Język migowy a migany

Marzena Mieszkowicz

w komunikacji osób niesłyszących

Język migowy a migany w komunikacji osób niesłyszących

Przez wiele stuleci rozwijająca się stopniowo wiedza o komunikowaniu się ludzi
ograniczała się do zagadnień związanych z wykorzystywaniem w kontaktach
społecznych dźwiękowych systemów językowych. Ten naturalny dla człowieka
sposób komunikowania się służył członkom określonej wspólnoty językowo-
kulturowej do wymiany informacji i wyrażania uczuć. W badaniach nad
komunikowaniem się ludzi często jednak pomijano złożoność i bogactwo
niewerbalnych elementów zachowań językowych, a także przez bardzo długi
czas nie brano w nich pod uwagę języków migowych. Dla wielu tysięcy ludzi w
Polsce, niesłyszących od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa, a więc głuchych
lub głuchoniemych, macierzystym językiem, a dla tych ostatnich także
podstawowym środkiem porozumiewania się jest właśnie język migowy.

Język migowy głuchych to ogół znaków manualno-mimicznych używanych
przez niesłyszących do porozumiewania się między sobą. Obecnie naturalny
język migowy jest wzbogacony przez formułowanie końcówek fleksyjnych i
innych form gramatycznych, za pomocą mowy daktylnej, co upodabnia go do
języka naturalnego, jakim posługuje się całe społeczeństwo.

Ponad milion osób w Polsce ma uszkodzony słuch w takim stopniu, że

utrudnia im to normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Jednak większość z
nich, to osoby słabosłyszące, które na co dzień posługują się mową, korzystają z
aparatów słuchowych i innych urządzeń ułatwiających słyszenie. Ich problemy
polegają na utrudnieniach w komunikacji z innymi ludźmi, w odbiorze dźwięku
podczas oglądania telewizji, swobodnym korzystaniu z telefonu itp. Są to jednak
uciążliwości życia codziennego, z którymi można się pogodzić i które nie
tworzą barier nie do pokonania. Prawdziwe problemy zaczynają się wówczas,
gdy uszkodzenie słuchu jest głębokie i istnieje od urodzenia lub w wyniku
chorób, urazów lub zatrucia środkami farmakologicznymi powstaje w
pierwszych latach życia dziecka. Spotykamy się z nim czasem na ulicy, w
kawiarni, w sklepie czy w autobusie i obserwujemy jak porozumiewają się bez
słów, jedynie przy pomocy rąk, mimiki, gestów. Zastanawia nas - co można w
ten sposób przekazać i czy taka forma porozumiewania się może zastąpić język
dźwiękowy, którym posługują się ludzie słyszący i mówiący. Niekiedy
spotykamy również gestykulacyjne tłumaczenie niektórych programów
telewizyjnych (znany od lat program „W świecie ciszy”), co przywodzi kolejną

Język migowy a migany

Marzena Mieszkowicz

w komunikacji osób niesłyszących

refleksję: jeśli jest możliwe takie tłumaczenie, to znaczy, że ta forma przekazu
(język migowy) może być pełnowartościowym językiem. Ale czy wszyscy głusi
w naszym kraju są odpowiednio przygotowani do odbioru takiej formy
przekazu? Jeśli nikt ich nie nauczył takiego języka, to przecież tak jak my
obserwują gesty tłumacza i jeśli nie potrafią czytać z ust, to komunikaty owe są
po prostu nieczytelne.

Dla dużej grupy osób głuchych opanowanie struktur językowych

polszczyzny oraz techniki dobrego mówienia i odczytywania mowy z ust jako
wyłącznego środka porozumiewania się w większości przypadków okazuje się
niemożliwe. Dzieci niesłyszące w szkołach uczą się języka polskiego. Uczą się
także mówić i odczytywać mowę z układu ust. Używają stale aparatów
słuchowych i innych urządzeń, które pozwalają im wykorzystywać pozostałości
słuchu.

Warto wiedzieć, że przypadki głuchoty całkowitej
zdarzają się rzadko. Jednak już uszkodzenie słuchu
na poziomie 90-100 decybeli, chociaż pozwala
reagować

na

silniejsze

dźwięki,

całkowicie

uniemożliwia

słyszenie

mowy,

której

pasmo

akustyczne zawiera się w przedziale 30-60 decybeli,
a najgłośniejszy krzyk nie przekracza 85 decybeli.
Przy ubytku słuchu na poziomie 90-100 decybeli,

dzięki aparatom słuchowym można odbierać niektóre, głośniejsze dźwięki
mowy. Nie wystarczy to, aby rozumieć słuchem czyjąś wypowiedź, ale takie
„tło dźwiękowe” może ułatwić odczytywanie mowy z ust. Mimo jednak
długotrwałych, wieloletnich ćwiczeń logopedycznych, ukierunkowanych na
kształtowanie mowy i jej odczytywanie z ust, niewiele osób głuchych pokonuje
barierę językową i opanowuje czynnie język dźwiękowy. Także odczytywanie z
ust jest niezwykle trudną sztuką, a odbiór mowy w ten sposób jest bardzo
męczący dla wzroku i możliwy tylko na bardzo bliską odległość. Efektywne
odczytywanie z ust, jeśli nie jest uzupełnieniem odbioru słuchowego lecz
wyłączną formą percepcji, jest możliwe zaledwie przez kilka do kilkunastu
minut, po tym okresie zmęczenie wzroku, skoncentrowanego na ciągle
zmieniającym się układzie ust rozmówcy, uniemożliwia skuteczny odbiór. Nic
więc dziwnego, że właśnie język migowy stał się najbardziej preferowaną przez
osoby niesłyszące formą porozumiewania się, a tworzony przez nich samych,
legł u podstaw silnej więzi środowiskowej, opartej na wspólnocie językowej,
podobnie, jak ma to miejsce w przypadku mniejszości etnicznych. Mniejszość
językowa, którą tworzą niesłyszący, jest o tyle nietypowa, że ich możliwości
rozwoju w zakresie mowy dźwiękowej są ograniczone, stąd też dla wielu osób
niesłyszących głównym środkiem porozumiewania się z otoczeniem pozostaje
jedynie język migowy.

Język migowy a migany

Marzena Mieszkowicz

w komunikacji osób niesłyszących

Język migowy i jego specyficzne cechy

Języki migowe, którymi posługują się osoby niesłyszące, istnieją na świecie od
ponad 200 lat, kiedy to zaczęły powstawać pierwsze szkoły dla dzieci
niesłyszących, będące pierwszymi skupiskami osób pozbawionych słuchu. W
Polsce pierwsza taka szkoła - Instytut Głuchoniemych w Warszawie - powstała
w 1817r., od tej więc daty trzeba liczyć historię polskiego języka migowego.
Warunkiem koniecznym powstania określonego systemu komunikacji, który
miałby charakter trwały i byłby przekazywany z pokolenia na pokolenie jest
bowiem istnienie społeczności, wśród której zachodzi potrzeba wytworzenia
takiego systemu. Ponieważ we wszystkich społecznościach ludzkich pojawił się
język dźwiękowy, powstanie języka o innym kanale przekazywania musiało być
spowodowane pojawieniem się specyficznej sytuacji, przejawiającej się tym, że
w danej społeczności użycie języka dźwiękowego okazało się niemożliwe. To
właśnie zjawisko miało miejsce w pierwszych szkołach dla głuchych (B.
Szczepankowski, 1973).

Warto zauważyć, że swoistej odmiany języka migowego używały plemiona

indiańskie Ameryki Północnej w komunikacji międzyplemiennej, i to z całą
pewnością od XVIII wieku, a niewykluczone, że nawet wiek lub dwa wcześniej,
co oznaczałoby, że Indianie używali języka migowego wcześniej, niż osoby
niesłyszące. Język ten został opisany w 1884 r. przez W.P.Clarka, kapitana armii
amerykańskiej. Indian Sign Language w II połowie XIX wieku był używany
przez kilkadziesiąt tysięcy amerykańskich Indian z ponad dwudziestu różnych
plemion, rozproszonych na olbrzymim obszarze kilku milionów kilometrów
kwadratowych. Przypadek ten stanowi jedyne na świecie znane i opisane
zjawisko masowego posługiwania się językiem migowym przez osoby słyszące.
W późniejszym okresie przeniesienie Indian do rezerwatów i ograniczenie
kontaktów międzyplemiennych spowodowało stopniowy zanik tego języka (J.
Perlin 1993). Języki migowe niesłyszących natomiast dopiero w XIX wieku
przeżywały swój rozkwit na całym świecie. Dziś posiadają już historię i
tradycję, są również, jak każdy żywy język, tworzywem kulturotwórczym.
Będąc znacznie młodszymi od języków dźwiękowych stopniowo wyrównują
zaległości,

stając

się

pełnowartościowymi

językami

-

systemami

semantycznymi, które są używane przez zespół ludzi do porozumiewania się
stale i o wszystkim (B. Szczepankowski 1996).

Język migowy a migany

Marzena Mieszkowicz

w komunikacji osób niesłyszących

miłość przyjaźń strach wolność

Charakterystyczną cechą wszystkich narodowych języków migowych jest
wykorzystywanie w przekazie informacji kanału gestowo-wzrokowego, a nie,
jak to ma miejsce w przypadku języków dźwiękowych, kanału głosowo-
słuchowego. Języki migowe nie posiadają systemów morfologicznych, co w
praktyce objawia się brakiem odmian znaków migowych przez przypadki,
rodzaje i osoby. Powoduje to stosowanie gramatyk typu pozycyjnego, gdzie o
sensie zdania decyduje szyk wyrazów. Inne cechy języków migowych są
identyczne jak cechy języków dźwiękowych. Języki migowe są sprawnymi
systemami komunikowania się, pozwalającymi na swobodne nadawanie i odbiór
informacji.

Warunkiem

koniecznym

powstania

takiego

trwałego

i

przekazywanego z pokolenia na pokolenie systemu komunikowania się jest
istnienie społeczności, w której zachodzi potrzeba jego wytworzenia. Język
bowiem - bez względu na formę jego użycia - jest zjawiskiem społecznym,
stworzonym przez zbiorowość ludzką i dla jej potrzeb. Dla języka migowego
taką społecznością stały się osoby niesłyszące, zwane także głuchymi lub
głuchoniemymi.

Wspólną cechą języków migowych, w odróżnieniu od języków

dźwiękowych, jest to, że występuje w nich więcej analogii do rzeczywistości niż
w językach dźwiękowych. W tych ostatnich mamy czasem do czynienia z tzw.
onomatopejami, kiedy forma wyrazu naśladuje jego treść, np. w wyrazach szum,
ś

wist czy trzask. Z oczywistych względów jest ich bardzo niewiele. W językach

migowych natomiast dość często pojawiają się znaki migowe naśladujące kształt
określanego przedmiotu lub ruch, wykonywany przy określonej czynności.
Znaki takie, określane nazwą znaków ikonicznych, stanowią przeciętnie ok. 1/3
liczby wszystkich znaków danego języka migowego. Dzięki wysokiemu
wskaźnikowi ikoniczności języki migowe różnych krajów są do siebie podobne.

Każdy język migowy posiada swe charakterystyczne słownictwo - migowe

znaki ideograficzne, które określają poszczególne słowa, czasem krótkie
zwroty. Ich liczba w różnych językach waha się od 5 do 15 tysięcy znaków.
Stanowią one podstawę komunikacji językowej. Uzupełnieniem znaków
ideograficznych są znaki daktylograficzne, na które składa się alfabet palcowy,
a więc zestaw znaków oznaczających poszczególne litery alfabetu (także

Język migowy a migany

Marzena Mieszkowicz

w komunikacji osób niesłyszących

niektóre digrafy, jak np. sz, cz, rz), znaki liczebników głównych i
porządkowych, ułamków zwykłych i dziesiętnych, itp.

Alfabety palcowe stanowią dziś integralną

część języków migowych i wchodzą w
zależności ze znakami pojęciowymi, chociaż są
one znacznie bliższe językom dźwiękowym, a w
szczególności

ich

odmianom

pisanym.

Odpowiadają one bowiem literom, na które
można rozczłonkować każdy wyraz języka
dźwiękowego, nie ma jednak takiej możliwości,
aby na litery rozczłonkować ideograficzny znak migowy. Z tej też przyczyny w
klasycznym języku migowym nie występują końcówki fleksyjne, daje się
natomiast dostrzec wpływ alfabetu palcowego na powstawanie nowych znaków
w językach migowych, w których często wykorzystuje się układ palców
charakterystyczny dla znaków alfabetu palcowego, odpowiadających literom,
rozpoczynającym dany wyraz Przykładami takich znaków są znaki
ideograficzne odpowiadające pojęciom: kto, który, każdy, co, my, wy, objętość,
ważny, lub niektórym dniom tygodnia itd. (Lane H 1996).

Język migowy posiada własną, specyficzną gramatykę pozycyjną, w

której o sensie zdania decyduje kolejność wyrazów. Wytworzenie się takiej
właśnie gramatyki spowodowane jest faktem, że znaki ideograficzne mają stałą
formę - nie posiadają odmian przez przypadki i osoby, więc struktury
gramatyczne trzeba pozyskiwać w inny sposób. Ten typ gramatyki jednak
powoduje, że z języka polskiego na język migowy (i odwrotnie) nie można
tłumaczyć słowa po słowie, lecz trzeba konstruować tłumaczone zdania w
postaci całościowych struktur, zgodnie z zasadami gramatyki języka, na który
się aktualnie tłumaczy. To samo zjawisko występuje zresztą także w
tłumaczeniach z języka dźwiękowego na inny język dźwiękowy - tłumacząc np.
z języka polskiego na język angielski także trzeba tłumaczone zdania
konstruować zgodnie z zasadami gramatyki obcego języka. Specyficzną cechą
języków migowych jest także organizacja przestrzenna wypowiedzi,
pozwalająca w sposób precyzyjny opisywać rzeczywistość za pomocą znacznie
mniejszej liczby znaków migowych niż ma to miejsce za pomocą słów w
językach dźwiękowych. Także inny charakter ma artystyczny przekaz w języku
migowym, wykorzystuje on bowiem efekty wizualne zamiast akustycznych,
dając większe szanse wzbogacania treści wypowiedzi (K.Diehl 1995).
Interesujące jest to, że podobne zasady gramatyczne, wykorzystujące szyk
wyrazów w zdaniu, wytworzyły się we wszystkich językach migowych świata.
Jest tych języków bardzo wiele, a także istnieje międzynarodowy język migowy
gestuno, opracowany przez międzynarodowy zespół ekspertów Światowej
Federacji Głuchych. Język ten jest używany w oficjalnych kontaktach
międzynarodowych niesłyszących, na kongresach, seminariach, igrzyskach i
mityngach sportowych itp. Niezależnie jednak od istnienia międzynarodowego

Język migowy a migany

Marzena Mieszkowicz

w komunikacji osób niesłyszących

języka migowego, głusi z różnych krajów znacznie łatwiej niż ludzie słyszący
porozumiewają się między sobą, jeśli operują tylko własnymi językami. Cechą
charakterystyczną wszystkich języków migowych jest bowiem ikoniczność
znaków określających pojęcia konkretne - a więc ich jednoznaczne
podobieństwo do kształtów przedmiotów, lub ruchów wykonywanych przy
czynnościach, które określają. Stąd znaki pojęć konkretnych często są podobne
do siebie, a czasem nawet takie same w różnych językach migowych.

Przykłady:

Znak telefon jest identycznie wykonywany w bardzo wielu językach

migowych. Przyłożenie do policzka dłoni zamkniętej w pięść, ale z
wyprostowanymi kciukiem i palcem małym tak, że imitują one słuchawkę
telefoniczną występuje w polskim, amerykańskim, niemieckim, australijskim,
brazylijskim, szwedzkim i wielu innych językach migowych, a także w języku
międzynarodowym GESTUNO.

Znak ksiądz, który w polskim języku migowym pokazuje się kciukiem i

palcem wskazującym prawej ręki „rysując” koloratkę przy szyi, jest identycznie
wykonywany w języku amerykańskim, a bardzo podobnie w niemieckim,
australijskim i międzynarodowym - ten sam gest jest wykonywany dwiema
rękami.

Podobnych analogii można znaleźć wiele. Pozwala to na stwierdzenie, że

języki migowe, nie tylko bez względu na państwo, ale i na kontynent, należą
jakby do jednej rodziny języków a istniejące w ramach tej rodziny podobieństwa
ułatwiają nawiązywanie kontaktu, podobnie jak np. w przypadku języków
słowiańskich.

Mowa ciała jest nieodłącznym elementem wypowiedzi zarówno w języku
dźwiękowym, jak i w języku migowym. Można w niej wyróżnić dwa rodzaje
zachowań kinetycznych - świadome i sterowane zachowania, objawiające się
np. gestykulacją i mimiką oraz zachowania nieświadome, takie jak pozycja
ciała, ułożenie kończyn, niektóre elementy mimiki. Niewerbalne elementy
wypowiedzi w języku dźwiękowym obejmują zarówno zachowania kinetyczne,
jak i wokalne, w języku migowym tylko zachowania kinetyczne, jednak
znacznie bogatsze niż stosowane w języku fonicznym. Należą do nich nie tylko
mimika i pantomimika, ale także różne gesty wtrącone, nie mające znaczenia
konwencjonalnego, lecz ułatwiające percepcję treści wypowiedzi oraz

Język migowy a migany

Marzena Mieszkowicz

w komunikacji osób niesłyszących

sekwencje znaków daktylograficznych, prezentujące np. imiona własne za
pomocą alfabetu palcowego. Ponadto w aktach komunikacyjnych osób
niesłyszących, zwłaszcza nie posługujących się mową dźwiękową, pojawiają się
także elementy niewerbalne o charakterze akustycznym w postaci mimowolnie
wydawanych dźwięków, zazwyczaj nie mają one jednak znaczenia treściowego,
podobnie jak w mowie osób słyszących odgłosy typu eee, mm, hmm, itp.,
wypełniające przerwy w mówieniu.

Język migowy jest językiem specyficznym, w którym treść merytoryczna

wypowiedzi przekazywana jest tą samą drogą, którą w języku dźwiękowym
przekazywane są kinetyczne środki pozawerbalne. Mimo że język migowy
składa się ze zbioru skodyfikowanych gestów przekazywanych kanałem
gestowo-wzrokowym, jednak podobnie jak w przypadku mowy dźwiękowej
niemal nigdy nie jest to odhumanizowana prezentacja umownych znaków
migowych, pozbawiona udziału środków pozawerbalnych. Przyjmując, że znaki
migowe są odpowiednikiem części werbalnej języka naturalnego, w języku
migowym także występują zjawiska, które można zaliczyć do niewerbalnych
aktów komunikacyjnych, analogicznie jak ma to miejsce w przypadku aktów
komunikacyjnych realizowanych w języku dźwiękowym. Należą do nich przede
wszystkim:

•

mimika twarzy i pantomimika stanowiąca element znaków migowych10,

•

mimika twarzy i pantomimika uzupełniająca wypowiedź,

•

sposób prezentacji znaków migowych (tempo, rytm wypowiedzi,
akcentowanie itp.),

•

gesty naturalne, czyli nie będące znakami migowymi,

•

kontakt wzrokowy - jakość i wymiana spojrzeń,

•

dystans fizyczny między rozmówcami oraz dotyk,

•

pozycja ciała w trakcie rozmowy.

Podobnie jak w komunikowaniu się za pomocą języków dźwiękowych,
zachowania niewerbalne są w mniejszym stopniu kontrolowane przez osobę
migającą niż zachowania werbalne, nie są całkowicie spontaniczne i nie
podlegają powszechnie znanym regułom społecznym. Niektóre znaki kinetyczne
są wykorzystywane przez osoby niesłyszące do konkretnych celów wiążących
się z uszkodzeniem słuchu. Przykładowo, tupnięcie nogą w podłogę (w znakach
kinetycznych oznacza ostry protest czy niezgadzanie się z czyjąś wolą), lub
głośne uderzenie ręką w stół (w znakach kinetycznych oznacza protest przeciw
głośnemu zachowaniu się oraz żądanie natychmiastowej ciszy) w społeczności
niesłyszących służą zwróceniu na siebie uwagi przed rozpoczęciem
przekazywania informacji, bowiem drgania podłogi przy tupnięciu czy hałas
powstający przy uderzeniu ręką w stół mogą być odebrane przez osobę
niesłyszącą drogą akustyczną lub wibracyjną. Inny przykład: machanie na boki
uniesioną dłonią, ustawioną wnętrzem do rozmówcy w znakach kinetycznych na

Język migowy a migany

Marzena Mieszkowicz

w komunikacji osób niesłyszących

ogół oznacza formę powitania lub pożegnania na odległość, a w społeczności
niesłyszących, wykonywany oburącz, stanowi odpowiednik braw (aplauz), jeśli
są one przeznaczone dla osób niesłyszących. Wreszcie znak odwrócenia się
plecami (lub częściej odwrócenia głowy), który w znakach kinetycznych
utożsamiany jest z gniewaniem się czy obrażaniem, w społeczności
niesłyszących oznacza, że osoba niesłysząca nie chce dalej słuchać rozmówcy,
chce przerwać rozmowę na dany temat.

Język migany
Od kilkudziesięciu lat w wielu krajach świata, w tym także w Polsce,
niezależnie od klasycznego języka migowego, znaki migowe wykorzystuje się
także jako ilustrację wypowiedzi słownej. Powstaje w ten sposób migana
odmiana ojczystego języka mówionego, zwana językiem miganym. Znaków
migowych używa się w szyku gramatycznym języka ojczystego, dodając za
pomocą alfabetu palcowego końcówki fleksyjne. Język migany stosuje się
zawsze razem z językiem mówionym. Jest to tzw. system językowo-migowy. Tę
sztucznie utworzoną odmianę języka, łączącą w sobie cechy języka migowego i
języka narodowego, wykorzystuje się w nauczaniu dzieci niesłyszących, w
tłumaczeniach telewizyjnych, a także w porozumiewaniu się z niesłyszącymi
dwujęzycznymi, a więc tymi, którzy mają dobrze opanowane struktury
gramatyczne języka polskiego, a równoczesne ilustrowanie wypowiedzi słownej
znakami języka migowego ułatwia im odczytywanie z ust.

Język migowy stał się w drugiej połowie obecnego stulecia przedmiotem

badań naukowych w wielu krajach. Ciekawym eksperymentem była próba
nawiązania za pomocą języka migowego komunikacji międzygatunkowej,
podjęta w latach sześćdziesiątych w Nevadzie (USA), gdzie para psychologów
Allen i Beatrice Gardner podjęła się nauczania amerykańskiego języka
migowego szympansicy o imieniu Washoe. Po czterech latach nauki małpa
opanowała biegle 132 znaki amerykańskiego języka migowego, przy czym nie
tylko je rozumiała, ale umiała się także nimi czynnie posługiwać. Prowadzone
dalej eksperymenty z kolejnymi małpami wykazały, że małpy, które zostały
nauczone języka migowego w dzieciństwie, posługują się nim w codziennej
komunikacji między sobą i przekazują znajomość tych znaków potomstwu
(Prałat-Pyrzewicz I., Bajewska J, 1994). W ostatnich latach podjęto także szereg
badań nad polskim językiem migowym. Wspólną cechą wszystkich rozważań i
badań naukowych jest potwierdzenie roli i znaczenia języka migowego dla
rozwoju poznawczego i społecznego niesłyszących dzieci, w tym także dla
rozwoju języka ojczystego jako drugiego języka dziecka.

Czy trudno nauczyć się języka migowego?
To dość częste pytanie, które zwykle stawiają osoby chcące współpracować z
niesłyszącymi. Niewątpliwie o wiele łatwiej jest nauczyć się języka miganego,
polegającego na ilustrowaniu znakami migowymi wypowiedzi w języku
polskim. Wystarczy tu bowiem nauczyć się znaków migowych, stosując je

Język migowy a migany

Marzena Mieszkowicz

w komunikacji osób niesłyszących

zgodnie z gramatyką wziętą z języka polskiego. Kursy tego języka dla
nauczycieli, rodziców dzieci głuchych i innych osób związanych zawodowo z
niesłyszącymi organizuje Polski Związek Głuchych. Dwa lub trzy
dwutygodniowe kursy pozwalają na opanowanie podstaw porozumiewania się,
zaś samodzielne ćwiczenia w częstych kontaktach z niesłyszącymi umiejętności
te doskonalą i rozwijają.

Alfabet palcowy można opanować w ciągu kilku godzin, jest to jednak
elementarna umiejętność, która nie umożliwia komunikowania się na szerszą
skalę. Nie można jednak przyjąć założenia, że każdy, kto chciałby nauczyć się
migać, może to uczynić.
Do nauki tego języka, podobnie jak innych, trzeba mieć określone
predyspozycje, takie jak:

•

dobrą sprawność wzroku

•

dobrą sprawność manualną,

•

dobrą koordynację wzrokowo-ruchową,

•

wyrazistą artykulację, która ułatwia osobom niesłyszącym równoległe
odczytywanie gestów i mowy z ust.

•

dobrą pamięć wzrokową,

•

inne predyspozycje (podobnie jak do skutecznej nauki języków obcych).

Najpopularniejszą formą kształcenia w zakresie języka miganego są
trzystopniowe kursy dla nauczycieli dzieci głuchych, organizowane
bezpośrednio w ośrodkach szkolno-wychowawczych, a także latem, w formie
tzw. letnich szkół języka migowego, w ramach których organizuje się
kształcenie dla większej liczby osób na różnych poziomach. Doskonałymi
pomocami dydaktycznymi są podręczniki wydawane przez Wydawnictwa
Szkolne i Pedagogiczne (słowniki oraz cykl filmów dydaktycznych), takie jak:

1.

J. K. Hendzel: Słownik polskiego języka miganego, Wydaw. „Offer”,
Olsztyn 1995; B.Szczepankowski, M. Rona: Szkolny słownik języka
migowego; Oficyna Wydawnicza "Vinea", Bydgoszcz 1994;

Język migowy a migany

Marzena Mieszkowicz

w komunikacji osób niesłyszących

2.

Trzyczęściowy cykl filmów dydaktycznych obejmuje w założeniu 110
kilkunastominutowych filmów, których realizatorem jest Wytwórnia
Filmowa „Dydakta” w Warszawie;

3.

B. Szczepankowski: Podstawy języka migowego. WSiP, Warszawa 1994,
s.45-48.

Bierną znajomość języka miganego posiada większość osób głuchych i
głuchoniemych, czynną znajomość posiadają przede wszystkim głusi oraz
większość

tych

głuchoniemych,

którzy

kończyli

szkoły

specjalne

(Szczepankowski B. 1994). Jest jednak wiele osób głuchoniemych, które
potrafią się porozumiewać wyłącznie przy pomocy klasycznego języka
migowego. Opanowanie tego języka jest znacznie trudniejsze. Tu bowiem nie
wystarczy poznanie znaków, trzeba zrozumieć ducha języka - słownictwo,
gramatykę, sposoby prezentacji znaków, specyfikę manualnej komunikacji
przestrzennej, zawierającej wiele zasad nie występujących w językach
dźwiękowych, nauczyć się poprawnego konstruowania wypowiedzi w języku
migowym. Można to osiągnąć jedynie przebywając na co dzień wśród
niesłyszących, a wystarczający dla swobodnej komunikacji poziom opanowania
języka osiąga się dopiero po kilku latach stałego stosowania go w kontaktach
komunikacyjnych.

Niełatwo też stać się znawcą (ekspertem), dobrym tłumaczem klasycznego

języka migowego - w Polsce jest zaledwie kilkudziesięciu tłumaczy na
wysokim, profesjonalnym poziomie i są to w większości osoby, które miały
niesłyszących rodziców, a często wcześniej nauczyły się migać niż mówić.
Głuchoniemi, którzy nie opanowali polszczyzny ani w mowie, ani w piśmie,
przez całe swe życie muszą korzystać z usług profesjonalnych tłumaczy języka
migowego.

Materiały źródłowe:

Wykorzystane przeze mnie przezrocza wykonała Wytwornia filmowa „Dydakta”
Warszawa, Radziwie 13, tel/fax [phone]. Pochodzą ze strony:

http://www.glusi.pl/

Slownik jezyka migowego:

http://www.pzg.org.pl/sc/sc_jm_1.htm

Inne adresy związane z tematem znajdziesz w dziale: Wydawnictwa i linki

Język migowy a migany

Marzena Mieszkowicz

w komunikacji osób niesłyszących

BIBLIOGRAFIA:

1.

B. Szczepankowski: Pomoce techniczne dla osób z niesprawnym
narządem słuchu. W: S. Jakubowski, R. Serafin, B. Szczepankowski:
Pomoce techniczne dla osób niepełnosprawnych. CNBSI, Warszawa
1994, s. 124

2.

B. Szczepankowski: Oczy pomagają słyszeć. Podręcznik odczytywania
mowy z ust. PZG, Warszawa 1973, s. 5-7

3.

J. Perlin: Lingwistyczny opis polskiego języka migowego. Uniwersytet
Warszawski, Warszawa 1993, s.19

4.

Prillwitz S.: Język, komunikacja i zdolności poznawcze niesłyszących.
WSiP, Warszawa 1996

5.

Pietrzak W.: Język migowy dla pedagogów. WSiP, Warszawa 1992

6.

A. Zawadowski: Lingwistyczna teoria języka. Warszawa 1966, s.6

7.

B. Szczepankowski: Język migowy. Pierwsza pomoc medyczna. CEM,
Warszawa 1996, s.22

8.

B. Szczepankowski: Podstawy języka migowego. WSiP, Warszawa
1994, s. 39

9.

Wybrane

materiały

zagraniczne

dotyczące

języka

migowego.

Tłum.K.Diehl. PZG, Warszawa 1995, s. 2-4

10.

Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych. W:
Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej 1/1996 r., s. 15-22

11.

H. Lane: Maska dobroczynności. Deprecjacja społeczności głuchych.
WSiP, Warszawa 1996

12.

B. Szczepankowski: Podstawy języka migowego, WSiP, wyd.I,
Warszawa 1988, wyd.II Warszawa 1994; W. Pietrzak: Język migowy dla
pedagogów, WSiP, Warszawa 1992; I. Prałat-Pyrzewicz, J.Bajewska:
Język migowy w szkole i internacie, WSiP, Warszawa 1994

13.

J. K. Hendzel: Słownik polskiego języka miganego, Wydawnictwo
„Offer”, Olsztyn 1995; B.Szczepankowski, M. Rona: Szkolny słownik
języka migowego, Oficyna Wydawnicza "Vinea", Bydgoszcz 1994

14.

Trzyczęściowy cykl filmów dydaktycznych obejmuje w założeniu 110
kilkunastominutowych filmów, z których powstało dotychczas ponad 80.
Ich realizatorem jest Wytwórnia Filmowa „Dydakta” w Warszawie

15.

B. Szczepankowski: Podstawy języka migowego, WSiP, Warszawa
1994, s. 45