Okres życia dziecka, w którym 

uczestniczy ono w wychowaniu 

przedszkolnym jest czasem niezwykle 

istotnym, bowiem kształtują się 

wówczas najważniejsze dla naszego 

funkcjonowania umiejętności i 

doświadczenia. 

• Wiek przedszkolny to okres między 2-3, a 6-7 

rokiem życia dziecka. Te 4, 5 lat to czas 
niezwykle istotnego rozwoju. Dziecko na 
przełomie 2 i 3 roku życia często jest jeszcze 
niesamodzielne.

• Okres 3 i 4 roku życia dziecka charakteryzuje się 

opanowaniem sprawności motorycznych, 
wzbogaceniem słownika, strukturalizacja świata 
dzięki mowie. 

• Około 5 roku życia u dziecka pojawiają się oznaki 

buntu, rozwija się pewność siebie, dziecko staje 
się coraz bardziej aktywne społecznie. 

Dominującą formą 

aktywności dziecka w 

przedszkolu jest 

zabawa, czyli każda 

czynność którą 

podejmuje ono 

dobrowolnie dla własnej 

przyjemności. Zabawa z 

czasem dłuższa, z 

podziałem na role 

wymaga od dziecka 

coraz większej wiedzy o 

otaczającym środowisku 

społecznym. Procesy 

poznawcze dziecka w 

tym okresie związane są 

z naśladownictwem, 

osobistym 

doświadczeniem oraz 

emocjami. 

Z biegiem czasu dziecko staje 

się stopniowo zdyscyplinowane, 

potrafi podporządkować się 

wymogom życia w grupie. 

Intensywnie rozwija się mowa. 

Wzrasta wpływ słowa na 

zachowanie i procesy 

poznawcze, rozszerza się 

słownik, opanowane zostają 

podstawowe formy 

gramatyczne. 

Rozwój mowy wiąże się z rozwojem myślenia, 

następuje przejście od myślenia konkretno-

obrazowego związanego z działaniem do myślenia 

słownego, pojęciowego. Rozwój psychiczny powiązany 

jest z rozwojem fizycznym, społecznym i 

emocjonalnym. 

Rozwój dziecka z wadą słuchu 
może przebiegać według tych 
samych cykli co u dziecka 
słyszącego. Problem pojawia się 
wówczas, gdy wada słuchu nie 
zostaje odpowiednio wcześnie 
wykryta. Uszkodzenia słuchu 
powstałe we wczesnych fazach 
rozwoju mogą niekorzystnie wpłynąć na rozwój ogólny 
dziecka. Na początku mamy do czynienia tylko z 
dysfunkcja narządu słuchu, lecz brak odpowiednich 
działań, stymulujących, rehabilitacyjnych może 
doprowadzić do licznych deprywacji rozwojowych.

Dziecko ma przede wszystkim ograniczenie 

prawidłowego postrzegania rzeczywistości. Nie jest w 

stanie rozpoznać zjawisk i przedmiotów droga słuchową. 

Dociera do niego znacznie mniej informacji niż do 

dziecka słyszącego. 

Nie chodzi tu wyłącznie o barierę 

w odbiorze dźwięków z otoczenia , 

ale także o ograniczoną recepcję 

dźwięków  mowy. Dziecko nie 

poznaje słów , reguł budowania 

zdań oraz znaczenia znaków 

językowych. Należy brać pod 

uwagę możliwość utraty 

lub ograniczenia zdolności mózgowych w 

zakresie percepcji dźwięków mowy , jeśli 

struktury odpowiedzialne za te procesy nie 

będą odpowiednio stymulowane.

Właściwy czas dla rozwoju mowy przypada na 

pierwsze 3 lata życia dziecka, a w wieku 7 lat 

system językowy jest już w zasadzie 

ukształtowany. Trudności w rozwoju mowy u 

dzieci z wadą słuchu zwłaszcza u których wada 

została wykryta późno około 3 roku życia 

prowadzi do pogłębiających się problemów w 

porozumiewaniu się z otoczeniem. Dziecko nie 

rozumie co inni do niego mówią. Często 

pojawiają się problemy emocjonalne  związane z 

niezaspokojeniem swoich potrzeb w sposób 

uznany społecznie. Nie odbiera informacji o 

emocjach zawartych w głosie i słowach bliskich 

osób. Dziecko ma problemy w sferze poznawczej, 

ponieważ ma ograniczony dostęp do wiedzy o 

świecie. Ograniczone są procesy myślowe 

(myślenie abstrakcyjne, pojęciowe).

Obniżenie sprawności językowej i komunikacyjnej 

znacznie utrudnia istnienie w grupie społecznej, 

niekiedy skazuje dziecko na izolację. Stąd 

niezwykle ważne jest wczesne wykrycie 

uszkodzeń narządu słuchu, wczesna diagnoza i 

rehabilitacja, aby nie dopuścić do zahamowania 

rozwoju dziecka. Okres przedszkolny może być 

tez wartościowy dla dziecka z wadą słuchu. Udział 

w grupie słyszących rówieśników jest cenny dla 

rozwoju poznawczego, emocjonalnego i 

społecznego dziecka z wadą słuchu.

Wada/uszkodzenie słuchu może utrudnić, ograniczyć lub 

uniemożliwić normalne funkcjonowanie .Mimo, że 

uszkodzenie słuchu jest niepełnosprawnością prawie 

niewidoczną to jego najpoważniejsza konsekwencją są 

problemy z porozumiewaniem się językowym.

Istnieją różne klasyfikacje 
uszkodzenia narządu słuchu.
Podziały uwzględniają takie 
kryteria jak:

•lokalizację uszkodzenia 
analizatora słuchowego

•czas utraty słuchu

•głębokość i zakres ubytku 
słuchu 

•przyczyny wad, które mogą być 
wielorakie np. czynniki 
dziedziczne i okołoporodowe, 
czynniki zewnętrzne tj.: urazowe, 
zakaźne, toksyczne

Wymienia się niedosłuch przewodzeniowy i typu 

odbiorczego. Przy niedosłuchu przewodzeniowym  

narządy ucha wewnętrznego – ślimak i nerw słuchowy – 

działają prawidłowo. Uszkodzenie słuchu następuje 

najczęściej na skutek zaburzonej czynności ucha 

środkowego- błony bębenkowej, łańcucha kosteczek, 

trąbki słuchowej lub spowodowane może być całkowita 

niedrożnością przewodu słuchowego . 

Mowa w tym przypadku słyszana jest ciszej lecz nie jest 

zniekształcona w odbiorze . Znaczna część przypadków 

niedosłuchu typu przewodzeniowego kwalifikuje się do 

leczenia metodami zachowawczymi lub operacyjnymi co 

znacznie poprawia zdolność słyszenia. 

Przy wadach typu odbiorczego ucho wewnętrzne i 

środkowe prawidłowo pełnią swoje funkcje w 

przenoszeniu drgań akustycznych, a przyczyna 

niedosłuchu jest zaburzenie czynności ślimaka lub nerwu 

słuchowego. W  głębokim uszkodzeniu tych struktur 

może dojść do pełnej głuchoty. Niestety niedosłuch 

odbiorczy nie poddaje się leczeniu. Jedyną szansą 

pozostają aparaty słuchowe , które stwarzają lepsze 

warunki do odbioru mowy oraz implanty ślimakowe, 

urządzenia elektryczne , które aktywizują nerw słuchowy. 

Aparaty słuchowe i inne urządzenia techniczne nie 

umożliwiają normalnego słyszenia, poprawiają jedynie 

możliwości w zakresie odbioru bodźców akustycznych. 

Dziecko powinno nauczyć się „słuchać” w aparatach, aby 

z nich korzystać. Dziecko, które systematycznie korzysta 

z aparatu zwiększą świadomością nastawia się na 

słuchanie. Wzrasta jego poziom wrażliwości słuchowej. 

Zawsze należy sprawdzać czy dziecko ma dobrze 

włączony aparat słuchowy.

Ze względu na czas utraty słuchu wymienia się 
następujące klasyfikacje dzieci głuche: 
-prelingwalnie, gdy uszkodzenie wystąpiło przed okresem 
nabycia mowy ustnej, 
-interlingwalne, gdy zaczęły uczyć się mowy, ale nie 
opanowały jeszcze                                
                                                                    całego 
systemu symboli      
                                                                    słownych i 
związków 
                                                                    
międzywyrazowych, 
                                                                    tworzących 
strukturę 
                                                                    gramatyczna 
języka oraz 
                                                                    dzieci ogłuchłe 
                                                                    
-postlingwalnie, gdy 
                                                                    uszkodzenie 
słuchu nastąpiło 
                                                                    po opanowaniu 
mowy.

Najczęściej stosowana jest czteropoziomowa klasyfikacja 

uwzględniająca stopień utraty słuchu mierzony w 

decybelach zaproponowana przez Międzynarodowe Biuro 

Audiofonologii ( BIAP) , w której za normę słyszenia 

przyjmuje się próg słyszenia w granicach od -10 do 

+20dB.

Na tej podstawie wyróżnia się :
- lekkie uszkodzenie słuchu - próg pomiędzy 20 a 40 dB, 
elementy mowy potocznej nie SA całkowicie poprawnie 
identyfikowane
- utrata słuchu średniego ( umiarkowanego) stopnia- próg 
 pomiędzy 40 a 70 dB, próg dla głosu wykracza poza 
sferę natężenia potocznej mowy
- utrata słuchu w stopniu poważnym ( znacznym)- próg 
pomiędzy 70 a 90 dB, spostrzegana jest mowa tylko w 
dużym natężeniu 
- uszkodzenie słuchu w stopniu głębokim- próg równy lub 
wyższy od 90 dB, mowa nie jest wcale słyszana

Błona bębenkowa stanowiąca element ucha środkowego, 

przejmuje drgania powietrza i przekazuje je łańcuszkowi 

kosteczek słuchowych, które dalej przenoszą je do ucha 

wewnętrznego dostosowując do ruchów płynów 

wypełniających ucho wewnętrzne. Budowa ucha 

wewnętrznego sprzyja przewodzeniu fal akustycznych , a 

jednocześnie stanowi ochronę dla ucha wewnętrznego 

przed zbyt silnymi bodźcami. Tę ochronną funkcję pełnią 

dwa małe mięśnie znajdujące się w uchu środkowym, 

które kurczą się, odruchowo unieruchamiając błonę 

bębenkową i kosteczki słuchowe , nie pozwalając w ten 

sposób na przechodzenie zbyt silnych drgań do ucha 

wewnętrznego. W narządach ucha wewnętrznego, w 

ślimaku znajduje się narząd Cortiego, składający się z 

24 000 włókienek- strun  słuchowych. 

Na  tych włókienkach znajduja się liczne komórki 

słuchowe od których odchodzą włókna nerwowe 

( aksony). Po połączeniu tworzą one nerw słuchowy. 

Impuls akustyczny zostaje przetransformowany na impuls 

nerwowy dociera nerwem słuchowym do mózgu. W ten 

sposób informacja zostaje przekazana centralnemu 

ośrodkowi nerwowemu, gdzie następuje jej dalsze 

opracowanie. Częstotliwość fali dźwiękowej wyrażona 

jest w hercach (Hz) natomiast natężenie fali w 

decybelach (dB). Słyszenie jest więc złożonym procesem , 

który rozpoczyna się bardzo wcześnie bo już w 24 

tygodniu życia płodowego . W momencie przyjścia 

dziecka na świat proces ten nie jest jeszcze skończony . U 

dziecka słyszącego słuch wykształca się i „ ćwiczy” w 

sposób naturalny. Dziecko niesłyszące jest tej naturalnej 

drogi rozwoju pozbawione. Osoby z wada słuchu 

wyróżnia się  zdolnością i możliwościami odbioru mowy 

werbalnej droga słuchową.

Porozumiewanie się z dziećmi niedosłyszącymi za pomocą 

mowy jest możliwe, lecz w pewnym stopniu utrudnione.  

Dzieci te na ogół uczą się języka polskiego w postaci 

fonicznej, choć ich wymowa może odbiegać od przyjętej 

formy.

Porozumiewanie się za pomocą 
mowy dźwiękowej i pisma jest 
znacznie utrudnione. Jednak z 
biegiem lat dzieci niesłyszące 
zaczynają porozumiewać się za 
pomocą języka migowego. Język 
ten jest łatwiejszy do opanowania i 
wykorzystywany w środowisku 
osób niesłyszących.
W czasie nauki szkolnej kładzie się duży nacisk na 
nauczanie języka polskiego w postaci fonicznej i pisma, 
jednak umiejętność ta zostaje opanowana na tyle dobrze 
by móc dobrze się  nią komunikować. 

Higiena słuchu ma ogromne znaczenie dla 
każdego dziecka w przedszkolu, a polega m.in. 
na:
- Unikaniu przeciążeń akustycznych- hałasu, 
którego skutkami są:

•Utrudniony kontakt z otoczeniem;

•Utrudniona praca umysłowa;

•Zakłócenia snu;

•Skutki hormonalne, metaboliczne, sercowo-
naczyniowe, neurologiczne;

•Szmery uszne;

•Ubytek słuchu;

-Dbałości o czystość uszu

-Niewkładaniu ciał obcych do uszu;

-Wczesnym wykryciu niedostatków słuchu, 
zaburzeń w słyszeniu, ich wczesnym usuwaniu 
lub rehabilitacji, badaniu słuchu.

Jeżeli dziecko w grupie nie reaguje na polecenia 

nauczyciela, w momentach, gdy jest odwrócone 

tyłem, niechętnie uczestniczy w dyskusjach, 

sprawia wrażenie zagubionego, jest małomówne 

a jego wypowiedzi są ubogie w szczegóły należy 

poinformować o tym rodziców. Należy 

zasugerować im wizytę z dzieckiem u 

specjalisty laryngologa, otolaryngologa lub 

audiologa.

W klasyfikacji pedagogicznej Kazimiera 

Krakowiak uwzględnia nie tylko ustalony w 

badaniu próg wrażliwości na tony czyste o 

częstotliwościach charakterystycznych dla 

dźwięków mowy, ale także umiejętność 

słuchowego identyfikowania elementów ciągu 

fonicznego przy odpowiednim zastosowaniu 

wzmocnienia dźwięków za pomocą no. aparatów 

słuchowych oraz implantów.

 Zdolność odróżniania  dźwięków o różnych 

natężeniach, częstotliwościach czy o innym 

czasie trwania jest różna u różnych osób z 

uszkodzonym słuchem. 

W ujęciu Kazimiery Krakowiak osoby z 

wadą słuchu zaliczane są do jednej z 

wymienionych grup:

1.Grupa pierwsza-funkcjonalnie słyszący
2.Grupa druga- niedosłyszący
3.Grupa trzecia- słabosłyszący
4.Grupa czwarta- niesłyszący

Osoby z nieznacznym obniżeniem sprawności 
słyszenia , u których w naturalnych warunkach 
występują trudności w dokładnym słyszeniu 
dźwięków mowy, natomiast w warunkach 
sprzyjających zdolność ta jest zachowana. 
Nieznaczne obniżenia sprawności słyszenia nie 
zaburza odbioru i rozwoju mowy. 
Rozwój mowy przebiega raczej prawidłowo, 
choć czasami mogą pojawiać się wady 
wymowy, które wg. Krakowiak 
ustępują po opanowaniu pisma. 
Osoby z tej grupy mogą potrzebować  
rehabilitacji logopedycznej oraz 
okresowych badań słuchu i 
troski, aby wada się nie pogłębiała.

Osoby z umiarkowanym obniżeniem sprawności 

słyszenia nie potrafią dostrzegać licznych cech 

dźwięków mowy, ale w sprzyjających warunkach 

potrafią dostrzec cechy delimitacyjne ciągu 

fonicznego tj. akcenty, liczby sylab, intonacje. 

Mowa dziecka rozwija się ze znacznym 

opóźnieniem. Może ono popełniać błędy w 

identyfikacji głosek.  Opanowanie prozodii mowy 

nie sprawia trudności, choć sama barwa i 

natężenie głosu mogą odbiegać od normy. Grupa 

ta wymaga wczesnej pomocy logopedycznej, 

mającej charakter usprawniający i korekcyjny. 

Wcześnie podjęta  i dobrze zorganizowana 

rehabilitacja umożliwia takiemu dziecku 

kształcenie w integracji ze słyszącymi 

rówieśnikami. 

U osób ze znacznym obniżeniem sprawności słyszenia 

uszkodzenie ogranicza umiejętność odróżniania wielu cech 

dźwięków mowy, a także rozróżniania segmentacji 

strumienia mowy w warunkach sprzyjających odbieraniu 

mowy. Zdolność dzielenia ciągu fonicznego na sylaby i 

identyfikacja segmentów odpowiadających słowom jest 

ograniczona, co powoduje zablokowanie rozwoju języka i 

wymaga zastosowania specjalnych metod w pracy 

logopedycznej i pedagogicznej. W rehabilitacji ważne jest 

zaproponowania takich środków pomocniczych aby w jak 
najszerszym zakresie wprowadzić dziecko w świat języka 

fonicznego. Jednocześnie należy uczyć dziecko 

porozumiewania się językiem migowym. Aby komunikacja z 

zastosowaniem środków pomocniczych nie była zaburzona, 

wymaga synchronizacji mówienia i stosowania środków 

wizualizujących mowę. Decyzja o zastosowaniu jakiegoś 

środka pomocniczego wymaga wielkiej rozwagi, a droga 

kształcenia organizowanego specjalnie dla tej grupy dzieci 

zależeć będzie przede wszystkim od stopnia opanowania 

języka narodowego.

Są to osoby u których występuje brak umiejętności 
odróżniania wszelkich cech dźwięków mowy w 
warunkach sprzyjających słuchaniu. Osoby takie 
korzystają z aparatu słuchowego, spostrzegają że 
ktoś mówi ale nie są w stanie zrozumieć, co mówi. 
Rozwój mowy jest całkowicie zablokowany mimo 
zastosowania protez słuchowych. W kształceniu 
konieczne jest 
zastosowanie środków wspomagających, 
ponieważ nie jest możliwe opanowanie 
umiejętności identyfikacji słów i przypisywania 
dźwiękom mowy znaczeń. Wymaga się tu
 zastosowanie klasycznego języka migowego, 
który  w przypadku zablokowania jakiegokolwiek 
środka komunikowania się staje się zastosowaniem 
koniecznym.

Większość dzieci ma tzw. Resztki słuchowe, które 
może nauczyć się wykorzystywać w codziennym 
życiu. wykorzystywanie resztek słuchu w 
procesach poznawczych jest możliwe dzięki 
rozwojowi techniki. 
Wczesne korzystanie 
dziecka z wadą słuchu z 
aparatu słuchowego 
pozwala na lepszy rozwój 
mowy i całej osobowości 
dziecka.

Wychowanie słuchowe to różnego rodzaju działania, 

polegające na uaktywnieniu posiadanych przez dziecko 

resztek słuchowych i wykształceniu umiejętności 

wykorzystania ich w celu lepszej orientacji w otoczeniu. 

Celem wychowania słuchowego jest zintegrowanie 

słyszenia z osobowością dziecka oraz przygotowanie 

niesłyszącego dziecka do życia i porozumiewania się ze 

słyszącymi ludźmi.

W efekcie tego 

wychowania dziecko 

zyskuje umiejętność 

dostrzegania w 

otoczeniu 

różnorodnych 

dźwięków.  Staje się 

to bazą lepszego 

rozwoju społecznego 

i podstawą 

umiejętności 

werbalnego 

komunikowania się. 

Uczenie się słuchania ma na celu 

stymulowanie zawężonego pola 

słuchowego, poprzez rozwijanie 

zdolności do akustycznego 

odbierania i różnicowania 

dźwięków mowy, rozwijanie 

pamięci werbalnej i uwagi 

słuchowej, rozróżnianie zjawisk 

akustycznych pochodzących z 

otoczenia, zdolność lokalizowania 
źródła dźwięku, rozróżnianie jego 

cech oraz akceptację aparatu 

słuchowego.

Elementem wychowania słuchowego jest trening 

słuchowy, w którym można wyodrębnić cztery 

podstawowe etapy:

Etap I. Wykrywanie dźwięków z tła. Dziecko uczy się 
reagować w określony sposób na dźwięk, zwracać na 
niego uwagę i nie reagować w określony sposób.
Przykładowe ćwiczenia:

Łatwiejsze: na materiale niejęzykowym: jest
    muzyka-dzieci wykonują ruch rękami w takt 
     muzyki; nie ma muzyki- dzieci siedzą bez 
     ruchu;

Trudniejsze: na materiale językowym: 
     dziecko uczy się reakcji na swoje imię

Etap II. Różnicowanie dźwięków to odbieranie różnic i 
podobieństw pomiędzy dźwiękami. Przykładowe ćwiczenia: 
1. Czas trwania sygnału akustycznego (długo-krótko):

Łatwiejsze: dzieci otrzymują wycięte z kartonu kwiaty długi i 
krótki; nauczyciel gra na flecie raz długo raz krótko; dzieci 
słuchają; ustalenie z dziećmi że na sygnał długi pokazują długi 
kwiat na sygnał krótki pokazują krótki kwiat.

Trudniejsze: dzieci mówią swoje imiona, zastanawiają się 
czyje imiona wypowiada się długo a czyje krótko .
2. Ilość nadawanych sygnałów (mało-dużo): dzieci po 
usłyszeniu dźwięków powtarzają ilość usłyszanych dźwięków, 
ile usłyszały dźwięków 1, 2, 3…
3. Tempo nadawanego sygnału (szybko- wolno): reagowanie 
ruchem szybkim na szybką muzykę, wolnym na wolna muzykę.
4. Natężenie dźwięku (głośno-cicho): nauczyciel włącza radio, 
dzieci maszerują, tupią nogami gdy muzyka jest głośna, chodzą 
na palcach gdy muzyka jest cicha.
5. Częstotliwość dźwięku (wysoko-nisko): nauczyciel mówią 
pewną samogłoskę na różnych wysokościach, dzieci starają się 
 zilustrować to rysując linię na kartce od dołu do góry.
6. Lokalizacja źródła dźwięku: odnalezienie np. dzwoniącego 
telefonu.

Etap III. Identyfikowanie (rozpoznawanie) 
różnorodnych dźwięków to możliwość określania 
dźwięków przez ich powtarzanie, wskazywanie:
Przykładowe ćwiczenia: 

Różnicowanie dźwięków płynących z różnych 
instrumentów

Wskazywanie zwierząt, które wydają określone 
głosy

Etap IV. Rozumienie 
mowy, możliwość 
rozumienie 
poszczególnych 
dźwięków mowy, dzięki 
czemu możemy 
odpowiadać na pytania, 
wykonywać polecenia, 
uczestniczyć w 
rozmowie.

Ważne jest rozwijanie wszystkich zdolności poznawczych 

dziecka z wadą słuchu, kształtowanie jego pamięci 

słuchowej i sekwencyjności. Trening słuchowy może 

odbywać się podczas zabawy, zajęć indywidualnych, 

grupowych. Dla dzieci młodszych zajęcia będą łatwiejsze 

w treściach, zgodnie z zasadą stopniowania trudności.

 

Istotą wychowania językowego jest kształtowanie mowy 

w możliwie naturalnych warunkach. Zgodnie z tą ideą 

celem terapii logopedycznej staje się usprawnienie 

procesu komunikacji, umożliwiające samodzielne życie, a 

nie wypracowanie bezbłędnej mowy.

Rozumienie powinno kształtować się u dziecka przez:

Zdolność słuchania i koncentracji uwagi na słowie 
mówionym

Podążanie za tokiem myśli osoby mówiącej

Zdolność do reagowania w odpowiedzi na to, co 
usłyszało

Zapamiętanie usłyszanej treści

Wzbogacanie słownictwa, 
precyzowanie znaczenia 
słów zwiększają zdolność 
tego co inni mówią. W tym 
celu podczas zajęć:

Dziecko nazywa różne 
przedmioty na obrazkach

Dzieci dokonują 
klasyfikacji przedmiotów, 
porównań

Porozumiewanie się 
to zdolność 
komunikowania się z 
otoczeniem, wyrażania 
swoich uczuć, emocji, 
dzielenie się 
doświadczeniami za 
pomocą języka. W tym 
celu podczas zajęć 
można układać 
wspólne opowiadania, 
kończyć zdania itp.
 
Celem wychowania 
językowego staje się 
krytyczne myślenie 
po to by dziecko 
potrafiło rozwiązać 
problemy, rozumować.

Stymulowanie 
krytycznego myślenia 
odbywa się m.in. przez: 

Stawianie pytań otwartych

Kończenie zdań 
niedokończonych

Zgadywanki

Przewidywanie zakończeń

Okres największej gotowości
 do przyswojenia mowy na 
drodze słuchu to pierwsze 3 lata 
życia. Wady słuchu można 
wykryć już w okresie 
noworodkowym i wczesne 
zaopatrzenie dziecka w  
odpowiedni aparat słuchu.
Dziecko z wadą słuchu szuka optymalnych form 
porozumiewania się, tym samym uczy się 
poprawnego systemu językowego, zachowań 
społecznie akceptowanych. Z rówieśnikami 
najczęściej porozumiewają się za pomocą 
gestów naturalnych (kiwanie głową, wzruszanie 
ramionami), przedmiotów, języka migowego. 

Ich celem  jest kształcenie u dzieci pewnych nawyków 

niezbędnych do słownego porozumiewania się, 

efektywnego posługiwania się głosem, doskonalenie 

mowy już ukształtowanej, w przypadku dzieci z wadą 

słuchu przygotowanie aparatu mowy do podjęcia 

czynności nadawania komunikatów słownych.

Przykładowe ćwiczenia:
1.Ćwiczenia oddechowe:

Wąchanie kwiatków

Puszczanie baniek mydlanych

Dmuchanie na płomień świecy
Cele ćwiczeń oddechowych to m.in.:

Usprawnianie aparatu oddechowego

Nauka różnicowania  faz oddechowych: wdech, 
wydech

Wydłużanie i nauka kontroli fazy wydechowej

Relaksacja i odprężenie

2.Ćwiczenia fonacyjne

Naśladowanie odgłosów zwierząt

Usypianie lali „aaaa”

Zabawa w jesienny wiatr: jak szumi lekki jesienny 
wietrzyk a jak szumią drzewa podczas wichury
Cele ćwiczeń fonacyjnych (emisyjne ):

Nauka prawidłowego posługiwania się głosem 
przez wyrabianie fizjologicznego toru oddechowego

Nauka tworzenia głosu o różnym natężeniu i o 
różnej wysokości
 
3.Ćwiczenia logorytmiczne:

Marsz do usłyszanej muzyki

Wyklaskiwanie rytmu podanego jako wzór przez 
nauczyciela
Cele ćwiczeń logorytmicznych:

Kształcenie precyzyjnych ruchów całego ciała

Wsłuchiwanie się i odtwarzanie ruchem i gestem 
rytmu

S

S

ł

ł

uch fonemowy

uch fonemowy jest to zdolność do kwalifikowania 

wyróżnionych z potoku mowy głosek jako przynależnych 

do określonych, fonologicznie zdeterminowanych klas 

głosek. Nie jest to zdolność wrodzona, lecz 

wykształcająca się w dzieciństwie, pod wpływem 

bodźców słuchowych.  

Według badań B. 

Rocławskiego i jego 

współpracowników 

słuch 

słuch 

fonemowy

fonemowy zaczyna się 

kształtować w trzecim 

kwartale życia, a w wieku 2 

lat jego stan pozwala na 

fonologicznie poprawne 

kwalifikowanie prawie 

wszystkich głosek starannie 

artykułowanych. Dotyczy to 

także tych głosek, których 

dziecko nie potrafi jeszcze 

wypowiedzieć. 

Słuch fonemowy

Słuch fonemowy 

pozwala wyodrębnić 

z potoku mowy 

wyrazy, w wyrazach - 

sylaby, w sylabach - 

głoski, uchwycić 

kolejność głosek w 

wyrazie, a także 

odróżnić 

poszczególne głoski 

(zwłaszcza głoski 

dźwięczne, od ich 

bezdźwięcznych 

odpowiedników.

S

S

ł

ł

uch fonetyczny

uch fonetyczny jest to:  Zdolność odróżniania 

różnych realizacji głosek (np. /r/  dziąsłowe 

[prawidłowe] a /r/ francuskie [nieprawidłowe]) i 

zjawisk prozodycznych, takich jak: akcent, 

iloczas, tempo, melodia, intonacja i rytm 

wypowiedzi. Słuch ten, w przeciwieństwie do 

słuchu fonemowego, rozwija się przez całe życie. 

Jednak już od urodzenia każde dobrze 

rozwijające się dziecko jest zdolne do                    

 

                                       rozpoznawania szmerów 

i dźwięków   

                                     naturalnych. Rozpoznaje 

także głos  

                                 matki i dźwięki wydawane 

przez  przedmioty.  

                                                          
Ćwiczenia w                     
                                                          
różnicowaniu fonemów:
                                                          
-różnicowanie głosek                   
                                                           
opozycyjnych – jakimi 
                                                           głoskami 
różnią się 
                                                           wyrazy?: 
koza-kosa, 
                                                           kura-
góra, czapka-żabka, 
                                                            tama-
dama, noce-nodze, cień-dzień, frak-wrak, łasić-
łazić, wiesza-wieża, tacka-taczka
- różnicowanie sylab podobnych np. dziecko 
sygnalizuje daną sylabę spośród innych: ,,da”- 
ba, ga,  da, ,,sa”- ba, za, sa itp.
- rozpoznawanie określonego wyrazu w szeregu 
wyrazów o podobnym brzmieniu: gdy dziecko   
usłyszy wyraz, ma klasnąć :(np. sos) nos, los, kos, 
sos, włos itp.

Ćwiczenia usprawniające motorykę 
artykulacyjną (narządów mowy). Celem 
tych ćwiczeń jest podniesienie sprawności 
ruchomych narządów mowy. Wyróżniamy 
tu ćwiczenia:  

szczęki dolnej

warg i policzków

języka

podniebienia miękkiego
 Przykładowe ćwiczenia:

pokaż język a teraz go schowaj

spróbuj z języka zrobić: szpilkę, rurkę, 
łyżeczkę

policz językiem ile masz zębów

rozciągamy wargi jak do uśmiechu itp

Wybór ćwiczeń z zakresu treningu 

słuchowego, logopedycznego powinien 

uwzględniać potrzeby i zainteresowania 

dzieci, przedszkolaków. Ćwiczenia ta musza 

stać się elementem realizacji  większych 

jednostek. Zawsze należy mieć na uwadze 

dziecko z wadą słuchu. Niektóre ćwiczenia 

wypadałoby przeprowadzić z takim dzieckiem 

indywidualnie. Ćwiczenia te są ważne i mają    

      

                                     ogromne znaczenie dla 

                                   rozwoju mowy dzieci, 

                                               stymulują rozwój 

poznawczy, 

                                           wyzwalają 

spontaniczność, 

                       radość, sukces.