Żeromski wobec tradycji romantycznej

I pozytywistycznej (przykład wypracowania)

Twórczość Stefana Żeromskiego, powstająca w głównej mierze w czasac Młodej Polski, niewiele miała wspólnego z modernistyczną koncepcją sztu Żeromski konsekwentnie sięgał po ówczesne techniki artystyczne (symbolizm, impresjonizm, ekspresjonizm), ale daleki był od akceptacji formu „sztuka dla sztuki”. Jego utwory z uporem poszukiwały rozwiązania najbar dziej palących spraw narodowych i sięgały do przeszłości, aby uczyć błędach historii. Podobnie jak twórcy romantyzmu i pozytywizmu, obarc Żeromski literaturę odpowiedzialnością za naród, nakazując jej poszukiwan rozwiązań, tworzenie wzorców i wytykanie błędów. W dziele podporzą kowania twórczości sprawie narodowej pisarz miał za sobą dwie wielki przcciwstaWne sobie propozycje: romantyczną i pozytywistyczną. Nie a ceptował w pcłni żadnej z nich. W,,Popiołach” konsekwentnie demask wał romantyczne mity, a w wielu opowiadaniach („Doktor Piotr”, „Siłac ka”) pokazał degradację ideałów pozytywistycznych wobec trudnych realiów rzeczywistości. Żeromski rozpoczynał więc twórczość w momencie, w którym było wi domo, że zarówno romantyzm, jak i pozytywizm nie sprawdziły się w pra tyce. Nie liczące się z realiami romantyczne „mierzenie sił na zamia przyniosło więcej szkód niż korzyści. Rozsądny, ale na ogół ograniczorI~ program pozytywistów prowadził do lojalizmu i wtapiał bohaterów w ka pitaiistyczną pogoń za pieniądzem. Skoro nie sprawdziły się dwie przeciwstawne koncepcje, to można bi wzorem dekadentów uznać, że trzeciej po prostu nie ma i starać się ucie kać od ponurej rzeczywistości w świat wartości artystycznych i tajemnN duszy. Żeromski jednak postawy takiej nie akceptował. Podjął więc jeszczi jedną próbę stworzenia programu narodowego, polegającą na prostyn pomyśle połączenia dodatnich wartości dwu wielkich propozycji. Romantyzm przegrał, bo nie umiał liczyć się z rzeczywistością; ozytywizm, bo mi­nimalizował rolę czynnika psychologicznego. Skoro tak, Zeromski zapropo­nował, aby pozytywistyczne koncepcje realizować z romantycznym odda­niem i poświęceniem. Jego program łączył więc działalność gospodarczą i oświatową z formułą osobowości, gotowej do najwyższych poświęceń w imię obranej sprawy. Działania podejmowane przez jego bohaterów przy­pomina4” wzorce z literatury ten dencylż2ej 5tanis/awa Sozowskń~, bohater­ka „Siłaczki” (1891), ucząca dzieci w zapadłej Wsi i pisząca podręcznik dla ludu, realizowała przecież dokładnie program „pracy u podstaw”. Doktor Judym (bohater „Ludzi bezdomnych”) i tytułowy bohater opowiadania „Doktor Piotr” (1894) — przekonani o obowiązku spłacenia długu środowi­sku, z którego się wywodzili bądź kosztem którego uzyskali wykształcenie, dążący do zapewnienia najbiedniejszym opieki lekarskiej i poprawy warun­ków sanitarnych — też realizowali pozytywistyczne idee. Żeromski pozostał ~atem przy racjonalnej, odziedziczonej po poprzednim pokoleniu ocenie re­~liów i społecznych potrzeb. Proponował jednak zupełnie inny sposób ich ~ealizacji. W tych samych utworach, które nawiązywały do programów po­~tywistów, przedstawiał bowiem konformizm jego pierwszych realizatorów. )oktor Obarecki (bohater „Siłaczki”), który zaczynał od szczytnych idea-ów, szybko dostosował się do warunków życia na prowincji i zajął sku­ecznym pomnażaniem majątku. Wykształcony inżynier Bijałkowski — mo­lelowy niemal bohater wczesnej literatury pozytywistycznej — okazał się y opowiadaniu „Doktor Piotr” bezwzględnym i cynicznym dorobkiewiczem. daniem Żeromskiego, pozytywistyczne liczenie się z realiami zupełnie awiodło. Stąd też swoim bohaterom nakazywał on romantyczne poświę­enie w realizacji społecznych działań. Konsekwencja Stanisławy Bozow­kiej w realizowaniu „pracy u podstaw” kosztowała ją życie, doktor Piotr ostawił ojca, doktor Judym (bohater „Ludzi bezdomnych”) skazał się na amotność, odrzucając uczucie kobiety, którą kochał, gdyż bał się, że po­~zeba ustabilizowania rodziny przeszkodzi mu w działaniu na rzecz najb­iedniejszych. Samotni, zbuntowani, konsekwentni, odrzucający szansę stworzenia własnego domu i poświęcający wszystkie wartości, z życiem włącznie, prawie, którą uznawali za słuszną, bohaterowie Żeromskiego romantycz­ą formułę działania wprzęgali do realizacji pozytywistycznego programu społecznego. Połączenie dwu najbardziej wartościowych elementów kul­irowej tradycji powinno zatem dać rezultaty. Tymczasem sam Żeromski zauważał, że jego bohaterowie są bezsilni w konflikcie z resztą społeczeństwa. Innego rozwiązania jednak nie widział. Konsekwentny moralista prop­onował więc szczytne wzory, zdając sobie sprawę, że mają niewielką szansę a realizację. Konieczność wyjścia poza krąg tradycji romantyczno-pozytywistycznej w tworzeniu programów społecznych zasugerował jednak dop­iero w „Przedwiośniu” (1924).

---