

Herberta).

103

Scenariusz do podr´cznika "J´zyk polski. Literatura i nauka o j´zyku". Klasa I
Publikacja internetowa © Copyright by Wydawnictwo Szkolne PWN 2005

ZAŁĄCZNIK

Wisława Szymborska
W rzece Heraklita

W rzece Heraklita

............... łowi ................,

................ ćwiartuje ................ ostrą ................,

................ buduje ................, ................ mieszka w ................,

................ ucieka z oblężonej .................

W rzece Heraklita

................ kocha ................,

twoje oczy – powiada – lśnią jak ................ w niebie,

chcę płynąć razem z tobą do wspólnego morza,

o najpiękniejsza z ławicy.

W rzece Heraklita

................ wymyśliła ................ nad ...............,

................ klęka przed ................, ................ śpiewa ................,

prosi ................ o lżejsze pływanie.

W rzece Heraklita

ja ................ pojedyncza, ja ................ odrębna

(choćby od ................ drzewa i ................ kamienia)

pisuję w poszczególnych chwilach małe ................

w łusce srebrnej tak krótko,

że może to ciemność w zakłopotaniu mruga?

104

Scenariusz do podr´cznika "J´zyk polski. Literatura i nauka o j´zyku". Klasa I
Publikacja internetowa © Copyright by Wydawnictwo Szkolne PWN 2005