RYNEK MLEKA I PRZETWORÓW MLECZNYCH

Produkcja mleka jest istotnym kierunkiem produkcji rolniczej w Polsce. Zajmuje się nią
obecnie około 1,3 mln gospodarstw. Dla 900 tys. rolników sprzedaż mleka do mleczami
stanowi ważne źródło dochodów. Obecnie produkuje się mniej mleka niż przed 1990 rokiem,
ale i tak w porównaniu do krajów UE, Polska jest znacznym producentem mleka. Jedynie
Francja i Niemcy oznaczają się wyższą roczną produkcją mleka. Niestety rolnictwo w Polsce
znajduje się w bardzo trudnej sytuacji. W ciągu ostatnich 10 lat spadła znacząco produkcja
rolna, zmniejszyło się pogłowie zwierząt, spadło zużycie środków produkcji, w tym
nawozów, a parytet dochodów rolników obniżył się dramatycznie i wynosi 40% dochodów
ludności w mieście. Kłopoty przeżywają najlepsze firmy, nawet skarbu państwa, notując 35-
40% spadek dochodów rocznie.
Obecnie stan pogłowia bydła w Polsce wynosi 6550 tys., w tym krów 3420 tys. Jest to
znacznie mniej niż mieliśmy w przeszłości (w 1985 r pogłowie wynosiło 12,6 mln sztuk).
Zmniejszyła się także produkcja mleka z 16 mld litrów w 1998 r do 1,8 mld litrów 1999 r.
Fakt, że redukcja pogłowia nastąpiła głównie w gospodarstwach większych, a w mniejszym
stopniu dotknęła gospodarstwa jedno i dwukrowie, zasługuje szczególnie na uwagę i
potwierdza tezę, że na spadek opłacalności produkcji reagują przede wszystkim gospodarstwa
towarowe. Uważa się, że przy obecnym pogłowiu zasoby gruntów rolnych i pastwisk nie są
wykorzystywane (liczba krów na 100 ha użytków rolnych u nas wynosi 24,1 szt., w
Niemczech 42,9 szt.). Powszechnie mówi się, że około 3,5 mln szt. krów nie będzie nam
przeszkadzać w przyjęciu do UE, a o przyznanych tzw. kwotach mlecznych decydować
będzie wydajność naszych krów i wysokość skupu. Dostosowanie wielkości pogłowia do
pokrycia krajowego zapotrzebowania na mleko i mięso wołowe jest uwarunkowane głównie
przewidywanym wzrostem zamożności naszego społeczeństwa, bo od tego zależy wysokość
spożycia oraz wydajnością mleczną naszego pogłowia. Dominująca u nas rasa czarno-biała
(93% pogłowia) w ostatnich latach jest intensywnie doskonalona rasą holsztyńsko-fryzyjską.
Przeciętna wydajność krów w Polsce wynosi 3550 kg mleka. Przyczyną takiego stanu rzeczy
nie jest potencjał genetyczny (holsztynizacja) lecz złe warunki środowiskowe, głównie
żywienie oraz niska opłacalność produkcji. W krajach UE przeciętna wydajność krów
kształtuje się na poziomie 5000 - 6000 kg mleka.
W rejonie Kujawsko-Pomorskim, podobnie jak i w prawie całym kraju istnieją dobre
warunki klimatyczno-przyrodnicze do chowu bydła i produkcji mleka. Związane jest to
przede wszystkim ze stosunkowo dużym udziałem naturalnych łąk i pastwisk w ogólnej
powierzchni użytków rolnych. Stąd też właśnie hodowla bydła mlecznego powinna stać się
dominującą w naszej produkcji zwierzęcej, a przetwórstwo mleka jedną z głównych dziedzin
gospodarki żywnościowej. Bydło mleczne wraz z mięsnym stanowi przeszło 20 % końcowej
produkcji rolnej. Pod względem ilości posiadanego bydła województwo znajduje się na
ósmym miejscu w kraju - 450 tys. sztuk ogółem, w tym 195 tys. krów. Produkcję mleka i
żywca wołowego charakteryzuje względnie wysoka intensywność organizacji produkcji.
Średnia wydajność mleczna krów będących pod kontrolą użytkowości mlecznej wynosi około
5800 litrów rocznie, a obsada bydła na 100 ha daje nam drugie miejsce. Tradycyjnie
produkcji mleka towarzyszy chów żywca wołowego. Oznacza to, że produkcja mięsa
wołowego opiera się głownie na zwierzętach ras przeznaczonych do użytkowania
wszechstronnego lub mlecznego. Wynikiem tego typu produkcji jest jakość mięsa nie
odpowiadająca wymogom konsumentów. Czyniąc założenie, że proces integracji Polski z UE
jest nieuchronny i dla ogólnego rozwoju pożądany najtrudniejszym problemem integracyjnym
będzie rolnictwo a w jego ramach sektor mleczarski. W okresie przedakcesyjnym w Polsce

niezbędne są takie dostosowania obowiązującego prawa i systemów administracyjnych na
rynku mleka i mięsa, które zapewnią możliwie największą komplementarność od pierwszego
dnia po uzyskaniu członkostwa. Wprowadzone dotychczas zmiany nie wyczerpują bowiem
wszystkich, niezbędnych w okresie przedakcesyjnym, modyfikacji i konieczne są dalsze
działania dostosowawcze. W związku z powyższym podjęto w Polsce intensywne prace
zmierzające do jak najszybszego dostosowania prawa do wymogów Unii Europejskiej.
Wynikiem tych prac jest m. innymi przygotowanie kolejnego projektu Ustawy: „Regulacja
rynków mleka i przetworów mlecznych, mięsa oraz niektórych roślin”. Projekt nie wywołuje
dużych kontrowersji wśród parlamentarzystów i można sądzić, że jego zasadnicze tezy
przejdą do ustawy bez zmian. Tempo prac nad przyjęciem ustawy uzależnione będzie od
postępu w negocjacjach z UE i realnego terminu członkostwa naszego kraju w UE. Ustawa
wejdzie w życie z dniem przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej.
Projekt Ustawy określa zasady regulacji rynków mleka i przetworów mlecznych, w tym:
a) limitowania krajowej produkcji mleka,
b) zakupu i sprzedaży interwencyjnej niektórych przetworów mlecznych,
c) stosowania dopłat do przechowywania i konsumpcji przetworów mlecznych,
d) organizację i kompetencje Komisji Porozumiewawczej do Spraw Mleka i Przetworów
Mlecznych,
W obszarze rynku produktów bydlęcych dokonano już szeregu zmian prawa i sukcesywnie
będą wprowadzane dalsze. Od 1 stycznia 1998 r. Obowiązuje też norma jakościowa dla mleka
surowego oraz przetworów mlecznych. Została też wprowadzona norma jakościowa
dotycząca klasyfikacji poubojowej tusz wołowych według skali EUROP. Jednak jej pełne
wdrożenie, pomimo obowiązku stosowania, jeszcze nie nastąpiło. Głębokie zmiany dokonały
się w organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich. Przede wszystkim zostały
uregulowane zasady prowadzenia oceny wartości użytkowej i hodowlanej zwierząt,
prowadzenie ksiąg zwierząt zarodowych i rozrodu zwierząt gospodarskich. Sejm przyjął już
ustawę weterynaryjną w której określono zasady wprowadzenia systemu identyfikacji i
rejestracji zwierząt jako podstawy do przyznania między innymi dopłat bezpośrednich.
Organizacja rynku mleka w Unii Europejskiej i Polsce
Rynek mleka w UE uregulowany jest w oparciu o następujące zasady:
Produkcja mleka surowego jest reglamentowana administracyjnie poprzez system kwot
mlecznych.
Ceny rynkowe są stabilizowane poprzez system interwencji w oparciu o corocznie ustalaną
cenę docelową, przy czym należy zaznaczyć, że cena docelowa nie jest ceną gwarantowaną.
Elementami sytemu interwencji są:

•

wsparcie dla składników mleka poprzez interwencję na rzecz masła i odtłuszczonego
mleka w proszku;

•

wspieranie przechowalnictwa sera o długim okresie trwałości;

•

wspieranie poprzez dotacje w ramach odpowiednich programów spożycia mleka i
produktów mlecznych.

Kwoty produkcyjne na mleko

Celem „kwotowania produkcji” jest zahamowanie wzrostu produkcji mleka ponad określony
limit. Limitowanie wprowadzone w 1984 roku polega na określeniu maksymalnej ilości

mleka (krajowej kwoty mlecznej i indywidualnej kwoty mlecznej) o referencyjnej zawartości
tłuszczu, jaka może być wyprodukowana w kraju i na poziomie gospodarstwa rolniczego.
Każde państwo członkowskie otrzymuje kwotę, którą następnie rozdziela wśród swoich
producentów wg określonych zasad. W przypadku przekroczenia kwoty krajowej, na
nadprodukcję nakłada się dodatkowy podatek (superlevy). Wysokość podatku odpowiada
ustalonemu procentowi ceny docelowej mleka. Uzyskane środki przeznacza się na pokrycie
kosztów likwidacji nadwyżek produkcji. Nie jest możliwa wymiana limitów produkcji mleka
pomiędzy krajami członkowskimi. Komisja w szczególnym przypadku może podwyższyć
limit krajowy np. wtedy, gdy w trudnej sytuacji są gospodarstwa rolne lub firmy przetwórcze
- co mogłoby wpłynąć w sposób znaczący na rynek pracy. Może również określić
kontyngenty w przybliżeniu np. wtedy, gdy tak jak we Włoszech były trudności w zebraniu
danych nt. produkcji (we Włoszech wielu rolników samych przetwarza mleko i zgodnie z
prawem wewnętrznym nie musi tego nigdzie rejestrować). Kwoty mleczne W UE zostaną
utrzymane co najmniej do 2006 r., a według ostatnich doniesień nawet do 2008 r., jednak
stwierdzono, że decyzja ta będzie poprzedzona przeglądem sytuacji w 2003 roku. Komisja
przygotuje ocenę z ewentualnym uzasadnieniem utrzymania kwot mlecznych na dalsze lata.
Wynegocjowano liniowy wzrost kwot mlecznych dla większości krajów członkowskich o
1,5%, natomiast dla czterech krajów (Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Włoch) oraz Irlandii
Północnej przyznano dodatkowe specyficzne kwoty mleczne. Ogółem wielkość kwoty
mlecznej w UE wzrośnie o 2,4%. Kraje członkowskie uzyskały większą swobodę w
zarządzaniu kwotami mlecznymi od 1 kwietnia 2000 r.
Także w Polsce produkcja mleka surowego będzie regulowana administracyjnie poprzez
wprowadzenie systemu kwot mlecznych.

Ważną sprawą dla producentów w najbliższym czasie jest zwiększenie produkcji mleka do

maksymalnie możliwego pułapu, ponieważ wysokość indywidualnej kwoty mlecznej zostanie

ustalona na podstawie sprzedaży mleka.

Krajowe kwoty mleczne dzieli się na dwa rodzaje:
kwoty hurtowe - obejmujące mleko dostarczone przez producentów do odbiorców, którzy
organizują skup mleka z gospodarstw rolnych (mleczarni i innych organizacji skupujących
mleko).

kwoty sprzeda ży bezpoś redniej

- obejmują sprzedaż produktów mleczarskich bezpośrednio

konsumentom (dla tych rolników, którzy posiadają własny zakład przetwórczy).
Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, krajową kwotę mleczną z podziałem na
kwotę mleczną przeznaczoną dla dostawców hurtowych i kwotę mleczną przeznaczoną dla
dostawców bezpośrednich oraz krajową rezerwę kwoty mlecznej. Podstawą będzie ilość
mleka wyprodukowanego w kraju i wprowadzonego do obrotu w roku referencyjnym oraz
przewidywany wzrost popytu na mleko i przetwory mleczne. Np. kwota narodowa w Holandii
podobnie jak w innych krajach UE została uaktualniona na podstawie sprzedaży uzyskanej w
1999 r. Wynosi ona około 11,5 mld litrów i rozdzielona jest na kwotę sprzedaży hurtowej
która stanowi 99% całkowitej sprzedaży oraz kwotę sprzedaży bezpośredniej, która wynosi
150 tys. litrów mleka. Istnieje również rezerwa narodowa stanowiąca 1% kwoty krajowej.
Dostawcy hurtowi i dostawcy bezpośredni złożą wnioski o przyznanie im indywidualnych
kwot mlecznych do dyrektorów oddziałów terenowych Agencji Rynku Rolnego, właściwych
ze względu na miejsca zamieszkania albo siedziby wnioskodawców. Decyzje W sprawie
przyznania indywidualnych kwot mlecznych dyrektorzy oddziałów terenów Agencji wydadzą
po określeniu daty wejścia Polski do struktur UE.

Wniosek o wydanie decyzji w sprawie przyznania indywidualnej kwoty mlecznej zawiera:
w przypadku dostawcy hurtowego – określenie:
a) ilości mleka sprzedanego podmiotom skupującym w roku referencyjnym,
b) średniej ważonej zawartości tłuszczu w tym mleku,
c) powierzchni użytków rolnych gospodarstwa rolnego w hektarach.
w przypadku dostawcy bezpośredniego – określenie:
a) ilości mleka wykorzystanego do produkcji przetworów mlecznych przeznaczonych do
bezpośredniego spożycia, wprowadzonych do obrotu w roku referencyjnym,
b) średniej ważonej zawartości tłuszczu w mleku,
c) wielkości powierzchni użytków rolnych gospodarstwa rolnego w hektarach.
Do wniosku należy dołączyć dowody sprzedaży lub inne dokumenty potwierdzające
wprowadzenie do obrotu mleka albo przetworów mlecznych. Kwota, którą producent może
wykorzystać zależy od zawartości tłuszczu w mleku i wpływa na wielkość rzeczywistych
dostaw. Wraz ze wzrostem średniej krajowej zawartości tłuszczu w mleku powyżej poziomu
bazowego zmienia się sposób przeliczania wielkości dostaw mleka. Minister Rolnictwa i
Rozwoju Wsi określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady przyznawania
indywidualnych kwot mlecznych. mając na względzie fakt, że objętość dostarczonego mleka
traktuje się jako wyższą wg przelicznika 0,18% na każdy 0,01 % zawartości tłuszczu.
Przelicznik związany z zawartością tłuszczu stosuje się tylko w przypadku przekroczenia
krajowego poziomu bazowego. Podmiot skupujący może kupować mleko wyłącznie od
dostawców hurtowych. Dostawca hurtowy może sprzedawać mleko wyłącznie jednemu
podmiotowi skupującemu. W przypadku zmiany podmiotu skupującego dostawca hurtowy
jest obowiązany niezwłocznie powiadomić dyrektora właściwego oddziału terenowego ARR.
Dla ułatwienia wprowadzenia systemu kwot, stworzone zostaną narodowe rezerwy w ramach
których kwoty rozdziela się wśród producentów którzy przeżywają trudności, rozwijającym
lub rozpoczynającym produkcję. W Polsce krajową rezerwą kwoty mlecznej będą
dysponować dyrektorzy oddziałów terenowych Agencji w granicach limitów przyznanych im
przez prezesa agencji. Krajowa rezerwa kwoty mlecznej może być przeznaczona w
szczególności na:
1) przyznanie lub zwiększenie indywidualnych kwot mlecznych rolnikom, którzy nie
ukończyli 35 roku życia, rozpoczynającym lub rozwijającym produkcję mleka w posiadanych
przez nich gospodarstwach rolnych,
2) zwiększenie indywidualnych kwot mlecznych dostawcom hurtowym lub dostawcom
bezpośrednim specjalizującym się w produkcji mleka.
Minister RiRW określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady dysponowania
krajową rezerwą kwoty mlecznej mając na względzie potrzebę restrukturyzacji gospodarstw
rolnych, w których produkowane jest mleko wprowadzane do obrotu, uwzględnienie odwołań
oraz zabezpieczenie przed przekroczeniem kwoty krajowej. W Polsce transfer kwot będzie
mógł mieć miejsce tylko w przypadku sprzedaży, dzierżawy lub dziedziczenia gospodarstwa.
Kwota jest więc związana z ziemią. Możliwy będzie transfer kwot bez powiązania z ziemią, o
ile wspierać będzie restrukturyzację produkcji mleka. W razie zbycia gospodarstwa rolnego
przez dostawcę hurtowego lub dostawcę bezpośredniego, na nabywcę tego gospodarstwa
przechodzi przyznane im prawo do indywidualnej kwoty mlecznej. Dyrektor oddziału
terenowego Agencji Rynku Rolnego stwierdzi przejęcie prawa do indywidualnej kwoty
mlecznej na nabywcę gospodarstwa rolnego, w drodze decyzji administracyjnej, wydawanej

na wniosek nabywcy tego gospodarstwa. Prawo do przyznanej indywidualnej kwoty mlecznej
lub jej części może być zbywane lub wydzierżawiane, w drodze umowy, wyłącznie
posiadaczowi gospodarstwa rolnego, z tym że umowa dzierżawy jest zawierana na pełne lata
kwotowe, nie później niż do dnia 1 marca danego roku kwotowego. Umowa, powinna być
zawarta w formie pisemnej i dla swej ważności wymaga zarejestrowania przez dyrektora
oddziału terenowego ARR. Dostawca hurtowy jest obowiązany powiadomić podmiot
skupujący o zbyciu lub wydzierżawieniu przyznanej mu indywidualnej kwoty mlecznej.
Dziedziczy kwotę mleczną osoba, która odziedziczyła gospodarstwo rolne. Spadkobierca jest
obowiązany, w terminie 3 miesięcy od dnia otwarcia spadku, przedstawić dokument
upoważnienia dyrektorowi oddziału terenowego Agencji.
W razie wykorzystania przez dostawcę hurtowego lub dostawcę bezpośredniego przyznanej
mu indywidualnej kwoty mlecznej poniżej 70%, dyrektor oddziału terenowego Agencji
Rynku Rolnego, może zmniejszyć indywidualną kwotę mleczną o jej niewykorzystaną część,
chyba że nie wykorzystanie kwoty spowodowane było siłą wyższą lub innymi niezależnymi
od dostawcy hurtowego lub dostawcy bezpośredniego przyczynami, albo prawo do
indywidualnej kwoty mlecznej zostało wydzierżawione. Część, o którą zmniejszono
indywidualną kwotę miesięczną powiększa krajową rezerwę kwoty mlecznej. Jedną z
głównych cech systemu kwot będzie wprowadzenie podatku fiskalnego, jako środka
mającego na celu zniechęcenie producentów mleka do nadprodukcji. Jak już wcześniej
wspomnieliśmy dla każdego producenta mleka lub produktów mleczarskich ustanawia się
kwoty. Od ilości powyżej kwoty odbiorca (mleczarnia) podlega dodatkowemu podatkowi w
wysokości 115% ceny docelowej mleka. Odbiorca, któremu naliczono dodatkowy podatek
następnie przenosi sumę podatku na tych swoich dostawców, którzy bezpośrednio przyczynili
się do nadprodukcji.
Rada Ministrów, w terminie do dnia 31 maja, określi corocznie, w drodze rozporządzenia,
docelową cenę mleka o zawartości tłuszczu 3,7%, na okres od dnia 1 lipca do dnia 30 czerwca
następnego roku kalendarzowego, mając na względzie, że jest to cena, do której osiągnięcia
dąży się w skupie mleka na rynku krajowym i która jest podstawą do ustalania cen
interwencyjnych na masło i odtłuszczone mleko w proszku. Należy zaznaczyć, że cena
docelowa nie jest ceną gwarantowaną, a bardziej oczekiwaną. Cenę rynkową mleka
podtrzymuje się poprzez interwencję na rynku masła i mleka odtłuszczonego w proszku.
W praktyce, w przypadku przekroczenia krajowej kwoty mlecznej, dostawca hurtowy lub
dostawca bezpośredni, który wprowadził do obrotu mleko lub przetwory mleczne w ilości
przekraczającej przysługującą mu indywidualną kwotę mleczną w danym roku kwotowym,
jest obowiązany do wniesienia na wyodrębniony rachunek Agencji, kwoty pieniężnej, w
wysokości stanowiącej wynik przemnożenia ilości mleka wprowadzonego do obrotu ponad
przysługującą mu indywidualną kwotę mleczną (w tym mleka wykorzystanego do produkcji
przetworów mlecznych), przez krajowy współczynnika i przez cenę docelową mleka. W
przypadku przekroczenia krajowej kwoty mlecznej Prezes Agencji Rynku Rolnego ustala
procentową relację sumy niewykorzystanych, indywidualnych kwot mlecznych i krajowej
rezerwy kwoty mlecznej do sumy przekroczeń indywidualnych kwot mlecznych. Wysokość
krajowego współczynnika ogłasza się w dzienniku urzędowym Ministra Rolnictwa.
Na poczet opłaty dostawca hurtowy jest obowiązany do wnoszenia zaliczki w wysokości 30
groszy za każdy litr mleka (przeliczonego na mleko o referencyjnej zawartości tłuszczu),
wprowadzony do obrotu ponad przysługującą mu indywidualną kwotę mleczną
Zaliczka jest obliczana przez podmiot skupujący i potrącana przy zapłacie należności za
mleko sprzedane przez dostawcę hurtowego, od dnia stwierdzenia przez podmiot skupujący
przekroczenia przez danego dostawcę przysługującej mu indywidualnej kwoty mlecznej.

W większości krajów Unii Europejskiej ustalanie wysokości dodatkowego podatku również
oparto na odbiorcach mleka (mleczarniach) mleczarniach obliczany jest następująco: oblicza
się produkcję (biorąc poprawkę na zawartość tłuszczu) dla każdego producenta mleka, a
następnie porównuje się z kwotą. Daje to wyjściową pozycję: kwota przekroczona/nie
wykorzystana. Na podstawie informacji o producentach oblicza się ogólną pozycję odbiorcy
(mleczarni) w stosunku do kwoty. Obliczenia wysokości podatku służą jednocześnie do
redystrybucji indywidualnych kwot produkcji mleka. Dostawcy, którzy przekroczyli kwotę
mają zabieraną jej część na rzecz tych, którzy nie przekroczyli limitu, a ubiegają się o jego
wzrost. Jeśli pozostanie nadwyżka może być podzielona pośród producentów
„przekraczających kwotę”. Analogiczne działanie prowadzone jest w odniesieniu do
mleczarni. Dopiero po zakończeniu „wyrównywania kwot” odbiorca – mleczarnia ma
ustalony ewentualny podatek, którym w dalszej kolejności obciążeni zostaną producenci
mleka oraz ustalony próg procentowy (w odniesieniu do kwoty) skupu bez podatku.
W myśl proponowanej w Polsce organizacji rynku podmioty skupujące mleko będą
obowiązane przesłać dostawcom hurtowym imienne informacje o ilości kupionego od nich
mleka, przeliczonego na mleko o referencyjnej zawartości tłuszczu, ponad przysługującą im
indywidualną kwotę mleczną oraz o kwocie potrąconych zaliczek. Ponadto Dyrektor oddziału
terenowego ARR musi otrzymać od mleczarni zbiorcze deklaracje, które zawierają dane o
łącznej ilości mleka, kupionego od dostawców hurtowych ponad przysługujące im
indywidualne kwoty mleczne oraz kwotę potrąconych zaliczek, a w terminie do dnia 15 maja
roku następującego po roku kwotowym, dokładne rozliczenia imienne. Dostawcy bezpośredni
będą prowadzić rejestr i sami przekazywać informacje do ARR.
Rozliczeń wykorzystania poszczególnych indywidualnych kwot mlecznych, zaliczek na
poczet opłaty oraz ustalenia wysokości opłaty za dany rok kwotowy dokonają, w drodze
decyzji administracyjnych, prowadzący rejestry dostawców bezpośrednich hurtowych,
dyrektorzy oddziałów terenowych Agencji w terminie do dnia 1 czerwca roku następującego
po zakończeniu danego roku kwotowego.
Nowym elementem organizacji rynku mleka będzie u nas, powoływana przez Ministra
RiRW, komisja porozumiewawcza ds. mleka i przetworów mlecznych.
„Kwotowanie” produkcji utrwala istniejącą strukturę dostawców przetwórców, dlatego
państwach członkowskich UE mogą funkcjonować programy dla odchodzących od
produkcji mleczarskiej w zamian za rekompensatę. W ramach takich programów skupuje
się kwoty od producentów, którzy wyrażą chęć odejścia od produkcji mleczarskiej i rozdziela
się ją wśród producentów potrzebujących dodatkowych kwot jak np.: producentów, którzy
rozwinęli produkcję lub przeżyli wyjątkowe wypadki losowe. Realizowana reforma WPR,
chociaż dużo płytsza niż to wcześniej zapowiadano, obniża ceny interwencyjne na produkty
mleczne oraz zmienia bezpośrednie premie do mleka. Szczegółowe dane o regulacjach
przedstawia tabela.

Płatności bezpośrednie oraz dodatkowe dla producentów mleka w UE

ustalone na lata 2005 - 2007

Cena, płatność (w euro za tonę)

2005 2006 2007

Docelowa cena mleka

1)

292,3 274,7 257,2

Płatności bezpośrednie-premia mleczna

2)

5,75 11,49 17,24

Maks. dopłaty (premie dodatkowe + płatności
bezpośrednie)

3)

13,9

27,8

41,7

Przyznane premie dodatkowe

4)

2,6

5,2

7,8

Faktyczne płatności do tony (bezpośrednie i
dodatkowe)

8,35 16,69 25,04

Pułap premii dodatkowych na tonę mleka w gospodarstwie

8,15 16,31 24,46

Maksymalna dopłata do hektara

5)

350

350

350

1)

Od początku roku tj. od 1 lipca

2)

Dop ł a ta do tony kwoty mlecznej na poziomie sprzeda ż y w dniu 31 marca danego roku

3)

Maksymalna % wysoko ś ć premii na tonę mleka w gospodarstwie ( ł ą cznie z dop ł at ą krajową )

4)

Przeci ętnie na ton ę kwoty mlecznej, do podzia ł u dla producentów mleka wed ł ug przyj ętych kryteriów

krajowych

5)

W euro/ha, obejmuj ące wszystkie p ł a tno ści do hektara dla byd ł a w zale żno ści od powierzchni pastwisk

trwa ł ych.

Dopłaty bezpośrednie dla producentów mleka w wysokości podanej w tabeli są naliczane w
okresie roku kalendarzowego na podstawie indywidualnej ilości referencyjnej (kwoty
mlecznej). Indywidualna ilość referencyjna uprawniona do premii jest równa referencyjnej
ilości mleka w gospodarstwie w dniu 31 marca danego roku i jest ustalona na okres od 1
kwietnia do 31 marca, natomiast dopłaty bezpośrednie są naliczane w roku kalendarzowym.
Poziom sprzedawanego mleka w ciągu roku (w ramach kwoty mlecznej) jest różny w
poszczególnych miesiącach. Aby ustalić jednolity dla wszystkich krajów członkowskich
punkt odniesienia w stosowaniu opłat bezpośrednich do kwoty mlecznej, przyjęto za
podstawę dopłat poziom sprzedaży w dniu 31 marca danego roku. Rolnik otrzyma dopłatę
bezpośrednią do tej wielkości sprzedaży mleka (ilość referencyjna) w wysokości 5,75 euro (w
2005 r.) do tony mleka oraz może uzyskać dodatkową opłatę bezpośrednią, jeśli spełnia
kryteria ustalone w danym kraju członkowskim. Jednak na poziomie kraju ta wielkość
indywidualnych ilości mleka uprawnionych do premii nie może przekraczać krajowej kwoty
produkcyjnej. W praktyce premie dodatkowe przyznawane są według kryteriów ustalonych
przez kraj członkowski producentom, którzy otrzymują premie podstawowe. Premia
podstawowa nie oznacza automatycznego naliczania premii dodatkowej, mogą nie dostać jej
wcale, jeśli według ustalonych w kraju kryteriów nie będą się im należały. Kraj członkowski
powinien ustalić obiektywne kryteria przyznawania dodatkowych premii dla producentów
mleka zgodnie z ogólnie obowiązującą w UE zasadą równego traktowania producentów oraz
unikania zakłóceń na rynku i zgodnie z zasadami konkurencji. Jednak te płatności nie mogą
mieć powiązania z fluktuacją cen rynkowych, na przykład nie można dopłacać więcej
producentom w regionie o niższych cenach, czy w roku kiedy ceny mleka obniżą się.
Globalna wysokość kwoty premii dodatkowych dla poszczególnych krajów nie może być
przekroczona. Dodatkowe płatności dla producentów mleka w poszczególnych krajach mogą
być przyznawane w zależności od posiadanej powierzchni pastwisk trwałych (nie wliczanych
w programie dla wołowiny i cielęciny oraz nie objętych płatnościami z tytułu innych
programów - roślin polowych, suszu paszowego, roślin ogrodniczych). Łączna maksymalna
płatność bezpośrednia na hektar (razem z płatnością do pastwisk) nie powinna przekroczyć
350 euro w roku kalendarzowym. Kwoty płatności bezpośrednich mogą ulec zmianie z
powodu wzrostu produkcji, wydajności oraz sytuacji rynkowej.

W Polsce najprawdopodobniej Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa będzie
sprawować nadzór na przestrzeganiem przez producentów rolnych przepisów ustawy,
dotyczących płatności bezpośrednich. W ramach nadzoru, upoważnieni przez Prezesa Agencji
Restrukturyzacji pracownicy tej Agencji będą mieć prawo:

1. wstępu na grunty i do pomieszczeń kontrolowanych producentów rolnych oraz

rzeźni - w przypadku kontroli związanej z przyznawaniem premii za ubój,

2. żądania pisemnych lub ustnych informacji związanych z przedmiotem kontroli,
3. żądania okazania zwierząt,
4. żądania okazywania i udostępniania dokumentów związanych z przedmiotem

kontroli.

Kontrole przeprowadzane przez ARiMR w gospodarstwach rolnych powinny obejmować
sprawdzenie danych podanych we wnioskach o wypłatę płatności bezpośrednich w co
najmniej:

1. 10% gospodarstw rolnych producentów rolnych, którzy złożyli wnioski o płatności

bezpośrednie za bydło oraz za owce i kozy.

2. 5% gospodarstw rolnych producentów rolnych, którzy złożyli wnioski o dopłaty do

uprawy i dopłaty do odłogowania.

W zależności od wyników kontroli agencja dokona:

1. wypłaty płatności bezpośredniej,
2. obniżenia wysokości płatności bezpośredniej w stosunku do złożonego wniosku,
3. odmowy wypłaty płatności bezpośredniej.

Jeżeli w wyniku kontroli zostanie ustalone, że producent rolny podał we wniosku o wypłatę
płatności bezpośredniej dane niezgodne ze stanem faktycznym, nie może on ubiegać się o
płatności bezpośrednie w następnym roku.
Zgodnie z założeniami, po akcesji, Agencja Restrukturyzacji będzie udzielać dostawcom
hurtowym dopłat do mleka „Ekstra”, sprzedanego podmiotom skupującym w wysokości 7
groszy za 1 litr mleka. Dopłaty, będą udzielane za okresy miesięczne, na podstawie wykazu
dostawców hurtowych oraz ilości sprzedanego przez nich mleka „Ekstra”, przekazanego
Agencji Restrukturyzacji przez podmiot skupujący w terminie 2 tygodni po upływie danego
okresu. Środki finansowe na wypłatę dopłat, Agencja Restrukturyzacji przekaże na rachunki
podmiotów skupujących w terminie 4 tygodni po upływie okresu, za który przysługuje
dopłata. Producentom mleka dopłaty wypłacane będą przez podmioty skupujące za okresy
miesięczne, w terminie 6 tygodni po zakończeniu miesiąca.
Do stosowania mechanizmów Wspólne Polityki Rolnej zobowiązany jest każdy kraj
członkowski UE. Niezbędnym instrumentem jej realizacji jest Zintegrowany System
Zarządzania i Kontroli (ZSZiK albo AICS). Ma on gwarantować właściwą dystrybucję i
kontrolę przyznawanych w ramach WPR środków płynących z UE do rolnictwa krajów
członkowskich. Dla regulacji na rynkach produktów zwierzęcych istotne w systemie są
Wielofunkcyjny Rejestr Gospodarstw Rolnych (WRGR), oraz System Identyfikacji i
Rejestracji Zwierząt. Oparte o te elementy wyposażenie informatyczne umożliwi kontrolę
przemieszczania zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego oraz wymianę informacji
miedzy właściwymi władzami wystawiającymi dokumenty weterynaryjne. Stanowić będzie
także podstawę do naliczenia dopłat bezpośrednich, o ile takie dopłaty do produkcji i kosztów
uda nam się wynegocjować.

Wielofunkcyjny Rejestr Gospodarstw Rolnych będzie zawierał spis wszystkich
uprawnionych do uzyskania dopłat bezpośrednich do produkcji roślinnej i zwierzęcej. W
ramach rejestru będzie realizowane również m. in. finansowanie programów środowiskowych
obejmujących użytki rolne w rejonach o trudnych warunkach gospodarowania i
przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska. Wypłacane będą też premie za dochody
utracone z powodu zalesienia gruntów rolnych. Młody rolnik będzie otrzymywał dodatkowe
środki na rozpoczęcie prowadzenia pierwszego gospodarstwa. Projekt opracowany przez
ARiMR, na wzór rejestrów europejskich, opiera się na koncepcji działki użytkowanej
rolniczo, będącej zwartą powierzchnią ziemi wykorzystywaną przez rolnika do uprawy
określonych grup roślin. Każde gospodarstwo posiadające taką działkę lub zajmujące się
hodowlą określonych zwierząt i ubiegające się o dopłaty bezpośrednie będzie posiadało
specjalny numer odnoszący się w przypadku działki do materiałów identyfikacyjnych
opartych na planach i dokumentach katastralnych lub zdjęciach lotniczych bądź satelitarnych.
System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt obejmować ma bydło, trzodę chlewną, kozy,
owce i konie. Pełna i dokładna rejestracja zwierząt jest niezbędna dla przygotowania obsługi
dopłat do produkcji zwierzęcej. Oprócz dopłat do produkcji system zapewniał będzie kontrolę
produkcji mięsa i jego obrotu (etykietowanie produkcji mięsa zgodnie ze standardami
odbiorców), a także podejmowanie skutecznych działań profilaktycznych związanych z
bezpieczeństwem sanitarno-weterynaryjnym kraju. System obejmować będzie oznakowanie
zwierząt, system ewidencji polegający na wpisaniu do rejestru, wystawieniu zwierzęciu
dokumentu towarzyszącego (tzw. paszportu) oraz umieszczenie tych zapisów w
elektronicznej bazie danych. Obowiązek znakowania zwierząt, rejestrowania ich w
specjalnych księgach i zgłaszania urodzeń będzie ciążył na właścicielu. Instytucją
zobowiązaną do prowadzenia rejestru zwierzą w Polsce, jak również wydawania ksiąg,
paszportów i kolczyków będzie ARiMR.

Konsekwencje zmian WPR (zgodnie z Agendą 2000) dla producentów
mleka w Polsce

Ceny płacone rolnikom za mleko w Polsce są przeciętnie o 50% niższe niż w Niemczech.
Należy jednak, przy wszelkich porównaniach cen produktów, uwzględniać ich jakość. W
Polsce mleko w klasie ekstra - odpowiadające unijnym normom, sprzedaje zaledwie 28 tys.
rolników, 38% mleka używanego do przetwórstwa to surowiec klasy trzeciej, którego skup
był prowadzony tylko do końca 1999 roku. W połowie 1999 r. już tylko około 500 tysięcy
gospodarstw rolnych sprzedawało mleko do mleczarni. Koszty produkcji mleka w Polsce są
niższe niż w krajach UE. Składają się na nie w dużej mierze niższe koszty pracy i ziemi.
Ceny detaliczne mleka płynnego w Polsce i w Niemczech są już zbliżone, podczas gdy ceny
płacone rolnikom są w Polsce niższe, co oznacza realizowanie wyższej marży w Polsce w
sektorze mleczarskim (w łańcuchu marketingowym). Koszty produkcji mleka w Polsce są
znacznie niższe niż w krajach UE i są porównywalne do kosztów produkcji mleka w USA.
Jednak wzrost kosztów czynników wytwórczych (pracy i ziemi) w Polsce po integracji oraz
poprawa jakości mleka spowodują ich wzrost.

Skutki obniżenia cen mleka o 15% (zgodnie z Agendą 2000)

Poziom cen uzyskiwanych w UE jest ogólnie wyższy niż w Polsce, mimo zróżnicowanych
cen mleka w poszczególnych krajach. W latach 1990- 1996 nominalne ceny płacone rolnikom
w UE wzrosły średnio o 3,2%, z 28,87 ECU/100 kg (1990) do 29,78 ECU/100 kg ( 1996 r.).
W analogicznym okresie ceny skupu mleka w Polsce wynosiły w przeliczeniu na ECU
odpowiednio 5,05 (1990 r.) oraz 14,46 (1996 r.). W 1996 r. ceny mleka w Polsce były prawie
dwukrotnie niższe niż w Unii. Najniższe ceny skupu mleka były w Belgii i Austrii (około 26,8

ECU/100 kg) natomiast najwyższe we Włoszech (36,5 ECU/100 kg). Wyższe ceny mleka na
rynku UE wynikają z prowadzonej tam interwencji na rynku oraz z wyższych kosztów
produkcji. W Polsce o niższych kosztach produkcji decydują niższe koszty siły roboczej,
ekstensywny charakter produkcji oraz niższe (dotychczas) wymogi jakościowe stawiane
producentom mleka przez mleczarnie. W UE ceny mleka będą stopniowo się obniżać, wobec
przewidywanego obniżenia protekcjonizmu w sektorze mleczarskim. Z tytułu wyższych cen
uzyskiwanych przez rolników polskich po integracji z UE, wzrosną ich przychody
uzyskiwane za sprzedane mleko. Należy mieć również na uwadze, że stopniowo będą rosły
koszty produkcji mleka, w tym także koszt pracy i ziemi. Ponadto producenci mleka muszą
zapewnić jego odpowiednią jakość, zgodną z unijnymi standardami. Generalnie należy
oczekiwać wzrostu przychodów (i dochodów) producentów mleka po integracji z UE z tytułu
wzrostu cen i potencjalnych dopłat bezpośrednich. Jednakże wprowadzenie reformy rynku
mleka w 2005 r. polegającej na stopniowym obniżaniu cen na produkty mleczarskie (ceny
interwencyjnej na mleko w proszku oraz masło) spowoduje obniżenie przychodów
producentów mleka. W 2005 roku obniżka przychodów polskich producentów mleka przy
założeniu, że będziemy w tym czasie pełnoprawnym członkiem UE wyniesie 222 mln euro.
Szacując, że ceny mleka w Polsce będą nadal rosły z uwagi na poprawę jakości i wzrost
kosztów produkcji, a ceny w UE będą stabilne lub nawet obniżą się (zgodnie z Agendą 2000)
należy przewidywać, że korzyści dla producentów z tytułu wyższych cen unijnych będą się
zmniejszać.

Szanse i zagrożenia dla producentów mleka w Polsce po akcesji do struktur
Unii Europejskiej

Małe dostawy mleka, sezonowość tych dostaw i relatywnie niska jakość mleka są
najtrudniejszymi problemami obniżającymi konkurencyjność. Sezonowość produkcji mleka
jest bardzo wysoka. Rolnicy sprzedają o 80% mleka więcej w lipcu niż w lutym. Średnia
produkcja mleka od krowy wynosi 3264 kg (w Unii Europejskiej - odpowiednio 5400 kg). Te
trzy problemy są w dużym stopniu związane z fundamentalnym problemem struktury
gospodarstw rolnych w Polsce. Regionalne różnice w sytuacji surowcowej mleczarni są
znaczące. W biednych w surowiec regionach średnio dzienna dostawa wynosi mniej niż 30
litrów od dostawcy, a w bogatych osiąga 105 litrów. Te i inne cechy naszego mleczarstwa,
których omówienie wykracza poza objętość wydawnictwa, pozwalają wypunktować
zagrożenia i szanse dla producentów i przetwórców mleka związane z integracją.
Po stronie zagrożeń
a) Wysokie koszty związane z wprowadzeniem i przestrzeganiem wyższych norm
jakościowych na mleko ze skupu i produkty mleczarskie oraz wprowadzeniem systemu
niezależnej oceny mleka ze skupu. Występują też trudności z zapewnieniem standardów
mikrobiologicznych na mleko i produkty mleczarskie, przy obecnym stanie higieny produkcji
mleka, przetwórstwa i obrotu;
b) Obniżenie konkurencyjności polskich producentów mleka, wobec dużego rozdrobnienia
w sferze produkcji, niskiej wydajności mlecznej krów, niedostatków żywienia oraz braków w
infrastrukturze technologicznej i technicznej gospodarstw mlecznych;
c) Zmniejszenie konkurencyjności produktów mleczarskich wskutek wzrostu cen mleka,
zwiększenia kosztów konkurencji w sieciach dystrybucyjnych, kosztów promocji i innych
kosztów uczestnictwa w globalnym rynku europejskim. Duża konkurencja ze strony silnych
firm z UE zwiększy i przyspieszy proces upadku mniejszych mleczami o niewielkich
zasobach i doświadczeniu. Może to doprowadzić do wyeliminowania z przetwórstwa całych

regionów (np. Polski płd.-wsch.), a tym samym podnieść koszty zbioru mleka z tych
regionów;
d) Wstrzymanie procesów restrukturyzacyjnych w sektorze mleczarskim, a tym samym
obniżenia potencjału konkurencyjnego całego sektora, wskutek wprowadzenia kwot
mlecznych, utrwalających dotychczasowe status quo w ujęciu globalnym i regionalnym
e) Prawdopodobieństwo utraty znacznej części rynku krajowego na rzecz dostawców z
Unii, w związku z łatwiejszym dostępem z ich strony do sieci dystrybucyjnych, tworzonych
także przez firmy z krajów UE, z procesami globalizacji potrzeb polskich konsumentów i
wpływem reklamy, na którą nie będzie stać polskich dostawców;
f) Przeszkody stawiane na drodze do integracji wynikające z rozbieżności interesów krajów
UE i to zarówno dużych (jak Francja, Holandia, Niemcy), dla których polskie mleczarstwo
będzie konkurencyjne na Wspólnym Rynku, jak też małych producentów (jak Grecja,
Portugalia), które mogą się obawiać, że po przystąpieniu Polski fundusze, jakie dotąd
otrzymywały ulegną zmniejszeniu.
Po stronie szans:
a) Potencjalny znaczny wzrost cen mleka, a tym samym opłacalność produkcji w
momencie objęcia polskiego mleczarstwa uregulowaniami UE;
b) Uzyskanie dostępu do środków finansowych w ramach funduszy strukturalnych na
usprawnienie przetwórstwa i marketingu mleczarskiego, tworzenie grup i zrzeszeń
producentów mleka i jego przetworów oraz dostęp do środków Europejskiego Funduszu
Gwarancji i Orientacji Rolnictwa na zasadnicze procesy dostosowawcze do wymogów
mleczarskiego rynku UE;
c) Możliwości wzrostu eksportu produktów mleczarskich na tle ograniczenia
dotychczasowych utrudnień i zmniejszenia kosztów dostępu do rynku UE, a tym samym
korzystniejszych cen transakcyjnych i związanych z tym zysków dla firm mleczarskich;
d) Oddziaływanie na przemiany w sektorze podnoszące zdolność konkurencyjną w
dłuższym czasie, jak wymuszenie poprawy jakości mleka i produktów mleczarskich, wobec
wyższych wymagań jakościowych rynku UE i obowiązujących tam przepisów.

Finansowanie rozwoju gospodarstw nastawionych na produkcję mleka

Linia kredytowa dla producentów mleka
Od niedawna funkcjonuje ponownie specjalna linia kredytowa ARiMR w formie
branżowego programu mleczarskiego przeznaczona przede wszystkim na dostosowanie
produkcji i przetwórstwa mleka do standardów sanitarno-weterynaryjnych obowiązujących W
Unii, poprawę jakości wody czy podniesienie poziomu ochrony środowiska. Realizacja
przedsięwzięć inwestycyjnych może polegać m.in. na zakupie krów i jałowic hodowlanych,
zakupie sprzętu, urządzeń, maszyn i pojazdów czy modernizacji zakładów. Udział środków
własnych w gospodarstwach rolnych został określony min. 20% a dla zakładów skupu i
przetwórstwa mleka 30%, a kwota kredytu dla gospodarstw rolnych nie może przekraczać 2
mln zł, dla zakładów skupujących mleko kwota kredytu do 4 mln zł, pozostałe zakłady
przetwórcze do 8 mln zł. Oprocentowanie wynosi 1,25 stopy redyskonta weksli, dopłata
ARiMR 0,75 oprocentowania kredytu, kredytobiorca płaci oprocentowanie kredytu w
wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy oprocentowaniem kredytu a wysokością
zastosowania dopłat. (obecnie 6,1 %) Kredyt może być udzielony na 8 lat, z możliwością do 3
lat karencji w spłacie kapitału.

W ramach programu pomocy przedakcesyjnej dla rolnictwa i obszarów wiejskich
SAPARD zapowiedziane są dotacje na restrukturyzację mleczarstwa. W przypadku inwestycji
w gospodarstwach produkujących mleko celem jest uzyskanie jego rocznej produkcji
towarowej w przedziale od 80-350 tys. litrów rocznie. Zarówno pod względem zakresu
inwestycji jak i kwoty dotacji branża jest wyróżniana spośród innych specjalizacji. Górna
kwota dotacji zapowiedziana jest na 25.000 euro. Środki mogą stanowić do 50% kosztów
przedsięwzięć dotyczących budynków, wyposażenia, pastwisk, maszyn, urządzeń do
zagospodarowania odchodów i zwierząt. Do głównych warunków skorzystania z pomocy
trzeba zaliczyć wyjściową produkcję mleka w ilości 20 tys. litrów rocznie, wiek rolnika do 50
lat, docelową obsadę zwierząt nie wyższą niż 1,5 sztuki dużej na hektar użytków rolnych i
umowę na sprzedaż mleka.

W negocjacjach

Zabiegamy o przyznanie rosnących kwot mlecznych w ilościach pokazanych poniżej, które
nie obejmują produkcji na pasze i na samozaopatrzenie. Chcemy rozmawiać o odmiennym
okresowo zarządzaniu kwotami mlecznymi, a także o dopuszczenie do obrotu i eksportu
mleka spożywczego o innych niż w UE zawartościach tłuszczu i objęciu dopłatami do
prywatnego przechowalnictwa niektórych serów dojrzewających.

Polskie stanowisko negocjacyjne - postulowana wysokość kwot mlecznych

ROK

Kwota sprzedaży

hurtowej

Kwota sprzedaży

bezpośredniej

Łączna kwota mleczna

2003

10 506

711

11 217

2004

11 183

662

11 845

2005

11 880

645

12 525

2006

12 360

639

12 999

2007

12 765

605

13 370

2008

13 176

564

13 740

Powrót