System interwencjonizmu na rynku mleka u Unii Europejskiej

Rynek mleka i jego przetworów w Unii Europejskiej to przykład wyjątkowo rozbudowanego systemu interwencjonizmu rynkowego. Ma on bardzo silną pozycję. Odpowiadają temu:

1. wysoki poziom wsparcia cenowego,

2. wysokie bariery chroniące rynek wewnętrzny przed importem z krajów trzecich

3. system subwencji do eksportu i spożycia krajowego.¹

Państwa członkowskie Wspólnoty Europejskiej są największym producentem mleka na świecie. Świadczy o tym ok. 25% światowej produkcji mleka, ok. 40% świaowego eksportu. Rynek mleka i jego przetworów wyróżnia się w UE rozmaitością zastosowanych instrumentów prawnych i dominacją środków służących ograniczeniu produkcji mleka. Należą do nich instrumenty takie jak:

●         system kwot mlecznych, to system ściśle powiązany z opłatami o charakterze restrykcyjnym za dostarczenie i sprzedaż mleka ponad określone normy

●         opłaty współodpowiedzialności, istotą tej opłaty jest ponoszenie przez producentów mleka części kosztów likwidacji nadwyżek (na rynku mleka i artykułów mleczarskich)

●         system premii służących limitowaniu rozmiarów produkcji mleka i masła, który dotyczy wielu działań wspierających zwiększenie zużycia mleka (po procesie denaturacji) w gospodarstwach producentów (na cele paszowe dla innych zwierząt oraz dla cieląt) oraz zwiększenia sprzedaży masła poza rynek i po obniżonych cenach

●         system opłat wyrównawczych nakładanych na większość (poza kazeiną) przywożonych z poza UE produktów mleczarskich oraz dopłat eksportowych do większości eksportowanych produktów mleczarskich²

Warto szerzej omówić najważniejsze mechanizmy regulujące rynek mleka w Unii Europejskiej

1. Kwoty produkcyjne na mleko

Kwoty produkcyjne na mleko są głównym instrumentem zarządzania wspólnym rynkiem. Kwotowanie produkcji mleka zostało wprowadzone przez Wspólnotę Europejską w 1984 roku. Główny cel tego systemu to pohamowanie wzrostu produkcji mleka. W ten sposób dążono do powiązania wsparcia cenowego w sektorze z ograniczoną ilością mleka, która może być finansowana w ramach budżetu rolnego. Równocześnie system ten powinien umożliwić rozwój strukturalny, konieczne dostosowania uwzględniając zróżnicowanie sytuacji panujących w różnych krajach członkowskich.
Organy wprowadzające system kwot zakładały, że produkcja mleka w Unii Europejskiej wróci do poziomu z 1981 roku. Oczywiście chodzi o ponowne przywrócenie popytu i podaży mleka i produktów mleczarskich do poziomu równowagi rynkowej. Każde państwo członkowskie otrzymało kwotę, która następnie została rozdzielona wśród producentów wg określonych przez kraje członkowskie zasad. W przypadku przekroczenia kwoty krajowej, na producentów przekraczających przyznane im indywidualne kwoty mleczne nakłada się dodatkowy podatek.
Zasadą systemu kwotowania jest to, że każdy kraj członkowski otrzymał limit na wyprodukowanie określonej ilości mleka. Dodatkowym faktem jest, że nie ma możliwości wymiany limitów pomiędzy krajami UE.

Rodzaje kwot

Kwoty krajowe przyznane przez UE państwom członkowskim dzielą się na następujące rodzaje:

• kwoty hurtowe - obejmujące mleko dostarczane przez producentów do odbiorców, którzy organizują skup mleka z gospodarstw rolnych ( mleczarni i innych organizacji skupujących mleko ). Producent otrzymuje zapłatę za ilość mleka, którą sprzedał mleczarni lub organizacji skupującej mleko.

• kwoty sprzedaży bezpośredniej - obejmują sprzedaż mleka lub produktów mleczarskich z gospodarstwa bezpośrednio konsumentom. Kwota przyznawana jest rolnikom, którzy posiadają własny zakład przetwórczy i sprzedaj ą mleko bezpośrednio klientom. 

Dodatkowy podatek (super-levy)

Główną cechą systemu kwot jest wprowadzenie podatku specjalnego. Jest to środek, którego celem jest zniechęcenie producentów mleka do nadprodukcji. W przypadku przekroczenia krajowej kwoty mleka na tę wielkość nakłada się dodatkowy podatek, który stanowi 115% ceny docelowej mleka. Za nadwyżki mleka skupionego ponad wyznaczoną kwotę mleczarnia płaci podatek, którym obciąża tych producentów, którzy przyczynili się do powstania nadprodukcji. W przypadku jeśli producent posiadający kwotę sprzedaży bezpośredniej przekroczy swój ą przyznaną kwotę musi również zapłacić specjalny podatek. Pobieranie podatku leży w gestii władz krajowych państw członkowskich i jednocześnie jest ściśle monitorowane przez Komisję Europejską. 
Mleczarnie są zobowiązane do dostarczania dokładnych informacji dotyczących dostaw od swoich producentów do krajowej instytucji administrującej system kwot do dnia 15 maja każdego roku. Na podstawie informacji bilansowana jest wielkość przekroczeń w skali kraju i naliczane są kary za przekroczenie kwot przez poszczególne mleczarnie. Podatek musi być uregulowany do UE do dnia  l  września.
Producenci mleka sprzedający mleko bezpośrednio konsumentom wypełniają również właściwe formularze do 15 maja w oparciu o prowadzone zapisy rejestrujące każdą ilość przetwarzanego mleka i sprzedaż każdego produktu.

Transfer kwot

Rozporządzenia unijne pozwalają na transfer kwoty tylko w przypadku sprzedaży, dzierżawy, wynajmu lub dziedziczenia gospodarstwa. Praktycznie pozwala to państwom członkowskim na wprowadzenie dodatkowych elementów do zasad transferów kwot i uwzględnienie czynników regionalnych. W chwili kiedy gospodarstwo jest sprzedawane lub dzierżawione, kwoty mleczne są przenoszone na nowego właściciela lub dzierżawcę.

Aby ułatwić wprowadzenie systemu kwot, państwom członkowskim umożliwiono stworzenie narodowych rezerw. W ramach tego kwoty rozdziela się wśród producentów, którzy przeżywają trudności, podejmują rozwój gospodarstwa. Wielkość rezerw narodowych leży w gestii władz krajowych i wlicza sie ją do wielkości kwoty krajowej, która nie może być przekroczona.

Zasady stosowane przy transferze kwot mlecznych znacznie różnią się w poszczególnych krajach w zależności od sytuacji sektora mleczarskiego i polityki w odniesieniu do tego sektora w poszczególnych państwach członkowskich i zawarte są w ustawodawstwie krajowym. Stosowany jest szeroki zakres rozwiązań: od ścisłej kontroli jak w przypadku duńskiego, francuskiego systemu do wolnego rynku transferów działających w Wielkiej Brytanii. Transfery kwot pomiędzy państwami członkowskimi nie istnieją. Przepisy prawne wyraźnie przypisują kwoty dla danych krajów członkowskich.

Systemy administracji kwot mlecznych

Krajowe systemy administracji kwot są bardzo różne i często zależą od problemów istniejących w poszczególnych państwach członkowskich. 

System kwot mlecznych, jako system kontroli produkcji oparty na indywidualnych ilościach referencyjnych stwarza poważny ciężar administracyjny. Doświadczenie pokazało, że wprowadzenie takiego systemu nie jest łatwe. Niektóre kraje członkowskie były od razu w stanie zapewnić właściwą adaptację. Inne miały poważne problemy z powodu trudności administracyjnych, wynikających z dużej liczby małych producentów mleka, jakości informacji, na których oparte są różne elementy systemu kwot, szczególnie we wstępnym okresie wprowadzania).

2. System cen

Każdego roku Rada Ministrów ustala dwa typy cen na rok mleczny, który trwa od l lipca do 30 czerwca.

• cena docelowa - nie jest to cena gwarantowana, ale do niej dąży cala polityka poprzez stosowanie instrumentów rynkowych. Cena docelowa, do której powinny zmierzać ceny jakie otrzymuje producent za mleko dostarczone do mleczarni jest ustalana na drodze negocjacji ze związkami producentów i przetwórców.

• ceny interwencyjne - ustalane dla masła i odtłuszczonego mleka w proszku.

W zarządzaniu rynkiem bardzo ważne są codzienne ceny rynkowe. Państwa członkowskie co tydzień powiadamiają Komisję o cenach przetworów mlecznych (masło, mleko w proszku odtłuszczone i pełne, sery dojrzewające). Ceny te są istotne przy ocenie wielkości subwencji eksportowych i prowadzenia bieżącej polityki na rynku mleka.

3. Interwencja na rynku mleka w UE - zakupy interwencyjne

Skup interwencyjny odtłuszczonego mleka w proszku.

Celem skupu interwencyjnego jest wsparcie ceny rynkowej mleka. Odtłuszczone mleko w proszku oferowane jest do skupu interwencyjnego prowadzonego przez Agencję interwencyjną w okresie od l marca do 31 sierpnia każdego roku. Skup interwencyjny może zostać zawieszony gdy ilości skupione w ciągu tego okresu przekroczą 109 tys. ton. Po przekroczeniu tej wielkości zakupów dokonuje się za zgodą Komisji w systemie przetargowym..

Istnieje również skup interwencyjny masła.

4. Dopłaty do prywatnego przechowywania

Dopłaty do prywatnego przechowywania odtłuszczonego mleka w proszku.

W momencie kiedy zakupy interwencyjne odtłuszczonego mleka w proszku zostaną zawieszone a wiec po osiągnięciu 109 tys. ton uruchamiane jest przechowywanie w prywatnych magazynach. Działania te mają na celu stabilizację rynku mleka w Unii.
Dotacje na prywatne przechowywanie są finansowane przez UE i mogą być przyznane przez Agencję wtedy gdy wszystkie warunki interwencji są spełnione. Powyższe uregulowania dotyczą okresu pomiędzy datą zawieszenia skupu interwencyjnego a 31 sierpnia danego roku i odbywają się w systemie przetargu. Maksymalny okres przechowywania towaru w ramach tego kontraktu wynosi 150 dni, a minimalny okres 60 dni.

Dopłaty do prywatnego przechowywanie masła.

Masło może zostać zlecone do prywatnego przechowywania od 15 marca do 15 kwietnia tego samego roku. Zainteresowani dopłatą muszą zawrzeć umowę główną z Agencją zanim masło zostanie powierzone do prywatnego
magazynowania.
Aby otrzymać dotację, masło musi pozostać w chłodni przynajmniej 90 dni i maksymalnie 210 dni i nie może zostać usunięte z prywatnego magazynowania przed 16 sierpnia.

Dopłaty do prywatnego przechowywania serów długo dojrzewających.

Wspieranie prywatnego przechowalnictwa sera ograniczone jest do określonych gatunków sera włoskiego np. Pecorino Romano i serów Emental i Gruyere, Takie dotacje są uruchamiane na podstawie decyzji Komisji tylko wtedy kiedy jest to niezbędne do zniwelowania poważnej nierównowagi rynkowej.

5. Dopłaty do spożycia i przetwórstwa

Dopłaty do odtłuszczonego mleka w proszku przeznaczonego na pasze.

Sposobem zużycia mleka odtłuszczonego w postaci płynnej i w proszku jest dodanie jego do pokarmu dla zwierząt dzięki czemu można obniżyć koszty zwiększając jednocześnie konkurencyjność mleka odtłuszczonego wobec substytutów, w szczególności białka roślinnego. W przypadku płynnego mleka odtłuszczonego przeznaczonego na paszę zwierzęcą, dotacja jest przyznawana albo na ilości zwracane do gospodarstw przez mleczarnie, albo na bezpośrednio zużywane w gospodarstwach, w których zostało wyprodukowane. Wymiar dotacji zależy od ceny interwencji i sytuacji na rynku mleka, ceny konkurencyjnych białek roślinnych.

Dopłaty do odtłuszczonego mleka przeznaczonego na produkcje kazeiny i kazeinianów.

Pomoc może być przyznana producentom kazeiny i kazeinianów jeśli produkty zostały wytworzone z mleka odtłuszczonego lub każemy surowej, odpowiadają zaleceniom dotyczącym składu, jakości.

Dopłaty do masła dostarczanego organizacjom niezarobkowym

Dopłaty do masła przeznaczonego do bezpośredniej konsumpcji.

Dopłaty do masła wykorzystywanego w produkcji określonych artykułów spożywczych.

Dopłaty do mleka w szkole.

6. Regulacje handlu zagranicznego

Licencje eksportowe i importowe.

Import na teren Wspólnoty jak również eksport produktów mleczarskich objęty jest obowiązkiem posiadania licencji eksportowej lub importowej. Licencje eksportowe i importowe są jednocześnie źródłem informacji o wielkości, strukturze importu, jak również o ilości produktów kwalifikujących się do refundacji eksportowych.

Refundacje eksportowe

Refundacje eksportowe wspierają eksport nadwyżek rynkowych. Refundacjami objęte są te ilości eksportowanych produktów mleczarskich z państw członkowskich UE na rynki światowe, które zostały zadeklarowane w licencji
eksportowej. Dopłaty stanowią różnicę pomiędzy cenami światowymi i cenami produktów mleczarskich we Wspólnocie. Wysokość refundacji ustalana jest przez Komisję, po uzgodnieniu z Komitetem
Zarządzającym ds. Mleka i Produktów Mlecznych.

Stawki celne Wspólnej Taryfy Celnej.

Wspólna taryfa celna zawiera stawki celne konwencyjne, stosowane przez UE w imporcie z krajów trzecich należących do WTO i stawki celne autonomiczne stosowane wówczas gdy są niższe od konwencyjnych lub wtedy gdy nie ustalono stawek konwencyjnych.

Kontyngenty

• kontyngenty ilościowe - ograniczają import określonych produktów z niektórych
  krajów,

• kontyngenty taryfowe - umożliwiają import określonych produktów według obniżonej stawki pełnej.

Wysokość kontyngentów ustalana jest dla całej UE a ich rozdysponowanie kontrolowane jest przez Komisję Europejską.

CIEKAWE!!

1. Spożycie mleka na statystycznego Polaka w roku 2011 to 195 litra. W porównaniu z rokiem wcześniejszym (191 litrów) spożywamy więcej mleka.

2. Utrzymanie w UE do 2020 r. kwot na mleko i cukier oraz dopłaty eksportowe m.in. do mleka w proszku - to polskie postulaty ws. interwencji rolnych po 2013 r., a największe szanse mają kwoty cukrowe - wynika z wypowiedzi ministra rolnictwa Stanisława Kalemby.

3. OGÓLNOPOLSKA GIEŁDA KWOT MLECZNYCH

   1. W maju sprzedaż detaliczna spadła zarówno w strefie euro, jak i w całej Unii, i to bardziej od oczekiwań analityków. Ekonomiści pocieszają, że sprzedaż jest wskaźnikiem bardzo chwiejnym.

   2. Spośród krajów UE największe spadki sprzedaży detalicznej, która jest składową konsumpcji, notują kraje mocno dotknięte przez kryzys. W Portugalii sprzedaż w maju była o 8% niższa niż w maju 2010 r., a w Hiszpanii o 7,7%. W Grecji ostatnie dostępne dane są za kwiecień - spadek w skali roku o 8,8%.
      
      W Polsce zdaniem Eurostatu majowa sprzedaż urosła o 1,3% w stosunku do kwietnia i o 0,7% w stosunku do maja 2010 roku.

   3. Według Głównego Urzędu Statystycznego majowy wzrost sprzedaży sięgnął w Polsce aż 13,8%. Skąd różnica? GUS podaje te dane w cenach bieżących (bez uwzględnienia inflacji) i nieoczyszczone z wahań sezonowych.
      
      Mimo gorszych danych ekonomiści oczekują, że już w czwartek Europejski Bank Centralny podniesie stopy procentowe o 0,25%. Główna wzrośnie więc o 1,5%.

Podsumowując, interwencjonizm na rynku mleka warto pamiętać, iż produkcja mleka surowego jest reglamentowana administracyjnie poprzez system kwot mlecznych. Ceny rynkowe są stabilizowane poprzez system interwencji w oparciu o corocznie ustalaną cenę docelową, przy czym należy zaznaczyć, że cena docelowa nie jest ceną gwarantowaną. Elementami sytemu interwencji są: wsparcie dla składników mleka poprzez interwencję na rzecz masła i odtłuszczonego mleka w proszku, wspieranie przechowalnictwa sera o długim okresie trwałości, wspieranie poprzez dotacje w ramach odpowiednich programów spożycia mleka i produktów mlecznych.

PRZYKŁADY DO PREZENTACJI:

Źródło: Ogólna Giełda Kwot Mlecznych

Źródło: GUS

---

1. http://www.arr.gov.pl/data/00321/kwotowanie_2012.pdf↩

2.    www.arr.gov.pl↩