swietochowski_nowele

Aleksander

tochowski Damian Capenko – tre

ść

(pdr: „Nowiny” 1879, w ksi

ąŜ

ce O

ycie 1879)

Damian Capenko przedstawiał si

: z Łuby, kamienieckiego powiatu, podolskiej guberni, pogranicznej stra

zawichostskiej brygady, trzeciej roty, pierwszego oddziały gefrejter (kapral). Prywatnie – Małorost
(mieszkaniec dzisiejszej Ukrainy): zdradzał go wygl

d i

piewna mowa. Po polsku mówił

wietnie, bo

wychowywał si

przy dworze Polaka, dziedzica Łuby, u którego ojciec Damian był pasiecznikiem. Potem

słu

ył jako rekrut w stra

y granicznej w Przesmyku. Napisał nawet wiersz na imieniny ekonomówny.

Edward Tabor, handlarz zbo

em i herszt kontrabandzistów, twierdził,

e Capenko to kałmuk (dzikus). Ale

Tabor te

zalecał do Hortensji Motyli

skiej (ekonomówny – miał

czerwone r

ce i była gruba). Capenko

wszedł kiedy

, gdy przyniósł ekonomównie kawałek perkaliku. Ona go wtedy odtr

ciła, a Capenko

dodatkowo oskar

ył go,

e perkal jest z kontrabandy i kupił go od niego za grosze. Tego samego dnia Tabor

spotkał si

za granic

austriack

z Postułk

. Szukali kogo

do przewiezienia perkalu. Capenko miał za

miesi

c sko

czył słu

Capenko prosił dziedzica, pana Bróga,

eby sprzedał mu ogród, który kiedy

Tabor dzier

awił. Wtedy by nie

wyjechał. Dziedzic przyjechał tu z Podola i pozostał w starokawalerstwie. Capenko chciał sprowadzi

rodziców z Podola. Wieczorem pisał do nich list. Hortensja poprawiała mu frazy na bardziej romantyczne.
Oburzała si

e napisał,

e jest przytłusta (

☺

), a maj

tek ma troszk

chudy.

W ogrodzie Tabora znaleziono pakunki płótna, stra

nik zabił jednego z uciekaj

cych – był to syn Postułki.

Capenko dostał list – jego ojciec umarł, spadaj

c z barci. Matka dostała kilkadziesi

t uli, czekała na syna.

Damian odpisał na list, tym razem ju

bez poprawek Hortensji. Prosił matk

, by jednak przyjechała,

elazn

drog

(poci

g). Bróg nie chciał mu jeszcze sprzeda

ogrodu.

Damian poszedł do ukochanej. Miała nastrój do obra

ania si

, ale porzuciła go, gdy dowiedziała si

mierci ojca. Nad

sała si

znów na wspomnienie,

e spadł z barci – nie podobało jej si

to,

e Capenko jest

z tak niskiego stanu rodziny. Hortensja kazała mu napisa

do matki, by przywiozła jej kilka arbuzów. Gdy

wyszedł, podziwiała dalej w lustrze swoje korale od Tabora.

Tabor wyjechał, by ukry

łupy i zatrze

niemiłe wra

enie po ostatniej wpadce. Capenko zacz

gospodarowa

w ogrodzie (kupił ule) i urz

dza

dom, cho

jeszcze ich nie kupił. W dniu dymisji Capenko był

szcz

ęś

liwy, ale te

nieco zaniepokojony dalszym

yciem. Spotkał Tabora, który szydził z niego ju

bezkarnie.

Ale tym razem Capenko wybuchł i pogroził mu – co dziwne, bo miał łagodny charakter. Matka nie chciała
przyjecha

. Hortensja narzekała,

e w biedzie b

Bróg zaproponował Capence prac

rednika w sprzeda

y zbo

a za granic

. Tabor powiedział Postułce,

e to Damian zabił mu syna. Mówił,

e Capenko nawet w niedziel

pracuje,

e jakie

dziwne modły

odprawia. Tymczasem matka Capenki napisała,

e jednak przyjedzie. Ale Hortensja nie chciała dawa

zapowiedzi.

Gdy Capenko wrócił do domu, dostał list od ukochanej,

e na zapowiedzi pozwala (masakra...). Capenko nie

posiadał si

ze szcz

ęś

cia. Cały dzie

piewał i sadził drzewka w ogrodzie. Wieczorem usłyszał krzyki na

granicy. Gdy wszedł w krzaki okalaj

ce ogród, by pomóc stra

nikom, rozległ si

strzał – padł martwy z

drzewkiem w r

ku. Gdy matka jechała z arbuzami, Capenk

wieziono na cmentarz. Tabor pocieszał

Hortensj

. Na pogrzebie był Bróg. Wpatrywał si

w człowieka le

Ŝą

cego na granicy austriackiej (zabójca).

Powiedział: Biedny Capenko, ja ci to,

chciał by

moim bratem i na naszej ziemi pracowa

– przebaczam.

THE END

Aleksander

tochowski Chawa Rubin – tre

ść

(pdr: „Nowiny” 1879, w ksi

ąŜ

ce O

ycie 1879)

Narrator mówi,

e pisał b

dzie o warstwie społecznej, która nie ma swych rzeczników. Chawa Rubin i jej

ąŜ

, Symcha, s

bardzo biedni, wbrew nazwisku. Symcha był pobo

nym chasydem. Dostał w spadku po

ojcu

wier

domu w Kazimierzu nad Wisł

. Była to rudera, ale Symcha był z niej dumny. Do swojej izby

przyj

ł jeszcze dwóch lokatorów. Choroba, głód, duma rodowa i uczucie godno

ci gospodarskiej wprawiało

go w stan bezwładu.

Rodzina z czwórk

dzieci utrzymywała si

z handlu, dzi

ki Chawie. Ta 30-letnia kobieta kiedy

była pi

kna,

ale teraz zaznaczona

ladami n

dzy. Obracała niestety niewielkimi pieni

dzmi, gdyby była chrze

cijank

pewnie byłoby inaczej. Kiedy

zaryzykowała i kupiła od rybaków jesiotry. Symcha nie chciał jej pomóc w

sprzeda

y. Nienawidziła go za jego lenistwo i chorob

. Nie udało jej si

wiele sprzeda

, bo zapomniała o

hierarchii (burmistrzowa nie chciała kupi

tego, co ju

kasjerowej proponowano).

Z trzech jesiotrów zostało jej półtora. Chciała je sprzeda

w Puławach. Po drodze wy

aliła si

staruszce,

babci Włoctowickiej, wdowie po ogrodniku ksi

ąŜą

t Czartoryskich w Puławach. To ona po

yczyła Chawie 3

ruble 2 lata temu, dzi

ki czemu

ydówka mogła zacz

ąć

handlowa

. Do Puław podrzucił j

Franek, wo

nica,

pijak, który dorabiał sobie roznoszeniem listów. Kazał jej zapłaci

złotówk

W Instytucie Maryjskim (szkoła dla guwernantek) nie chcieli kupi

jednego jesiotra, bo zakupy robi

masowo.

W ko

cu udało jej si

sprzeda

ryb

. Wracała do domu radosna, ale głód dał o sobie zna

. Wst

piła do

karczmy, gdzie siedział Franek i z koleg

przegl

dał poczt

, szukaj

c pieni

dzy. Odje

c, pijany, zaci

Chaw

biczem.

ydówka wyprawiła w domu niemal uczt

na kolacj

. Na drugi dzie

chciała sprzeda

połow

łososia, która

została, pocztmistrzowi Chrz

stkiewiczowi. Usłyszała, jak robi Frankowi awantur

za dwa zgubione listy i

jeden rozci

ty. Ryby nie sprzedała, ale zgodziła si

zanie

ść

list panu Kopfowi z U

ąŜ

a. Dostała od niego

troch

jedzenia. Pocztmistrz przyj

ł j

na stałe.

Burmistrz odmówił aresztowania Franka i przyj

ł go do słu

by w magistracie.

ona nastawiła go przeciw

Chawie. Franek chciał si

zem

ydówce, zupełnie jakby czytał jakie

uczone rozprawy przeciw

ydom (ironia). Chawa zarabiała dobrze na handlu i listach. Franka burmistrz wyp

dził, gdy zgin

ły mu dwie

ły

ki z zastawy. Franek dowiedział si

e Chawa b

dzie szła z listem do Polanówki, gdzie płac

po rublu.

ydówka przybrała si

tnie i wyszła. W w

wozie po drodze spotkała Franka. Pobił j

, zabrał list i

woreczek z odło

onymi rublami. Długo potem pewien rze

nik odwiózł j

do domu.

aden lekarz nie

przyszedł z pomoc

, dopóki nie wezwała jednego babcia Włostowicka. Brak pieni

dzy uniemo

liwił kuracj

Po dwóch dniach Chawa zmarła.

Biedna Chawo, ja ci to,

w moim kraju pracowa

i jego chlebem dzieci swoje

ywi

chciała – przebaczam.

THE END

Aleksander

tochowski Karl Krug – tre

ść

(pdr: „Nowiny” 1878, w ksi

ąŜ

ce O

ycie 1879)

Karl Krug (dzbanek) urodził si

sku, nazywał si

Karol Kruk, ale Niemcy zmienili mu nazwisko. Słabo

mówił po polsku, o

enił si

z Niemk

, był mularzem. Gdy

ona krzyczała,

e nie ma pieni

dzy, szczególnie

zim

, szedł do Franza Klotza (Franciszka Kłosa), portiera stacji mysłowickiej (niem. Myslowitz). Franz był

wielbicielem jego

ony i potrafił rozładowa

jej gniew, zajmuj

c si

, gdy Karl pracował w miejscu, które

sam mu załatwił.

W 1877 r. urodziło si

Karlowi pi

te dziecko, a w lecie stracił prac

. Gdy skar

ył si

portierowi, ten oznajmił

mu,

e Bismarck powiedział hierarchom ko

cioła katolickiego (1872): My do Canossy nie pójdziemy

. Klotz,

jako katolik, był przeciwny tej polityce Bismarcka, ale na zewn

trz wolał mówi

co innego. Poza tym nie

wiedział, co to jest Canossa. Dodał,

e narodowo-liberalni

popieraj

ksi

cia. Kruga niewiele to obchodziło,

lał o bezrobociu. Jego

ona wyja

niła portierowi, czym jest Canossa. Okazało si

yd chce

kilkudziesi

ciu mularzy do pracy w Warszawie. Karl pojechał.

Warszawa rozbudowywała si

ostatnio bardzo. Niewiadomo dlaczego – mówiono,

e przez narzekania

literatów,

e domy s

drogie,

e przez ch

ęć

zyskania wysokich procentów,

e przez odnalezienie pokładów

gliny, przez wzrost handlowy lub obaw

przed wojn

, która kazała lokowa

kapitał w bezpiecznym

przedsi

wzi

ciu.

Krug przyjechał z 15 Niemcami – miał by

przewodnikiem jako mówi

cy po polsku. Max Glückwurm umie

cił

ich w wilgotnej suterenie. Karlowi

niło si

e synowie dobrze si

uczyli, najmłodszy mówił do portiera „tato”;

nad ranem ukazał mu si

anioł, mówi

e zarobi du

o, a jego

ona pocznie i porodzi syna, któremu on ma

nada

imi

Franz.

Miejscowi mularze niech

tnie przyj

li Niemców, którzy zmniejszaj

im wypłaty, bo godz

pracowa

mniejsze pieni

dze. Jeden z polskich mularzy chwalił si

, jak kiedy

jednego Niemca zdzielił cegł

przez łeb.

ich mo

na bezkarnie, do s

du nie pójd

, bo mowy nie znaj

, poza tym nikt za lutrem nie po

wiadczy.

Najwi

cej wyrzekał Rafał Czapla. Był powszechnie lubiany, bo zawsze wyst

pował w obronie interesów

gromady.

Krug tymczasem oberwał, bo w karczmie, któr

Polacy im wskazali, piwo było bardzo drogie. Poza tym

wła

ciciel zrzucił jednemu Niemcowi kapelusz z głowy (wewn

trz nie nosi si

czapek), a Krug nie

zareagował – ale do tego akurat Niemcy byli przyzwyczajeni. I Niemcy, i Polacy szydzili z Karla, ale on
pocieszał si

perspektyw

zarobku. To nie zniewaga jest najgorsza dla biedaka, ale bezrobocie.

Czapla wci

ąŜ

prze

ladował Kruga. Raz oszukał go,

e jest

to i Niemcy nie przyszli pół dnia do pracy.

Innym razem po

yczył od niego pieni

dze i nie chciał odda

, ale Krug nie ust

pował, o pieni

dze mógł

walczy

jak lew. Gdy za który

razem Czapla uderzył go, Niemcy ruszyli na pomoc. Majster przerwał bójk

obiecał Czapl

odda

pod s

d i pieni

dze zwróci

. Pomimo zniewagi, Krug był zadowolony z obrotu sprawy.

Karl dostał list od Klotza – dzieci si

ucz

ona jest w ci

ąŜ

y, wszystko w porz

dku. My

lał o przenosinach

do Warszawy, bo łatwo tu o robot

. Towarzysze go zach

cali. Po obiedzie Krug spadł z rusztowania, które

wcze

niej popsuł Czapla. Zanim zmarł oddał pieni

dze Niemcowi i polecił, by jego

ona z synami

przyjechała do Warszawy. Gazety nadmieniły o

mierci Karla, ale wi

cej narzekały,

e Niemcy wypieraj

Polaków z rynku pracy. Biedy Krugu – pomy

lałem sobie – ja ci to,

chciał u nas pracowa

i moim by

bratem – przebaczam...

THE END

W 1077 r. cesarz niemiecki Henryk IV, po walkach o hegemonię z papieŜem Grzegorzem VII, musiał się upokorzyć i

pójść do Canossy, gdzie papieŜ zdjął z niego klątwę.

Partia powstała w 1866 r. w Prusach. Po 1871 partia ogólnoniemiecka, nacjonalistyczna. Uprawiali politykę

antypolską, popierali germanizację i wynaradawianie.