Adam Bordzio

WPŁYWY BRYTYJSKIE W MENNICTWIE BOLESŁAWA CHROBREGO

Wbrew temu co sugerują będące w obiegu banknoty

które

przedstawiają na jednej stronie wizerunek Mieszka I, a na drugiej wybitą prymitywną

techniką monetę, nie jest wcale jednoznaczne komu należy przypisać pierwszeństwo

w wybiciu pierwszych polskich monet. Naukowcy nie są zgodni czy przedstawioną na

wspomnianym banknocie monetę należy przypisać Mieszkowi I, czy też Mieszkowi II. O ile

jednak kwestia istnienia monet Mieszka I nie została dotychczas jednoznacznie

rozstrzygnięta, bezspornym jest istnienie bogatego w wiele typów mennictwa Bolesława

Chrobrego. Ponieważ mennictwo, podobnie jak i sama organizacja państwowa, były oparte na

wzorcach zapożyczonych od lepiej rozwiniętych sąsiadów, naturalnym było występowanie

w nim elementów wyraźnie widocznych w mennictwie państw ościennych. Mniej

oczywistym jest jednak występowanie wyraźnych zapożyczeń z mennictwa Wysp

Brytyjskich. Chociaż obecnie, w dobie Internetu i globalizacji, nikogo już nie dziwi wzajemne

przenikanie się kultur odległych od siebie obszarów, takie związki sprzed tysiąca lat nie są dla

nas bynajmniej oczywiste.

Zanim skoncentrujemy się na samym mennictwie, należałoby przypomnieć też inne

związki Bolesława Chrobrego z Anglią. Córka Mieszka I, a więc siostra Chrobrego, nosząca

najprawdopodobniej imię

wyszła za mąż za króla Szwecji Eryka. Po jego

śmierci poślubiła z kolei wodza wikingów Swena Widłobrodego, który jako król Danii,

prowadził wiele wypraw na terytorium Wielkiej Brytanii i próbował nawet sięgnąć po koronę

angielską. Po jego śmierci dzieło podjął

Wielki - syn Swena i Świętosławy -

podbijając ostatecznie Anglię w 1016 r. Tak więc królem Anglii został siostrzeniec Chrobrego

i chociaż korona została zdobyta przez najeźdźcę w krwawych walkach, przeszedł on do

historii Anglii jako jeden z

władców tego kraju. Jego imię Kanut Wielki

mówi zresztą samo za siebie. Kanut rządził jednocześnie Anglią, Danią

i

które w XI wieku stały się jedną monarchią.

Oprócz związków dynastycznych, państwo Chrobrego z Wikingami, a więc pośrednio

poprzez Kanuta króla Anglii, łączyły też i inne więzy. Już w drużynie Mieszka I służyli

przecież skandynawscy najemnicy. Liczne kontakty handlowe Wikingów z południowym

wybrzeżem Bałtyku, jak chociażby ich słynna faktoria na Wolinie, także są faktem. Te

stosunkowo silne związki zaowocowały

napływem pieniądza skandynawskiego na

ziemie polskie.

Na początku XI w. przeważające w obiegu na naszych ziemiach

arabskie

zostają wyparte przez denary zachodnioeuropejskie, z których w prostej linii wywodzi się też

pierwszy pieniądz polski. O wartości pieniądza decydowała wówczas jedynie wartość

kruszcu, z którego został wykonany, a więc monety różnych państw i władców mogły być

praktycznie wszędzie swobodnie używane. Nie było wobec tego żadnej przeszkody by

w obrocie handlowym posługiwać się obcym pieniądzem, a jedynie względy prestiżowe, do

pewnego stopnia również ekonomiczne, skłaniały władców do podjęcia bicia własnej monety.

Ryc. l Denar Bolesława Chrobrego typu

POLONIE

Jak już wspomniano, za panowania Chrobrego istniało w Polsce dosyć silnie rozwinięte

Spośród wielu typów denarów tego władcy najbardziej interesują nas dwa, które

są silnie związane z

z Wysp Brytyjskich. Jest to denar typu PRINCES

POLONIE, znany nam współcześnie z jego wizerunku na banknocie

oraz tak zwane adulteryny bite przez Chrobrego.

Denar PRINCES POLONIE, jest zachowaną w największej ilości polską monetą

z przełomu X i XI wieku. Z obu stron przedstawia tę samą legendę, z tym że na awersie

towarzyszy jej wizerunek ptaka, a na rewersie krzyż. Nie jest właściwie jednoznaczne jakiego

ptaka przedstawia moneta, możliwym jednak jest, że w zamyśle miał to być orzeł, a więc

nasze współczesne godło państwowe. Równie ważna na monecie jest legenda -- napis

PRINCES POLONIE jest jednym z najstarszych ze znanych dziś zapisów nazwy Polska.

Gdzież więc na tej z pozoru na wskroś polskiej monecie należy szukać motywów angielskich?

Ryc. 2 Denar Etelreda II (z lewej) i Kanuta Wielkiego (z prawej)

Odpowiedzią jest rysunek rewersu, a ściślej umieszczony na nim wizerunek krzyża,

który w zbliżonej formie pojawił się na denarach angielskiego monarchy Etelreda II (975-

1016), by następnie zostać skopiowany na wielu monetach skandynawskich. Sądzono

dawniej, że krzyż występujący na monetach Chrobrego został skopiowany z denarów Kanuta.

gdzie rzeczywiście jest bardziej zbliżony formą. Ponieważ jednak ten typ denarów Kanuta

bity był w latach 1023-1029, a monety Chrobrego raczej wcześniej, należy przyjąć, że

obydwa wyobrażenia powstały niezależnie od siebie, mimo że dla obu wzorcem była ta sama

moneta Etelreda II. Tak więc pierwowzoru krzyża z denara PRINCES POLONIE należy

szukać w

tak przecież wówczas odległej Anglii, z którego to bezpośrednio, lub

poprzez Wikingów, zawędrował na jedną z pierwszych monet polskich.

Ryc. 3 Adulteryny Bolesława Chrobrego z motywami anglosaskimi

Jeszcze bardziej zaskakujący i ścisły związek z mennictwem angielskim ma jednak

inna grupa denarów Bolesława Chrobrego. Jeden z typów przedstawia wręcz z jednej strony

znany z innych monet wizerunek Chrobrego z imieniem władcy w legendzie, a z drugiej

wizerunek wspomnianego już Etelreda II ze zniekształconą

z której jednak

w dalszym ciągu można odczytać imię tego króla. Drugi z typów był bity tym samym

stemplem przedstawiającym Etelreda, odwrotna strona natomiast bita jest już stemplem

z innej monety Chrobrego, tym razem już bez wizerunku naszego władcy. Monety takiego

typu, tzn. bite z jednej strony oryginalnym tłokiem prawowitego eminenta, a z drugiej będące

2

kopią monety obcego władcy określane są w numizmatyce mianem adulterynów (łac.

moneta - moneta fałszywa). Nie jest to jednak w ścisłym tego słowa znaczeniu

fałszerstwo, ponieważ pod względem zawartości kruszcu monety te nie ustępują swoim

pierwowzorom, nie są też wiernymi kopiami oryginałów. W mennictwie Chrobrego

występują też adulteryny będące połączeniem monet naszego władcy i denarów bawarskich,

saskich i czeskich. Trudno jest dzisiaj określić jednoznacznie jakie były motywy bicia tych

dziwnych monet. Z jednej strony mogła to być chęć ich upodobnienia do kursujących

i znanych już dobrze i cenionych monet obcych, a tym samym zapewnienie lepszego

przyjęcia na rynku własnych emisji. Z drugiej strony, nie jest też wykluczona sytuacja,

w której jakiś nie umiejący czytać rytownik stempla po prostu skopiował jedną ze stron

będącej akurat pod ręką monety obcej. Ówczesna technika mennicza sprawiała, że jeden

z dwóch używanych do bicia awersu i rewersu stempli niszczył się przeciętnie dwa razy

szybciej, co powodowało konieczność częstego dorabiania nowych stempli do tych, które

nadawały się jeszcze do użytku. Możliwe też jest więc, że w taki właśnie sposób powstały te

interesujące hybrydy. Skoro jednak bicie monety w własnym wizerunkiem i imieniem było

wówczas sprawą bardzo

a zysk z bicia i puszczania w obieg monet przy

niewielkiej emisji, jak to miało miejsce w przypadku Chrobrego, nie mógł być duży, żadna

z tych teorii nie tłumaczy przekonywująco powstania interesujących nas adulterynów.

Skoro fakt istnienia polskich monet z X w. wizerunkiem angielskiego władcy jest

jednak niepodważalny, należałoby zastanowić się w jaki sposób te obce wzorce zawędrowały

do polskiego

Pod koniec X wieku ponownie nasiliły się najazdy Wikingów na

Wielką Brytanię i Etelred, nie będąc w stanie przeciwstawić się łupieżczym

a chcąc ochronić swój kraj przed wrogami, zdecydował się płacić im okup. By uzyskać

niezbędne fundusze ustanowił specjalny podatek tzw. Danegeld. Po raz pierwszy okup został

wypłacony w 991 roku, później jeszcze kilkakrotnie płacono tę daninę, by pod panowaniem

Kanuta Wielkiego podatek ten przeznaczyć na utrzymanie drużyny królewskiej i floty.

Danegeld wypłacany był w srebrze przebitym na monety Etelreda II, a ponieważ były to

ogromne kwoty, wybitych zostało ponad 60 milionów sztuk tych monet, ilość jak na

ówczesne czasy zawrotną. Ponieważ monety te trafiały głównie do Wikingów, obecnie

częściej znajduje się je w skarbach z terenu Danii niż

Olbrzymia ilość

Etelreda wywarła wielki wpływ na

europejskie. Oficjalna produkcja mennicza

królów Danii, Norwegii i Szwecji wzorowana była ściśle na monetach Etelreda II. Motywy

ikonograficzne z jego monet trafiły ponadto do mennictwa bawarskiego, szwabskiego,

a nawet czeskiego. Nie powinno więc dziwić, że przy wspomnianych już wcześniej

kontaktach państwa Chrobrego z Wikingami, monety te były doskonale znane także i u nas,

a zatem mogły służyć jako wzorce dla rodzącego się właśnie mennictwa polskiego.

Widzimy więc, że ta pozornie zaskakująca obecność motywów angielskich

w mennictwie rodzącego się wówczas państwa polskiego ma proste i zrozumiałe

wytłumaczenie. Co więcej, po upływie prawie tysiąca lat wydaje się, że wkrótce znowu

pojawią się w Polsce i w Anglii monety państwowe z identycznymi wizerunkami na jednej ze

stron. Mowa tu oczywiście o monetach euro, których awers jest taki sam dla wszystkich

państw członkowskich, a rewersy przedstawiają motywy narodowe. Po historycznym

referendum z maja 2003 roku Polska wkrótce stanie się członkiem Unii Europejskiej, czego

prędzej czy później następstwem będzie wprowadzenie i u nas europejskiej waluty euro.

Należy się chyba także spodziewać, że Anglia i pozostałe państwa członkowskie UE

przyjmie wkrótce tę walutę. W okresie dominacji w Europie antycznego Rzymu, głównym

pieniądzem był denar, który po reformach karolińskich z VIII wieku zachował jeszcze na

kilka stuleci swą dominującą rolę ogólnoeuropejskiej waluty. Obecnie nasz kontynent znowu

się jednoczy, tym razem pokojowo, a rezultatem tego jest

ponowne powstanie jednego

pieniądza, który jest powszechnie akceptowany i którym można wszędzie się posługiwać,

niezależnie od tego w jakim zakątku Europy został wybity.

3

4

WYBRANA LITERATURA

B. Haczewska,

S. Suchodolski, Zarys

europejskiego,

t. VII, -

średniowieczne, Kraków, 1984

R. Kiersnowski, Początki pieniądza polskiego, Warszawa, 1962

E. Kopicki, Ilustrowany Skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych, Warszawa,

W. Lipoński, Narodziny Cywilizacji Wysp Brytyjskich, Poznań,

K.O. Morgan, The Oxford

History

Oxford-New York,

D. Sear,

Coins 2003, London, 2003

S. Suchodolski, Początki

w Europie Środkowej, Wschodniej i Północnej,

S. Suchodolski, Moneta polska w

Wiadomości Numizmatyczne, rocznik XI -

zeszyt 2-3, Warszawa