matura probna fizyka 2016 arkusz

( matura_probna_fizyka_2016_arkusz.pdf )

http://www6.extrafiles.be/hview/matura_probna_fizyka_2016_arkusz#

Podobne: matura probna polski 2016 arkusz, matura probna fizyka 2015 zamkor, matura probna wos 2016 arkusz,

matura probna fizyka 2014 oke, matura probna cke 2014 arkusz, matura probna polski 2016 arkusze,

matura probna oke 2017 arkusz, matura probna fizyka 2014 zamkor, matura probna oke 2017 arkusze,

1-wsza. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: stan rzeczy, w ktorej nalezy

bedzie dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych dwie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna

siostra, wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego pozostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem, prawo

boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

pod scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie go od

tych propozycji. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja mu sie od chwili

nich wyzwolic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, zwazajac na akcje tragedii.

Polska (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest do nas

podobny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – inaczej los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w zyciu,

ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie powinien spotkac jednostki i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem

istnieja dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on rownoczesnie ofiara a,

takze winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra a, takze wierna

prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow

a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala sposobnosci

rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali dywanowi w

beczce Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod

dwie czesci: osobno zlozyl mieso a, takze owinal gryzie w cere, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc

ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z wybranki do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego

imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie wybranki do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze posiada taka sile

jak Pan, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest energia, dzielnosc,

takowa piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog

podarowal mu skala wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to maz odwroci od chwili Niego osoby. Konrad wydaje sie

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, chce sie dla niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu.

Jako pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak dojsc do ciebie cieni, albowiem zona nie zakopala jego ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic pod ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

nim. Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano w piwnicy o nim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wielki kamien pod gore.

Syzyf wzial sie do roboty, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Tak bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym

wespol. Syzyf ciagle wznosi kamien, ale stale tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji pod ziemiach polskich do roboty Syzyfa. Proces ten nie byl w stanie zniszczyc polskosci

tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil wrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w taki sposob mogl wraz z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk byc moze sie

stopic i by nie schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem

wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona przez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem faktycznie

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow.

Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone.

Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na trzy miesiace po roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

typu wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka

swiata zachodniego). Sposoby nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po osoby

konkretne jak rowniez kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w takim

wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie mozliwosci

niejasne pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla

starozytnych pelnily role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych

obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez

jej znajomosci niepodobna w pelni uchwycic literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje

sie dobrem najwyzszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

wyrazem dazenia czlowieka do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek powstaja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Tylko w w

piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych tworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie

do zyjacych. W taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej

jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. jesliby

pozostawila zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego doboru. Musi zdecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tegoz ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, caly czas

stawiany w przypadku wyboru, powinien rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swego ludu, albo dobro swojej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

Az do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zlaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania pod polu batalii i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty model – obrazuje, co oczekuje tchorza, jednostki, ktory nie chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy utwor, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie tegoz, ktory nie obcuje ze sztuka,

zas przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tym nie idzie o walke na sen wieczny i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka pod piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest kaprysny, a

przeksztalca sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym pozorem

nalezy miec uznanie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy zgodnie z natura, brac od swiata tyle, ile potrzeba, nie za

wiele, ale i nie za malo. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze zdanie, ze pisanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za zycia poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta daje tym samym wyraz swojej pewnosci, ze

posiada juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc egzystowac bedzie po wierszach, po pamieci tych, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych albo

historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac otwarcie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa one opisane faktycznie, ze wolno je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, trzech miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

scalonego z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow zachodniej

Swiata - rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jak cos znakomitego, a one

prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten wolno uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, po odniesieniu do dorastajacych osoby.

Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma po sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy pochodzace z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, wlasny system

ceny, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje podopieczni. Bogini

nie zniosla takiej zniewagi a, takze jej podopieczni: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami pochodzace z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja po

kamien. Aczkolwiek i wowczas smutek srodku przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia istote

macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili wlasne dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie

i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na trzy miesiace po roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

typu wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwoch. maja koloryt uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o materiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie uzywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych obszar w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny a, takze duchowy. Aktualnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to aczkolwiek, ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one dla nich faktycznie cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich ogromna role. Obrazuje to argument, ze obszar kulturowy i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie mieli poglady pod dane sprawy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu osoby opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni mieli podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jak my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni stuleci

mity dawny i istnieja obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja dla poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele roznych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone od razu wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlek, jaka wydaje sie jego przyroda i wykorzystanie. Dawni osobistosci odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

ceny przeciwstawnych jednakze jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa z gory skazane pod niepowodzenie zas sam akt wyboru, niezaleznie od

tego, ktore pochodzace z wartosci pozostanie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

napotkac za witryny wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Selekcja jednego sprawia kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie

siostry sa zupelnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna a, takze energiczna. Pragnie

uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie inna. Obawia sie o swoje

zycie i nie chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza

dla siebie. Antygona placze powyzej losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie

zanim Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba a, takze przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal prawo boskie. Zatem zgineli jego bliscy. O ile

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet zas to potrafilo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc porzadny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet.

Bezwzgledny dla wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W

czasie konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego braki i przewage dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu,

chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak zwykly czlek, a nie

krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon poteznieje w obronie

demokracji po panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje

sie mlodszy od chwili niego. W przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z

postaci wydaje sie wartoscia po „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest maz wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug zonie jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Kobieta jednak

uwaza, ze nie moze postapic inaczej. Role jaka narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci a, takze kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Swiadomosc, ze zdolala by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie po jej

stronie, powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata.

Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu. A, takze to jest przeslanie

tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem a, takze personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z

przeznaczeniem. Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic nie moglo ochronic Antygony zanim

katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku mamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne a mianowicie

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt po imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Maly statek opowiadajaca

sie po jednej ze witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

10. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel

a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa odczytanie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa pomysly, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie skierowana jest do Boga. Az do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby albo instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela sie

na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest z reguly wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia maz losy

chwatow na tle wydarzen waznych dla danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje sie jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez idea, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna jak

rowniez tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Przewaznie opowiadanie blokuje sie do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

akcji (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla

sie pod dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis,

drugiego - Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie do trzech jednostek. Aktorami mogli byc wylacznie mezczyzni, grali

wiec rowniez i role kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi go do katastrofy,

czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

istnieja przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt ceny i potrzeby, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji. Rozum

zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki. Z tegoz

wzgledu, iz racje obu stron istnieja rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski chwatow. Antygona,

zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a

wlasnego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie

wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie sen

wieczny lub kleske. Nalezy dodac, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika

(widza) jest wedlug stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga a, takze

przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z

tradycja i religia, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego,

inna zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie pochodzace z 3 trzonow: dwa od razu to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzech. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego koloryt

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest slowo boze, zas

gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu a, takze jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czesc majatku a, takze wyruszyl po swiat.

Majatek roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak skruszony syn

wrocil do ojca ow sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jak

umarly, zas teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich brakow i

pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac

innym internautom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, lecz jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze, uniwersalne

tresci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na rozmaite

podloze. Jednego razu padlo pod droge a, takze wydziobalo gryzie ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Przed chwila gdy

ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac przeslanie uniwersalne tej przypowiesci, znalezc jej tresc, ktory odnosi sie do

ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda dysponuje wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl maz

wczesniej a, takze odszedl od chwili wiary, lecz powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi.

Powrot do bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada pewne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to

Pan Ojciec zas Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie

pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow a, takze checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza

alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Na dzis dzionek

samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego wielkim cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a ostatecznie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy o swoja tytul odpierajac pierwotnego racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia.

Hiob przesadza symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze pomysly Opatrznosci, zas nie gryzie badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Szeroki z Piesni

o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow sa: wiara,

kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest dlatego symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena zgonu

krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista

dzialalnoscia tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem

jego zycia wydaje sie walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje

scenka smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci,

bohater na jej miejsce wybiera wzgorze, by byc blizej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego postaci: miecz a, takze rog. W swej krancowej spowiedzi

przypomina wartosci nadajace sens jego zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostawac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Aczkolwiek na pomysl pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory oznacza zamieszczenie Boga po centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co rosnie na polu i moment zostanie zebrane i znajdzie sie pod biesiadnym stole.

Udziela porad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior nakazow i pouczen, jak

winien zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej esencja i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak wszechobecna,

wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora zaprasza do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja roboty. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele lecz zostal tam zabity.

Pisarstwo sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre maksymy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie pod

polu a, takze niedlugo pozostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje

do przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie zabawy na kazdego ludzi. Zwany jest rowniez

pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zespol nakazow a, takze pouczen, jak powinien zatrzymac sie wobec stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w ponizszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje

sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli rozmaitych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja roboty. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele lecz zostal tam zabity. Dostrzegamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Pobudza sie wsrod nich pycha.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn stanela w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ow tekst

do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, po XVI po.,

doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace

czasami po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika tym samym, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy

tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw pod jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na obrebie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. W XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na faktycznie przemyslane a, takze staranie

dopracowane od witryny formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tej piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, druga do

Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o wysluchanie modlitwy,

o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, do ktorej czesto nawiazywali

osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje

nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przybyl

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla,

jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja

rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, innymi slowy rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki

maryjnej. Lkanie swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa.

Lecz przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

internautom opowiada swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Napis

Lamentu pochodzace z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, innymi slowy hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa rowniez znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior przesadza psalterz., dawny bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. kraj szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec

tym bardziej boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swego Syna od czasu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc tak samo jak On, sadzic podobnie. Lecz przede wszystkim

slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, internautom opowiada swoj

bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miescie, postrzegana

przez ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca trzech barw: czarnej i srebrnej. Czarny a

mianowicie prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie pod czarno, byc moze dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - poniewaz jej

wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila

jedno pochodzace z podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich podopieczni, ale rowniez z

powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. W mojej opinii Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

zapotrzebowania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz rowniez przyjmuje pod

swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli po obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa.

Ale juz Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze nasza jedna sen wieczny,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna matka nie stanie sie musiala faktycznie cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora

moglibysmy nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz bardziej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala rozmyslnie.

Dwie strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym

tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― mamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze rozbudowane wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace otwarcie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu po wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje uklad wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element

lingwistyczny pochodzacy pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego

uzywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest po „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca po tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory po centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tej epoce wiecej niz jeden pojecia istnieja centralne: Pan i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jakkolwiek to czlek zostal

zmajstrowany na portret i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu zdolny jest znalezc w w piwnicy doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona fundamentalne wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania madrosci, do

wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc harmonijnego postepowania.

Powinnismy przystanac na chwile i pomyslec o naszej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej obecny w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dawny: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja byc dla nas

wazne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, innymi slowy

nasze zycie. Zapominamy jak jest ono ulotne a, takze kruche.

Milosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce po sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest obecny w kazdej epoce. Milosc to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna czesto propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak my mozemy siegac z

tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym jaka wage posiada dla jego zasobow honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza one czlowieka, zas czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. W polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca historia wybitnych

chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Hiszpanii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz odwolywala

sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly

nowe postaci zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska tworczosc poetycka

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do wzrostu hagiografii, branzy pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow swietych, opartych

pod legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy koloryt dydaktyczny. Tworzenie sie

nowych panstw a, takze dynastii stymuluje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla

Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po

sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow po kosciolach albo w umyslnie wyznaczonych

dodatkowo miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje sie misterium, jakie mozliwosci po

lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek

jednostki, odkupienie a, takze sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech.

Jedynym ze swietnych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to

dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Wraz z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy a, takze

upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie jednostki na wlasciwa droge. Pierwszym bohaterem moralitetow byl zwyczajny

czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra a, takze

zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Panstwu utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej do glosu na

przyklad tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w glowny punkt swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osoby,

ktorzy postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy a, takze raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce po raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. W sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem

jest apartament. Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza

wiare wygrania tej walki. W utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa

one w stanie ofiarowac czlowiekowi doglebnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy kompleks milosci a, takze piekna po Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki ze swiatem zywiolow - wrogow

duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

W baroku tworzy sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak wiemy sa to

wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku kalendarzowego Jana

Laskiego). Czas jej powstania do dzis pobudza zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu

powiazane sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest jawnie do Mateczki Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i postaciach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, predko wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila ciagle

nieodlaczna czesc wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - od razu polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie po literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku

do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich podejsciu do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

wybranki do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie po obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje po zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny

„slodkiej Francji― i wierny damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw powstal sie po

sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony po utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna

zgodnie z regula, ze ktorykolwiek rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli poetow,

istnieja one poniekad wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza - dosc

stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osoby do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw.

kwestii ostatecznych w poblizu sadu koncowego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowywanie sie pod spotkanie ze

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem. Wzory motywow

zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialko, bez ukonczenia nosa a, takze

warg, zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa po reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci

grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika tym samym, ze dywanowi

czlowiek przejdzie przez zycie skromniej, tym jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa do Matki Boskiej i miesci w w piwnicy wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W innej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Znajdujemy w zonie prosby publiczne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mateczki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako forma cierpiaca, zalaca sie powyzej soba a, takze swoim synem. Oplakuje wlasne

dziecko, chce z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, wylacznie bano wiele..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osoby o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

albowiem jest maz jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od czasu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow

wedlug przybyciu do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak samo jak on, odczuc. Wie, iz to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i pod blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter glownie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

maksymy budowy). Istote piesni wynika z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej branzy wiedzy. Narasta czesto po tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja one o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Gatunek ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta postaci literackiej z reguly pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w strategia realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a,

takze niecheci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, zapoczatkowanie tylko poszczegolnego watku, skoncentrowanie sie pod jednym wylacznie problemie, pewien

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z

jego zyciem powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ow gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow wymownych, ze o ojczyzne

nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we kazdego nastepnych

epokach literackich a, takze jest powiazane z zleceniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia

wiecej niz wlasnpe, wlasne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby poprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi dla niego

konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde nawet ta przykra.

Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko, nawet osobiste ambicje i wlasne dobro.

Sil dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a, takze

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza, zas nam prostym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". W "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, chocby takich jak gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni porzadne wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec

i spiew). Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie,

odrzuca natomiast dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i roboty na wioski, totez szczegolowo opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz roznych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci

przynosi zysk i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej a,

takze sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to upatrywal w

ponizszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego zbytnio. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz madrosci praktycznej reprezentant tego wielkiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza rowniez sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im rozum i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny -

walczyc w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote

jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad,

atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina jazdy

(Francja, Rfn, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupi przed a, takze po krzywdzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni

zreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja pochodzace z

tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed rownolegla sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i ochronic ojczyzne od chwili wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to uniwersalnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy w ten sposob podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone odpowiedzialnosc.

Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Stalosc i wladza

panstwa zalezy od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, czlek powinien nawet z rozkosza

umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jakie mozliwosci ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw dla

urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac,

kiedy okres po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, radosc duchowa

a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy wobec dzwiekach muzy, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w trakcie zabawy trzeba zachowac, faktycznie ceniony przez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje rowniez

ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najlepsza wartosc a

mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji jednostki wyrazanej przez

Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o wyjatkowosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten pojawia sie po piesni

"Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do

mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a

mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego

epitafium. Przedluza w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz

nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, laczy rozne motywy

w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W ponizszym utworze latwo odnalezc urywki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki istnieja wyrazem intensywnej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, dziac na strazy prawa a,

takze sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanowi myslec o prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W

prekursorskim fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych

osob (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie pod

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do tragedii pewne

elementy, ktore pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

dominuje typowy krajowy balagan). Rozumuja przewodnia kompletnego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie

prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym

wraz z pania a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem dla Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego istnieja przekladami rzymskiego poety. Beda one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie zas bogata. Wystarczy

wykonac przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala swiata,

fauny i flory i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge a, takze lament wedlug klesce Mlodych

polakow poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( panie i podopieczni ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, ktorzy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie ow rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Lecz jesli nie myle sie i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie o

harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego obszaru dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, wreszcie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste serce i tegoz „kogo gryzie

mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1 o tym slyszymy, przeciez

Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam trwalszy

niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba zrobienia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach codziennych,

nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie wyrasta sie grzecznie,

poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt, wysilek natomiast jest powodem do pychy. Po

roboty mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Czlek zyje pod wsi po harmonii pochodzace z przyroda. Dla

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, poniewaz to naturalnie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak odszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia jednostki na wioski

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej

wybranki prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien

zawartej w tych propozycji mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic pod dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa

albo przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, albo tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednakze alegorycznych, pelnych

powiazan pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic osoby i relacje dworskie. Oczywiscie obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, jednakze prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie a, takze

nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza nieomal kazdy, tak jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub bardziej

dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia, takiej

jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze wydaje sie przepych urodziny i obfite zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja konflikt miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje stale z przyrodzonym symbolem swojej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem bezwzglednie

pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to czesto. Pan obawia sie, albo czasem z tej przyczyny postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie

odnajda sie pod lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje wciaz ksiedza, gada tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami.

Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie do

rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy a, takze

nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia. Rozne lapowki a, takze daniny przypominaj

zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia

kwestii narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu wlacza sie a, takze przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam

prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem

zrealizowac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod

korzystniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie

szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia wiecej niz stan.

Zbytki powoduja deficyt rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal

mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wioski, omawia tok calego jej zycia. W mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka wolno sie

nauczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc prywatnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic. Alians

malzenski nalezy zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Az do urzedow nie powinno sie pretendowac. W trakcie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem wolno z tych przygotowanych

na wiosne krzewow a, takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Beda juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W

szczycie sezonu gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy

tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osobistosci zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi,

a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja wreszcie pozytek. Aczkolwiek i zima nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z wytworami, albo rowniez u handlarza

sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, po innej strefie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz

caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. W Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To wartosci,

ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego

picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej powierzenia. Chlop

rowniez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny.

Jest to utwor oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi o tancu a, takze

radosci. Sklania wszystkich do pojscia po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj

wioski. Chlop utrzymuje ze swojej pracy siebie i rodzine, a zawod jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo

pisarza. Liczy nastepnie kazde przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel powstaly

wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w jego poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu przyrody

pod ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w planecie, zastanawiaja powyzej

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale rowniez podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje prawie wszystkie rozwazania i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za utwor stworzenia swiata oraz jednostki, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje pierwotnego syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie miec dziewicze

sumienie, radzi, aby skorzystac z okazji do uciechy, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej po sobie. W „Piesni o cnocie― liryk stara sie zbudowac swiadomosc

czytelnika. Kluczem wydaje sie tu slowo „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem

podworza, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego czlowieka, a

najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces

tworczy. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic wedlug sobie slawe i dobre

imie. Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym

artysta, ktory z racji pod posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w

ten sposob, ze jego dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku.

Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w odpowiednim miejscu

a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie rowniez

horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc rowniez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie winien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia, rozkoszujac

sie darami fauny i flory o kazdej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr wiecej jeszcze zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden

standard – wariant renesansowego artysci, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny robienia, jest uniwersalna, oprocz

talentu ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zycie zgodne pochodzace z natura. Dobry ozenek, zadania

gospodarskie a, takze obywatelskie oznaczaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, uciech plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw

przyrody, rzetelnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak pochodzace z dziedzicznego albo

nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza wartoscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm a, takze przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za

pewna z najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej rozne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie

z przyroda i nie szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i jego prawdziwych ceny w niejakich utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

jednostki odrodzenia nalezy zyc zgodnie z natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie a, takze w

pelni tu korzystac. Podlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim atakami

fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie

wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz powyzej

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej dla roznych osoby jest rozmaite prawo. Miedzy innymi

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne dla szlachty a, takze inne dla mieszczan. Mysle ze, ow

problem wydaje sie nadal obecny. Tak obecnie bylo a, takze jest, iz ludzie majacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym

prawom co zwyczajny obywatel, lecz zazwyczaj istnieja traktowani znacznie lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby wykupic. Czesto

osobistosci na ogromnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie po ich kwestii jest w duzym stopniu przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory

porusza Modrzewski jest rola nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc sily panstwa a, takze jego

potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Aktualnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i manipuluje

nadal pochodzace z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto a,

takze dzieci wielokrotnie musza chodzic do tych odleglych znacznie kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja zazwyczaj zbytnio male srodki pieniezne na

progres pracowni a, takze zakup obslugi naukowych, nieraz nawet pod utrzymanie. W ksiedze o wojnie natomiast mowi, ze kazda walka powoduje

klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w

interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem a, takze panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek

winien byc legalnie przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

prawo prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa faktycznie wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu po 1551 r. Modrzewski proponuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych a,

takze szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbedne, takie jak swietne domy jak rowniez sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie pod dotowanie szkolnictwa

w czasach, gdzie nie docenia sie madrosci i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje

przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

1 prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Tym sposobem pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, innymi slowy brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny

wydaje sie podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie ceny (Bog a, takze ojczyzna) winny sie dobierac w pewna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny trzeba poswiecic wszystko: majatek, sily, zdrowie,

szczescie, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie istnieja spojni,

nie tworza jednosci. A dla Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej

wydaje sie jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to

niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich dziedzinach zycia, zarowno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet odpierac

panstwa zanim poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego

krola do obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Wymaga odciecia

roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie

konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo wtedy wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze pod problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np.

bezzwloczne sadzenie a, takze bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a,

takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, jakie maja obszar w kraju jak rowniez

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno

po piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic potrafia

jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Dostrzec

mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie jednostki poczciwego" znalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy a, takze swoj niepokoj o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji

kalwina i po duzej czesci stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, jakie mozliwosci jest w szczegolnosci widoczne po krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

zamilowanie do zycia w przepychu i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, pod ktorych nieustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez

zwyczaj placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedle niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a,

takze zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow

jednakze takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

uchwycic istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia go i kosztuje ponad powszednich ludzi. Aczkolwiek

mnich tenze jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory pochowal swego psa pod cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z psa uczynil

parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze

lekcewazenie zasadniczych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie do czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych dla wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie

nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo po

odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach czesto nawiazywal do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal byc stoikiem. Byl przekonany, iz

jest konfidencjonalny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych a,

takze zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie historia sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie

na nie odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc ostatecznych:

"raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug

smierci, do miejsc gdzie przebywala zanim wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to po ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym opowiada swoj sen a

mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego coreczka wydaje sie

szczesliwa. Postura ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana pod wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta

przez nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja kwestii pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w praworzadnosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej

jeszcze w odcinku kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje po watpliwosc tresc calego zycia i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka jego wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy,

strachu. W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym okres swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - gada matka poety - znos

po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane przez bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi a,

takze rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z reguly z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem dla prezentowania

zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; uciazliwa, codzienna posada w polu i wobec gospodarstwie sprawia radosc innym

ludziom wsi a, takze jest dla nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy po literaturze polskiej

siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, hhg bowiem prace panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

dlatego nie rzecz, ale strategia, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

ludowych i narzeka razem pochodzace z Oluchna pod ciezka prace oraz pod srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stulecia jest, wedle Szymonowica,

mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie czesto dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne

strony zycia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i komponujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle przyrody,

a jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i zabawy, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z ukochanym przy

umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Wytwarza to podejrzenie o niewiernosc i alians z odrebna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza pobliskich zarosli wybiega Filon

a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne dla

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu wybranki na styl zycia

czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy

wykracza daleko poza czysto renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny,

jednakze, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w

tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest doskonalym obrazem tych niepewnosci a, takze lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna zobaczyc

niepokoje poety w trzech sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, jaka

kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od chwili Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci

czlek jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek

powinien polegac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, swiat i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tegoz, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga

czlowieka od chwili Boga, zawadza mu sciezke do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest potezne, a podczas gdy slabe. Meritum rozwazan

pisarza ma koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI stulecia,

wowczas wciaz silna a, takze znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow

zanim tym, iz niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak jak Troje. W tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego typu intencjach

pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania przez rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbytnio

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna do pijanstwa a, takze obzarstwa, zas niezdolna do zadnego wysilku, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku ciebie rzadzonego tak jak w Troi.

5. W kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem ciebie, realizowania prywatnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zadziwiac wroga, oslabic go a, takze

nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

zagmatwane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz utwor "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, albo wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci jakie mozliwosci sa pod jego

czele powinni dawac przyklad,

dwoch. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga obawia sie, iz fakt ow moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia prywatnych celow, jakie mozliwosci prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow, niepokoj

o losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk

sierot przez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli jej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

obszarze niezaleznosci od chwili papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zywocie szlachcica od chwili narodzin do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja a, takze

wychowaniem podopieczni szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec a, takze

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku kalendarzowego,

przynosza wiele pozytku, jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego przez caly

dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wioski swiadcza najrozniejsze zdrobnienia

nazw owocow a, takze warzyw jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi relaksowac sie w blogim towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca uciechy, polowania, polow, co daje pozytek a, takze daje radosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupic je taniej i sprzedawac drozej po innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem

mlodego szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach ogolnych nie

ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko wiec, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tegoz

wysokiego postaci spolecznego winien posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do przymusu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow pod Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej wlasne przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie

zanim napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty,

co wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka a, takze niesmiertelnej a

mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn nasza przekazuje

intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia pod wsi.

Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina pod roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Duzy

wplyw pod tworczosc poety mialo rowniez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z postacia znakomitego naszego poety, ktory jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten wydaje sie nie

tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem mysli wlasnej ceny

Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po jego smierci pozostana czytane a, takze podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, jakie mozliwosci bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII jak

rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej,

jakkolwiek nie da sie zakamuflowac zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania na ow

temat zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana po sercu

jednostki moze byc dla niego rownolegle "nagroda a, takze placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana wydaje sie tak

okreslana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, zas po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej wlasne przemyslenia a, takze sugestie,

jak w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze kazde zalety

stanowiace cnote istnieja cenne, jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do

niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym czasie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, by tam komponowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie po poszukiwaniu

przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow zdobytych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie wszystko znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy

stale znajdzie okres na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby albo w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

malolata pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby jego wnuki dawny dobrze wychowane i aby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to renesansowa

pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, a, takze

stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane jak zycie zgodne z zasadami cnoty, gwarantuje

czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

uciech zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac po

Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora byla nie

wolna od chwili sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dawny tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona

zalecal opanowanie do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie

blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do

powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore zdolaly zmacic

szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na

budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta pragnie

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zapewniaja

doglebnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm a, takze przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale zycia w zgodzie z przyroda odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i stalosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w uciech „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a,

takze wizji Boga, jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wzgledem Boga,

jednakze tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk a, takze cierpienia jak rowniez obawy zanim

smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety po ustalone przez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z

problemami, dawac sile sakralna i trwale szczescie jak rowniez czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie po swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi znalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej i

calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu a, takze

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna „Iliade―.

Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow wedlug porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postury

polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, choc w pewnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal

po nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine dlatego ponosi bogini, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes pod rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin

albo ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna utworow z tegoz okresu wydaje sie epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek swiatowy, ponad wszystko

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Az do gor a, takze lasow, zredagowana w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Aktualnie zas pyta z pewnym

niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny samopoczucie, inne istnieja tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, poniewaz wlasne zycie bylo dla Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego zyciu najwazniejsza

byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet

nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zycie prostego

programu wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tegoz pisarza po, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka jego utworow odnosi sie do

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jak wskazowka dla jednostki, lecz dla

kazdego, bowiem uzywac sie byc moze do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kliku wersach po lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie ktorej

doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i naklaniaja go

do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad pochodzace z tymi pany: szedlem

kimac trzezwo, zas wstane wciety. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na celu osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego skutki i niekontrolowane

zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne

zdrowie.

Pozniejszym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien nie

zapominac o tym, iz cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w dlatego kazdy winien usilnie zabiegac, aby pozostawic po w piwnicy dobre

przypomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ow, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil

jednostki od zwierzat, dajac mu rozum a, takze mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w celu

zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien uczyc swych odbiorcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej wolnosci.

Ale juz ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia po reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie po walce

odstapic zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, zahacza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic wszystko

dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie

do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac domow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, iz i

zanim szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to naturalnie odroznia nasz narod od

chwili plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i szkopul calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Robi to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od chwili

poczatku bycia naszego ciebie, ale albo takie postepowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gleboko

sie zastanowic powyzej dalszymi swymi losami, by problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz czynia go zwyczajny ludzie. Jezeli zawiedzie pewien

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos wiecej niz czesc ukladu organicznego – kraju – wolno tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze pewna z powodow upadku

niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz nedzne spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture rowniez

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi przez caly czas pod scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach gada posel

-akcji – zredukowana do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw postaci, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, wlasne losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie powyzej

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. W utworze tym latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak

rowniez zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec deficyt parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i pustka, co ludzkie nie jest mnie

obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg ustaw postaci, pierwotnego zachowan; od chwili patriotow poczawszy,

a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy

pochodzace z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w ponizszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze naturalnie w tej epoce konstruuje sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa po „Nad Niemnem―

itd. Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora wszystkim

daje radosc a, takze rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska

o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

mysla egoistycznie, istnieja chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz

nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facio musi wykonywac prace na panskim polu, posada nie jest wesola piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z

kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy podejmuje

autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z podstawowych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w zonie mysl, ze „bez praw nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w

odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci zycie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―.

„Prawo dac powinien rowniez kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz

bedzie dawal zywnosc a, takze nam a, takze bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem

potwierdzenia i pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo

wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata

obywatela a, takze do rangi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola

o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz koszty na rozne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo latwo

zapamietac, albowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wytyczne te zawarte sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w kazdej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu

ani starosc, ani smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i po bliskosci pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro wiecej niz prywate, nie zaluje

jej swoich dobr, a takze a, takze zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz talentu posiada

rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja artysci tacy jak Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej

Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze

lansujaca dobre. Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie.... ―

Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych dla polskiego systemu spolecznego

stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan gada

o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru.

Dzielo Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O

Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym

odpowiedniego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial

prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania

prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a,

takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych,

bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych a, takze nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu po 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie po sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie ambicja

wowczas gdy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec.

Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten hhg niebezpieczenstwa grozace

panstwu ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal wszyscy humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny forma, odnajdujemy

nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli o zysku („na oltarzu

jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - gada Pleban). Zatem Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie prostym zewszad

nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, lecz bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc chorob spolecznych a

mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze

grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, po XVI stulecia, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a szczegolnie istotna

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym internautom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swego stylu, o forme

trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke

starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow polskich. Nawiazania do

antyku po dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie.

Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu motywow z

mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz

tlumem.

Ten wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko jak poeta a, takze dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu

– Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat zbytnio wielka harmonie, znajduje

duze wartosci fauny i flory i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tegoz terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia

czasow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie zdefiniowanie to

pozostalo przyjete przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo byc poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja

nasza wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla

do szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, zas w panstwach Europy polnocnej od

ukonczenia XV do samego konca XVI stulecia. Jest maz rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: recesja

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe a,

takze religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, pod plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w

glowny punkt badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki

ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem

i pustka co ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za

urzedowy jej zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich

wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej po Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze wolno ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy tlumaczyc

je pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia rozgrzeszenia

innymi slowy uwolnienia osoby od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek posiada swoj los zapisany po

gwiazdach. Poswiecone jest mu niebo albo pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zachowywanie dobr. Swoje

to zaszczyt, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem istnieja wydane po

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Kazanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc chorob Polski. To: brak wybranki ojczyzny, deficyt zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesluszne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W sposob

wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, wybranki dla zonie samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone www magnatow dbajacych jedynie o swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

poniewaz laczy pierwotnego jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej

potwierdzenia szczegolnie pod sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Kazanie IV a, takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa

klapa dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do

potwierdzenia i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani

winni istnieja swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne

pochodzace z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc do

ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze porzadny Bog ochroni Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: deficyt sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst

zwiazana wydaje sie z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech nadrzednych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe problemy

zastanawiajace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup solnych, czy deficyt stalego programu

obronnego kraju. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu a, takze

piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych polskich utworow

o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, by pomysleli nareszcie o grozacym im

ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest umrzec mlodo, jednakze w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo a, takze umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy po wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jak wiecznej batalii o zywot

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on calkowity podziwu dla prostoty a, takze kontaktu

pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam zyjacych.

Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wioski,

tamtego zycia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora wedlug stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z roboty rak, zas kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, mocny, wzor roboty na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednakze to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac go na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na inny los, przygniatajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie po plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac troski duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl odrebny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy a

mianowicie "skromnie do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przedluza sie dlatego jak czlek (samotny, odczuwa

sie zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie

nastroje dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

przez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie

calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie z osoba, ktory pod starosc wydaje sie chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia anizeli ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad zasadniczy i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w ponizszym utworze mysli o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych

poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego koloryt skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie

na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. 4 opisy poszczegolnego krajobrazu

zmieniajacego sie przy wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma powyzej wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, wypatruje wsparcia

zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza

kurczowo utrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly gawede starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal maz o zrecznosc jezyka, forma swojego nurtu i postac

uprawianych klas, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie prawie boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady mozemy odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, trzeba sie zabawiac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, lecz moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie pod zadnym pozorem bawic, jednakze mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl czesto

wykorzystywany przez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z nadrzednych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, jawnie

tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami po bitwie

przy Chicimiem po 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie pochodzace z 10 czesci dosc szczegolowo opisujacych wczesniej obustronne

przygotowywania, a nastepnie bardzo szczegolowo, dzien wedlug dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow a, takze zaprzestania

prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad skonczonym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta

wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

wspolczesnych nalezy skierowac na sprawy naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy portret owczesnego zycia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod

Matwami w 1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi po krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Naczelna czesc niesie 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, walka z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce a, takze

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: sklad dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem

dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia srodkow

wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora, konfrontacja,

antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien,

zloto, perly... ), ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia a, takze urody po pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast pochodzace z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc

wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Sugeruje to gre z czuciem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym a, takze sielankowym jak rowniez slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa one cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji pod

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego a, takze wojennego

rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy

upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej...

". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety istnieja niestale po uczuciach. Idea ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono calkowity szereg kwestii niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej wolno je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz

zanotowac stalosc po uczuciach panie.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo rowniez moga zostac tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

smak, erudycja, interesujace szczegoly tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze

autor) sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna a, takze zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na zycie umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, zasadnicze prady. Pierwszy - gentlemenski –

rozwijajacy sie pod dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian,

tetniacych prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

popularna stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce,

dowodzic mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy

z wzorow zachodnich, dywanowi skladajacy zachwyt, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt gentlemenski, przykladala duza wage do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj krajowy

rodowod uznawala za najistotniejszy tworcami tegoz nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie rowniez sarmackim od

chwili slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie wygodny, lecz nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

gentlemenski i dawny siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Lecz byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna dlatego mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie po XV stulecia. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - od razu oznacza sposob zycia szlachty po XV a, takze XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje progres

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, iz Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez

najdalej pod wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania

panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zycie na

wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie po

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, gdzie sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres ekipy

wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl czesto polski pochodzace

z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po

latach 1688 - 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca uwage na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stosunek szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go argument, ze w polsce, ktory nie ma za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny

byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, zas mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, poniewaz szlachta po

wojsku wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych po utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Niejednokrotnie poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa naszego, ktore

chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze potrafia sluzyc pociechom do uciechy. Wszyscy pilnuja o

wlasne dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje tylko dla

siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. W wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza szkopul

nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni

sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje tok bitwy a,

takze rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc po zwyciestwie powyzej poganami. Umilowanie

ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z

utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Duzo jest po nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosc znaczna lokalizacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania

osoby i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czesc zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji do walki zapewnia mu chec zdobycia lupow, a nie

milosc do ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach obcych, ktore dawny wynikiem jego zainteresowan a, takze ciekawosci. Pas opisuje rowniez

msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem

wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial walczyc w obozie

wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia

znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci opisuje swe amory i decydujaca

rozmowe pochodzace z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza

ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty obudowane jest troska o

posiadanie i korzysci wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla

owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie

talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do kogos, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac w piwnicy sprawe pochodzace z ich wplywu na

zycie polityczne po owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow a, takze klesk potrafia one przyczynic sie, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja portret zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal po nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie czesto sa aczkolwiek uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko

moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest wymieniony juz po

tytule, zas przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, zbytnio mlody wiek,

zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie wolno, ze w taki sposob Krasicki obrazuje zalety krola.

Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie wydaje sie

atakiem pod sarmacje, pod jej usterki i nedzne przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej

przez dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa

satyry wydaje sie pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje

rowniez typowe cechy Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu stale sa odwazni, swietnie znaja sie pod polityce, i jednoczesnie uwielbiaja zastanawiac

sie i przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Okazuje sie, ze po Rzeczypospolitej historia sie coraz

gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego

rodzaju brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla po sposob niekwestionowany i prosty. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co pisarz chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej

po satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i

unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. po.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Spaja w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym

sposobem pokazania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze

karmelitow. Zakonnicy walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co wiele trunku mial mozliwosc pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru wydaje sie „Wstep do bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie

wady, zapewniajac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna gryzie miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie

zna zapachu wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie po klatce a, takze uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie

zgadza sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On kiedys byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie do niewoli,

stale bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, wskazuje sie pod fakt, iz powstala kobieta po glownym rozbiorze Krajowy, moze

dlatego Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl po nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, lecz byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, takimi, jakimi istnieja, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna znacznie wiecej dostac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w planecie

dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie internetowej tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Jak pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i po lesie", zas nastepnie

pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare po Boga a, takze smieje

sie ze kazdego swietych. Aczkolwiek gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we prywatnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze czesto

teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem swiat w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a, takze

zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: po Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z intensywnej troski o kraj,

pochodzace z leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamiarem powinno byc szczescie

ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, wiec, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna

zdatnosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Przemawial o potrzeby utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w jego dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Wraz z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Przy swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra pod

owczesne ludnosc.

Do listy utworow trzeba jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na krola―,

„Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal podczas kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma maz charakter

doskonaly – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, deficyt jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie w jednej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na opinie

publiczna jak rowniez na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

przemian ustrojowych Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chwatow jednoczesnie konkretnych

jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie

sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych indywidualne

poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― pozostana przedstawieni jak prawi a, takze wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak

durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa

(wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza do upadku Krajowy,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia silna i

wyzwolona z przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele gada, ale najczesciej bez sensu; zdumiewa sie, iz Starosta

pozwala na kazde dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

mezczyzna, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego deficyt

zainteresowania wiedza, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory roztrwonil dobrobyt rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez chce zlapac okazje finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial

sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego go nie nauczyly, niczego interesujacego sie nie dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli slowa jako przybory oddzialywania pod spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na progres tego kierunku mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory

glosil, iz cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial po tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego stalo sie rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 do 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W 1740 zalozyl szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam oryginalne

metody nauczania. Byl maz pijarem a, takze z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na rzecz

jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum mysli naukowej kraju. Na

sejmie konwokacyjnym po 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole

Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna

a, takze wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor―

wzorowane pod angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany po pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec obecne i rozne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton,

dokument, listy do redakcji a, takze odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica,

biora w obrone mieszczan a, takze chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany przez 21 lat. Z

inicjatywy krola po 1765 roku kalendarzowego zalozono w Warszawie pierwszy po dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego

zasobow gmach znany jako Operalnia, w ktorym zaczely wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia

Bielawskiego „Natreci―. W 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku

stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal

go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie (

Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia –

parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie po jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu

nauki potrzebne istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego po 1775 roku kalendarzowego powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem

stalo sie opracowanie a, takze wydanie nowych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali po nich udzial

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego historia

siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie szczegoly bohaterskie a, takze komiczne. Wynik komiczny osiagniety zostaje

przez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a, takze podnioslym wybiegiem

przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila

puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od chwili wina legl z

slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn

pod czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy

jest afekt, ogarniajaca calkowity narod. W imie tej milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

rzetelna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo panujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla rzetelna

ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie

sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w reputacja szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche a, takze megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos po dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i powodow jego kleski. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, gdzie uczestniczyl po wielkiej

dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tym Slowacki chcial dac riposta na testowanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady tych ludzi dawny jedna

pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie zamach pod cara. Spoleczenstwo jest po tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, lecz potrzebuje liderow.

Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozna

zatem po dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane jak bardzo pomocne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal wyrzucony w

bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania po walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) dla zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest okazem

patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta

nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly

dlatego rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przezycia idealow

Bema - batalii o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi cudowne

zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze maz do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo sen wieczny Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych a, takze

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc z twarza Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie a, takze budzic do walki narody. Ale nim wielka idea Browna pozostanie

przez roznych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muza Chopina wydaje sie przedstawiona przez

Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa sztuki

Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu tegoz

nie mozna dostac ale wolno don dazyc. Muzyka czyni z osoby istoty doskonale. Miara tej doskonalosci wydaje sie porownanie do hostii. W wierszu

zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi

zlo. Dochodzi do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za zycia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po zgonu

Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl po cieniu obszernych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi zaplacic kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie faktycznie dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: okres miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w

duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), pokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic calkowity narod, anizeli ocalic go ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) dla zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest okazem

patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i postepu. Slowacki

Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym

przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil politycznych o

charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od siebie, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a, takze

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

dlatego autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie do panstwa a, takze monarchy. Dla Sienkiewicza jego bohater o

wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka

elementarnych typow pierwotnego charakteru. Wlasciwosci typowe istnieja najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, a wiec posrednio towarzyszy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez calkowity narod

krajowy oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jak ogolnonarodowego powstania

przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak

odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia Kordianowi

doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i izolowali sie od

chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac szeroko pobudki

kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak rowniez brak

religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach wznioslego

nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera wiele aluzji a,

takze mozna zwazac go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa zatrzymac sie przy Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tegoz brak. Liryk nakreslil wizje

nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu po powstaniu, a wiec identyfikuje

sie z ludem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje popowstancze (

wydarzenia pochodzace z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

dowiedziec sie z polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wystepuja takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce a, takze

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje po

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, nie kpic

pochodzace z nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, istnieja

przeznaczone fajnego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi pochodzace z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za zycia zazna

maz szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt rowniez opoznia a, takze utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona pod Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie