NARZĄD SŁUCHU

Słyszenie polega na odbiorze bodźców akustycznych, inaczej słuchowych znajdujących się w otaczającej rzeczywistości oraz przekazaniu ich do odpowiedniej partii komórek nerwowych w płacie skroniowym kory mózgowej, zwanym ośrodkiem słuchowym. Tam powstają wrażenia i spostrzeżenia słuchowe. Bodźce akustyczne zwane dźwiękami tworzone są przez fale powietrza wywołane przez przedmioty drgające. Receptory słuchowe, które znajdują się w części wewnętrznej ucha reagują na bodźce w wyniku czego powstają słabe impulsy elektryczne przenoszone przez nerwy słuchowe do ośrodka nerwowego.Ucho jest częścią odbiorczą narządu słuchu. Składa się z ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego.
Zadaniem ucha zewnętrznego jest wychwytywanie i kierowanie fali powietrza (dźwięków) na błonę bębenkową.
Ucho środkowe składa się z kilku elementów, lecz najważniejsze są trzy kosteczki, które ze względu na kształt przyjęły nazwy: młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Mają one za zadanie przenoszenie drgań błony bębenkowej wywołanych dźwiękami do części trzeciej ucha. Ucho środkowe chroni również ucho wewnętrzne przed zbyt silnymi dźwiękami mogącymi je uszkodzić.
Ucho wewnętrzne stanowi najważniejszą część. Znajdują się w nim przedsionek, kanały półkoliste i ślimak, które są wypełnione płynem. W ślimaku znajduje się najważniejsza część narządu słuchu tzw. narząd Cortiego. W nim to właśnie znajdują się receptory słuchowe czyli rzęski komórek rzęskowych, które tworzą tzw. błonę podstawową. Aby powstało wrażenie słuchowe w korze mózgowej, energia akustyczna musi być przeniesiona od okienka przedsionka do komórek rzęskowych, a następnie przekształcona w energię bioelektryczną. Stąd poprzez nerwy słuchowe pobudzenia zostają przekazane do ośrodka słuchowego, gdzie na skutek procesów analizy, syntezy i interpretacji powstają wrażenia i spostrzeżenia słuchowe.


USZKODZENIE NARZĄDU SŁUCHU

Narząd słuchu podobnie jak inne narządy organizmu, może ulec uszkodzeniu na skutek różnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Należą do nich czynniki genetyczne, wrodzone, choroby i urazy. Również wraz z wiekiem narząd słuchu ulega stopniowemu pogorszeniu i osoby w wieku podeszłym gorzej słyszą.
Poniższa tabela prezentuje określenia uszkodzenia słuchu zalecane przez Międzynarodowe Biuro Audiofonologii (BIAP)

Ubytek słuchu w decybelach	Uszkodzenie słuchu w stopniu
pow. 20 dB do 40 dB	lekkim
pow. 40 dB do 70 dB	umiarkowanym
pow. 70 dB do 90 dB	znacznym
pow. 90 dB	głębokim

Klasyfikacji do poszczególnych grup dokonuje się mierząc ubytek słuchu w decybelach, osobno dla każdego ucha, dla częstotliwości 500, 1000 i 2000 Hz, przy czym brak reakcji traktuje się jako 120 dB ubytku.Otrzymane wartości ubytków dodaje się i dzieli przez 3. Jeśli różnica ubytku słuchu w decybelach pomiędzy 500 i 200 Hz przekracza 90, dodaje się również ubytek dla 4000 Hz i wynik dzieli się przez 4. Jeżeli ubytek słuchu dla 4000 jest mniejszy niż dla 2000 Hz, do obliczeń bierze się ubytek dla 4000 Hz zamiast dla 2000 Hz. Do klasyfikacji bierze się mniejszą z otrzymanych liczb, tzn. wynik otrzymany dla lepszego ucha (nie średni).
Za normę uznaje się wynik do 20 dB.

Głuchotę definiuje się jako całkowite zniesienie czynności narządu słuchu lub głębokie ich uszkodzenie, które pomimo korekcji przy pomocy aparatów słuchowych utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia orientację w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi.
Głuchotą określamy dwa ostatnie rodzaje uszkodzenia narządu słuchu wymienione w klasyfikacji BIAP.Niedosłuch definiuje się jako uszkodzenie słuchu, które można skorygować przy pomocy aparatu słuchowego, nie powodujące większych trudności i ograniczeń w orientacji w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi. Są to osoby z lekkim i umiarkowanym uszkodzeniem słuchu.
Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń Œwiatowej Organizacji Zdrowia wprowadza drugą klasyfikację przyjmującą jako kryterium podziału zdolności rozróżniania i rozumienia dźwięków składających się na mowę ustną.
Obniżenie zdolności rozróżniania i rozumienia dźwięków mowy może dotyczyć również tylko jednego ucha, mówimy wówczas o jednostronnym uszkodzeniu słuchu.
Poniższa tabela obrazuje stopnie uszkodzenia słuchu:

	Stopień uszkodzenia słuchu	Procent reakcji poprawnych
1.	Obuuszne głębokie obniżenie zdolności rozróżniania i poznawania dźwięków mowy	Mniej niż 40%
2.	Obuuszne znaczne obniżenie zdolności rozróżniania i poznawania dźwięków mowy	- 40-49%
3.	Obuuszne umiarkowanie znaczne obniżenie zdolności rozróżniania i rozumienia dźwięków mowy	- 50-59%
4.	Obuuszne umiarkowane obniżenie zdolności rozróżniania i rozumienia mowy	- 60-79%
5.	Obuuszne lekkie obniżenie zdolności rozróżniania i rozumienia mowy	- 80-90%

Z uwagi na to, że w uchu wewnętrznym znajdują się również receptory zmysłu równowagi, uszkodzeniom słuchu towarzyszą także czasem zaburzenia równowagi.
Jednostki obarczone kalectwem to:- zupełnie głusi, - posiadający resztki słuchu,- wyuczeni mowy ustnej mimo głuchoty jak i- ogłuchli mówiący.
Głuchotę można zaklasyfikować w zależności od miejsca uszkodzenia analizatora słuchu (w uchu środkowym, wewnętrznym, w nerwie słuchowy lub korze mózgowej).

Etiologia wad słuchu obejmuje trzy zespoły czynników, które powodują:
1) głuchotę dziedziczną,
2) głuchotę wrodzoną,
3) głuchotę już po urodzeniu dziecka.

Głuchota dziedziczna jest określana jako taka wtedy, gdy występuje również u innych członków tej samej rodziny. Głuchotę dziedziczną dzielimy na: dominującą i recesywną. Głuchota dziedziczna dominująca występuje często w sprzężeniach z innymi upośledzeniami. Nie zawsze ujawnia się od urodzenia. Głuchota dziedziczna recesywna natomiast, nie musi pojawiać się w każdej generacji.
Głuchota wrodzona. Przyczyny jej mogą być różne: choroba matki w czasie ciąży, czynniki toksyczne uszkadzające płód, zaburzenia hormonalne, konflikt serologiczny.
Głuchota nabyta. Spowodowana jest przyczynami występującymi w czasie porodu lub dalszego rozwoju jednostki. W okresie porodu słuch dziecka może ulec uszkodzeniu na skutek urazów powodujących silne krwawienia i niedotlenienie oraz w konsekwencji urazów mechanicznych związanych z przebiegiem porodu.
Po urodzeniu dziecka przyczyny powodujące głuchotę sprowadza się w zasadzie do dwóch okresów rozwojowych - do 3 roku życia i okresu późniejszego.
Przyczyny występujące w okresie pierwszych trzech lat to najczęściej przewlekłe zapalenia ucha środkowego, zapalnie opon mózgowych, silne urazy oraz zakaźne choroby dziecięce.
Przyczyny powodujące głuchotę od czwartego roku życia wzwyż mogą być w konsekwencji urazów mechanicznych, akustycznych, bardzo silnych wstrząsów psychicznych oraz chorób zakaźnych czy też zapalenia opon mózgowych.

Źródło:
J. Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie

Rodzaje uszkodzeń słuchu.

Uszkodzenia słuchu mogą być następstwem uszkodzeń funkcjonalnych wynikających z przy-czyn organicznych lub fizjologicznych powstałych w dowolnej części organu słuchu (ucha), kanałów słuchowych czy centrów słuchowych (por. Kollmeier 1997²¹), a także odczuwalnych zaburzeń funkcjonalnych (por. Lauer 1999, loc.cit.).

Zaburzenia przewodzenia dźwięku wynikają z upośledzenia funkcji dróg słuchowych, błony bębenkowej lub ucha środkowego. Przywrócenie sprawności następuje z reguły po zastosowaniu leków, ingerencji chirurgicznej lub użyciu aparatów słuchowych.

Upośledzenie doznań dźwiękowych (neurosensoryczne zaburzenia słuchu) są uwarunkowane uszkodzeniem ślimaka słuchowego („ślimak wsteczny”). Zaburzenia te są często powiązane z całkowitym zanikiem lub upośledzeniem funkcji komórek zmysłowych (komórek rzęsatych) w uchu wewnętrznym (ślimaku). Jeżeli chodzi o zaburzenia słuchu u dzieci to 98% przypadków dotyczy uszkodzenia ślimaka słuchowego. Neurosensoryczne zaburzenia słuchu nie mogą, w zasadzie, być leczone farmakologicznie. W takich przypadkach, przy spełnieniu określonych warunków, w przywróceniu zdolności słyszenia może pomóc zastosowanie aparatów słuchowych i implantów.

Upośledzenie słyszenia pochodzenia ślimakowego (ślimak wsteczny) powodowane jest zaburzeniami w centralnym układzie słuchu, do którego należą drogi słuchowe oraz centra słuchowe korowe i podkorowe. Upośledzenia takie zdarzają się to stosunkowo rzadko. Centralna część układu słuchu ma swój początek w miejscu gdzie nerw „vestibulocochlearis” wchodzi do pnia mózgu. Badanie możliwości leczenia problemów słuchu o takim pochodzeniu znajdują się dopiero w początkowym stadium.

Rozróżnić należy opisane powyżej zaburzenia słuchu o podłożu psychologicznym od zaburzeń funkcjonalnych w przetwarzaniu informacji w centralnym układzie słuchu.. Projekt QESWHIC - skrypt 1 Uszkodzenia słuchu - możliwości pedagogiczne 17

Przetwarzanie akustyczne i związane z tym postrzeganie zaburzeń słuchu to objawy funkcjonalnego upośledzenia słuchu. Zaburzenia te wpływają na doznania słuchowe w centralnym systemie nerwowym, takie jak wzajemne oddziaływanie czasu, częstotliwości i natężenia sygnałów akustycznych oraz interakcja obuuszna. Podczas testów audiologicznych wykonanych w podobnych przypadkach stwierdzono, że próg słyszalności utrzymuje się w normie. Funk-cjolne upośledzenie słuchu u dzieci pozostaje niezauważone do czasu stwierdzenia upośledzenia mowy.

Początek ubytku słuchu

Ubytek słuchu może być wrodzony lub nabyty i może wystąpić w każdym wieku.

• Termin “postlingwalny ubytek słuchu” opisuje wszystkie osoby, u których wystąpiła nagła lub stopniowa utrata słuchu po zakończeniu nabywania języka mówionego. Ta definicja obejmuje niedosłuch zarówno u osób starszych jak i młodych dorosłych, którzy w wyniku choroby lub innych traumatycznych doświadczeń utraciły zdolność słyszenia.

• Termin “perilingwalny ubytek słuchu” odnosi się do osób, u których ubytek słuchu wystąpił w dzieciństwie, do 14 roku życia. Ta kategoria mieści się pomiędzy dobrze zdefiniowanymi kategoriami pre- i postlingwalnego ubytku słuchu. Ich rozwój psychospołeczny, emocjonalny, poznawczy i komunikatywny jest w związku z tym niezwykle trudny do oceny.

• Termin “prelingwalny ubytek słuchu” opisuje osoby, u których ubytek słuchu wystąpił w okresie prenatalnym lub przed początkiem nabywania mowy we wczesnych miesiącach życia.

Stopnie ubytku słuchu

Ubytek słuchu jest określany przy pomocy subiektywnych i obiektywnych zabiegów audiometrycznych. Skutki różnych stopni ubytku słuchu są przedstawione w tabeli. (Uwaga: W literaturze można znaleźć różne klasyfikacje w zakresie limitu dB dla różnych kategorii.) Projekt QESWHIC - skrypt 1 Uszkodzenia słuchu - możliwości pedagogiczne 18

Tab.2 : Ubytek słuchu - skutki i metody interwencji

Ubytek słuchu	Skutki	Metody interwencji
<15 dB	Brak	• Regularne badania słuchu • Bez urządzenia wspomagającego słyszenie
15-35 dB	Mogą wystąpić problemy w trudnych sytuacjach słuchowych, np. w grupie lub w głośnym otoczeniu: tak zwany „efekt imprezy”	• Regularne badania słuchu • Mogą być wymagane specjalne kroki zapobiegawcze w celu promowania rozwoju słyszenia i mowy
35-65 dB	Regularne problemy ze słyszeniem; do osoby chorej należy zwracać się głośno; słowa są mylnie rozumiane; artykulacja jest błędna lub niepełna; problemy w rozmowie grupowej; osoba chora ucieka się do wspomagania wzrokowego	• Potrzebne aparaty słuchowe • Wymagane specjalne kroki zapobiegawcze w celu promowania rozwoju słyszenia i mowy
65-95 dB	Rozumienie języka mówionego bez urządzenia wspomagającego słyszenie jest nieobecne lub bardzo ograniczone; rozwój mowy jest poważnie zaburzony	• Potrzebne aparaty słuchowe • Jeśli możliwe - implant ślimakowy • Wymagane specjalne kroki zapobiegawcze w celu promowania rozwoju słyszenia i mowy
>95 dB	Mogą być słyszalne jedynie bardzo głośne dźwięki i wibracje; orientacja wzrokowa; brak języka mówionego; brak spontanicznego rozwoju słuchu i mowy	• Aparaty słuchowe lub implanty ślimakowe • Wymagany trening słuchowy w celu promowania rozwoju słyszenia i mowy

Powyższe informacje odnoszą się jedynie do osób z ubytkiem słuchu, które utraciły słuch prelingwalnie, u których rozwój słuchu i mowy może być zastąpiony na wiele sposobów. Te osoby zazwyczaj wymagają kroków zaradczych specjalnie zaprojektowanych dla niedosłyszących.

U dzieci z ubytkiem słuchu nabywanie mowy jest zagrożone i proces nabywania bardzo złożony. Ubytek słuchu może również wpływać na rozwój emocjonalny, społeczny, poznawczy i motoryczny. Rodzaj wymaganej specjalnej interwencji zależny jest od natury, zakresu i czasu początku ubytku słuchu, dodatkowych niepełnosprawności i innych trudności, jak na przykład sytuacji, w której język używany w terapii jest inny niż używany w domu (sytuacja częsta wśród dzieci imigrantów)

Dysfunkcje słuchu i słabosłyszenie

Krótko o dysfunkcjach słuchu i słabosłyszeniu

Specjaliści różnych dyscyplin naukowych zajmujących się osobami z uszkodzonym słuchem nie wykształcili jednolitej terminologii, którą posługiwano by się w odniesieniu do tej grupy osób. Odmiennej terminologii używa się w medycynie, psychologii, surdopedagogice, surdologopedii. Podstawowym i najbardziej ogólnym określeniem jest osoba z uszkodzonym słuchem.
Z definicjami osoby z uszkodzonym słuchem związane jest  zagadnienie klasyfikacji tych osób. Podział uszkodzeń słuchu uwzględnia najczęściej następujące kryteria:

• miejsce uszkodzenia analizatora słuchowego,

• czas ujawnienia się uszkodzenia słuchu,

• głębokość i zakres ubytku słuchu,

• etiologię wady słuchu.

W medycynie istotną rolę pełni kryterium anatomiczno - lokalizacyjne. Na tej podstawie Bogdan Szczepankowski (1999) i Józef Stachyra (2001) wyróżniają następujące rodzaje uszkodzeń słuchu:

obwodowe uszkodzenie słuchu (dotyczy samego narządu słuchu)

centralne uszkodzenie słuchu (dotyczy dalszych elementów drogi słuchowej aż do ośrodków podkorowych)

 

uszkodzenie słuchu typu przewodzeniowego (zaburzenia czynności aparatu przewodzącego: ucha zewnętrznego i środkowego),
uszkodzenie słuchu typu odbiorczego:
obwodowe - dotyczące obwodowego odcinka narządu odbiorczego (ślimaka i nerwu słuchowego),
centralne - uszkodzenie centralnego odcinka analizatora słuchu (jąder nerwu statyczno - słuchowego, szlaków nerwowych),
uszkodzenie słuchu typu mieszanego (jednoczesne uszkodzenie aparatu przewodzącego i odbiorczego).

Możliwości opanowania języka ojczystego i mowy dźwiękowej zależą od momentu, w którym doszło do uszkodzenia słuchu. Na tej podstawie można wyróżnić głuchotę:
prelingwalną - uszkodzenie słuchu nastąpiło przed okresem opanowania mowy ustnej (około 2 - 3 roku życia),
interlingwalną - powstałą w okresie od 3 do 5 lat, kiedy dziecko zaczęło już naukę mowy, ale nie przyswoiło jeszcze całego systemu symboli słownych i związków syntaktycznych składających się na strukturę gramatyczną języka polskiego,
postlingwalną - uszkodzenie słuchu nastąpiło w okresie opanowania języka przez dziecko, czyli po 5 roku życia.

Międzynarodowe Biuro Audiofonologii (BIAP - Bureau International d'Audiophonologie) opracowało audiometryczną klasyfikację uszkodzeń słuchu. Zgodnie z jej ustaleniami istnieją cztery poziomy dysfunkcji słuchowych, w zależności od stopnia utraty słuchu mierzonego w decybelach:

Ubytek słuchu w decybelach	uszkodzenie słuchu w stopniu
powyżej 20 do 40 dB	lekkim (mild)
powyżej 40 do 70 dB	umiarkowanym (moderate)
powyżej 70 do 90 dB	znacznym (severe)
powyżej 90 dB	głębokim (profound)

Źrodło: B. Szczepankowski, Niesłyszący - Głusi - Głuchoniemi. Wyrównywanie szans, WSiP, Warszawa 1999.

Uszkodzenie słuchu w stopniu lekkim - osoba może mieć trudności w identyfikacji akustycznej niektórych głosek, ze skutecznym słuchaniem dźwięków w hałasie lub z dużej odległości. Osoba taka najczęściej nie wymaga interwencji medycznych, może korzystać z telefonu. Niektóre z osób z uszkodzeniem słuchu w stopniu lekkim korzystają z aparatów słuchowych.

Uszkodzenie słuchu w stopniu umiarkowanym - osoba słyszy i rozumie mowę tylko w korzystnych warunkach akustycznych, korzysta z aparatów słuchowych i innych pomocy technicznych. Mowa osoby z uszkodzonym słuchem w stopniu umiarkowanym rozwija się w sposób spontaniczny, ale często jest zniekształcona w wyniku nieprawidłowej identyfikacji dźwięków drogą słuchową i ich nieprawidłowego naśladowania.

Uszkodzenie słuchu w stopniu znacznym - osoba nie słyszy i nie identyfikuje wszystkich dźwięków mowy nawet z pomocą aparatu słuchowego, dlatego w odbiorze mowy posługuje się wzrokiem i odczytuje mowę z ust. Mowa osoby z uszkodzonym słuchem w stopniu znacznym nie rozwija się naturalnie i spontanicznie.

Uszkodzenie słuchu w stopniu głębokim - osoba nie rozumie mowy dźwiękowej nawet za pomocą aparatów słuchowych. Osoba z uszkodzeniem słuchu w tym stopniu najczęściej odczytuje mowę z ust.

Osoby z uszkodzonym słuchem w stopniu lekkim i umiarkowanym nazywane są obecnie w Polsce osobami niedosłyszącymi lub słabosłyszącymi. Dla osób ze znacznym i głębokim uszkodzeniem słuchu przyjęło się stosować określenia: osoba głucha lub niesłysząca.

Komunikacja osób z uszkodzonym słuchem zależy od miejsca, stopnia i momentu uszkodzenia słuchu. Wiąże się ona ściśle z możliwościami opanowania mowy dźwiękowej przez te osoby. Mogą one porozumiewać się za pomocą języka narodowego albo języka migowego - naturalnego języka osób niesłyszących.

Wśród środków komunikacji interpersonalnej między osobami niesłyszącymi a słyszącymi Bogdan Szczepankowski (1999, s. 94 - 95) wymienia:

• język narodowy mówiony (głośna mowa) - osoba z uszkodzonym słuchem wykorzystuje resztki słuchu i łączy je z odczytywaniem mowy z ust,

• język narodowy artykułowany (wyraźna artykulacja bez użycia głosu) odbierany tylko drogą wzrokową przez odczytywanie mowy z ust,

• znaki migowe daktylograficzne (alfabet palcowy i znaki liczb),

• pismo,

• znaki migowe ideograficzne i daktylograficzne w polskim systemie językowo - migowym użytkowym (język migowy bez końcówek fleksyjnych lub z końcówkami fleksyjnymi stosowanymi wybiórczo),

• mimika i pantomimika będące integralną częścią znaków migowych,

• zachowania kinetyczne - niekonwencjonalne znaki migowe (środki niewerbalne, mowa ciała, parajęzyk).

Wyżej wymienione środki komunikacji są najczęściej ze sobą łączone bimodalnie lub multimodalnie.

Osoby niesłyszące odbierają informacje, wykorzystując przede wszystkim kanał wzrokowy.

Dla osób poważnie i głęboko niesłyszących nauczenie się języka jest procesem różniącym się od sposobu nabywania kompetencji językowych przez osoby słyszące. Zwykle język przyswajany jest przez interakcje językowe we wczesnym dzieciństwie. Uszkodzenie narządu słuchu radykalnie zmniejsza ilość i jakość języka dostępnego osobie niesłyszącej.

Dla studenta z uszkodzonym słuchem zdobywanie nowych, specjalistycznych kompetencji językowych rzadko jest czymś naturalnym i automatycznym, może być żmudnym procesem najeżonym wieloma przeszkodami i pułapkami.

Cechy dysfunkcji słuchu wpływające na uczenie się i nauczanie

Student niesłyszący, dla którego drugim językiem jest język polski, może doświadczać różnych trudności językowych. Trudności te są najbardziej widoczne w pracach pisemnych - objawiają się m.in. nieprawidłową budową zdania, błędnym użyciem czasów gramatycznych, pomijaniem słów. Co gorsza, język-nośnik jest często ukryty w płynnej mowie, stąd trudno jest odczytać  treść przekazu z ruchu warg.

Zaburzenia prawidłowego odbioru mowy drogą słuchową, słaba pamięć słuchowa lub jej brak, mogą utrudniać studentowi proces uczenia się.

Bogdan Szczepankowski (1999, s.119) podaje, że w Polsce istnieje szacunkowo 40 - 50 tysięcy osób, które posługują się klasycznym językiem migowym (dla nich język migowy jest językiem podstawowym). Do tego grona należą osoby z głębokim uszkodzeniem słuchu. Dla osób z uszkodzeniem słuchu w stopniu znacznym język migowy jest podstawowym lub uzupełniającym środkiem porozumiewania się. Klasyczny język migowy charakteryzuje słownictwo ideograficzne określające poszczególne słowa lub zwroty. Uzupełniają je znaki daktylograficzne złożone z alfabetu palcowego, znaków liczebników głównych i porządkowych, ułamków zwykłych oraz dziesiętnych, znaków interpunkcyjnych. Reguły używania znaków migowych wiążą się ściśle z odmianą języka migowego posiadającego własną gramatykę o charakterze pozycyjno - przestrzennym. Istnieje również polski język migany wykorzystujący zasady gramatyczne języka polskiego(np. tworzenie struktur zdaniowych języka migowego zbliżonych do struktur zdaniowych w języku polskim). Język migany występuje zawsze równolegle z przekazem wypowiedzi w języku fonicznym. Polski język migany jest przede wszystkim miganą odmianą narodowego języka dźwiękowego, jak również uważany jest za odmianę narodową języka migowego.

Studenci słabosłyszący mają zwykle dobrze opanowane struktury językowe polszczyzny.

Nieznanych słów lub takich, których nie przedstawiono konkretnie studentowi, nie da się odczytać z ruchu warg. Dlatego też studenci niesłyszący często muszą zgłębiać nie tylko żargon techniczny związany z danym tematem, ale również język, który jest czymś powszednim dla ich słyszących kolegów. Czytanie i przygotowywanie zadań pisemnych może zabrać wyjątkowo dużo czasu, często odbywa się z pomocą indywidualnego nauczyciela wspierającego w zakresie języka/uczenia się. Całkowite lub częściowe wyłączenie kanału słuchowego w różnym stopniu może powodować trudności w czytaniu ze zrozumieniem

W porównaniu ze studentami słyszącymi, droga do wiedzy ogólnej studenta z dysfunkcją słuchu może być istotnie zablokowana. Studenci słyszący przyswajają wiedzę ogólną czytając gazety, oglądając telewizję i słuchając radia oraz dyskutując z innymi studentami. Takie przypadkowe informacje często pomagają formułować opinie i nabywać umiejętności konieczne na studiach wyższych. Studenci niesłyszący mogą jednak nie mieć dostępu do tego całego bogactwa wiedzy ogólnej i doświadczenia życiowego. Działający tu efekt domina często odzwierciedlają prace pisemne studentów niesłyszących, które można ocenić jako niepogłębione, zawierające niedojrzałe i czasami naiwne opinie oraz ukazujące trudności z porządkiem czasowym i strukturą całościową.

Praca grupowa może stanowić problem dla studentów z dysfunkcją słuchu. Reszta grupy ćwiczeniowej powinna  przyjąć różne strategie umożliwiające współpracę z takim studentem.

Ponieważ istotnym składnikiem wielu zadań wykonywanych w grupie jest przekazywanie odpowiedzialności i kontroli studentom, uczący może się obawiać, że stopień jego interwencji będzie zbyt duży. Aby temu zaradzić warto zachęcać grupę do wzięcia odpowiedzialności za włączenie wszystkich studentów.

Prowadzący zajęcia muszą pomyśleć uważnie o strukturze swojego kursu, wsparciu nauczyciela oraz środowisku w jakim przebiega proces nauczania, ponieważ zastąpienie dużych wykładów i seminariów zajęciami w małych grupach z użyciem sprzętu komputerowego może zmniejszyć konieczność wsparcia komunikacyjnego.

Wcześniejsze zapewnienie notatek z wykładów i zajęć kursowych może bardzo pomóc studentom i pracownikom wspierającym. Warto również udostępniać materiały w formie nagrań na płytach cd. Stosowanie pomocy wizualnych (np. prezentacji w programie PowerPoint) może dodatkowo pomóc w lepszym zrozumieniu informacji przekazywanych ustnie.

Cechy słabosłyszenia wpływające na uczenie się i nauczanie

Odbiór informacji w trakcie wykładów

Studenci niesłyszący lub słabosłyszący mogą być zmuszeni do czytania z ruchu warg, a wówczas bardzo ważne jest to, by  twarz wykładowcy, czy też jakiegokolwiek innego mówcy na sali wykładowej była widoczna.

Być może potrzebne będzie oświetlenie punktowe na potrzeby czytania z ruchu warg (oraz tłumaczenia na język migowy), gdy sala jest zaciemniona, np. w czasie pokazu slajdów, czy prezentowania materiałów na video. Jeśli studenci korzystają z usług pomocnika tłumacza języka migowego, tacy pracownicy wsparcia edukacyjnego będą przypuszczalnie potrzebować krótkich przerw w trakcie wykładów. Mogą oni również potrzebować pomocy w  zapewnieniu odpowiedniego miejsca na sali.

Zarówno studenci jak równiez tłumacze języka migowego bardzo skorzystają z przekazanego im wcześniej zarysu materiału będącego przedmiotem wykładu. Pomocne będzie uzupełnienie informacji słuchowej o informacje wizualne dla studentów niesłyszących lub słabosłyszących.

Uczestnictwo w seminariach/konsultacjach

Dla studentów odczytujących mowę z ust być może trzeba będzie przestawić meble tak, by mogli oni widzieć twarze wszystkich osób obecnych na sali. W tym zakresie przydatne jest ustawienie krzeseł w podkowę. Warto także pamiętać o tym, że żaden uczestnik wykładu nie powinien siedzieć pod światło.

Jeśli student mający trudności słuchowe zostaje wykluczony z powodu faktu, że kilka osób mówi naraz (co uniemożliwia odczytywanie mowy z ruchu ust), prowadzący zajęcia może opanować sytuację, wprowadzając zasadę przekazywania sobie ołówka  czy pałeczki przez osoby, które w danym momencie zabierają głos (tylko osoba trzymająca w danej chwili pałeczkę ma prawo mówić). Wcześniejsze powiadomienie o temacie i głównych punktach wykładu daje możliwość stworzenia kontekstu, co w sposób znaczący ułatwia studentom zadanie czytania z ruchu warg. Jeśli z powodu luźnej struktury tematu nie da się tego zrobić, główne punkty można zapisać w postaci tekstu w trakcie trwania seminarium. To dość istotne, ponieważ polski język migany, którym posługuje się tłumacz, jest dość ubogi i brakuje w nim specjalistycznego słownictwa z zakresu wielu dyscyplin akademickich.

Gdy w sali nie zainstalowano urządzeń wyciszających, aparaty słuchowe mogą wzmacniać hałas w tle. Aby rozwiązać ten problem, studenci mogą używać sprzętu np. radiowych systemów wspomagających, a wtedy osoby mówiące trzeba będzie poprosić o przyczepienie sobie mikrofonu radiowego, co nie jest prośbą zbyt wymagającą. Alternatywnym rozwiązaniem może być zamiana sali na jakąś inną w tej części budynku, w której panuje cisza. Przydatne też mogą być sale wyściełane miękkimi tkaninami, które redukują efekt pogłosu.

Staże, studia zagranicą i wycieczki terenowe

Jednostki organizujące staże, wycieczki terenowe lub studia zagranicą dla studentów z różnymi dysfunkcjami będą musiały przemyśleć i najlepiej omówić z zainteresowanymi studentami, różnice pomiędzy nowym otoczeniem, a warunkami do jakich przyzwyczaili się oni w trakcie swoich studiów. Czasami użycie sprzętu lub zapewnienie pomocy asystenta może ułatwić studentowi odnalezienie się w nowej sytuacji.  Czasem konieczne będzie określenie dodatkowego sprzętu na konkretne cele. Na przykład jako wizualny wskaźnik hałasu w sali na potrzeby nauczyciela-stażysty z dysfunkcjami słuchu można zastosować monitor dźwiękowy. Fakt, że być może trzeba będzie znaleźć źródła finansowania zakupu dodatkowego sprzętu na potrzeby stażu, wycieczek terenowych czy studiów zagranicą, uwypukla konieczność planowania i przygotowania się do tego na długo przed terminem rozpoczęcia stażu.

Uczestnictwo osób niepełnosprawnych w zajęciach bardzo korzystnie wpływa na pozostałych studentów, ponieważ niezwykle istotne jest przypomnienie o różnorodności ludzkiego doświadczenia. Warto skupiać się na korzyściach i pozytywnych aspektach organizacji stażu w sposób zapewniający bezpieczną integrację studentów niepełnosprawnych. Nie należy mysleć wyłącznie o trudnościach technicznych z tym związanych.

Ocena

Wobec studentów z różnym rodzajem niepełnosprawności być może trzeba będzie zmodyfikować kryteria oceny. Jasność co do tych ostatnich będzie bardzo pomocna przy określaniu modyfikacji możliwych do przyjęcia, które będą różne w zależności od typu czy części oceny, np. student z dysfunkcją słuchu może nie mieć żadnych dodatkowych problemów z pisaniem pracy egzaminacyjnej, lecz osoby nadzorujące egzamin mogą być zmuszone do zapewnienie przekazania informacji ustnych w czasie egzaminu, np. o zmianach na arkuszu egzaminacyjnym.

Wiedza poddawana ocenie może być sprawdzana na wiele sposobów. Odpowiedzi mogą być przekazywane przez studenta używającego języka migowego, następnie przełożone przez tłumacza i wreszcie zapisane przez kopistę. Dla niektórych studentów niesłyszących już na etapie przedjęzykowym trudność może stanowić wypowiadanie się na piśmie zgodnie z poprawnością składniową i gramatyczną języka polskiego. W takim przypadku przedmiotem oceny jest prawidłowość zrozumienia poleceń wyrażona odpowiedziami z zastosowaniem szyku zdań właściwym dla języka migowego.

Wiele jednostek dydaktycznych stosuje zasadę anonimowości oceny. Gdy studenci wykonują zadania w sposób alternatywny, należy rozważyć, czy cele anonimowej oceny da się osiągnąć w jakiś inny sposób. Jeśli dana jednostka dydaktyczna uważa, że anonimowa ocena stanowi ochronę przed subiektywizmem oceniającego, zapewnienie jej może być możliwe do osiągnięcia poprzez jakiś inny sposób monitorowania standardów przyznawania oceny .

 

 

Szczegółowo o dysfunkcjach słuchu i słabosłyszeniu

 

 

 

Przeczytaj więcej na temat tej niepełnosprawności Możesz wrócić z tej strony uzywając "Wstecz"

Teaching strategies associated with Sluchowa

Strategie nauczania osób z dysfunkcjami słuchu/słabosłyszących

Przedstawiane tu strategie stanowią sugestie dotyczące nauczania włączającego. Niniejszego wykazu nie należy uważać za wyczerpujący, warto również pamiętać, że wszystkie osoby uczące się stanowią odrębne jednostki i coś, co sprawdza się w odniesieniu do jednej z nich, niekoniecznie będzie równie właściwe w stosunku do innej. Mogą Państwo również zechcieć skontaktować się ze specjalistą ds. niepełnosprawności w Waszej instytucji, który przekaże więcej informacji. Jeśli dysponują Państwo jakimiś sprawdzonymi pomysłami, które można dodać do naszej listy, prosimy o przekazanie sugestii pocztą elektroniczną na adres [e-mail]

• Zapewnij wystarczająco dużo czasu, aby omówić ze studentem jego potrzeby przed/w czasie pierwszej sesji nauczania.

• Osoby zdane na własne oczy, by „słyszeć” nie będą w stanie robić notatek i jednocześnie czytać z ruchu warg, czy patrzeć na tłumacza języka migowego, bardzo dobrym rozwiązaniem będzie zatem zapewnienie im notatek lub pozyskanie ich kopii od innego studenta.

• Mówiąc, należy być zawsze zwróconym twarzą do drugiej osoby. Trzeba mówić wyraźnie i zachęcać innych studentów, by robili tak samo. Należy mówić w tempie miarowym, lecz normalnym, ponieważ zbyt wolne mówienie zaburza wzorce ruchu warg, z których nie można nic odczytać.

• Zaplanuj oświetlenie i układ siedzeń tak, aby twarze wszystkich były dobrze oświetlone. Unikaj stania przodem do okna czy światła, ponieważ wtedy twarz znajdzie się w cieniu.

• Należy pamiętać o tym, by nie mówić jednocześnie pisząc na tablicy lub pokazując.

• Postaraj się jak najbardziej wyeliminować hałas w tle.

• Miej świadomość, że głośne hałasy mogą być uciążliwe przy ich wzmocnieniu przez aparat słuchowy.

• Czytanie z ruchu warg jest bardzo męczące - studenci mogą potrzebować okresowych przerw na odpoczynek.

• Z ruchu warg trudno jest odczytać nieznane słownictwo. Zapisz je i sprawdź, czy nowe terminy zostały dobrze zrozumiane.

• Trudno jest czytać z ruchu warg przy braku kontekstu. Im lepsza struktura wypowiedzi, tym łatwiej za nią podążać. Materiały dla słuchaczy i slajdy mogą być bardzo pomocne jako uzupełnienie ustnych instrukcji i opisów, ale należy przygotować je wcześniej, ponieważ studenci nie są w stanie w tym samym czasie czytać z ruchu warg.

• Należy używać krótkich i jasnych zdań, unikając pojęć abstrakcyjnych. Jeżeli w wypowiedzi pojawiają się trudne słowa, należy zawsze podawać ich wyjaśnienie. Jeśli studenci źle zrozumieją treść przekazu, należy wyjaśnić tę samą myśl w inny sposób.

•  Istotne komunikaty, kluczowe pojęcia i nowe słownictwo techniczne należy zapisać na tablicy lub rozdać je w formie materiałów dla słuchaczy.

• Warto powtarzać początek wypowiedzi, a nie sam jej koniec, nie zmieniając sformułowań. Osoby niesłyszące i słabosłyszące mogą nie zorientować się, że mówi się właśnie do nich i mogą przegapić początek.

• Gdy pracujesz z tłumaczami języka migowego daj im czas i zawsze mów do osoby niesłyszącej, a nie do tłumacza.

• Tłumaczenie jest męczące: nie mów za szybko. W trakcie długich sesji pozwól tłumaczom na krótkie przerwy na odpoczynek. Czasami może być potrzebnych dwóch tłumaczy.

• Wszelkie taśmy audio czy video, jakie mają być użyte na zajęciach, powinny mieć tekstowy zapis ścieżki. Studenci niesłyszący skorzystają jeśli tłumacze i pracownicy wsparcia komunikacyjnego będą mieć dostęp do nich wcześniej - dostaną notatki, materiały dla słuchaczy i zapis materiału video z wyprzedzeniem.

• Jeśli student ma problemy z mową, nie odzwierciedlają one jego zdolności intelektualnych. Zachęcaj studentów, by brali udział w dyskusji i cierpliwie pozwalaj na zaistnienie komunikacji.

• Studenci z dysfunkcjami słuchu mogą doświadczać trudności w zakresie gramatyki, jeśli ich pierwszym językiem jest polski język migowy (PJM). Studenci tacy mogą potrzebować dodatkowego czasu i/lub pomocy przy pracach pisemnych.

• Niektórzy studenci mogą potrzebować nagrać wykład; inni mogą przyjść na zajęcia w towarzystwie osobęy robiącej notatki lub tłumacza języka migowego. Daj czas tłumaczom, bądź świadom przesunięć czasowych, np. przy zadawaniu pytań, i daj studentom z dysfunkcjami słuchu czas na odpowiedź.

• Dla studentów z trudnościami słuchowymi praca grupowa może być trudna, ponieważ mogą nie wiedzieć, kto mówi, a więc na kogo patrzeć, jeśli nie ma z nimi tłumacza. Zachęcaj studentów, by wskazywali gestem, gdy zabierają głos.

• Zapewnij dodatkowy czas po sesji grupowej na sprawdzenie czy jej treść została zrozumiana.

• Do pracującego studenta niesłyszącego należy podchodzić z przodu lub z boku, by go nie przestraszyć.

• W przypadku egzaminów ustnych konieczna jest zmiana formy z ustnej na pisemną. 

• Czasem trzeba wydłużyć czas trwania egzaminu.

Bibliografia:

Stachyra J., Zdolności poznawcze i umysłowe uczniów z uszkodzonym słuchem, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001.
Szczepankowski B., Niesłyszący - Głusi - Głuchoniemi. Wyrównywanie szans, WSiP, Warszawa 1999.

http://pedagogika-specjalna.wyklady.org/index.php?a=material&id=178

http://www.lehn-acad.net/downloads/letter01pl.pdf

http://www.edukator.org.pl/2004a/dziecko/dziecko.html

http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=1040

http://www.logopedia.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=292&Itemid=37

http://www.dysleksja-poradnik.org/pages/Biuletyn5_2006.pdf

http://www.cdniku.pl/pliki/sluch.pdf

http://www.niedoslyszacy.osw.pl/Informacje.htm

http://209.85.135.104/search?q=cache:pg_LidBt-dwJ:www.pppslupsk2.akcja.pl/pliki/niedosluch.doc+niedos%C5%82uch&hl=pl&ct=clnk&cd=44&gl=pl Doc—Co to jest Niedosłuch?

http://sp.turosl.pl/Publikacje/Dziecko.doc Dziecko z wada słuchu w klasie ogólnodostępnej i integracyjnej.

http://lubliniec.idn.org.pl/zosienka/publikacje/dkrysiak_wychsluch.doc WYCHOWANIE SŁUCHOWEW PROCESIEREWALIDACJI DZIECI Z WADĄ SŁUCHU

http://www.sp13.mzopo.pl/publikacje/res_wyb.doc Wybrane zagadnienia z zakresu surdopedagogiki.

---