1 oprac.

Mateusz Popiel

Rząd w systemach parlamentarnych

2010/2011

Katedra Prawa Ustrojowego Porównawczego

dr Andrzej Kulig

RWSP #1

- -

Rząd w systemie parlamentarnym

- -
Pojęcie rządu (government, Regierung, gouvernement)

 system ustrojowy danego państwa, stąd często używane określenia „system rządowy” albo wręcz

„rząd” np. rząd Stanów Zjednoczonych (government of the United States), albo tytuł Konstytucji 3
maja – Ustawa Rządowa.

 określenie segmentu władzy publicznej w systemach ustrojowych bazujących na zasadzie podziału

władzy; w tym znaczeniu „rząd” to synonim „władzy wykonawczej”, obejmujący całość (ogół)
organów mieszczących się w sferze władzy wykonawczej. Jest to pojęcie stosowane z reguły w
dawnej literaturze naukowej, współcześnie rzadziej w aktach prawnych

• rozdział III Konstytucji Austrii z 1 października 1920r. zatytułowany jest „Wykonawstwo

federacji” a w jego ramach zawarte są postanowienia dotyczące m.in. Prezydenta Federalnego,
Rządu Federalnego, federalnych organów bezpieczeństwa, federalnych sił zbrojnych etc.

• Konstytucja Królestwa Holandii
• Art. 42 ust. 1

„Rząd składa się z Króla i ministrów”

Art. 45 ust.1

„Ministrowie tworzą wspólnie Radę Ministrów”

- -

 Oznaczenie używane dla kolegialnego, najczęściej naczelnego organu państwa, mieszczącego się w

sferze władzy wykonawczej. W tym znaczeniu pojęcie „rządu” używane jest często zamiennie z
nazwami własnymi tych organów w poszczególnych państwach np. Rada Ministrów (Polska,
Włochy), Rada Państwa (Norwegia, Dania), Gabinet Ministrów (Łotwa, Ukraina), Gabinet (Wielka
Brytania, Malta) Rada Gabinetowa, Rada Ministrów (Francja).

- -

SYSTEM PARLAMENTARNY:

 egzekutywa dualistyczna, w której głowa państwa (prezydent, monarcha) nie ponosi

odpowiedzialności politycznej przed parlamentem i pozostaje poza bieżącym procesem rządzenia;
przykładowo:

o

prezydent Czech, Austrii, Irlandii, Włoch, Islandii,

o

monarcha hiszpański, belgijski, duński, holenderski.

 proces rządzenia skupiony jest w drugim ogniwie egzekutywy (rząd)

- -

Przykładowe zestawienia tekstów konstytucji

 Konstytucja Hiszpanii z 27 grudnia 1978r.:

art. 56 „Król jest Szefem Państwa, symbolem jego jedności i trwałości, sprawuje arbitraż i moderuje
normalne funkcjonowanie instytucji, urzeczywistnia najwyższą reprezentację Państwa Hiszpańskiego w
stosunkach międzynarodowych, szczególnie z narodami związanymi z nim historyczną wspólnotą oraz
wykonuje funkcje, które wyraźnie przyznaje mu Konstytucja i ustawy”

• art. 97 „Rząd kieruje polityką wewnętrzną i zewnętrzną, administracją cywilną i wojskową oraz

obroną Państwa. Sprawuje funkcję wykonawczą i władzę reglamentacyjną zgodnie z Konstytucją i
ustawami”

 Konstytucja Czech z 16 grudnia 1992r.

2 oprac.

Mateusz Popiel

• art. 54 ust. 1 „Prezydent jest głową państwa”

ust. 3 „Prezydent Republiki nie ponosi odpowiedzialności za wykonywanie swej funkcji”

• art. 67 ust. 1 „Rząd jest naczelnym organem władzy wykonawczej”

- -

 Ministrowie (członkowie rządu) ponoszą odpowiedzialność polityczną (indywidualną i

solidarną) wyłącznie przed parlamentem;

 przed jedną izbą parlamentu dwuizbowego, np. w Hiszpanii (Kongres Deputowanych), Belgii (Izba

Reprezentantów),Holandii (Izba Druga Stanów Generalnych), Wielkiej Brytanii (Izba Gmin),
Francja (Zgromadzenie Narodowe), Irlandii (Izba Reprezentantów)

 przed obiema izbami parlamentu np. Włochy

(Izba Deputowanych, Senat), Norwegia (Storting – Lagting wraz z Odelstingiem),

 przed parlamentem jednoizbowym np. Dania (Folketing), Finlandii (Eduskunta), Estonia

(Zgromadzenie Państwowe), Islandii (Althing)

- -

• Występują mechanizmy zapewniające równowagę między parlamentem a rządem;
 rozwiązanie parlamentu (np. Francja, Belgia, Niemcy, Wielka Brytania, Hiszpania, Włochy, Irlandia,

Portugalia),

 odroczenie sesji parlamentu przez głowę państwa na wniosek rządu (np. Francja),
 możliwość wystąpienia z wnioskiem o votum zaufania (np. Hiszpania, Finlandia)
 „konstruktywne votum nieufności” ( np. Niemcy, Belgia, Hiszpania,Węgry)

- -

SYSTEM PREZYDENCKI:

• monokratyczna egzekutywa; prezydent dysponuje pełnym zakresem władzy wykonawczej, pełniąc

jednocześnie funkcję głowy państwa (np. Stany Zjednoczone Ameryki, Brazylia); urzędy o
charakterze wykonawczym jak i ich funkcjonariusze podlegają prezydentowi lub pozostają w sferze
jego wpływów; przykładowo status departamentów w amerykańskiej administracji prezydenckiej
czy niezależnych agencji i komisji regulujących,

• Egzekutywa i legislatywa pochodzą z wyborów powszechnych co wyposaża obie władze w

identyczną, demokratyczną legitymację,

• Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem; podobnie funkcjonariusze

egzekutywy ponoszą odpowiedzialność polityczną wyłącznie przed prezydentem,

• Funkcje i kompetencje obu organów są rozłączne
• Mechanizm hamulców i równowagi (checks and balances)

przykładowo: veto prezydenckie, władza nad sakiewką, przesłuchania przed komisją, „rada i zgoda”
Senatu w sprawach traktatowych i nominacyjnych

- -

Mieszane systemy polityczne

M. Duverger - systemy semiprezydenckie,
M. Shugart & J. Carey – systemy prezydencko – parlamentarne

A. Przeworski & M. Alvarez – system prezydencko – premierowski

- -

 Dualistyczna egzekutywa, kompetencje w sferze wykonawczej posiada głowa państwa i rząd, co

może rodzić wewnętrzną konkurencję między nimi.

 Prezydent i parlament pochodzą z wyborów powszechnych, co wzmacnia pozycję prezydenta wobec

rządu (np. Portugalia, Francja, Rosja, Litwa, Ukraina)

 Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem (np. Portugalia, Francja,

Rosja) co rodzi pytanie o zakres prerogatyw głowy państwa

 Rząd jest zależny od zaufania i poparcia zarówno prezydenta jak i parlamentu
 Prezydent posiada instrumenty arbitrażu:
• dyskrecjonalne uprawnienie do rozwiązania parlamentu,
• samodzielne prawo do zarządzenia referendum,
• prawo veta ustawodawczego,
• odesłanie projektu do sądu konstytucyjnego

3 oprac.

Mateusz Popiel

- -

Przykład portugalski

• Art. 120 „Prezydent reprezentuje Republikę Portugalską, gwarantuje niepodległość narodową,

jedność państwa i prawidłowe funkcjonowanie instytucji demokratycznych i jest z urzędu
Najwyższym Dowódcą Sił Zbrojnych”

• Art. 133 ust. 1. Do kompetencji Prezydenta Republiki w stosunku do innych organów należy:
a) Przewodniczenie Radzie Państwa;
b) Wyznaczanie zgodnie z ustawą wyborczą daty wyborów: Prezydenta Republiki, deputowanych do

Zgromadzenia Republiki, deputowanych do Parlamentu Europejskiego oraz deputowanych do
Regionalnych Zgromadzeń Ustawodawczych;

c) Zwoływanie Zgromadzenia Republiki w trybie nadzwyczajnym;
d) Zwracanie się z orędziem do Zgromadzenia Republiki i Regionalnych Zgromadzeń

Ustawodawczych;

e) Rozwiązanie Zgromadzenia Republiki, po zasięgnięciu opinii partii politycznych w nim
reprezentowanych oraz Rady Państwa;
(art. 172. 1 Zgromadzenie Republiki nie może zostać rozwiązane w ciągu pierwszych 6 miesięcy po jego
wyborze, w ostatnim półroczu kadencji Prezydenta, ani w czasie

trwania stanu wojennego lub stanu

wyjątkowego)
f) Powoływanie Premiera

(art.187 ust1. Premiera powołuje Prezydent Republiki, po zasięgnięciu opinii partii politycznych
reprezentowanych w Zgromadzeniu Republiki i przy uwzględnieniu wyników wyborów)

g) dymisjonowanie Rządu oraz odwoływanie Premiera,

(art. 195 ust. 2 Prezydent może odwołać Rząd jedynie wtedy, gdy okazuje się to konieczne dla
zapewnienia prawidłowego działania instytucji demokratycznych, po zasięgnięciu opinii Rady
Państwa.

h) powoływanie i odwoływanie członków Rządu na wniosek Premiera,
i) przewodniczenie Radzie Ministrów, jeżeli Premier o to wystąpi;
j) rozwiązanie organów władzy regionów autonomicznych z własnej inicjatywy lub na wniosek Rządu,
po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Republiki i Rady Państwa;
j) powołanie i odwołanie, na wniosek Rządu, przewodniczącego Trybunału Obrachunkowego i

Prokuratora Generalnego;

m) powołanie pięciu członków Rady Państwa i dwóch członków Najwyższej Rady Sądownictwa;
n) przewodniczenie Najwyższej Radzie Obrony Narodowej,
o) powoływanie i odwoływanie na wniosek Rządu: Szefa Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych, zastępcy
Szefa Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych oraz szefów sztabów generalnych trzech rodzajów sił
zbrojnych (...)

Art. 134 ust. 1. Do kompetencji własnych Prezydenta Republiki należy:

a) (...)
b) (...) podpisywanie dekretów rządu,
c) poddawanie pod referendum spraw o znaczeniu ogólnonarodowym
d) (...)
e) Wypowiadanie się na temat wszelkich sytuacji zagrażających istnieniu Republiki
• Art. 190 Rząd ponosi odpowiedzialność przed Prezydentem Republiki oraz przed Zgromadzeniem

Republiki

- -

Szczególny przypadek systemu mieszanego – system ustrojowy Republiki Weimarskiej

Elementy systemu parlamentarnego:

• dwuizbowy parlament: Sejm Rzeszy (Reichstag) oraz Rada Rzeszy (Reichsrat); dwuizbowość

nierównorzędna, przewaga Reichstagu i jego uprawnienie do egzekwowania odpowiedzialności
politycznej rządu (votum zaufania, votum nieufności)

- -
Władza wykonawcza dwuczłonowa (dualizm egzekutywy): prezydent Rzeszy i rząd.

4 oprac.

Mateusz Popiel

• Prezydent wybierany w wyborach powszechnych, możliwość odwołania w drodze referendum

zarządzonego przez Reichstag; w przypadku fiaska referendum Reichstag ulegał rozwiązaniu

• Prezydent powoływał i odwoływał kanclerza, a na jego wniosek ministrów,
• Prezydent miał dyskrecjonalne prawo rozwiązania parlamentu
• Prezydent mógł zarządzać referendum
• Prezydent miał prawo wydawać rozporządzenia z mocą ustawy „w przypadku naruszenia lub

zagrożenia bezpieczeństwa publicznego i porządku w państwie”

• Kontrasygnata udzielana przez kanclerza lub ministra

- -

• Rząd Rzeszy tworzyli kanclerz i ministrowie
• Rząd powinien posiadać zaufanie Reichstagu
• Rząd przy powołaniu nie musiał występować o zaufanie Reichstagu, istniało domniemanie

posiadania zaufania tak długo jak Reichstag nie odmówił zaufania rządowi.

• Rząd musiał się legitymować zaufaniem zarówno prezydenta jak i Reichstagu, lecz z praktycznego

punktu widzenia istotniejsze było zaufanie prezydenta,

• Odpowiedzialność polityczną przed Reichstagiem ponosił rząd, kanclerz i poszczególni ministrowie,
• Kanclerz przedstawiał prezydentowi wnioski w sprawie powołania i odwołania ministrów,

przewodniczył obradom rządu, kierował jego działalnością, ustalał ministrom wytyczne polityki

- -

• System ustrojowy Republiki Weimarskiej zakładał współdziałanie prezydenta i Reichstagu, w

przypadku braku współdziałania można było sięgnąć po dwa środki:

 Rozwiązanie przez prezydenta Reichstagu i zarządzenie wyborów,
 Zarządzenie przez Reichstag referendum w sprawie odwołania prezydenta

- -

System kanclerski - narodziny

• Efekt doświadczeń totalitarnych (deficyt demokracji w sferze praw jednostki i w sferze

proceduralnej) oraz doświadczeń Republiki Weimarskiej w funkcjonowaniu parlamentaryzmu

• Twórcy Ustawy Zasadniczej z 1949r. uważali, że źródłem fiaska systemu weimarskiego były

niewłaściwe relacje między prezydentem, parlamentem i rządem oraz wadliwy system wyborczy
(proporcjonalny)

- -

System kanclerski – cechy

• Mieszany system wyborczy do Bundestagu,
 Połowa miejsc obsadzana jest w wyborach proporcjonalnych, stworzenie 5% progu wyborczego,
 Druga połowa miejsc obsadzana jest w trybie wyborów większościowych, wg. reguły większości

zwykłej

• Dominująca pozycja kanclerza w rządzie
 Bundestag powołuje kanclerza, a nie rząd,
 Członkowie rządu powoływani są przez prezydenta na wniosek kanclerza,
 Odpowiedzialność polityczną przed Bundestagiem ponosi wyłącznie kanclerz,
 Nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed Bundestagiem ani rząd in gremio, ani poszczególni

ministrowie,

 Członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed kanclerzem
 Zasada politycznego kierownictwa przez kanclerza (Kanzlerprinzip), prawo kanclerza do

określania wytycznych polityki (Richtlinien der Politik)

art.65 UZ Kanclerz Federalny określa wytyczne polityki oraz ponosi za to odpowiedzialność

 Zasada ograniczonej samodzielności ministrów (Ressortprinzip), obowiązek ministrów do

informowania kanclerza o podejmowanych działaniach,

Art. 65 UZ W zakresie tych wytycznych każdy minister federalny kieruje swoim resortem
samodzielnie i na własną odpowiedzialność.

 Zasada ograniczonej kolegialności (Kollegialprinzip)

5 oprac.

Mateusz Popiel

Art. 65 UZ W razie różnic poglądów między ministrami federalnymi decyzje podejmuje Rząd

Federalny. Kanclerz kieruje pracami Rządu Federalnego zgodnie z regulaminem uchwalonym przez
Rząd Federalny i zatwierdzonym przez Prezydenta Federalnego.
- -
• Szczególny sposób tworzenia rządu
 Prezydent przedstawia Bundestagowi kandydaturę kanclerza;
 Kandydatura głosowana jest bez wcześniejszej debaty, w głosowaniu tajnym; kanclerz musi uzyskać

bezwzględną większość głosów;

 Jeżeli kandydat nie zostanie wybrany, Bundestag w ciągu 14 dni przeprowadza kolejne głosowanie,

z inicjatywy co najmniej ¼ ogółu deputowanych do Bundestagu – wymagania formalne identyczne
jak poprzednio;

 Jeżeli Bundestagowi nie uda się wybrać kanclerza, niezwłocznie przeprowadza się trzecie

głosowanie, w którym wybranym zostaje ten, kto uzyska największą liczbę głosów; pozostałe
wymagania formalne z pierwszych dwóch tur głosowania zachowują aktualność;

 jeżeli kanclerz zostanie wybrany bezwzględną większością głosów, wówczas prezydent w ciągu 7

dni powołuje go obligatoryjnie na stanowisko,

 Jeżeli kanclerz wybrany został zwykłą większością głosów, prezydent w ciągu 7 dni może go

powołać na stanowisko lub rozwiązać Bundestag i zarządzić przedterminowe wybory,

 ministrów powołuje prezydent na wniosek kanclerza,
 procedura powołania kanclerza nadaje jednocześnie kanclerzowi inwestyturę parlamentarną, nie ma

więc możliwości odwołania się do głosowania votum zaufania;

- -
• Stan wyższej konieczności ustawodawczej
 w przypadku, gdy w głosowaniu nad votum zaufania kanclerz nie uzyska większości, możliwe jest

przedstawienie prezydentowi wniosku o rozwiązanie Bundestagu i zarządzenie przedterminowych
wyborów lub podjęcie próby rządzenia w warunkach mniejszościowych,

 Instrumentem prawnym pozwalającym rządzić kanclerzowi w tych warunkach jest stan wyższej

konieczności ustawodawczej

 Stan wyższej konieczności ustawodawczej (Gesetzgebungsnotstand) ogłasza prezydent na wniosek

kanclerza i za zgodą Budestratu,

 W tej sytuacji projekt ustawy uznany przez rząd za pilny lub z którym kanclerz powiązał wniosek o

votum zaufania, po jego odrzuceniu przez Bundestag uważa się za uchwalony, gdy uzyska
akceptację Bundesratu

 Stan ten może być ogłoszony na okres do 6 miesięcy
- -

Założenia ustrojowe określające pozycję rządu

• Założenia normatywne
• zasada podziału władzy - pytanie o przesłanki:
 czy optymalizacja działania organów władzy ?
 czy przeciwdziałanie koncentracji władzy ?
 wolność jednostek ?
• metoda: wyodrębnienie organizacyjne, funkcjonalno – kompetencyjnego oraz personalne plus

mechanizmy wzajemnego oddziaływania, stale korygowane i modernizowane

Przypadki szczególne:
Wielka Brytania:
występuje jedynie rozdział organizacyjny, a brak funkcjonalnego i personalnego; władzą wykonawczą jest
Korona, monarcha jest „trzecią” izbą parlamentu, Izba Lordów pozostaje formalnie Sądem Najwyższym –
wszystko to razem rodzi zasadę supremacji parlamentu jako zasadę ustrojową

• konwenans konstytucyjny nakazujący powoływanie ministrów spośród członków parlamentu

(głównie Izby Gmin)

Irlandia:

• prawo taoiseacha powoływania 11 (na 60) członków Senatu (art. 18 ust. Konstytucji Irlandii,
• wszyscy członkowie rządu muszą być parlamentarzystami (głównie Mailu)

6 oprac.

Mateusz Popiel

- -

Zakaz łączenia stanowiska członka rządu i parlamentarzysty

• Systemy mieszane:

Rosja, Ukraina, Portugalia, Francja

• Systemy parlamentarne:

Estonia, Belgia, Holandia, Luksemburg, Macedonia

- -

• Dopuszczalność łączenia stanowiska ministra i członka parlamentu:

Np. Norwegia, Szwecja, Dania, Grecja, Hiszpania, Republika Federalna Niemiec, Włochy, Chorwacja,
Czechy
- -
Sądownictwo

Legislatywa

Egzekutywa

- -

• Założenia polityczne
• rola partii politycznych jako organizatora życia parlamentarnego, w związku z upowszechnieniem

prawa wyborczego oraz wprowadzeniem zasady proporcjonalności wyborów

• Partie polityczne ośrodek centralizacji zachowań parlamentarnych,
• Partie polityczne jako ośrodek koordynacji działań rządu i parlamentu,
• Partie polityczne poprzez swój program polityczny/wyborczy stają się centrum innowacji

politycznych,

• Rząd jako realizator ustaleń partyjnych
• relacje większość - mniejszość, zakres podmiotowy działania relacji większość - mniejszość,

większość jako sprawiedliwa i akceptowalna reguła podejmowania rozstrzygnięć w życiu
publicznym

• Pogląd Arenda Lijpharta na temat systemów ustrojowych – model westminsterski i konsocjalny?
• Relacje większość – mniejszość a podział władzy; czy konieczna jest korekta poglądu na zasadę

podziału władzy ?

- -

Pozycja ustrojowa rządu w świetle zasady podziału władzy

• Konstytucja Norwegii z 17 maja 1814r.

§ 3 Władza wykonawcza należy do Króla (...)
§ 5 Osoba Króla jest święta; nie może być potępiony ani oskarżony. Odpowiedzialność spoczywa na jego
Radzie.
§ 12 Król osobiście wybiera Radę spośród obywateli norweskich posiadających prawa wyborcze. (...) Król
rozdziela zadania między członków Rady według swego uznania.

• Konstytucja Danii z 5 czerwca 1953r.

§ 12 W granicach określonych w Konstytucji Król posiada władzę najwyższą we wszystkich sprawach
Królestwa i sprawuje tę władzę za pośrednictwem ministrów.
§ 13 Król nie odpowiada za swe poczynania; osoba Króla jest nietykalna. Za realizację władzy
wykonawczej odpowiadają ministrowie (...).

• Konstytucja Hiszpanii z 27 grudnia 1978r.

Art. 97 Rząd kieruje polityką wewnętrzną i zewnętrzną, administracją cywilną i wojskową oraz obroną
Państwa. Sprawuje funkcję wykonawczą i władzę reglamentacyjną zgodnie z Konstytucją i ustawami.

• Konstytucja Grecji z 9 lipca 1975r.

Art. 82 ust. 1. Rząd określa i kieruje ogólną polityką kraju, zgodnie z postanowieniami Konstytucji i ustaw.
Ust. 2 Premier zapewnia jedność rządu i kieruje działalnością rządu oraz służb publicznych, generalnie
mając na celu realizację polityki rządu w ramach prawa.

Konstytucja Portugalii z 2 kwietnia 1976r.

• Art. 182 Rząd jest organem prowadzącym ogólną politykę kraju i najwyższym organem

administracji publicznej

• Konstytucja Ukrainy z 28 czerwca 1996r.

Art. 113 Gabinet Ministrów Ukrainy jest najwyższym organem w systemie organów władzy wykonawczej.

7 oprac.

Mateusz Popiel

Gabinet Ministrów Ukrainy jest odpowiedzialny przed Prezydentem Ukrainy oraz podlega kontroli i zdaje
sprawę Radzie Najwyższej Ukrainy (...).

• Konstytucja Republiki Czeskiej z 16 grudnia 1992r.

Art. 67 ust. 1 Rząd jest naczelnym organem władzy wykonawczej.
- -

• Opozycja jako składowa mniejszości
• Opozycja mniejszością zorganizowaną lub niezorganizowaną większością (przykłady

skandynawskie)

• Spór o prawa opozycji – czy opozycja staje się podmiotem praw z momentem przeistoczenia się w

większość?

• Prawo opozycji do informacji, prawo opozycji do kontroli i wyraz tego w prawie parlamentarnym
• Spór o prawo opozycji do partycypacji w rządzeniu

- -

Przykłady kontekstu politycznego działania rządu

- Art. 49 Konstytucji Włoch
Wszyscy obywatele mają prawo swobodnego zrzeszania się w partie w celu wpływania
w sposób demokratyczny na kształtowanie polityki narodowej.
- Republika Federalna Niemiec, Ustawa Zasadnicza z 1949r.
Art.20 ust. 2 UZ Wszelka władza państwowa pochodzi od narodu. Naród sprawuje ją poprzez wybory,
głosowania oraz poprzez specjalne organy ustawodawstwa,

władzy

wykonawczej

i

wymiaru

sprawiedliwości.
Art.21 UZ Partie współdziałają w kształtowaniu woli politycznej narodu (...)
-

Art.

23

Konstytucji

Hiszpanii

Obywatele mają prawo do udziału w sprawach publicznych bezpośrednio lub poprzez reprezentantów
swobodnie wybieranych w głosowaniu powszechnym w okresowo przeprowadzanych wyborach.
Art. 6 Partie polityczne wyrażają pluralizm polityczny; współdziałają w kształtowaniu i manifestowaniu
woli ludu i są podstawowym instrumentem uczestnictwa politycznego.(...).
- Art. 114 Konstytucji Portugalii
Ust. 1 Partie polityczne są reprezentowane w organach pochodzących z wyborów powszechnych i
bezpośrednich, stosownie do swej siły wyborczej.
Ust. 2 Uznaje się prawo mniejszości do opozycji demokratycznej, na zasadach przewidzianych w
Konstytucji i ustawie.
Ust. 3 Partie polityczne reprezentowane w Zgromadzeniu Republiki, które nie wchodzą w skład Rządu,
korzystają w szczególności z prawa do uzyskiwania regularnie i bezpośrednio od Rządu informacji o
rozwoju spraw o znaczeniu publicznym (...)

RWSP #2

Formowanie rządu

- -

• Pojęcie formowania rządu w systemach parlamentarnych:

„Sekwencja uporządkowanych czynności prawnych i pozaprawnych ukierunkowanych na
utworzenie rządu”
Sekwencja uporządkowanych czynności: proces formowania rządu odbywa się w środowisku
konkurencji ustrojowej (parlament – głowa państwa) oraz polityczno – instytucjonalnej (partie
polityczne, inne podmioty quasi – partyjne, koalicje), co prowadziło w przeszłości do chaosu i
dezintegracji wynikającej z powstawania licznych ośrodków podejmujących wysiłki na rzecz
utworzenia rządu;

- -

Przykłady czynności prawnych:

• powołanie informatora (Holandia, Belgia, Luksemburg),
• powołanie formatora (Holandia, Belgia, Luksemburg, Dania),
• powołanie szefa rządu (Wielka Brytania, Francja, Hiszpania, Portugalia, Włochy)
• wybór szefa rządu (Niemcy, Finlandia),
• uchwała o votum zaufania (Luksemburg, Irlandia, Grecja, Francja, Włochy)

8 oprac.

Mateusz Popiel

- -

Przykłady czynności faktycznych:

• Negocjacje partyjne,
• Ustalenie składu politycznego rządu,
• Ustalenie osoby szefa rządu,
• Ustalenie składu personalnego rządu,
• Ustalenie podziału zadań między członkami rządu,
• Umowy koalicyjne,

- -

Generalne fazy formowania rządu

Faza przedwyborcza

- porozumienia międzypartyjne dot. przebiegu kampanii, zagadnień w niej poruszanych, wskazywanie

własnych kandydatów na szefów rządu itd.

Faza powyborcza
- wyznaczanie negocjatorów, informatorów, formatorów,

- ustalanie zakresu kompromisu programowego, składu politycznego, osobowego

Faza instytucjonalna
- Czynności wynikające z aktów prawnych, głównie konstytucji, regulaminów parlamentarnych.
- -
Przykłady konstytucji lakonicznie regulujących formowanie rządu

• Wielka Brytania

Konwenans konstytucyjny:

„Monarcha powierza liderowi partii politycznej, posiadającej większość w Izbie Gmin

misję

sformowania rządu”
• Irlandia, art. 13 konstytucji z 1937r.

ust. 1. Prezydent na wniosek Dail’u powołuje Taoiseach’a, który jest szefem rządu.

ust. 2. Prezydent na wniosek Taoiseacha, po uzyskaniu wcześniejszej aprobaty Dail’u

powołuje

pozostałych członków rządu.
• Konstytucja Królestwa Norwegii z 1814r.

§ 12 Król osobiście wybiera Radę spośród obywateli norweskich posiadających prawa wyborcze.

Król rozdziela zadania między ministrów według swego uznania.
• Konstytucja Królestwa Danii z 1953r.

§ 14 Król mianuje i odwołuje premiera i pozostałych ministrów. On decyduje o liczbie ministrów i

o podziale obowiązków między nimi.
• Konstytucja Łotwy z 1922r.

Art. 56 Gabinet Ministrów formuje osoba wyznaczona do tego przez Prezydenta Państwa.

Art. 59 Premier i ministrowie dla pełnienia ich funkcji muszą cieszyć się zaufaniem

Sejmu (…)

- -

Cechy:

• brak informacji o udziale parlamentu w procedurze powoływania rządu,
• brak informacji o postępowaniu głowy państwa
• w przypadku monarchii, brak informacji o parlamentarnym charakterze rządu,
• komplementarna, regulacyjna rola konwenansów konstytucyjnych

- -

Rozbudowane procedury formowania rządu w konstytucjach

• Konstytucja Włoch z 1947r.

Art. 92 zd. 2. Prezydent Republiki mianuje Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek ministrów.
Art. 94 zd. 1 – 3. Rząd musi mieć zaufanie obu izb. Każda izba udziela lub odmawia zaufania w drodze
głosowania imiennego nad umotywowanym wnioskiem. W ciągu 10 dni od utworzenia rząd zwraca się do
izb o udzielenie mu zaufania.
- -



RFN:

9 oprac.

Mateusz Popiel

Art. 63 UZ (1) Kanclerza Federalnego wybiera Parlament Federalny na wniosek Prezydenta Federalnego
bez dyskusji.
(2) Wybranym jest ten, kto uzyska głosy większości członków Parlamentu Federalnego. Elekta mianuje
Prezydent Federalny.
(3) Jeśli proponowany kandydat nie zostanie wybrany, to Parlament Federalny może w ciągu czternastu
dni od głosowania wybrać Kanclerza Federalnego więcej niż połowa swoich członków.
(4) Jeśli wybór nie nastąpi w terminie, to przeprowadza się niezwłocznie nowe głosowanie, w którym
wybierany jest ten, kto uzyskał najwięcej głosów. Jeśli wybrany uzyskał głosy większości członków
Parlamentu Federalnego, to Prezydent Federalny musi mianować go w ciągu 7 dni po wyborze. Jeśli
wybrany nie osiągnął tej większości, to wówczas Prezydent Federalny winien w ciągu siedmiu dni
mianować go albo rozwiązać Parlament Federalny.
- -

• Konstytucja Litwy z 1992r.

Art. 92
Prezesa Rady Ministrów mianuje i odwołuje Prezydent za zgodą Sejmu.
Ministrów mianuje i odwołuje Prezydent na wniosek Prezesa Rady Ministrów.
Prezes Rady Ministrów nie później niż w ciągu 15 dni od swego mianowania przedstawia Sejmowi
utworzony przez siebie i zaaprobowany przez Prezydenta Republiki Rząd oraz przedkłada program Rządu.
Nowy Rząd otrzymuje prawo działania, jeżeli uczestniczący w posiedzeniu Sejmu posłowie większością
głosów zaaprobują jego program.
- -

• Art.99 Konstytucji Hiszpanii z 1978r.

1. Po każdorazowym odnowieniu składu Kongresu Deputowanych oraz w pozostałych wypadkach
określonych w Konstytucji Król, po uprzedniej konsultacji z reprezentantami wyznaczonymi przez
grupy polityczne posiadające reprezentację parlamentarną i za pośrednictwem Przewodniczącego
Kongresu, proponuje kandydata na Przewodniczącego Rządu.
Kandydat zaproponowany zgodnie z postanowieniami ustępu poprzedniego przedstawia przed
Kongresem Deputowanych program polityczny Rządu, który zamierza utworzyć i zwraca się o zaufanie
izby.
3. Jeżeli Kongres Deputowanych absolutną większością głosów swych członków udzieli zaufania temu
kandydatowi, Król mianuje go Przewodniczącym. W razie nie uzyskania takiej większości przeprowadza się
nad tą samą propozycją nowe głosowanie, czterdzieści osiem godzin po pierwszym; w tym wypadku
zaufanie uważa się za udzielone, jeżeli opowiedziała się za nim zwykła większość.
4. Jeżeli w wyniku wymienionych głosowań zaufanie konieczne dla inwestytury nie zostałoby udzielone,
przedstawiane są kolejne propozycje w sposób przewidziany w ustępach poprzednich.
5. Jeżeli upłynęły dwa miesiące od pierwszego głosowania w sprawie inwestytury, a żaden z kandydatów
nie otrzymał zaufania Kongresu, Król rozwiązuje obie Izby i zarządza nowe wybory za kontrasygnatą
Przewodniczącego Kongresu.
Art. 100. Pozostali członkowie Rządu są powoływani i odwoływani przez Króla na wniosek
Przewodniczącego Rządu.
- -

• Konstytucja Grecji z 1975r.
Art. 37

1. Prezydent Republiki powołuje Premiera i na jego wniosek powołuje i odwołuje pozostałych członków
rządu i sekretarzy stanu.
2. Na Premiera powoływany jest przywódca partii, która dysponuje bezwzględną większością głosów Izbie
(Deputowanych). W wypadku, gdy żadna partia nie posiada takiej większości głosów, Prezydent Republiki
powierza przywódcy partii posiadającej względną większość misję konsultacyjną, mającą na celu zbadanie
możliwości utworzenia rządu posiadającego zaufanie izby Deputowanych.
3. Jeżeli taka możliwość nie zostanie stwierdzona, Prezydent Republiki powierza misję konsultacyjną
przywódcy partii drugiej pod względem siły parlamentarnej; jeśli i ta misja jest bezowocna, Prezydent
Republiki powierza misje konsultacyjną przywódcy partii trzeciej pod względem siły. Każda misja
konsultacyjna trwa 3 dni. Jeżeli te misje konsultacyjne nie przyniosą efektów, Prezydent Republiki zaprasza

10 oprac.

Mateusz Popiel

przywódców partii i po stwierdzeniu niemożności utworzenia rządu, stara się powołać rząd złożony ze
wszystkich partii wchodzących w skład Izby Deputowanych, uwzględniając wynik wyborów …
- -

• Konstytucja Finlandii z 1999r.

Sekcja 61 Formowanie rządu.
Parlament wybiera premiera, który następnie jest powoływany na stanowisko przez Prezydenta Republiki.
Prezydent powołuje pozostałych ministrów na podstawie propozycji przedstawionej przez premiera.
Przed wyborem premiera, grupy reprezentowane w parlamencie negocjują program polityczny i
skład rządu. Na podstawie wyników tych negocjacji oraz po wysłuchaniu przewodniczącego
parlamentu i grup parlamentarnych, Prezydent informuje parlament o proponowanej kandydaturze.
Kandydata uważa się za wybranego na premiera, jeżeli jego lub jej wybór poparła ponad połowa
głosujących.
Jeżeli kandydat nie otrzymał koniecznej większości głosów, inny kandydat powinien być przedstawiony w
tej samej procedurze. Jeżeli drugiemu kandydatowi nie uda się uzyskać ponad połowy głosów, wybory w
parlamencie powinny być powtórzone. W takim przypadku osoba, która uzyskała najwięcej głosów uznana
zostaje za wybraną.
- -

• Przypadki negatywnego parlamentaryzmu:

Szwecja
Akt o Formie Rządu z 1974r.
§ 1 Rząd składa się z premiera i pozostałych ministrów. Premier powoływany jest w trybie §§ 2-4.
Pozostałych ministrów powołuje premier.
§ 2 Przed powołaniem premiera, Przewodniczący Riksdagu zwołuje przedstawicieli wszystkich partii
reprezentowanych w Riksdagu na konsultacje. Następnie Przewodniczący Riksdagu, po porozumieniu się
ze swoim zastępcą, przedkłada propozycję Riksdagowi.
Najpóźniej czwartego dnia po przedłożeniu propozycji, Riksdag powinien bez rozpatrywania przez komisje,
przeprowadzić nad nią głosowanie. W wypadku gdy więcej niż połowa deputowanych Riksdagu głosuje
przeciwko propozycji, uważa się, że została odrzucona. W przeciwnym wypadku uważa się, że
propozycja została przyjęta.
§ W razie odrzucenia propozycji Przewodniczącego Riksdagu, procedurę § 2 ponawia się. W wypadku
czterokrotnego odrzucenia propozycji Przewodniczącego, procedurę wyznaczania premiera należy przerwać
i podjąć na nowo po przeprowadzeniu wyborów do Riksdagu. Jeżeli w terminie trzech miesięcy nie jest
przewidziane przeprowadzenie wyborów zwyczajnych, należy w tym samym terminie przeprowadzić
wybory nadzwyczajne.
- -

• Konstytucja Republiki Portugalskiej z 1976r.

Art. 187
1. Premiera powołuje Prezydent Republiki, po zasięgnięciu opinii partii politycznych reprezentowanych w
Zgromadzeniu Republiki i przy uwzględnieniu wyników wyborów.
2. Pozostałych członków Rządu powołuje Prezydent Republiki na wniosek Premiera.
Art. 192
1. Program Rządu, przedstawiony w postaci oświadczenia Premiera, jest poddawany pod ocenę
Zgromadzenia Republiki, w terminie nie dłuższym niż dziesięć dni po jego powołaniu.
3. Debata nie może przekroczyć trzech dni i do chwili jej zamknięcia każdy klub parlamentarny może
wystąpić z propozycją odrzucenia programu, a Rząd może wystąpić z wnioskiem o uchwalenie wotum
zaufania.
4. Odrzucenie programu Rządu wymaga bezwzględnej większości ogólnej liczby deputowanych.
- -
Inne przypadki systemów mieszanych

• Konstytucji Republiki Francuskiej z1958r.
Art. 8 ust. 1. Prezydent powołuje premiera. (…) Na wniosek premiera powołuje pozostałych członków
rządu.

11 oprac.

Mateusz Popiel

Art. 49 ust. 1. Premier po dyskusji na posiedzeniu Rady Ministrów może program rządu lub ogólne
założenia polityki rządu uczynić przedmiotem wniosku wobec Zgromadzenia Narodowego o votum
zaufania.

• Art. 111.Konstytucji Federacji Rosyjskiej z 1993r.

1. Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej powołuje Prezydent Federacji Rosyjskiej za zgodą Dumy
Państwowej.
2. Wniosek w sprawie kandydata na Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej przedkładany jest nie
później niż w ciągu dwóch tygodni od chwili objęcia urzędu przez nowo wybranego Prezydenta Federacji
Rosyjskiej lub od chwili dymisji Rządu Federacji Rosyjskiej albo w ciągu tygodnia od dnia odrzucenia
kandydatury przez Dumę Państwową.
3. Duma Państwowa rozpatruje przedstawioną przez Prezydenta Federacji Rosyjskiej kandydaturę na
Przewodniczącego Rady Ministrów w ciągu tygodnia od dnia przedłożenia wniosku w sprawie kandydatury.
4. Po trzykrotnym odrzuceniu przez Dumę Państwową przedstawionych kandydatur na stanowisko
Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej, Prezydent Federacji Rosyjskiej powołuje Przewodniczącego
Rządu Federacji Rosyjskiej, rozwiązuje Dumę Państwową i zarządza nowe wybory.

RWSP #3

Skład rządu

- -

• Szef rządu/premier/przewodniczący Rady Ministrów/taoiseach/

Dwa zasadnicze modele:

1. Model primus inter pares;
- pozycja szefa rządu zdeterminowana przez kolektywny mechanizm podejmowania rozstrzygnięć

przez rząd;

- szef rządu nie może liczyć na instytucjonalno – prawne wsparcie swojej pozycji,
- znaczenie mają elementy pozaprawne jak pozycja partii, z której wywodzi się premier jak i pozycja

premiera w partii, a także osobowość premiera,

- interesujący wzrost znaczenia szefów rządu wynika także z udziału w posiedzeniach Rady

Europejskiej UE,

2. Model dominacji – szef rządu dysponuje kompetencjami oraz środkami pozaprawnymi pozwalającymi
mu być głównym ośrodkiem kształtującym politykę egzekutywy
- głównymi czynnikami decydującymi o dominującej pozycji szefa rządu są:
a) prawo do powoływania i odwoływania ministrów i innych członków rządu, niekiedy swobodne (np.
Wielka Brytania, Szwecja), a niekiedy dzielone z głową państwa (Niemcy, Francja, Hiszpania, Grecja),
b) prawo do kontroli struktury i procedur rządowych celem koordynacji działalności organów administracji
rządowej,
c) możliwość kontroli większości parlamentarnej,
d) zakres uprawnień patronażowych,
e) wpływ na funkcjonowanie aparatu administracyjnego,
f) udział w wyborach powszechnych, parlamentarnych i lokalnych
- -

• Zasadniczy zakres kompetencji szefa rządu:
- przewodniczenie obradom rządu i komitetów rządowych,
- wykonywanie obowiązków zagranicznych
- kontakty z otoczeniem rządu/reprezentowanie rządu wobec innych organów państwowych,
- uprawnienia kreacyjne
- arbitraż w sporach wewnątrz rządu,
- inicjowanie polityki,
- kontrola pracy członków rządu i wypełniania zadań określonych przez rząd lub premiera

- -

• Konstytucja Królestwa Belgii

Art. 99 Rada Ministrów składa się najwyżej z 15 członków.
Z ewentualnym wyjątkiem premiera, Rada Ministrów liczy tylu ministrów ze wspólnoty francuskiej co i
flamandzkiej.

12 oprac.

Mateusz Popiel

• Art. 45 ust. 2 Holandii:

„Premier przewodniczy Radzie Ministrów”

• Art. 60 Konstytucji Łotwy:

„Posiedzeniom Gabinetu Ministrów przewodniczy premier, a pod jego nieobecność minister uprawniony do
tego przez premiera”

• § 13 Konstytucji Danii

Za realizację władzy wykonawczej odpowiadają ministrowie; ich odpowiedzialność zostanie określona w
ustawie
§ 18 (…) W skład Rady Ministrów wchodzą wszyscy ministrowie, a przewodniczy jej premier. Głos
każdego z ministrów podlega zaprotokołowaniu, każda zaś sprawa jest rozstrzygana większością głosów.
(…)

Art. 97 Konstytucji Litwy

„Prezes Rady Ministrów reprezentuje Rząd Republiki Litewskiej i kieruje jego pracami”.
Art. 95 „Rząd Republiki Litewskiej rozstrzyga sprawy zarządzania państwem na posiedzeniach w drodze
decyzji podejmowanych większością głosów wszystkich członków Rządu”
Art. 98 „Czasowe zastępstwo ministra może sprawować tylko inny członek rządu wyznaczony przez Prezesa
Rady Ministrów”



Konstytucja Republiki Czeskiej

Art. 76 (1) Rząd podejmuje decyzje kolegialnie.

(2) Dla podjęcia uchwały rządu potrzeba zgody większości wszystkich jego członków.

Art. 77 Przewodniczący rządu organizuje prace rządu, kieruje jego posiedzeniami, występuje w jego imieniu
oraz wykonuje inne czynności przewidziane w Konstytucji i ustawach.



Konstytucja Słowenii

Art. 110 Rząd składa się z Premiera i ministrów. W granicach swoich kompetencji Rząd i poszczególni
ministrowie są niezależni i ponoszą odpowiedzialność przed Zgromadzeniem Państwowym.
Art. 114 Premier zapewnia jednolitość politycznego i administracyjnego ukierunkowania prac rządu oraz
koordynuje działalność ministrów.(…)

Konstytucja Hiszpanii

Art. 98 Przewodniczący kieruje działalnością Rządu oraz koordynuje funkcje pozostałych jego członków,
bez uszczerbku dla ich kompetencji i bezpośredniej odpowiedzialności za swe działania.

Konstytucja Republiki Włoskiej

Art. 95 Prezes Rady Ministrów kieruje ogólną polityką rządu i jest za nią odpowiedzialny. Utrzymuje
jednolitość kierunku działania politycznego i administracyjnego, inspirując i koordynując działalność
ministrów.

Art.21 Konstytucji Francji

Premier kieruje działalnością Rządu. Jest odpowiedzialny za obronę narodową. Zapewnia wykonanie
ustaw. Z zastrzeżeniem art. 13 ma prawo stanowienia rozporządzeń oraz powoływania na stanowiska
cywilne i wojskowe. Może delegować niektóre swoje uprawnienia na ministrów.

Niemcy

Art. 64 ust. 1 UZ Ministrowie federalni są mianowani i zwalniani na wniosek Kanclerza Federalnego przez
Prezydenta Federalnego.
Art. 65 Kanclerz Federalny określa wytyczne polityki oraz ponosi za to odpowiedzialność. W zakresie tych
wytycznych każdy minister federalny kieruje swoim resortem samodzielnie i na własną odpowiedzialność.
W razie różnic poglądów między ministrami federalnymi decyzje podejmuje Rząd Federalny. Kanclerz
Federalny kieruje pracami Rządu Federalnego zgodnie z regulaminem uchwalonym przez Rząd Federalny
i zatwierdzonym przez Prezydenta Federalnego.
Art.69 ust.1 Kanclerz Federalny mianuje jednego z ministrów federalnych swoim zastępcą.

Akt o formie rządu Królestwa Szwecji, rozdział 6

§ 1 Rząd składa się z premiera i pozostałych ministrów. (…) Pozostałych ministrów powołuje premier.
§ 6 Minister może być odwołany na własną prośbę. Premier może odwołać ministra w innych jeszcze
wypadkach.
Akt o formie rządu Królestwa Szwecji, rozdział 7
§ 1 (…) Premier wyznacza z grona ministrów kierowników poszczególnych ministerstw.

13 oprac.

Mateusz Popiel

§ 4 Premier wzywa pozostałych ministrów na posiedzeniu Rządu i przewodniczy posiedzeniom. (…)
§ 5 (…) Premier może zarządzić, że sprawa lub grupa spraw dotycząca określonego ministerstwa, powinna
być przedstawiona przez ministra innego niż kierownik tego ministerstwa.

• Art. 82 Konstytucji Grecji
1. Rząd określa i kieruje ogólną polityką kraju, zgodnie z postanowieniami Konstytucji i ustaw.
2. Premier zapewnia jedność rządu i kieruje działalnością rządu oraz służb publicznych, generalnie,

mając na celu realizację polityki rządu w ramach prawa.

• Art. 201 Konstytucji Portugalii

Do kompetencji premiera należy:

a) Kierowanie ogólną polityką Rządu, koordynując i określając kierunki działania wszystkich

ministrów,

(art. 200 ust. 1 Do kompetencji Rady Ministrów należy:
a) określanie ogólnych kierunków polityki rządowej, a także jej realizacji)
b) Kierowanie funkcjonowaniem rządu i jego stosunkami o ogólnym charakterze z pozostałymi organami
państwa;
c) Informowanie Prezydenta Republiki o sprawach związanych z prowadzeniem wewnętrznej i zagranicznej
polityki państwa,
d) Sprawowanie pozostałych funkcji przyznanych mu przez Konstytucję i ustawę
Art.187 ust. 2 Konstytucji Portugalii
Członków Rządu powołuje Prezydent Republiki na wniosek Premiera.
Art. 191 ust. 2 Wicepremierzy i ministrowie ponoszą odpowiedzialność przed premierem (…)
ust.3 Sekretarze i podsekretarze stanu ponoszą odpowiedzialność przed Premierem i właściwym ministrem.
Art. 195 ust. 1 Dymisję rządu powoduje:
b) Przyjęcie przez Prezydenta Republiki prośby o dymisję przedstawionej przez Premiera;
c) Śmierć lub długotrwałe problemy zdrowotne Premiera uniemożliwiające mu sprawowanie funkcji
- -

Zastępca szefa rządu

Instytucja znana m.in. Portugalii, Austrii, Czechom, Hiszpanii, Grecji, Szwecji (instytucja
pozakonstytucyjna), Finlandii, Belgii (instytucja pozakonstytucyjna), Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii
(instytucja pozakonstytucyjna), Chorwacji, Portugalii, Ukrainie, Rosji, Włochom (ale kontrowersje wzbudza
ze względu na niekonstytucyjność).
Instytucja nieznana m.in.: Francji, Norwegii, Danii, Estonii, Litwie,
- -

Przesłanki utworzenia:

organizacyjne np.: a) zastępstwo szefa rządu (przesłanka najczęściej wymieniana w konstytucjach –

Niemcy, Austria, Finlandia) b) konieczność wsparcia szefa rządu w koordynacji pracy członków
rządu, c) prowadzenie spraw wymagających specjalistycznej wiedzy (np. Wicekanclerz F. Blücher,
L. Erhard) d) w przewodniczeniu komitetom rządowym, e) rzadziej w kontaktach z innymi organami
państwa)

polityczne występują zarówno w przypadku rządów jednopartyjnych i kolegialnych, współpraca szefa

rządu i jego zastępcy instytucjonalizuje na poziomie rządu pozarządowe formy współdziałania
politycznego ugrupowań koalicyjnych np. tzw. inner cabinet (Wielka Brytania), Kernkabinet
(Belgia), Kressbonner Kreis (Niemcy), Von Wattenwyl (Szwajcaria) itp.; przygotowanie do objęcia
funkcji (np. Niemcy, Szwecja)

- -
Zakres działania zastępcy szefa rządu ustala z reguły szef rządu lub cały rząd;
wyjątkowy przepis art. 69 ust. 2 Konstytucji Austrii:
„Wicekanclerz jest powołany do zastępowania Kanclerz Federalnego w całym jego zakresie działania”
Instytucja zastępcy szefa rządu występuje zarówno w systemach opartych na dominacji szefa rządu jak i
kolektywności zarządzania, co świadczy o różnych przesłankach powołania tego organu.
Przykłady konstytucyjnej regulacji dot. powołania zastępcy szefa rządu:
A) Ujęcia sugerujące obligatoryjność powołania zastępcy szefa rządu



Art. 28 ust. 6 Konstytucji Irlandii

14 oprac.

Mateusz Popiel

„Taoiseach mianuje członka rządu wicepremierem (Tanaiste).”
Art.69 niemieckiej UZ
„Kanclerz Federalny mianuje jednego z ministrów wicekanclerzem.”
Art.114 Konstytucji Ukrainy
„Gabinet Ministrów składa się z Premiera, Pierwszego Wicepremiera, trzech Wicepremierów i Ministrów.”
B) Ujęcia ustanawiające fakultatywność powołania zastępcy szefa rządu.



Art. 98 Konstytucji Hiszpanii

„Rząd składa się z Przewodniczącego, Wiceprzewodniczących, jeśli zostaną powołani …”
• Art. 81 ust. 1 Konstytucji Grecji
„(…) Jeden lub kilku ministrów może być powołanych na stanowisko zastępcy premiera (…).”
• Art.183 ust. 2 Konstytucji Portugalii
„W skład Rządu może wchodzić jeden lub więcej wicepremierów”
- -
• Minister jako zasadniczy element składowy rządu,
• Geneza związana z ewolucją modelu zarządu centralnego państwa i wyodrębnieniem dwóch zakresów

działania władcy w XVI – XVIII w.:

a) „gubernatio” rozumianych jako decyzje zasadnicze, polityczne, przesądzające kierunki działania
władcy
b) „administratio” rozumianych jako decyzje techniczne, wdrażające kierunki określone w ramach
gubernatio; podejmowanie decyzji o środkach za pomocą których realizowane będą decyzje
polityczne i ich uruchamianie.

- -

Rozwój instytucji sekretarzy stanu w okresie absolutyzmu w Anglii, Hiszpanii i Francji, z podziałem

zakresu działania terytorialnym i rzeczowym; Lord Skarbnik ( Lord Treasurer) w Anglii, Generalny
Kontroler Finansów (Francja),

Sekretarze stanu, później ministrowie wspólnie obradują dla wymiany informacji i koordynacji własnych

zadań, formalnie często jako rada królewska, privy council itd.; Ministrowie zostają systematycznie
włączeni do rządu w XVIII w. (W.Brytania, Francja) i XIX w. (Prusy, Rosja),

- -

• Powstanie systemu parlamentarnego powoduje z jednej strony polityczną obsadę stanowisk

ministrów, z drugiej uzyskanie statusu politycznego przez rząd; połączenie obu obszarów działania
(politycznego i administracyjnego) z przyczyn organizacyjnych (koordynacja i kierowanie) i
politycznych (odpowiedzialność przed własnym środowiskiem politycznym i parlamentem)

- -
Liczba ministrów niekiedy jest określona konstytucyjnie:

maksymalna: Irlandia (od 7 do 15 włącznie z szefem rządu) Belgia (do 15 z szefem rządu), Izraela (nie

mniej niż 8 i nie więcej niż 18)

minimalna: Norwegia (premier oraz minimum 7 radców), Luksemburg (nie mniej niż 3 członków)
stała: Szwajcaria (7 radców Rady Federalnej)

Rodzaje stanowisk ministrów:
Nazwy: minister, radca (Szwajcaria, Norwegia, Szwecja), sekretarz stanu (Wielka Brytania)
Kanclerz Exchequeru,
- -

Konstytucja a kwalifikacje ministra



Art. 97 Konstytucji Belgii

„Ministrami mogą być mianowani tylko Belgowie”
Art. 98 Konstytucji Belgii
„Żaden członek rodziny królewskiej nie może być ministrem”



art.81 ust. 2 Konstytucji Grecji:

„Nikt nie może być mianowany członkiem rządu lub sekretarzem stanu, jeżeli nie posiada kwalifikacji, które
zgodnie z art. 55 powinien posiadać deputowany”
Art. 55 „Deputowanym może być wybrany obywatel grecki, któremu przysługuje prawo wybierania i który
w dniu wyborów ukończył dwadzieścia pięć lat”.

15 oprac.

Mateusz Popiel



Podobna konstrukcja konstytucji Bułgarii, art. 110:

„Członkami Rady Ministrów mogą być tylko obywatele bułgarscy, odpowiadający warunkom wyboru na
przedstawicieli ludowych.”



oraz Austrii, art. 70 (2) „Na stanowisko Kanclerza Federalnego, Wicekanclerza lub ministra federalnego

może zostać powołany tylko ten, kto posiada bierne prawo wyborcze do Rady Narodowej; członkowie
Rządu Federalnego nie muszą należeć do Rady Narodowej.”



Rozdział 6, § 9 szwedzkiej Ustawy o Formie Rządu:

„ Tylko obywatel szwedzki, będący nim od co najmniej dziesięciu lat, może zostać ministrem. Minister nie
może pozostawać w innym stosunku służbowym. Ponadto nie może wykonywać żadnej działalności
mogącej podważyć zaufanie do niego”



Art. 66 niemieckiej Ustawy Zasadniczej

„Kanclerzowi Federalnemu oraz ministrom federalnym nie wolno piastować żadnego innego płatnego
urzędu, prowadzić działalności zarobkowej lub wykonywać innego zawodu, ani też nie wolno należeć do
zarządu albo – bez zgody Parlamentu Federalnego – do rady nadzorczej przedsiębiorstwa nastawionego na
zysk.”



Art. 98 ust. 3 Konstytucji Hiszpanii

„Członkowie Rządu nie mogą wykonywać innych funkcji przedstawicielskich niż właściwe dla mandatu
parlamentarnego, ani jakiejkolwiek innej funkcji publicznej niż wynikającej ze sprawowanego urzędu, ani
jakiejkolwiek działalności zawodowej lub handlowej.”



Art. 109 ust. 3 Konstytucji Słowacji

„Członek rządu nie ma prawa wykonywać innej płatnej funkcji, zawodu lub działalności gospodarczej ani
być członkiem organu osoby prawnej, która wykonuje działalność gospodarczą.”



Podobnie art. 99 Konstytucji Litwy, art. 89 Konstytucji Macedonii, art. 120 Konstytucji Ukrainy, art. 63

Konstytucji Finlandii, ale interesujące są także rozwiązania:

• Art. 70 Konstytucji Czech
„Członek rządu nie może prowadzić działalności, której charakter jest sprzeczny z wykonywaniem
funkcji członka rządu. Szczegóły określi ustawa.”
• Art. 43 Konstytucji Izraela (Ustawa Zasadnicza o Rządzie):
„Premier, ministrowie i wiceministrowie wykonują swoje obowiązki w dobrej wierze i mogą
podejmować działalność gospodarczą lub publiczną wyłącznie w zakresie i zgodnie z zasadami
określonymi przez Rząd.”
• Art. 60 Konstytucji Finlandii
„Ministrami powinni być obywatele Finlandii znani z uczciwości i kompetencji”



Wyjątkowy charakter posiada § 12 Konstytucji Norwegii:

„Król osobiście wybiera Rade spośród obywateli norweskich posiadających prawa wyborcze (…).Więcej
niż połowa członków Rady Państwa powinna wyznawać oficjalną religię państwa.”



Brak regulacji m.in. w konstytucjach:

W. Brytanii, Danii, Portugalii, Rosji, Łotwy, Słowenii, Chorwacji, Włoch
- -

ministrowie resortowi

wyłącznie: Niemcy, Austria (resorty określone ustawowo) Norwegia
- system mieszany, koegzystencja ministrów resortowych i ministrów „bez teki”: Grecja, Holandia,
Estonia, Francja (jako tzw. ministrowie delegowani), Finlandia (jako tzw. ministrowie dodatkowi), Szwecja
(tzw. ministrowie konsultatywni), Włochy, Hiszpania, Portugalia, Irlandia, Wielka Brytania (Lord
Przewodniczący Rady - Wicepremier, Kanclerz Księstwa Lancaster- Lider w Izbie Lordów)

Przypadki szczególne:

• Kanclerz Sprawiedliwości: Finlandia (art. 69 Konstytucji), Szwecja (ustawa z 1975r.), Estonia (§ 139

Konstytucji);

• Attorney General w Irlandii (Art. 30 Konstytucji)
• Wielka Brytania, Lord Kanclerz (Minister Sprawiedliwości), Lord Prywatnej Pieczęci (Lider Izby

Gmin), Główny Whip w Izbie Gmin

- -

16 oprac.

Mateusz Popiel

Zasadnicze funkcje ministra (resortowego)

• programowe (wobec resortu): ustalanie celów (w tym ich zmiana), inicjowanie działań resortu,

selekcja zadań resortu, nadawanie priorytetów;

• polityczne: ustalanie pozycji resortu w rządzie, prowadzenie polityki wobec parlamentu, tworzenie

zaplecza politycznego w partii, w państwach członkowskich UE- relacje z organami UE (Rada
Ministrów);

• zarządcze (wykonawcze): dobór współpracowników, ustalanie środków realizacji zadań, ustalenie

procedur wykonywania zadań, nadzór nad prawidłowością realizacji zadań;

• w relacjach z otoczeniem: inne resorty, grupy interesów, inne ośrodki władzy (np.. Samorządy,

władze lokalne) media;

- -

Wewnętrzna hierarchizacja rządu

podział rządów na:
a) kolektywne (np. Szwajcarii, Holandii, Włoch), w których szef rządu nie może ingerować w zakres
działania ministra, a członkowie rządu na równych prawach uczestniczą w wypracowaniu rozstrzygnięcia
rządu oraz
b) hierarchiczne (np. Wielkiej Brytanii, Szwecji, Irlandii, Francji, Polski, Niemiec)
Czynniki wzmacniające kolektywność – silna pozycja ustrojowa resortu, słaba pozycja ustrojowa
premiera, koalicyjność
Czynniki wzmacniające hierarchiczność – swoboda w ustalaniu zasięgu resortu i zmiany jego zakresu
przez szefa rządu (np.. Wielka Brytania, Szwecja), szerokie uprawnienia szefa rządu w doborze
współpracowników i ich kontrolowania, jednopartyjność rządu.
- -

Przykład rozbudowanej struktury hierarchicznej rządu:

Francja

Wielka Brytania

Minister stanu

Tzw. Wielkie Urzędy Państwa

Minister

(Great Offices of State):

Minister delegowany Premier
Sekretarz stanu

Kanclerz Exchequeru

Niemcy

Minister Spraw Wewnętrznych

Kanclerz

Minister Spraw Zagranicznych

Minister obrony (status konstytucyjny)
Minister spraw wewnętrznych
Minister sprawiedliwości
Minister finansów

- -

• Kategoria tzw. młodszych ministrów (junior minister)

RWSP#4

Organizacja rządu. Struktury.

- -

Rola tzw. młodszych ministrów

• Junior – minister jako najbliższy współpracownik ministra (szefa resortu, ewent. ministra „bez teki”)

lub szefa rządu;

• zróżnicowanie pozycji ustrojowej: funkcjonariusz służby cywilnej lub sfery politycznej.
• zadania: wykonywanie części zadań należących do przełożonego lub wyodrębnionych zadań przez

szefa rządu, udzielanie wsparcia merytorycznego szefowi rządu (doradztwo)

- -

• Model niemiecki – sekretarz stanu (Staatssekretär) najwyższej rangi funkcjonariusz służby

cywilnej powoływany jako najbliższy współpracownik ministra, głównie ze względu na swoją
znajomość administracji ale także swoje związki z określoną partią polityczną lub konkretnym
politykiem zajmującym stanowisko ministra; odejście ministra ze stanowiska pociąga za sobą
dymisję sekretarza stanu połączoną z wypłatą wynagrodzenia do czasu przejścia na emeryturę.

17 oprac.

Mateusz Popiel

• Parlamentarische Staatsekretär – łącznik między ministerstwem a Bundestagiem, spełniający de

facto rolę rzecznika interesów resortu w parlamencie

- -

• Podobnie do modelu niemieckiego:

Finlandia (sekretarz stanu powoływany na czas sprawowania urzędu przez ministra), Norwegia, Portugalia,
Szwecja, Hiszpania; sekretarze stanu są zastępcami ministra, nie uczestniczą w posiedzeniach rządu, nie
ponoszą odpowiedzialności politycznej przed parlamentem
- -

• Model francuski – Secrétaire d’Etat sekretarz stanu jako najniższy rangą członek rządu, zajmujący

się z reguły wyodrębnioną dziedziną w ramach zakresu działania ministra wyższego rangą lub w
urzędzie premiera; podobnie w Belgii, Holandii i Luksemburgu; sekretarze stanu wchodzą w skład
rządu i ponoszą odpowiedzialność przed parlamentem

- -

Komitety rządowe

• przykład brytyjski – najstarszy system uwzględniający mechanizm komitetów rządowych, powstał

na przełomie XIX w. i XX w., mając mieszany charakter polityczno – ekspercki, jak Komitet
Obrony Imperium czy Doradcza Rada Ekonomiczna.

• Współcześnie, składa się z członków gabinetu (choć niekiedy w pracach komitetów uczestniczą

osoby nie będące członkami komitetów – np. szefowie służb specjalnych w Radzie Bezpieczeństwa
Narodowego) i pracujących pod przewodnictwem premiera,

- -

• Komitety działają w takich dziedzinach jak: polityka zagraniczna, polityka obronna, polityka

gospodarcza, program prac legislacyjnych, bezpieczeństwo wewnętrzne, Unia Europejska; komitety
działają poufnie, a niekiedy informacja o ich istnieniu jest utajniona.

• Rodzaje komitetów: komitety stałe i komitety doraźne (ad hoc), współcześnie coraz częściej

spotkania dwustronne członków gabinetu o charakterze nieformalnym, co poddawane jest krytyce;

• Aktualnie, od 2010r. w Wielkiej Brytanii funkcjonuje Komitet Koalicyjny (czteroosobowy), w

związku z utworzeniem gabinetu koalicyjnego Partii Konserwatywnej i Liberalno – Demokratycznej,
który jest w rzeczywistości brytyjskiej rzadkością.

• Równie interesujący był działający w latach 1997 – 2001 Ministerialny Komitet Konsultacyjny z

Partią Liberalno – Demokratyczną

• różnorodność funkcji:

- wymiana informacji,

- koordynacja działań członków rządu,

- przygotowanie propozycji rozstrzygnięć gabinetu,

- mechanizm obrony przed sektorowością,

- tworzenie programu działań sektorowych lub całościowych gabinetu, w tym legislacyjnych,

- ocena zgodności propozycji ministrów z punktu widzenia zgodności z programem rządu,

- dyscyplinowanie członków rządu/służby cywilnej w realizacji ustaleń rządu

- -

• Typologia komitetów rządowych:
A. Opracowujące ogół wniosków ministrów i przygotowujące w oparciu o nie wszelkie przedłożenia na

posiedzenia rządu:

 Finlandia (cztery główne stałe komitety: Komitet Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, Komitet

Finansowy, Komitet Polityki Gospodarczej, Komitet ds. Unii Europejskiej);

 w skład każdego komitetu wchodzą odpowiedni ministrowie, a przewodniczy im premier,
 decyzje rządu muszą być wcześniej poprzedzone stanowiskiem komitetu,
 Ok. 10 komitetów roboczych powoływanych przy ministrach
 Belgia
 Stałe komitety rządowe przygotowują wstępne propozycje dla rządu, następnie przedkładane są na

posiedzeniu Kernkabinet, a po jego akceptacji są omawiane na posiedzeniu rządu – połączenie
czynnika fachowego i politycznego.

- -

18 oprac.

Mateusz Popiel

 Dania
 Model komitetów podobny do fińskiego, 6 komitetów którym przewodniczy premier oraz dodatkowe

„zwierciadlane” komitety o charakterze urzędniczym, co zapewnia zgodność polityczną i
administracyjną działań rządu i podległej mu administracji.

Podobnie: Węgry Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania.

B. Komitety opracowujące zasadnicze wnioski (a nie ogół !) ministrów i przygotowujące dla rządu
przedłożenia o charakterze strategicznym:

 Austria

system mieszany komitetów stałych i komitetów ad hoc; powoływane dla rozwiązania problemów o
charakterze politycznie niekonfliktowym, lecz wywołującym kontrowersje między członkami rządu;
konflikty polityczne załatwiane w mechanizmie koalicyjnym, niezależnym od komitetów
- -

 Hiszpania
 System stałych komitetów, z których dwa mają doniosłe znaczenie dla rządu: a) Komitet ds.

Ekonomicznych (budżet, finanse publiczne, gospodarka), z wicepremierem i ministrem finansów i
gospodarki na czele, z konstytucyjnymi ministrami i ich zastępcami ds. finansów, budżetu,
gospodarki i problematyki unijnej oraz b) Komitet Sekretarzy i Podsekretarzy Stanu
przygotowujący posiedzenie rządu pod kątem sprawdzenia stanu spraw które były lub będą
omawiane na posiedzeniu rządu (tzw. Mała Rada Ministrów).

 Stałe komitety, zbierające się doraźnie: Polityki Regionalnej, Sytuacji Kryzysowych, Badań

Naukowych i Spraw Technologicznych.

- -

 Francja
 Komitety o charakterze roboczym, skupiające ministrów jak i wyższych urzędników,

przygotowujące gotowe rozstrzygnięcia dla rządu; Rada Gabinetowa jedynie je akceptuje a następnie
przedkłada Radzie Ministrów.

 Portugalia
 Dwa rodzaje komitetów: a) składający się z premiera, osób z jego kancelarii oraz najważniejszych

ministrów, którzy debatują na tematy strategii rządu oraz b) komitet podsekretarzy stanu,
odpowiadający za przygotowanie posiedzenia od strony techniczno – wykonawczej, rodzaj tzw.
Małej Rady Ministrów.

Podobnie: Włochy (pre-consilio), Czechy, Niemcy, Grecja, Irlandia,

- -

C. Zaniechanie przez rząd korzystania z instrumentu w postaci komitetów rządowych:
 Szwajcaria – ze względu na niewielką liczbę radców federalnych każdy z nich koordynuje sporą

grupę instytucji składających się na działy administracji, którymi kieruje Rada Federalna.

 Szwecja, Norwegia – częste, kilka razy w tygodniu odbywające się posiedzenia rządu sprawiają, iż

komitety nie są potrzebne.

- -

Organizacja rządu. Procedury.

• Różnorodność podejścia do jawności działania rządu:
 model brytyjski, poufność struktur (rzadko upublicznia się fakt istnienia komitetów rządowych)

oraz poufność obrad i ustaleń; (Wielka Brytania, Czechy, Węgry, Niemcy, Włochy)

 model skandynawski, głównie szwedzki, który czyni jawnymi ustalenia rządu oraz stanowiska

zajęte w poszczególnych kwestiach przez członków rządu (np. Szwecja, Norwegia, Irlandia)

- -

• Formy podejmowania decyzji:
 tryb uzgodnieniowy, pozwalający uniknąć głosowania; niekiedy nie dopuszcza do zaznaczenia

votum separatum członka rządu (np. Irlandia, Francja), odejście od kolegialności działania rządu;

 głosowanie, jako procedura gwarantująca obiektywizm wyniku i jednoznaczność przyjętego

stanowiska (np. Finlandia, Estonia, Łotwa, Czechy, Holandia, Niemcy)

 rozwiązania pośrednie, będące kompilacją obu wcześniejszych rozwiązań (Luksemburg, Włochy).

19 oprac.

Mateusz Popiel

- -

• Szczególny przykład organów pomocniczych wobec rządu – Republika Włoska

Krajowa Rada Społeczno – Gospodarcza (organ skupiający przedstawicieli gałęzi gospodarki ze

strony pracodawców i pracobiorców oraz przedstawicieli rządu i ekspertów;

Rada Stanu – organ sądowo – administracyjny oraz doradczy w sferze prawa publicznego;

Trybunał Obrachunkowy – organ konsultacyjny w sferze budżetowo – rachunkowej oraz kontrolny

w

sferze realizacji budżetu i sądowy w sferze obrachunkowej

- -

Polityczno – administracyjne zaplecze rządu/szefa rządu

• Funkcje:
a) Przygotowanie projektu porządku posiedzeń rządu i jego komitetów poprzez m.in.:

- kontrolę dochowania przez właściwego ministra trybu przygotowania jego przedłożenia,

- kontrolę przedłożenia z punktu widzenia kosztów i możliwości budżetowych,

- kontrolę przedłożenia pod kątem dochowania wymaganych konsultacji środowiskowych,

-

sprawdzenie

przedłożenia

pod

kątem

priorytetów polityczno

–

programowych

rządu/premiera/większości parlamentarnej

- -
b)

zapewnienie prawidłowej obsługi rządu/szefa rządu, np. :

- obieg dokumentów i kontrola ich poprawności formalno – prawnej,

- utrwalanie przebiegu posiedzenia rządu i jego komitetów,

- monitoring realizacji ustaleń rządu

- -
c) Organizacja kontaktów rządu/szefa rządu z innymi organami państwa (szefa państwa, parlament) oraz
innymi szefami rządów (szczególnie z państw UE)
d) Organizacja zaplecza ekspercko - doradczego dla szefa rządu,
e) Organizacja public relation rządu/szefa rządu,
- -

Zróżnicowanie wielkości i składu

Największe – Niemcy (Urząd Kanclerski liczący ponad 450 osób), Urząd Premiera W.Brytanii (ok. 200

osób personelu administracyjnego i politycznego)

Najmniejsze: Dania (trzech sekretarzy ds. organizacji posiedzeń rządu, ds. Ekonomicznych i ds.
międzynarodowych), Norwegia (9 urzędników i 5 doradców politycznych), Irlandia (4-5 doradców
politycznych, reszta zespół urzędniczy)
- -

Funkcje rządu

• Funkcje jako główne kierunki aktywności, realizowane posiadanymi kompetencjami.
• Typologia regulacji konstytucyjnej funkcji rządu:

A) posługiwanie się nazwą rządu, jako pojęciem zastanym, np. konstytucja Holandii, konstytucja Łotwy,
Konstytucja Finlandii, konstytucja Włoch; odwołanie się do sporu, jak klasyfikować działalność rządu; wg.
P. Sarneckiego składa się na to: rządzenie, administrowanie, zarządzanie; wg. B.Banaszaka/J.Meynaude
zakres polityczny i zakres administracyjny
- -
B) odwołanie się do siatki pojęć właściwych dla zasady podziału władzy, np.



art.37 Konstytucji Belgii „W ręku Króla spoczywa federalna władza wykonawcza, tak jak jest określona

przez Konstytucję”



§ 3 Konstytucji Norwegii „Władza wykonawcza należy do Króla lub Królowej ...”



art.67 (1) Konstytucji Czech „Rząd jest naczelnym organem władzy wykonawczej”

- -
C) konstytucja zawiera generalne klauzule, mające ukazać zasadnicze obszary aktywności rządu, np.:



art. 182 konstytucji Portugalii „Rząd jest organem prowadzącym ogólną politykę kraju i najwyższym

organem administracji publicznej”,



art.82 ust. 1 konstytucji Grecji „Rząd określa i kieruje ogólną polityką kraju, zgodnie z postanowieniami

Konstytucji i ustaw”,

20 oprac.

Mateusz Popiel



art. 97 konstytucji Hiszpanii „Rząd kieruje polityką wewnętrzną i zewnętrzną, administracją cywilną i

wojskową oraz obroną Państwa. Sprawuje funkcję wykonawczą i władzę reglamentacyjną zgodnie z
Konstytucją i ustawami.

- -
D) Niektóre konstytucje próbują przedstawić przykładowy katalog działań o różnym charakterze prawnym
np.:art. 119 konstytucji Słowacji „Rząd decyduje kolegialnie:
a) o projektach ustaw,
b) o rozporządzeniach rządu,
c) o programie rządu i jego wykonaniu,
d) o podstawowych postanowieniach dla zabezpieczenia polityki gospodarczej i socjalnej Republiki
Słowackiej,
e) o projektach budżetu państwowego i zamknięciu końcowego rachunku państwowego,
f) o umowach międzynarodowych Republiki Słowackiej,
g) o podstawowych problemach polityki wewnętrznej i zagranicznej,
(...) l. o innych problemach określonych w ustawie.
- -

• Podobne rozwiązanie zawiera art.146 ust. 4 Konstytucji RP, art. 94 konstytucji Litwy, art. 116

konstytucji Ukrainy, art. 114 konstytucji Rosji

- -

Kompetencje rządu

• Przykład brytyjski – brak regulacji normatywnej sensu stricto, istnieje zwyczaj konstytucyjny, który

interpretowany jest elastycznie

Gabinet jako:

- inicjator polityki, w tym polityk sektorowych,

- jako koordynator prac parlamentarnych (mowa tronowa, arrangement behind the Speaker’s Chair,

dysponent „gilotyny”),

- koordynator działalności administracyjnej członków rządu (!)

- -

• Funkcje wykonywane wspólnie przez rząd (w wąskim znaczeniu) i prezydenta

Przykład: V Republika Francuska, art.20 Konstytucji z 1958r. „rząd określa i prowadzi politykę narodu” –
rozdział zadań między rząd a prezydenta i problem dziedzin zastrzeżonych dla Prezydenta Republiki
(polityka zagraniczna i obronna), obszar administracyjnej „wydolności” Prezydenta i rządu (w wąskim
znaczeniu)
- -

• Przykład Portugalii:

wyodrębnienie kompetencji w pięciu grupach:

a) polityczne: przedstawianie Zgromadzeniu Republiki propozycji ustaw i uchwał, przedstawianie
Prezydentowi wniosku w sprawie referendum, przedstawianie Zgromadzeniu Republiki niektórych umów
międzynarodowych do zatwierdzenia, przedstawianie projektu budżetu i sprawozdania z wykonania budżetu
Zgromadzeniu Republiki, przedstawianie Prezydentowi opinii w sprawie wprowadzenia stanu wojennego i
stanu wyjątkowego, występowanie do Prezydenta w sprawie wypowiedzenia wojny i zawarcia pokoju,
informowanie Zgromadzenia Republiki o procesie integracji europejskiej
- -
b) ustawodawcze: wydawanie dekretów z mocą ustawy w materiach niezastrzeżonych do wyłącznej
kompetencji Zgromadzenia Republiki, w sprawach gospodarki, w sferze organizacji rządu,
c) administracyjne: opracowanie planów na podstawie ustaw określających ich główne założenia,
określanie środków zapewniających realizację planów, podejmowanie działań kontrolnych i
informacyjnych, kierowanie administracją rządową, cywilną i wojskową, sprawowanie nadzoru nad
administracją terenową
- -

• Ponadto konstytucja dokonuje podziału zadań między rząd (ustalanie ogólnych kierunków polityki

rządowej; program rządu; występowanie w wnioskami do organów państwa) i ministrów

21 oprac.

Mateusz Popiel

(wykonywanie polityki określonej dla ministerstw przez ustawy, plany i program rządu w sferze
normatywnej i działań faktycznych).

- -

• Przykład Szwajcarii:

Konstytucja wyodrębnia działania:

a) w sferze polityki rządu: określenie celów polityki rządu i środków ich realizacji, planowanie i

koordynacja polityki rządu

b) w zakresie inicjatywy w sferze ustaw i rozporządzeń zarówno wynikające z samodzielnego

rozpoznania potrzeb jak i w wyniku rezolucji Zgromadzenia Federalnego, opiniowanie projektów
kierowanych przez inne podmioty inicjatywy ustawodawczej,

c) w sferze wykonawstwa: wydawanie rozporządzeń na podstawie konstytucji i ustaw oraz działania

organizacyjne,

- -

• d) w sferze finansowej – opracowanie planu finansowego na okres kadencji, przygotowanie budżetu

(preliminarza budżetowego), przedstawienie sprawozdania finansowego, wykonywanie budżetu,

• f) w sferze stosunków z zagranicą – utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych z

zagranicą, zawieranie umów międzynarodowych, podpisywanie i ratyfikowanie umów za zgodą
Zgromadzenia Federalnego,

• g) podejmowanie środków prawnych i działań faktycznych w sferze ochrony porządku i

bezpieczeństwa wewnętrznego.

- -

• Przykład państw w systemie demokracji konsocjalnej (Holandia, Belgia)
• Generalny brak deklaracji konstytucyjnej w przedmiocie podziału kompetencji (uwaga na przykłady

państw federalnych), a szczególnie kompetencji rządu;

• Brak regulacji dot. rządu Belgii, położenie nacisku na wspólnoty i regiony, tendencja do osłabiania

funkcji rządu

• Art. 81 Konstytucji Holandii - wydawanie wspólnie ze Stanami Generalnymi ustaw (niemal monopol

przygotowania projektów ustaw, rządowa deklaracja w mowie tronowej)

• Art. 45 Konstytucji Holandii - obradowanie i decydowanie o ogólnej polityce rządu i zapewnianie jej

jednolitości

- -

• Duże znaczenie czynników pozaustrojowych np. w formie porozumień społecznych, w Belgii w

formie tzw. paktów tworzonych przez partie polityczne w skali ponad niezbędnym parlamentarnym
minimum, w Holandii projekty i analizy w oparciu o porozumienia organizacji społecznych i
gospodarczych (mały i średni biznes, reprezentacja kapitału, związki zawodowe i inne organizacje
społeczno – zawodowe w ramach Rady Społeczno – Gospodarczej.

RWSP #5

Prawotwórcza rola rządu.

- -

• Pozycja egzekutywy w sferze ustawodawczej w świetle zasady podziału władzy:

a) zasada supremacji ustawy, zasadnicza rola prawotwórcza egzekutywy sprowadzona do
wykonywania ustaw czyli stanowienia aktów ściśle wykonawczych, które detalizują ustawę,
zawierają

regulacje o wyższym stopniu szczegółowości, reglamentują normatywnie obszary

ustawowo

zdeterminowane

b) inicjatywa ustawodawcza, zakres przedmiotowy monopolu rządu (budżet, ustawy
okołobudżetowe,

plany gospodarcze, programy rządowe),

- -

kontrola rządowa przedłożeń ustawodawczych (model skandynawski), wpływ rządu na prace

parlamentarne np.

- brytyjska gilotyna,

- francuskie głosowanie zblokowane, przyjęcie ustawy bez głosowania,

- priorytety rządowe (Francja, Hiszpania, Portugalia, W. Brytania)

22 oprac.

Mateusz Popiel

- -

• Kontrola ustaw przez egzekutywę:

- w formie odmowy promulgacji,
- veta zawieszającego,
- wniosku o kontrolę konstytucyjności
- -

• Francuski model ustawodawstwa.

Ograniczenie ustawodawczej roli parlamentu (art.34 Konstytucji wylicza „sprawy, które reguluje ustawa”
oraz „sprawy, w których ustawa określa podstawowe zasady”) oraz domniemanie uprawnień
ustawodawczych na rzecz egzekutywy (art.37 ust. 1 Konstytucji „sprawy nie należące do zakresu ustawy
podlegają regulacji władzy wykonawczej”
- -

• Akty prawne rządu wydane w zakresie art.37 „dekrety autonomiczne” (nazwa doktrynalna)
a) Dekrety premiera
b) Dekrety Rady Ministrów
• Ordonanse, wydawane na podstawie ustawy upoważniającej w sferze art. 34 Konstytucji, na

wniosek Rady Ministrów „w celu realizacji programu rządowego”;

• Upoważnienie obowiązuje w ściśle określonym terminie, do którego powinien zostać wniesiony

przez Radę Ministrów projekt ustawy zatwierdzającej ordonans;

• Rozporządzenia wykonawcze (dekrety nieautonomiczne)
- -
• Inne przykłady prawotwórstwa rządowego o mocy ustawy.
Przyczyny:
- zmiana charakteru ustawy – od państwa ustawy do państwa administracyjnego
- konieczność dysponowania zasobem wiadomości specjalistycznych z różnych dziedzin, głównie

gospodarki, finansów, spraw społecznych,

- presja czasu jako determinanta ustawodawstwa rządowego; czas jako element ograniczający

skuteczność regulacji

- brak zaufania do roli parlamentu jako legislatora
- konieczność reagowania na zjawiska kryzysowe
- -
• Reguły delegowanego ustawodawstwa rządowego na kontynencie europejskim:
a) podstawa prawna dla rządowych aktów normatywnych zawarta jest w ustawie, której
przedmiotem jest upoważnienie dla rządu, w przepisie upoważniającym zawartym w ustawie o szerszym
zakresie przedmiotowym lub w konstytucji,
b) akt lub norma upoważniająca z reguły zawiera zasady, cele oraz warunki stanowienia rządowych
aktów normatywnych o mocy ustawy,
c) z reguły upoważnienie wyklucza spod regulacji pewne kategorie spraw (np. prawa i wolności
jednostki, ustrój organów władzy publicznej, procedury wyborcze itp.), znamienny wyjątek art. 165
Konstytucji Portugalii,
d) możliwość poddania delegowanego ustawodawstwa rządowego kontroli parlamentu, a nawet
niekiedy uzależnienie utrzymania w mocy tego ustawodawstwa od jego przedłożenia rządowi
- -
• Brytyjskie ustawodawstwo delegowane,

upoważnienie parlamentu wydawane na żądanie gabinetu, w formie ustawy, pozwalające stanowić

mu akty o mocy ustawy, wybiórczo kontrolowane przez parlament,
- -
• Art.198 Konstytucji Portugalii
(Kompetencje ustawodawcze Rządu)
1. Do kompetencji Rządu w zakresie funkcji ustawodawczych należy:
a) wydawanie dekretów z mocą ustawy w materiach nie zastrzeżonych dla Zgromadzenia Republiki;
b) wydawanie dekretów z mocą ustawy w materiach należących do zakresu względnej wyłączności

Zgromadzenia Republiki na podstawie jego upoważnienia,

23 oprac.

Mateusz Popiel

c) wydawanie dekretów z mocą ustawy, które rozwijają w granicach danej ustawy, zasady lub

ogólne podstawy regulacji prawnych w niej zawartych.

2. Do wyłącznych kompetencji ustawodawczych Rządu należą zagadnienia związane z jego
organizacją i funkcjonowaniem.
3. Dekrety z mocą ustawy przewidziane w ust. 1 pkt. b) i c) muszą wyraźnie powoływać się na ustawę,
która upoważnia do ich wydania lub na ustawę, w granicach której zostały wydane.
- -
• Art. 161 Konstytucji Portugalii
Do kompetencji Zgromadzenia Republiki należy:
(…) d) udzielanie Rządowi upoważnień ustawodawczych
Art. 162 Konstytucji Portugali
Do kompetencji Zgromadzenia Republiki w zakresie funkcji kontrolnej należy: (…)
c) Ocena dekretów z mocą ustawy (…) w celu ich uchylenia lub wprowadzenia zmian (…)
Art. 169 Konstytucji Portugalii
1. Dekrety z mocą ustawy, z wyjątkiem dekretów przyjętych w ramach wyłącznej kompetencji
ustawodawczej Rządu, mogą zostać poddane pod ocenę Zgromadzenia Republiki w celu ich uchylenia
lub wprowadzenia poprawek na żądanie 10 deputowanych, w ciągu 30 dni od ich ogłoszenia, przy
odliczeniu okresów w których działalność Zgromadzenia jest zawieszona.
- -
• Konstytucja Włoch z 1947r.
• Art. 76 Wykonywanie funkcji ustawodawczej może zostać przekazane rządowi tylko pod

warunkiem określenia zasad i kierunkowych wytycznych oraz tylko na określony czas i dla
określonych spraw.

• Konstytucja Finlandii z 1999r.

§ 80. Prezydent, Rada Państwa i Minister mogą wydawać dekrety na podstawie upoważnienia

zawartego w Konstytucji lub innej ustawie. Jednakże tylko w ustawie określa się zasady dotyczące
praw i obowiązków osób indywidualnych, jak również inne sprawy należące zgodnie z niniejszą
Konstytucją do materii ustawowej. Jeżeli brak jest szczegółowego przepisu określającego, kto wydaje
dekret, jest on wydawany przez Radę Państwa. Ponadto inne organy mogą z upoważnienia ustawy
stanowić przepisy prawa w określonych sprawach, jeżeli zachodzi szczególna przyczyna odnosząca się
do przedmiotu regulacji i jeżeli znaczenie materii sprawy nie wymaga uregulowania przez ustawę lub
dekret.

Zakres takiego upoważnienia powinien być dokładnie określony. Ogólne przepisy dotyczące

publikacji i wejścia w życie dekretów i innych przepisów prawnych określa ustawa.
- -
• Szwedzki „Akt o formie rządu”
Szeroko określone zasady wyłączności ustawy w rozdziale VIII zatytułowanym „Ustawy i inne
przepisy”, jednocześnie dopuszczalne upoważnienie rządu do stanowienia aktów o mocy ustawy z
zakazem zmiany ustawy tymi aktami.
• Podobne rozwiązanie w konstytucji Danii (§ 23): W razie nagłej potrzeby Król może, jeżeli

Folketing nie jest w stanie się zebrać, ustanawiać tymczasowe przepisy prawne pod warunkiem, że
nie będą one sprzeczne z Konstytucją i że w każdym przypadku, bezzwłocznie po zebraniu się
Folketingu, będą one przedstawione mu do aprobaty lub odrzucenia”

• w Norwegii oraz w Holandii (w sprawach nie zastrzeżonych dla ustaw)
• praktyka wyraźnie uznana za niekonstytucyjną w Belgii.
- -
• Przykład Hiszpanii
• art. 85 Konstytucji Hiszpanii
• Akty Rządu, wydane na podstawie delegacji ustawodawczej otrzymują nazwę dekretów

ustawodawczych.

- -

Rządowe nadzwyczajne ustawodawstwo rządowe w związku ze stanem szczególnym.

24 oprac.

Mateusz Popiel

- przyczyny: konieczność podjęcia szybkich działań prawnych wykluczających długotrwałą ścieżkę

legislacyjną w parlamencie w obliczu szeroko rozumianego kryzysu

Przykład:
Art. 48 Konstytucji Republiki Weimarskiej z 1919r. zezwalający Prezydentowi na wydawanie
rozporządzeń z mocą ustawy w przypadku „ciężkiego zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego”
- -

• Art. 77 Konstytucji Włoch

Rząd nie może bez wyraźnego upoważnienia izb wydawać dekretów mających moc ustawy.
Jeżeli w sytuacjach nadzwyczajnych konieczności i pilności rząd wyda, na swoją odpowiedzialność
rozporządzenia tymczasowe z mocą ustawy, musi tego samego dnia przedstawić je w celu ich
przekształcenia w ustawy izbom, które nawet jeśli są rozwiązane, są specjalnie zwoływane i zbierają się w
ciągu pięciu dni. Jeżeli dekret nie zostanie przekształcony w ustawę w ciągu sześćdziesięciu dni od jego
publikacji traci moc prawną od dnia swego wejścia w życie. Izby jednakże mogą regulować w drodze
ustawy stosunki prawne, powstałe na tle dekretów nie przekształconych w ustawę.
- -

• art. 86 Konstytucji Hiszpanii
1. W razie nadzwyczajnej i pilnej potrzeby, Rząd może stanowić tymczasowe akty ustawodawcze,

które przyjmują formę dekretów z mocą ustawy. Akty te nie mogą dotyczyć podstawowych
instytucji państwa, praw, obowiązków i wolności obywateli (…) ustroju Wspólnot Autonomicznych
ani powszechnego prawa wyborczego.

2. Dekrety z mocą ustawy winny być niezwłocznie przedłożone Kongresowi Deputowanych w celu

ich rozpatrzenia i poddania pod głosowanie w całości. Jeżeli Kongres nie jest zebrany, zwołuje się
go w ciągu 30 dni po ogłoszeniu dekretu. Kongres jest zobowiązany do wyraźnego wypowiedzenia
się w powyższym terminie co do zatwierdzenia lub uchylenia dekretu.

- -

Rola komisji parlamentarnych:

• włoska procedura ustawodawczych posiedzeń komisyjnych (komisji stałych i niestałych);

projekty kierowane przez przewodniczącego właściwej izby, w oparciu o generalna klauzulę
regulaminową, możliwość wywołania sprawy na posiedzenie izby parlamentarnej na wniosek 10%
składu izby lub 20 % właściwej komisji;

- -

• Przykład szwedzki:

§ 6 rozdziału VIII Aktu o formie rządu:
„W przerwie między sesjami Riksdagu, Komisja Finansowa i Komisja Podatkowa mogą, na podstawie
umocowania ustawowego dotyczącego podatków innych niż dochodowy, majątkowy, spadkowy lub od
darowizn, zdecydować na wniosek Rządu o poborze podatku bądź podjąć decyzję o datach obowiązywania
płatności podatku określonego ustawą.(…) Decyzja taka podejmowana jest w imieniu Riksdagu i ma
charakter ustawy. Decyzja podjęta przez Komisje Finansową i Podatkową powinna być w ciągu miesiąca
przedłożona przez rząd na najbliższej sesji Riksdagu. Riksdag zatwierdza bądź odrzuca decyzję w terminie
jednego miesiąca od daty przedłożenia”

RWSP#6

Kontrola parlamentarna rządu

- -

• Kontrola parlamentarna jako jeden z elementów zasady podziału władzy w systemach

parlamentarnych, w którą wkomponowany jest zespół środków powstrzymujących czy hamujących
egzekutywę; w tym ujęciu funkcja kontrolna i funkcja inspiracyjna parlamentu tworzą „parę”
aktywności wzajemnie się uzupełniających w ramach mechanizmu równowagi właściwej dla
systemów opartych na podziale władzy.

• W teorii przedstawicielstwa delegujący władzę ma pełne/nieograniczone prawo kontroli

postępowania swojego reprezentanta; skoro udziela mu pełnomocnictwa, to ma prawo kontroli jego
wykonywania.

- -

25 oprac.

Mateusz Popiel

• W klasycznym ujęciu (G.Power/A.Brazier) właściwym przede wszystkim dla modelu

westminsterskiego rolą kontroli parlamentarnej jest stałe monitorowanie pracy rządu i jego
członków, regularne wzywanie członków rządu do udzielania wyjaśnień (klasyczne stwierdzenie
klasyka konstytucjonalizmu brytyjskiego W. Bagehot ‘ a w English Constitution „Nie ma granic dla
ciekawości parlamentu”), a także w razie potrzeby poszukiwanie i podejmowanie działań
zaradczych. Działania zaradcze nie mogą jednak wkraczać w domenę rządu, zastępować (wyręczać)
rządu w jego funkcjach i kompetencjach.

- -

Pytania parlamentarne

• Kontrola parlamentarna może być dokonywana przez parlament w różnych formach

instytucjonalnych (organy parlamentu, indywidualnych deputowanych) jak i przez organy państwa
działające w całości lub w części swej aktywności na rzecz parlamentu (np. organy obrachunkowe,
ombudsmani, kanclerze sprawiedliwości).

• Kontrola parlamentarna ma zawsze charakter następczy, ex post.

- -

Geneza:

Pierwsze potwierdzone pytanie parlamentarne datuje się na 1721r. (brytyjska Izba Lordów), jako inicjujące
debatę parlamentarną brytyjska Izba Gmin w latach 1830- tych;
W czasach III Republiki Francuskiej narodziła się instytucja interpelacji jako możliwość wywołania,
poprzez podniesienie w pytaniu parlamentarnym zasadniczej kwestii politycznej, zarówno debaty jak i
wniosku o votum nieufności.
- -

Funkcje pytań parlamentarnych:

 uzyskanie informacji od rządu lub jego członka w sprawach o istotnym znaczeniu publicznym,
 możliwość przeprowadzenia w tej sprawie debaty parlamentarnej, a nawet pociągnięcia do

odpowiedzialności politycznej rządu lub jego członka (obecnie praktycznie nie występuje),

 wywieranie nacisku na członka rządu lub rząd,
 przetestowanie rządu lub ministra w sprawach politycznie kontrowersyjnych,
 okazanie przez deputowanego zainteresowania sprawami własnego okręgu wyborczego,
 ukazanie opozycji jako alternatywy politycznej dla rządu,
 odwołanie się do opinii publicznej (np. w Wielkiej Brytanii i Finlandii „godziny pytań są

transmitowane w mediach)

- -

Zasadnicze rodzaje pytań parlamentarnych:

a) ustne (pytanie jak i odpowiedź udzielane są zazwyczaj ustnie,
b) pisemne (pytanie i odpowiedź udzielane są zazwyczaj w formie pisemnej),
c) interpelacje (żądanie udzielenia odpowiedzi w sprawach o zasadniczym znaczeniu politycznym,
możliwość przeprowadzenia debaty na temat udzielonej odpowiedzi, ponadto ewentualnie zajęcie
stanowiska przez parlament – np. w drodze rezolucji – lub podjęcie uchwały w sprawie votum nieufności
dla rządu lub jego członka – Dania, Belgia, Austria, Grecja, Włochy, Norwegia)

Narodziny – za modelem brytyjskim – w systemach parlamentarnych tzw. godzin pytań lub w

systemach germańskich tzw. godziny aktualności (Niemcy, Austria).

- -

Niekiedy dopuszcza się odmowę odpowiedzi na pytanie:

- ze względu na interes publiczny lub aktualność zagadnienia wymagającego na danym etapie

zachowania poufności (Francja, Holandia, Finlandia, Dania) lub

- gdy kwestia dotyczy zakresu działania innego organu państwa (Irlandia, Niemcy)

- ewentualnie dotyczy spraw osobistych (w większości państw europejskich).

Dopuszczalna

formalna

kontrola

pytania

przez

organy

kierownicze

parlamentu.

Czas zadawania pytań i udzielania odpowiedzi jest limitowany w regulaminach parlamentarnych (od 2 dni
W. Brytania do 2 miesięcy Austria).

Niekiedy prawo do pytań ma charakter kolektywny (np. Niemcy, Austria, Hiszpania).

- -

26 oprac.

Mateusz Popiel

• Niemcy

W Bundestagu pytania pisemne, pytania ustne w czasie godziny pytań, pytania nagłe, pytania małe
(zadawane przez frakcję parlamentarną lub grupę co najmniej 31 członków Bundestagu), pytania duże
(zadawane przez frakcję parlamentarną lub grupę co najmniej 31 członków Bundestagu);

• Belgia

W Izbie Reprezentantów pytania pisemne, pytania ustne, interpelacje. Regulamin zakazuje m.in. pytań w
sprawach osobistych czy wymagających przedstawienia opinii prawnej.
- -

• Irlandia

Pytania ustne, pytania pisemne, pytania priorytetowe, do członków rządu lub szefa rządu zadawane
przez członków Dail’u kilka razy w ciągu tygodnia. W ciągu 2009r. Zadano ok. 47 000 pytań. Szczególnym
rodzajem pytań są tzw. pytania liderów zadawane do premiera (Taoisech) poza porządkiem prac
parlamentarnych przez liderów opozycji; w debacie z nich wynikającej bierze udział jedynie Taoiseach oraz
przywódcy partii opozycyjnych.
- -

• Francja

Pytania pisemne, w tej samej formie odpowiedź w ciągu miesiąca, o niewielkim znaczeniu politycznym
lecz istotnym znaczeniu dla praktyki codziennej ze względu na interpretacyjny charakter niektórych
odpowiedzi (np. w sprawach europejskich, podatkowych), ok. 15 000 rocznie; pytania ustne bez debaty
(dot. spraw lokalnych, odpowiedzi udziela parlamentarny sekretarz stanu); pytania ustne z debatą (w
praktyce tylko w Senacie, z reguły w sprawach europejskich); pytania w trakcie debaty budżetowej i
interpelacje połączone z wnioskiem o votum nieufności, zadawane w sprawach politycznie doniosłych
przez grupę co najmniej 1/10 ogółu deputowanych.
- -

• Art. 27 Konstytucji Łotwy

Sejm ma prawo zwracać się do premiera lub poszczególnych ministrów z interpelacjami i pytaniami, na
które odpowiedzi powinni udzielać zapytani lub też pełnomocne osoby urzędowe przez nich wyznaczone.
Premier i ministrowie na żądanie Sejmu lub jego komisji powinni przedstawić odpowiednie dokumenty lub
akta.

§ 53 Konstytucji Danii

Każdy deputowany może za zgodą Folketingu, poddać pod dyskusję każdą sprawę o znaczeniu

publicznym i żądać zajęcia wobec niej stanowiska przez ministrów.

- -

• Art. 111 Konstytucja Hiszpanii

1. Rząd i każdy z jego członków są zobowiązani do udzielenia odpowiedzi na kierowane do nich w Izbach
interpelacje i zapytania. Regulaminy parlamentarne ustanawiają minimalny czas w tygodniu dla rodzaju
debat.
2. Każda interpelacja może stanowić podstawę rezolucji, w której Izba wyraża swe stanowisko.
- -

• Art. 68 Konstytucji Holandii

Ministrowie i sekretarze stanu udzielają każdej izbie oddzielnie i na wspólnym posiedzeniu, ustnie lub
pisemnie, żądanych przez jednego lub więcej deputowanych informacji, jeśli ich udzielenie nie stoi w
sprzeczności z dobrem państwa.
- -

Debaty parlamentarne

• Debata stanowi parlamentarną dyskusję na tematy interesujące deputowanych czy opinię publiczną,

związane z działalnością rządu.

• Debatą rządzą reguły większości, zgodnie z którą większość parlamentarna ma dominujący wpływ

ustalenie w porządku obrad debaty jak i jej przebieg (udział w debacie jest z reguły proporcjonalny
do wielkości poszczególnych frakcji parlamentarnych)

• Debaty parlamentarne stały się inspiracją dla rozważań nad tzw. demokracją deliberatywną zgodnie

z którą uczestniczy życia publicznego starają się poprzez otwartą dyskusję minimalizować różnice
dzielące je z oponentami.

27 oprac.

Mateusz Popiel

- -

• Dwa parlamenty wprowadziły odmienne regulacje, wzmacniające pozycję opozycji:
• Wielka Brytania – 20 dni opozycji w Izbie Gmin oraz Portugalia na żądanie opozycji 2

posiedzenia rocznie poświęcone zagadnieniu ustalonemu na wniosek 1/10 deputowanych do
parlamentu

- -

• Austria - na wniosek 5 posłów złożony na 48 godzin przed terminem debaty,
• Niemcy - na wniosek 5% deputowanych do Bundestagu debata w sprawach bieżących,
• Dania – debata na wniosek 17 deputowanych,
• Grecja – raz w miesiącu debata poświęcona przedyskutowaniu projektów ustaw złożonych przez

opozycję,

• Norwegia – na wniosek 10 posłów lub Przewodniczącego izby,

Ale:

• Dania – wniosek w sprawie debaty musi być zaaprobowany przez cały parlament,
• Hiszpania – debata za zgodą rządu,
• Francja – debata na żądanie rządu,
• Włochy – debata w Izbie Deputowanych za zgodą rządu, w Senacie w zależności od zgody

Prezydenta Senatu,

• Finlandia – debata problemowa na pisemny wniosek deputowanego lub grupy deputowanych,

zaaprobowany przez Radę Przewodniczących Eduskunty,

• Szwecja – debata inicjowana przez talmana po konsultacjach z frakcjami parlamentarnymi lub

przez rząd.

- -

Działalność komisji parlamentarnych

• Komisja jako grupa deputowanych powołana dla realizacji określonych przez parlament zadań.

Komisja poddana jest działaniu reguły większości ale także zawiera mechanizmy ochrony praw
mniejszości, co ma istotne znaczenie dla opozycji

• Podział komisji hierarchiczny, specjalizacyjny (komisje resortowe), czasowy (komisje stałe i

tymczasowe, ad hoc)

- -

Uprawnienia kontrolne komisji stałych:

• Prawo wzywania członków rządu i innych osób celem uzyskania od nich wyjaśnień m.in.: Austria,

Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Włochy, Hiszpania, Holandia, Norwegia
Szwecja; niedopuszczalne w Wielkiej Brytanii i Irlandii. W Danii przyjęte jest także pisemne
zadawanie pytań członkowi rządu i otrzymywanie pisemnych od niego odpowiedzi

• Prawo żądania przedłożenia dokumentów kierowane do rządu, a niekiedy instytucji prywatnych

m.in.: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Szwecja, Hiszpania, Luksemburg, Szwajcaria;
niedopuszczalne m.in. w Danii, Portugalii, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Włoszech, Holandii,
Norwegii.

- -

Komisje śledcze

• pierwszy stwierdzony przypadek w parlamentaryzmie angielskim w 1340r.w sprawie wydatkowania

środków finansowych,

• W czasach Rewolucji Francuskiej m.in. Komisja dwudziestu czterech, komisja belgijska,
• Współcześnie występuje kilka odmian komisji o charakterze śledczym:
• Komisje stałe np. model brytyjski (stałe komisje resortowe, obejmujące swoim zakresem obszary

działania rządu), występują w ograniczonym zakresie w Niemczech (Komisja Obrony), w
Hiszpanii (Komisja ds. Statusu Deputowanych), we Francji, Szwecja (Komisja Konstytucyjna),
Norwegia (Komisja Kontroli, Komisja Protokolarna), Finlandia (Komisja Finansów)

- -

Komisje ad hoc, nadzwyczajne

28 oprac.

Mateusz Popiel

• Komisje informacyjne, przygotowujące materiały dla parlamentu, pozwalające mu na lepszą

orientację w zagadnieniach stanowiących obszar przyszłej legislacji, np. Francja, Włochy (dawniej
tzw. komisja ankietowa)

• Komisje powoływane na wniosek mniejszości (opozycji): w niemieckim Bundestagu (1/4

członków), w Grecji 1/5 deputowanych, w Portugalii 1/5 deputowanych

• Komisje powołane na skutek uchwały parlamentu: Francja (na wniosek frakcji), w Hiszpanii (na

wniosek dwóch frakcji), Austria (na wniosek deputowanego)

• zakaz powoływania komisji śledczych (Szwecja, Norwegia, Finlandia)
• Francja – misje informacyjne (skład 10 członków Zgromadzenia Narodowego, raporty pisemne)

- -

Kontrola wydatków publicznych

• Francja

Komisja Finansów Zgromadzenia Narodowego powołuje specjalnych sprawozdawców, którzy badają
wykonanie budżetu przez każdy z resortów w oparciu o specjalną ankietę. Ponadto Zgromadzenie Narodowe
otrzymuje sprawozdanie Trybunału Obrachunkowego o wykonaniu budżetu przez rząd; brak
absolutorium

• Wielka Brytania

Czerwona Księga zawiera informację o poniesionych wydatkach, przedstawiana przez rząd weryfikowana
przez Komisję Rachunków Publicznych Izby Gmin we współpracy z Kontrolerem i Audytorem
Generalnym, który kontroluje rachunki urzędów i zajmuje się wydajnością, gospodarnością i skutecznością
działania
- -

• Włochy sprawozdanie ministra ds. budżetu oraz sprawozdanie Trybunału Obrachunkowego,

brak absolutorium

• Kraje skandynawskie – szczegółowa kontrola finansowa traktowana jako rekompensata

tolerowania rządów mniejszościowych, wspierana przez rewidentów powoływanych przez
parlament w Szwecji (6), Danii (5), Norwegii (5) i Finlandii (3)

- -

• Wyspecjalizowane organy kontroli, rodzaje:
a) Trybunały Obrachunkowe – specjalne sądy, kontrolujące wydatkowanie środków publicznych ale

także orzekające o konsekwencjach niewłaściwego prowadzenia operacji finansowych, nakładające
kary, zasądzające odszkodowania, niezależne od parlamentu i rządu – Belgia, Francja, Grecja,
Hiszpania, Portugalia, Włochy

b) Izby Obrachunkowe – organy działające według procedur quasi – sądowych lecz bez uprawnień

orzeczniczych, niezależne od rządu lecz współpracujące z parlamentem – Niemcy, Austria

c) Organy jednoosobowe, podlegające parlamentowi lub wspomagające jego działalność w zakresie

kontroli wydatków publicznych – Kontroler Państwowy Danii, Urząd Kontroli Państwowej
Finlandii, Kontroler i Audytor Generalny Irlandii, Kontroler i Audytor Generalny Wielkiej
Brytanii

d) Urząd Kontroli podległy rządowi – Szwecja

Przedmiot działania: działalność administracji rządowej, w Belgii, Austrii, Hiszpanii, Portugalii i we
Włoszech także władz regionalnych

RWSP#7

Odpowiedzialność polityczna rządu w systemach parlamentarnych

- -

• Odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem uzasadniana jest m.in. poprzez formułę

przedstawicielstwa zgodnie z którą parlament (udzielający rządowi prawa do działania) ma prawo
kontroli jego działań. Współczesne rządy parlamentarne mają charakter rządów reprezentatywnych,
czyli legitymowanych wolą wyborców. Wyborcy (rodzaj mandanta) bezpośrednio (rzadko) lub
pośrednio dokonują weryfikacji działań rządzących. Działania egzekwujące odpowiedzialność
polityczną rządu są rodzajem sankcji za niewłaściwe wykonywanie obowiązków przez
mandatariusza.

29 oprac.

Mateusz Popiel

- -

• Inny punkt widzenia reprezentują ci, którzy upatrują w odpowiedzialności politycznej rządu

mechanizm właściwy zasadzie podziału władzy, która w rządzeniu państwem wymaga zgodnego
współdziałania egzekutywy i legislatywy; zgodność ta musi być budowana m.in. na weryfikowanej
przez legislatywę prawidłowości działania egzekutywy.

- -

• Zasadnicze funkcje odpowiedzialności politycznej rządu:
- demokratyczna działalności rządu i jego członków,
- ujednolicenie oczekiwań wobec całego rządu i podległych mu struktur, wytworzenie jednolitych

standardów odpowiedzialności politycznej,

- wytworzenie w rządzie i wśród jego członków świadomości podlegania kontroli politycznej i jej realności
poprzez istnienie procedur jej zastosowania.
- -

• Ewolucja procedur odpowiedzialności politycznej

- początkowo, w Europie kontynentalnej powiązanie odpowiedzialności politycznej z działaniami
parlamentu, które nie były bezpośrednio nakierowane na wyrażenie dezaprobaty, np. w następstwie debaty
nad interpelacją, odrzucenia rządowego projektu ustawy itp. – prowadziło to do dezorganizacji systemów
parlamentarnych,
- stąd większość państw rezygnuje z takich konwenansów (np. Wielka Brytania, w której wąski margines
większościowy w latach 1960 – tych i 1970 – tych kolejnych rządów stosunkowo często prowadził do
porażek w głosowaniach parlamentarnych)
- -
- współcześnie jednym z przejawów tzw. racjonalizacji parlamentaryzmu jest konstytucjonalizacja
procedur wyrażania przez parlament dezaprobaty dla rządu tzw. votum nieufności; cechą tych procedur
jest wyraźne określenie formy aktu parlamentu wyrażającego dezaprobatę dla rządu, procedury jej
podjęcia oraz skutków prawnych (np. Niemcy, Hiszpania, Belgia, Włochy) ale wyjątek – Dania,
Norwegia, Wielka Brytania
- -

• Działania zmierzające do ograniczenia destrukcyjnego charakteru votum nieufności
1. Możliwość sięgnięcia po rozwiązanie parlamentu jako następstwo v.n. – Wielka Brytania,

Szwecja, Dania, Irlandia,

2. Instytucja konstruktywnego votum nieufności lub zbliżonego – Niemcy, Hiszpania, Belgia,

Węgry, Polska, w praktyce także Dania

- -

• Formy odpowiedzialności politycznej:

- solidarna (kolegialna) np. Norwegia (na mocy konwenansu konstytucyjnego), Francja,
- indywidualna - Holandia (włącznie z premierem i sekretarzami stanu),
- łączne występowanie obu form odpowiedzialności np. Szwecja, Włochy, Irlandii, Portugalii,

Finlandia, Dania,

- rezygnacja rządu jako następstwo niepowodzenia ustawodawczego – Belgia, Dania, Irlandia,

Luksemburg.

- -

• Przebieg procedur głosowania votum nieufności:
a) wniosek, z reguły o charakterze kolegialnym np.1/4 ogólnej liczby deputowanych w Niemczech i w

Portugalii, 1/6 ogólnej liczby deputowanych w Grecji, 1/10 ogólnej liczby deputowanych we
Włoszech, we Francji, w Hiszpanii i w Szwecji, choć dopuszczalny jest indywidualny (np. Dania,
Norwegia)

b) Przerwa między zgłoszeniem wniosku a jego głosowaniem - np. 48 godzin we Francji,

Niemczech, Grecji i Portugalii, 3 dni we Włoszech, 5 dni w Hiszpanii

- -
c) Możliwość przeprowadzenia debaty:

Grecja (limitowana do 3 dni), Francja, Włochy, Portugalia, Hiszpania (poświęcona programowi

nowego

rządu),

30 oprac.

Mateusz Popiel

d) Głosowanie bezwzględną większością głosów (Niemcy, Francja, Grecja, Szwecja, Portugalia,
Hiszpania, Norwegia, Belgia)
e) Głosowanie większością względną – Włochy,
f) Głosowanie imienne – Włochy