LEOPOLD STAFF Wiersze wybrane.
[do roku 1939]
teksty wierszy według edycji:
Leopold Staff, Wybór poezji. Wyboru dokonał i wstępem poprzedził M. Jastrun. Przypisy
opracowała M. Bojarska. Wydanie drugie, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970
SNY O POT
DZE [1901]
KOWAL
Całą bezkształtną masę kruszców drogocennych,
Które zaległy piersi mej głąb nieodgadłą,
Jak wulkan z swych otchłani wyrzucam bezdennych
I ciskam ją na twarde, stalowe kowadło.
Grzmotem młota w nią walę w radosnej otusze,
Bo wykonać mi trzeba dzieło wielkie, pilne,
Bo z tych kruszców dla siebie serce wykuć muszę,
Serce hartowne, mężne, serce dumne, silne.
Lecz gdy ulegniesz, serce, pod młota żelazem,
Gdy pękniesz, przeciw ciosom stali nieodporne:
W pył cię rozbiją pięści mej gromy potworne!
Bo lepiej giń, zmiażdżone cyklopowym razem,
Niżbyś żyć miało własną słabością przeklęte,
Rysą chorej niemocy skażone, pęknięte.
ZABITE DRZEWO
Z ciemnych mojego lasu drzew jedno najcichsze
Ukochałem, najbardziej smutne i najwiotsze:
Brzozę, co nie szumiała w najszaleńszym wichrze,
Zawsze niema, choć wiatru wiew się o nią otrze.
Wszystkich innych drzew znałem najlżejsze poszumy,
Tylko to jedno tajni swej mi nie otwarło...
Próżno je ma tęsknota wśród bladej zadumy
Oplata, by w nim duszę ożywić zamarłą.
Nie wiał wicher, któremu obudzić je dano...
I gniew wstał we mnie... Dłońmi chwyciłem włos brzozy
I targnąłem, by wydrzeć choć skargę, jęk grozy...
Milczała... Mocą dziką, szaleństwem wezbraną,
Połamałem ją... - Leży zabita mą dłonią...
Nie wyszumiała tajni swej... A wichry gonią...
MODLITWA
Chroń, Panie, wątłą mojej duszy zieleń
Od podeptania i martwych spopieleń,
Abym wśród życia Ostatniej Wieczerzy
Czuł jej aromat balsamiczny, świeży.
I niech, rozpięty na krzyżu konania,
Nie widzę słońca, co w pomrok się skłania,
Lecz niech mi wiara, Matka Boleściwa,
Wskaże dal, gdzie się świt nowy odkrywa.
BOGOWIE ZMARLI
Moc zbudziła w nim butę i dumny gniew wraży,
Iż nie ścierpiał nad sobą dłoni bóstw ciemięskiej.
Wchodzi w świątynię, w sile swej potęgi męskiej,
By tych, co nad nim władną, postrącać z ołtarzy.
Czul swą wielkość i wiedział, że sam sobie starczy
Być bogiem światowładnym, bo moc w duszy chował.
I posągi potrzaskał, obalił na pował -
Nie padł grom z twarzy bóstwa skamieniałej, starczej.
Bogi zmarły... Powraca ku drzwiom świętokradca
I lęk go zdjął, że kiedy otworzy wierzeje,
Ujrzy świat przerażony... bo tam skonał Władca!
Przestwór w rozpacznym szale zgrozy skamienieje!...
Rozchyla drzwi... otwiera oczy trwogą mętne...
Patrzy: Wszystko, jak było... zimne... obojętne...
STUDNIA
W rozzłocone, słoneczne, omdlałe południe,
Gdy pracownicy pola w dom śpieszą, a błonie
Opustoszeją z ludzi, ponad starą studnię
Trwożna dziewczyna idzie patrzeć w ciemne tonie.
Pochyla się nad głębią i cichymi słowy
Szepce w mrok, a jej piersią wstrząsa lęk niezmierny.
A szept leci wzdłuż ściany omszałej, pionowej
I z lekkim pluskiem na dno upada cysterny.
W dole, w głębokiej wodzie wstają blade cienie,
Spojrzą w górę i szeptem dziewczynie odwtórzą,
Patrzą w jej twarz miłośnie i na jej skinienie
W czarne zwierciadło śpiącej wody się zanurzą.
Dziewczyna spuszcza z wolna w ciemną studnię wiadro -
I czeka... A po chwili nurki jakiś złoty
Skarb niosą, jakieś cudne kwiaty, których nadrą
Na dnie w porostach wodnych, i dziwne klejnoty.
W wiadro je kładą, znaki dają potajemnie
I dziewczyna wyciąga wiadrem cud po cudzie...
Nagle nurki się kryją w wód drzemiących ciemnie...
Dziewczyna pierzcha w dali... Nadchodzą już ludzie...
Wypoczęli i biegną spragnieni nad studnię,
Lecz nie szepcą w nią z lękiem, brzmi tylko śmiech młody...
Nie zjawi się cień nurka. Na dnie mrok, bezludnie...
Ciągną wiadro... lecz nie ma w nim już nic prócz wody.
ECHO
Wśród swawolnej gonitwy w boru gęstwie starej
Usłyszał faun rozkoszne słowo obietnicy
Z gorących ust rusałki nagiej, śniadolicej
I pobiegł swą radością huknąć w mroczne jary.
I tchnął z swej piersi szczęścia szaleństwo ucieszne
W fletnię, a dz
więk wylata szklaną, barwną kulą,
Spada w jar, gdzie do stromych ścian karły się tulą
I patrzą długobrode, zadziwieniem śmieszne.
Chwytają bujające dziwo, cud tęczowy,
I jeden go drugiemu niby piłkę ciska...
Kula grzmi echem, tłukąc się o skał urwiska,
I łoskotem rozbudza uśpione parowy...
A faun wziął się pod boki, porwany zachwytem,
I hucząc śmiechem, w ziemię uderza kopytem...
RZEy
BIARZ
Mistrz uczuł w swojej piersi dech nieskończoności
Potężny jak ocean, gdy się pianą zwełni.
Chciał wyrzucić z swej głębi moc życiowej pełni,
Której orkan wezbranej potęgi zazdrości.
I w głazie dłonie jego młodzieńca wykuły,
Który łudzi miał uczyć zwycięstw, dumy, chwały!
Posągu człon drgał każdy siłą napęczniały,
Szałem nadmiaru grały w nim wszystkie muskuły.
A ten, co pierwszy ujrzał boskość w mistrza tworze,
Padł na twarz, zatrwożony, szepcąc ciche modły:
"W proch przed tobą mocarze niech padną najpierwsi!"
Mistrz zmarszczył brwi, odtrącił zgiętego w pokorze
I widząc, jak moc rzuca siew słabości podłej,
Młotem strzaskał posągu granitowe piersi!...
JA - WYŚNIONY
Wyolbrzymiałem w bezmiar! Moc pierś mi przenika!
Stopy wsparłem o ziemię, co wobec mnie małą,
Drobną się zdaje kulą. Ogromne me ciało
Równowagę wciąż chwyta gibkim ruchem żbika.
Stoję wielki, olbrzymi, nagi, cyklopowy,
Jak posąg na cokole... W krąg mnie światy gonią...
Zagarniam złote gwiazdy, jak motyle, dłonią...
Jak wino, szał się we mnie pieni dionizowy!
Sprawia mi radość przeciw wytyczonym drogom
Ciskać światy na przekór starczym, dawnym bogom!
Zuchwały śmiech mój szumi jak potok spieniony!
Stopy me toną w kwiatach ziemi. Na skroń bladą
Gwiazdy calunki tajni zwierzonych mi kładą...
Jestem wielki - bóg pjanym weselem szalony!
POCZUCIE PEA
NI
Wszystko, co we mnie trwożne, poddańcze, pokorne,
Zgniotłem brutalną, dziką pięścią wielkoluda,
Bom ubóstwił potęgi szalejącej cuda,
Orkany rozkiełznane, butne i niesforne!
I rozdzwoniłem serce swe w rozgrane tętno,
Rozbujałem swą duszę niezłomną i hardą
W pieśń mocy wielką, prostą, surową i twardą,
W pieśń burzy i swobody zuchwałą, namiętną.
Znalazłem siebie w wichrów rozuzdaniu ślepem,
W ryku gromu, co wstrząsa oceanów łożem,
W błyskawicy, co pomrocz rozdziera północną!
Teraz jestem bezbrzeżnym, wolnym, dzikim stepem!
Teraz jestem huczącym, rozpętanym morzem
I burzą gwiezdnych wirów potężną, wszechmocną!
DZIEC
DUSZY [1903]
M
KA
"Pusto... Czemu nie przyszedł, kto strudzon i pragnie?
Ułomków z pięciu chlebów już sprzątnięte kosze...
Tknięty bezwładem odszedł... wziął na bary nosze...
Czy dziś Pascha?... Oddalcie to płaczące jagnię...
Pożywajcie... To moja krew, a to me ciało...
O, nie móc, znużonemu, umrzeć w ciszy!... Prochu
Bezsilny!... O, konanie, wśród wrzasków motłochu!...
Kur zapiał... Jak głos rani... Gdzie Piotr?... Czasu mało...
Przebaczam winy łotrom i wszetecznej dziewce...
Patrz! Zbiry lśniące ostrza wtykają na drzewce...
Więc już?... Jam gotów... Wiedz
cie mnie... Pobladłeś, Janie?
Matko... Otrzyj mi czoło... Ściszcie zgrai krzyki...
Uczniu mój... rozsypujesz w ucieczce srebrniki...
Trzeba... A moc wytrwania słabnie... Ojcze... Panie..."
BLADEJ DZIEWCZYNIE
Twej wątłej twarzy piękno chore, anemiczne
Śni o znużeniu twojej krwi bladej, omdlałej,
Która leniwym tętnem fali ociężałej
Ożywia twe wysmukłe członki seraficzne.
Tyś jest spłowiałym blaskiem spopielałej chmury,
Zwietrzałą wonią, którą tchną spełzło kobierce...
Za skąpo w alabaster wsączono purpury,
W drętwym snem wycieńczone, niedokrwiste serce.
Dla ciebie, Piękna moja, hoduję winnicę,
Gdzie ciepło słońca w gronach dojrzałych sok słodzi.
Podlewam ją swą własną krwią, kiedy dzień wschodzi,
I dla ciebie przeznaczam swych trudów krwawicę.
Przyjdz
! Soki z gron wycisnę i tobie, Jedyna,
Zgotuję złotą kąpiel, byś moc zdrowia ssała
Spragnioną, nagą skórą dziewiczego ciała
I byś ożyła słodkim ogniem mego wina!
W PRZEDEDNIU
Usta twoje, dziewczyno, całowań łakome,
Śnią dziwy, co się własną trwożliwością płoszą...
Obietnicy ust męskich jeszcze nieświadome -
Czują, że jest im tajne coś, co jest rozkoszą...
Drżą tęsknotą za czarą słodyczy nieznanych,
Roztapiając swą bladość w krwi wrącej rumieńcu;
Żary pragnienia gaszą na ustach siostrzanych,
Bo im nie zakwitł jeszcze sen o oblubieńcu.
Lecz nim twe usta, ogniem pożądań bezradne,
Zwyciężone pragnieniem rozkoszy potężnym,
W nieprzytomnym szukaniu mdlejące, bezwładne,
Tkną ust mych całowaniem pierwszym, niedołężnym:
Chcę jak najdłużej patrzeć, jak się nasze obie
Dusze zmagają, liliom twym kradnąc biel skrycie...
Bowiem to najpiękniejsze, co znikome w tobie,
A większą mi rozkoszą podróż niż przybycie!
DESZCZ JESIENNY
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...
Wieczornych snów mary powiewne, dziewicze
Na próżno czekały na słońca oblicze...
W dal poszły przez chmurną pustynię piaszczystą,
W dal ciemną, bezkresną, w dal szarą i mglistą...
Odziane w łachmany szat czarnej żałoby
Szukają ustronia na ciche swe groby,
A smutek cień kładzie na licu ich miodem...
Powolnym i długim wśród dżdżu korowodem
W dal idą na smutek i życie tułacze,
A z oczu im lecą łzy... Rozpacz tak płacze...
To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...
Ktoś dziś mnie opuścił w ten chmurny dzień słotny...
Kto? Nie wiem... Ktoś odszedł i jestem samotny...
Ktoś umarł... Kto? Próżno w pamięci swej grzebię...
Ktoś drogi... wszak byłem na jakimś pogrzebie...
Tak... Szczęście przyjść chciało, lecz mroków się zlękło.
Ktoś chciał mnie ukochać, lecz serce mu pękło,
Gdy poznał, że we mnie skrę roztlić chce próżno...
Zmarł nędzarz, nim ludzie go wsparli jałmużną...
Gdzieś pożar spopielił zagrodę wieśniaczą...
Spaliły się dzieci... Jak ludzie w krąg płaczą...
To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...
Przez ogród mój szatan szedł smutny śmiertelnie
I zmienił go w straszną, okropną pustelnię...
Z ponurym, na piersi zwieszonym szedł czołem
I kwiaty kwitnące przysypał popiołem,
Trawniki zarzucił bryłami kamienia
I posiał szał trwogi i śmierć przerażenia...
Aż, strwożon swym dziełem, brzemieniem ołowiu
Położył się na tym kamiennym pustkowiu,
By w piersi łkające przytłumić rozpacze,
I smutków potwornych płomienne łzy płacze...
To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...
TAJEMNICA
Ja wiem, ja wiem,
Co o cichej północy się dzieje...
Błękitnym snem
Mego parku jaśnieją aleje...
Za sosny pień
Cisza trwożna, bez tchu i bez ducha,
Skryła się w cień,
Oczy dłonią zasłania i słucha...
Krok cichych stóp
Śmierć przyśpiesza, bo drży, że się spóz
ni...
Pachnie jej łup...
Nową kosę ukradła gdzieś z kuz
ni...
Wśród wonnych róż
Gra oślepły od długich łez grajek...
Dziś skona... Już
Najcudniejszą wyśpiewał z swych bajek...
Dziecię wśród łez
Szuka matki przez traw mknąc kobierzec...
Zgon dał jej kres...
Byle o tym dziecięciu nic nie rzec...
Wiem, co śni las...
Pełna cudów noc jasna, tęskniąca
Zbyt długi czas
W myśl mą blaskiem wglądała miesiąca...
Zbyt długo, zbyt
We mnie ciszą wtapiała się głuszy...
I nim wstał świt,
Zakochała się noc w mojej duszy...
Miłosnym tchem
Teraz w głąb mą zwierzenia swe sieje.,
Ja wiem, ja wiem,
Co o cichej północy się dzieje...
WAHADA
O
Jam jest wieczne wahadło, co wolą sprężyny
Tajemnej w dwóch odwrotnych dróg ciskane sprzeczność,
Kołysze się nad bezdnią otchłannej głębiny,
A w jednostajnym chodzie mym przeciąga wieczność.
Z niebytu chwilę rodzę, a już w nicość pada...
W moim miarowym szepcie drżą dziwne agonie:
To czas usypiającą melodią spowiada
Na śmierć swoje przeciągłe, długie monotonie...
Wysiłkiem coraz nowym wciąż jedną zdobywam
Przestrzeń, co w mym wahaniu wieczyście umiera...
Bo każdym nowym ruchem dawny odwoływani,
Zaprzeczam... Bieg mój każdy stare szlaki ściera...
Zamknięty w kolej swego wiecznego spętania,
Co tym ruchem zdobędę, następnym utrącam...
A jednak me codzienne, przeciwne wahania
To ciągła droga naprzód. - Ją nigdy nie wracam!
To wschód, to zachód ścigam... Gdy poranne słońce
Widzi, że wstecz mknę odeń, z odwrotów mych szydzi...
A gdy je na zachodzie krwawią zorze mrące,
Pochód naprzód w mych dawnych cofaniach się widzi...
Tylko otchłań nade mną i bezdeń pode mną
Ciszą świętej mądrości moje kroki mierzy...
Tam nad wahadłem, w górze - zegaru tajemną
Tarczą - godzina moja ciągle naprzód bieży...
Próżnym zda się chód w jednym miejscu opętany...
Wciąż wracam, za wytknięte nie mogąc wyjść progi,
A godzinę osiągam jednak! - by bez zmiany
Znów wahać od początku w pętach dawnej drogi...
Tym samym szlakiem idę, a wciąż inne dzwonią,
Coraz wyższe godziny, jak kroplami studnia...
Każdy ruch zda się próżną sam sobie pogonią,
A dobiegam najwyższej godziny południa...
Zdobywam szczyt! Lecz mija! Najdumniejsza pora
Najbliższą jest najniższych godzin! - A bieg skracać
Daremnie! - O, znów musieć zdążać w szczyt już wczora
Zdobyty! - Lecz raz drugi zdobywać to wracać!
O, jak zegar godziny niskie gorzko znaczy...
Wahadło cień swój ściga w bezwolnej niemocy...
Aż oto błędnym kołem wędrówki tułaczej
Dochodzi do najcichszej godziny północy...
I złudna tarcz zegaru rdzą zżarta się kruszy,
I spada w niemą nicość otchłannej ciemnicy...
A ja waham niezmiennie, wahadło wśród głuszy,
Bom zawieszony w dłoni wielkiej tajemnicy...
Cisza... Czas siwy senną melodią spowiada
Na śmierć swoje przewlekłe, nudne monotonie
Z wieści, że jedna zawsze jest święta i blada
Godzina... Ja, wahadło wieczne - wieczność dzwonię...
ODJAZD W MARZENIE
Dzwoń, serce moje, na odjazd od brzegów!
Uczep się rudych włosów błyskawicy!
Czeka cię tysiąc śródgwiezdnych noclegów
I nieistnienie kresu ni granicy!
Tylem ja wyśnił oślepień, mamideł,
Takie szaleństwo przygód, piękno grozy,
Że cały zdałem się wichurom skrzydeł
I zdjąłem trafom zwalczonym powrozy!
Każdy mój dzień był do odjazdu gotów
W kraj, co się "Gdzie bądz
, byle w bezkres" zowie -
Bom jest bajeczny ptak dalekich lotów
I wiecznie cuda nieuchwytne łowię!
Dzikie marzenie, orlica drapieżna,
W szpony mnie chwyta! Szczęśliw, żegnam lądy!
Toń obietnicą śmieje się bezbrzeżna,
Sto przygód knują już zdradzieckie prądy!
O, wciąż okrążać nieznane wybrzeża!
Nigdy do portu! Nigdy do przystani!
Jak cudnie morze gniewem swym uderza,
Jak dzielnie smaga łódz
wściekłość otchłani!
Jak wał wód kipi rozplenionym grzbietem,
Jak huczą głębin zawrotne ogromy!
Ciszom pogarda moja jest odwetem,
A wielbię wirów zdrady i wyłomy!
Morze rozpęka rozziewem zachłannym,
Grzmi rozpęd wichrów w fal podniebne skoki!
Fieście bałwanów zamachem orkannym
Druzgocą w wodzie odbite obłoki!
Na morze, kędy burza szał swój toczy,
Pędz
, serce moje, najszczęśliwsze z zbiegów,
W dal, bez powrotu, naprzód, poza oczy!
Tyle cię czeka śródgwiezdnych noclegów!
Pędz
, me marzenie, nigdy niepoprawne,
Nieuleczalne, zepsute, wybredne!
Bo co najcudniej nam we śnie jest jawne,
Dzisiaj nam wykraść chce spełnienie biedne!
Wyśnionych, naszych własnych światów czystość
Wąż wcieleń chwycić chce w swoje pierścienie!
Chce nam je unieść aż gdzieś - w rzeczywistość!
Pędz
, serce, bo me sny ściga spełnienie!
Spełnienie czyha na sny moje zgubnie,
By w dotykalny kształt wtłoczyć ich wieczność!
Białe snów szczęście kocha samolubnie
Dziewiczą, czystą swą bezużyteczność!
Tylko duch słaby, by wierzyć w sny swoje,
Musi je dłoni dotknięciem uderzyć...
Ja niemożności nieziszczalne roję,
Bowiem w to umiem wierzyć, w co chcę wierzyć!
Jam niegdyś w gwiazdy nie wierzył na niebie,
Bo przewyższały mą siłę zbyt niską...
Lecz gdy marzeniem wybiegłem nad siebie
I gwiazdy, odtąd już wierzę we wszystko!
Wie podejrzliwa wiecznie ma nadzieja,
Że życie chwyta sny, jak sidło ptaki...
O, niech mnie wieczna złuda wykoleja
Z torów stałości w niepewności szlaki!
Pośród rozbujań oceanów grzmiących
Jedną modlitwą witam każdy ranek:
Proszę o szczęście nieprzewidujących!
Tych czeka wiecznie tysiąc niespodzianek!
A rzeczywistość moje sny zdobywa!
Ja jej zuchwałą wciąż wydaję bitwę,
A potem pierzcham i oddal mnie skrywa,
Bo kocham ciągłą pogoń i gonitwę!
Zwodniczość zmienna, niewierna, niestała,
Co nowych przygód wciąż grozi rozruchem,
Jest najwierniejszym (bowiem nie jest z ciała),
Niezmiennym moim, niezawodnym druhem.
Uchodz
, śnie, z życia pijanego nudą,
Uciekaj w dale bez kresu i końca!
Zamieniać siebie wiecznie z każdą złudą
To żyć dzień każdy w skrach nowego słońca!
Mknę w szczęście zgiełku sprzeczne w sobie swarnie,
Niepokojone wciąż zmian kołowrotem,
A kiedy widzę już port i latarnię,
Znów łódz
odwracam na głębię z powrotem!
Wiecznie się mijam na doczesnych drogach,
By aż w wieczności odnalez
ć swą duszę...
Skończoność znajdzie duch na ziemskich progach...
Dlatego wiecznie siebie szukać muszę!...
Więc mi odsuwaj, śnie, cel jak najdalej!
Nie daj się spotkać z kresem ni granicą!
O, jakim cudem jest życie na fali,
Jedną ogromną, ciągłą obietnicą!
Uchodz
! Wyzywaj losy, kuś przygody!
Czeka cię tysiąc śródgwiezdnych noclegów!
Tysiąc dni wolnych na bezkresach wody!
Dzwoń, serce moje, na odjazd od brzegów!
DZIEC
PRACY [I]
Że zapracować sobie potrzeba pogodę
I ciszę jasną, ucz się - duszo - od wsi cichych,
Od starych, krzywych pługów i lepianek lichych,
Co kryją już dziesiąte pokolenia młode.
Bo ich starości mądrość dostojna jest złotem.
A że kto ziemi wiernym być umiał, ten boży:
Niech ci chłop namuloną dłoń na czole złoży
I pomaże cię świętym utrudzenia potem.
I ślubuj twardej pracy wieczne niewolnictwo,
Co nie jest jarzmem, jeno dumą i nadzieją
Na szczęsne, zasłużone spoczynku dziedzictwo.
A kiedy w bezczynności znużenia zadrzemiesz,
Przyśni ci się i pracę przypomni ci lemiesz,
Boś jest z tych, którzy dzieło ukończyć umieją.
DZIEC
PRACY II
Błogosławiona cisza wieczornej godziny,
Gdy już ustają trudem znużone ramiona,
Gdy pod ciężarem snopów skrzypią wozów dzwona,
A koła żłobią bruzdy głębokie wśród gliny;
Gdy jutra czeka zwleczon z szopy pług i brona
I ciemnymi skrzydłami wiać przestają młyny,
Gdy syte bydło pędzą do obór dziewczyny,
A krowy mają mlekiem brzemienne wymiona.
Wtedy nagrodę bierze każdy trud człowieczy,
Ziemia swą wdzięczność daje za znój ludzkiej pieczy.
- Kto pracował w winnicy, nie jest bez zapłaty.
Wtedy bezczynna dusza moja krzepi ręce
Na twardy trud i marzy dożynkowe wieńce
I jakiejś wielkiej pracy zbiór bujny, bogaty.
NIENAZWANY
Na gruzach starych bożnic wzniosłem wśród rozwalin
Omszałych posąg boga... Szorstkie i chropawe
Ma kształty, lecz go trudy uświęciły krwawe,
Wklęte w oplatający go krzak dzikich malin.
A biała dusza moja przyszła w złote rano
- Kapłanka utopiona snem w wiecznej zagadce -
Czcić boga, w którym sobie podobała władcę,
Święcąc mu swych dziewiczych splotów złote wiano.
Lecz miano Pana mego me głębie milczące
Ukryły w mrokach tajni... Nie obudzę dzwonów,
By imię jego wkuły jękiem spiżu w słońce!
Bowiem jedyne godne wielkich bogów imię
To życie ich wyznawców i waga ich plonów!
O, życie moje! Bądz
mi święte i olbrzymie!
PTAKOM NIEBIESKIM [1905]
DZIECIC
STWO
Poezja starych studni, zepsutych zegarów,
Strychu i niemych skrzypiec pękniętych bez grajka,
Zżółkła księga, gdzie uschła niezapominajka
Drzemie - były dzieciństwu memu lasem czarów...
Zbierałem zardzewiałe, stare klucze... Bajka
Szeptała mi, że klucz jest dziwnym darem darów,
Ze otworzy mi zamki skryte w tajny parów,
Gdzie wejdę - blady książę z obrazu Van Dycka.
Motyle-m potem zbierał, magicznej latarki
Cuda wywoływałem na ściennej tapecie
I gromadziłem długi czas pocztowe marki...
Bo było to jak podróż szalona po świecie,
Pełne przygód odjazdy w wszystkie świata częście...
Sen słodki, niedorzeczny, jak szczęście... jak szczęście...
POKÓJ WSI
Pochwalona wieś dobra, wóz, konie i grabie,
Gumna, cepy i kosy ostrzone u bruska,
Wszystkie narzędzia, których chwałą zbiór i zwózka,
Rola, miedza, ściernisko, póz
ne lato babie;
Wiatrak, co w modłach wznosi swe ramiona rabie:
"O, przyjdz
, wietrze, przyjdz
, zboże! Odpadnie twa łuska!"
Ręce chłopa i dziewki i jej chusta ruska,
Śpiewanki, dymy perzów i rechoty żabie;
I żmudna młóćba, zimy zasobnej znachorka,
I woły, jarzma, pługi i brony, i orka,
I jesień, i pogoda piękna jak niedziela,
I chaty kumę, pełne święconego ziela,
I ten zmierzch rozczulony, gdy wozy w spichrz zwożą
Ziarno, a ludzie w serca swe spokojność bożą...
PIOSNKA ULICZNIKA
Z domu wygnali, żem leń, urwipołeć.
Słodki mój grzech był, słodką i pokuta...
Gołe mam łokcie, ale też wesołe-ć
Życie, choć palce wyłażą mi z buta.
Ubiór ten dał mi strach na wróble w polu,
Który przyswoił ptasią głupią młodzież...
Przysiągł, że wróble nie jedzą kąkolu,
Więc niepotrzebna mu ta pyszna odzież.
Owocnych sadów rząd zdobi gościńce...
Latem je chwalę z ptakami do spółki.
Zimą zachodzą ptaki na dziedzińce,
Czasem też ze mną dzielą okruch bułki.
Zresztą się gwiżdże, śni... Któż dziś już jada!
Brama ogrodów zamiejskich nie strzeże...
Dzień tam beztroski i słodka noc blada,
Słońce na obiad, księżyc na wieczerzę.
PRZYJŚCIE
W lipowe kwiaty, w lipowe liście
Próg ustroiłem na twoje przyjście.
Jabłkami, winem, jako przy święcie,
Stół zastawiłem na twe przyjęcie.
Zasłałem płótnem białym posłanie
Na twoje przyjście, na twe witanie.
Ust pocałunki, ramion uściski
Chowam dla ciebie na dzień nasz bliski,
Po dniach rozłąki, po dniach w obłędzie,
Na dnie witania, których nie będzie...
LIST Z JESIENI
Czekam listu od ciebie... Tam Południa słońce
I morze mówi z tobą... U mnie długa słota,
Samotność, jesień, chmury i drzewa więdnące...
Dziś pogoda... lecz słońce chore - jak tęsknota...
Nim wyślesz, włóż list w trawę wonną albo w kwiaty,
Bo tu żadne nie kwitną już... Niech go przepoi
Spokój, woń słońca, szczęście twej bliży i szaty -
Albo go noś godzinę w fałdach sukni swojej...
A papier niechaj będzie niebieski... Bo może
Znów przyjdą chmury szare, smutne, znów na dworze
Słota łkać będzie, kiedy list przyjdzie od ciebie;
Skarżyć się będą drzewa, co więdną i mokną,
A ja, samotny, może znów będę przez okno
Patrzał za małym skrawkiem błękitu na niebie...
ZABAWA Z WINEM
Na szklance, z której piję rozmarzone wino,
Wklęła sztuka szlifierska w jasny kryształ czeski
Kilka drzew wrytych w przez
rocz zuchwałymi kreski
I jelenia, co kroczy ostrożnie gęstwiną.
Marzyciel, złud zaklinacz, snom daję moc wcieleń.
Przysięgam, że to puszcza głucha, tajemnicza:
Wnet bezbarwny rysunek drzew rozkwita w zieleń,
A czarom mym wierzący kłam prawdy użycza...
Wlewam złote, łaskawe, dumne wino w szklankę:
To dobre słońce puszczę mą nawiedza ciemną!
Słońce, mój gość królewski, mieszka w lesie ze mną,
Niosąc mi swych uśmiechów szczodrą niespodziankę!
O, mądre, dzielne słońce! Na cześć twojej dumy!
Słońce, mój wielki gościu! Twoje boże zdrowie!
Piję twą duszę złotą! duszę lasu! Szumy!
I szumi las w mej duszy! Hej, szumi w mej głowie!
SOJUSZ MIA
OŚCI I WINA
Uknowaliśmy z sobą przesłodkie umowy,
Co bardziej są kryjome niz
li dal w zamroczy.
Noc ciemna wypytuje daremnie me oczy
O nowiny zamknięte w zatajeń okowy.
Czuwaniem dnia w bezsenną północ zapóz
niony,
Jestem więzień twój... Słodkie jest moje więzienie...
Noc całą twą urodą trudnię swe spojrzenie,
Bo przed snem mym nie kryją jej twych szat zasłony
W pijaństwie marzeń oczy me mają wesele...
A kiedy zasną - usta mam tobą gorące. - -
...Miłość sprawia, że mówią przez sen usta śpiące...
Wargom w pamięć cię dają oczy-marzyciele.
Lecz i z warg nikt nie dojdzie umów śpiących skrycie
W mym śnie, któremu czar twój krasami się chwali..,
Bowiem powiedzą wszyscy, którzy podsłuchali,
Iżem jeno nadużył wina zbyt obficie...
Miłość każe w śnie mówić ustom niespokojnie:
"Daj mi się po swej woli i bądz
że mi rada".
A choć kto usta, miłość mówiące w śnie, zbada,
Rzeknie jeno, żem winem uraczył się hojnie...
ODKRYWCA ZA
OTYCH ŚWIATÓW
Pamięci Pawła Verlaine'a
Z duszą dobrą jak zboże, dziecinną jak kwiaty,
Żył poeta, bezdomny ptak nieoswojony...
Kochał miłość, ocean i odjazdów dzwony
I tęsknił w złote światy, w nieodkryte światy...
Był czysty, choć nawiedzeń złych trunków nałogiem,
Wiele przewinił... Spłacił losów nieprzyjażni
Dług - latami szpitala i więziennej kaz
ni,
Skąd wyszedł pojednany z złoczyńcą i z Bogiem.
Aż postarzał się... Tęskniąc jako łódz
w przystani,
Począł malować w izbie swej pyłem pozłótki
Drzwi, łóżko, krzesło, w którym na pieśń zmieniał smutki,
Okno i papierową umbrę lampy taniej...
I znalazł świat swój złoty - dziecinny odkrywca. -
W okręcie izby swojej płynął snów głębiną...
Falą marzeń wśród złotych wysp niosło szczęśliwca
Kołyszące jak morze, dobroczynne wino...
SONET SZALONY
Włóczęga, król gościńców, pijak słońca wieczny,
Zwycięzca słotnych wichrów, burz i niepogody,
Lecę w prześcigi z dalą i złudą w zawody,
Niewierny wszystkim prawdom i sam z sobą sprzeczny.
Pod gwiezdnym niebem w polu rozkładam gospody.
Snem i płaszczem nakryty, śpię wszędzie bezpieczny.
U głowy mej zatknięty kij, jak krzew jabłeczny,
Rodzi mi kwiat marzenia i owoc swobody.
Lekkomyślność śpi ze mną, płocha weselnica,
Sakwę, gdziem mądrość chował, przedarła psotnica...
W drodze szczęśliwiem zgubił swą mądrość znużoną.
Proszę cię, duszo moja, bądz
że mi szaloną,
Bo ukradłem nadzieję gdzieś w karczmie przydrożnej!
Ciesz się zgubą! Niech będzie przeklęty ostrożny!
GAA

y
KWITN
CA [1908]
PRZEDŚPIEW
Czciciel gwiazd i mądrości, miłośnik ogrodów,
Wyznawca snów i piękna i uczestnik godów,
Na które swych wybrańców sprasza sztuka boska:
Znam gorycz i zawody, wiem, co ból i troska,
Złuda miłości, zwątpień mrok, tęsknot rozbicia,
A jednak śpiewać będę wam pochwałę życia -
Bo żyłem długo w górach i mieszkałem w lasach.
Pamięcią swe dni chmurne i dni w słońca krasach
Przechodzę, jakby jakieś wielkie, dziwne miasta,
Z myślą ciężką, jak z dzbanem na głowie niewiasta,
A dzban wino ukrywa i łzy w swojej cieśni.
Kochałem i wiem teraz, skąd się rodzą pieśni;
Widziałem konających w nadziejnej otusze
I kobiety przy studniach brzemienne, jak grusze;
Szedłem przez pola żniwne i mogilne kopce,
Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce.
Przeto myśli me, które stoją przy mnie w radzie,
Choć smutne, są pogodne jako starcy w sadzie.
I uczę miłowania, radości w uśmiechu,
W łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu,
I pochwalam tajń życia w pieśni i w milczeniu,
Pogodny mądrym smutkiem i wprawny w cierpieniu.
W RUINACH ŚWI
TYNI
Czym zbłądził między swojej świątyni kolumny,
Których czołom czas stary odebrał trud dumny
Dz
wigania nad mną pował pod niebo Hellady?
Kto wwiódł mnie tu szyderczo, abym, gniewny, blady,
Na .gruzach swej świątyni, padłej w chwastów sploty,
Czuł - zbudzony - przedwieczną boskość swej istoty,
A stał tak bez wielkości, godnej mieć świątnicę?
Jakie me boskie imię było? Jakie lice?
Nie pomnę już. Zbyt długo musiałem pić z Lety.
I nie wiem, jakie gaje i świętych gór grzbiety
Dz
wigały me posągi tam, gdzie dziś przeciwne
Losy niepamięć szczepią i gaje oliwne,
Ni wiem, kto z nieśmiertelnych był mi tajnym wrogiem,
Gdym był swych snów pogańskich strąconym dziś bogiem.
HORA TAC
CZ
CA
Dzięki za tę godzinę, gdyś, mych ócz tęsknicą
Uproszona, tańczyła dla mnie, tanecznico,
Rozwiewając w krąg barwne swe szaty i wstążki.
Piękna! Snadz
podpatrzyłaś brązowe posążki,
Rozpieszczając w przegięciach swoje członki smagłe
W ruchy mdlejąco-żądne, ociągliwie-nągłe.
Lekko tykając ziemi drobną stopą bosą,
Zdawałaś się, że wichry jako mgłę cię niosą;
Szum twych szat, w którym szeptał szmer całunków słodki,
Owiewał cię, jak brzękiem pszczoły brzęczyzłotki
Ścigające wieśniaczkę biegnącą wśród uli;
Podrzucane, trzaskały na białej koszuli
Paciorki naszyjnika, a za każdym zwrotem
Jak kwiat się rozwijała suknia twoja lotem;
Gdyś przechylała głowę, w uszach twych pierścienie
Dzwoniły o naszyte u ramion kamienie
I woniał ciężar włosów twych ujętych w węzły,
Jakby w nich dusze wszystkich ogrodów uwięzły. -
Tan giął cię: tak się las gnie wonny, dziki, młody,
Jako twe ciało gibkiej i leśnej urody;
Tańczyły w tobie morza niecierpliwe fale,
Gatunki pian na czoło wieszające skale;
Tańczyły w tobie ognie w wichrach rozkochane,
Szały krwi, parne noce w pragnieniach niespane;
Tańczyły niezrodzonych uścisków oploty,
Rozdrgane pożądaniem obłędnej pieszczoty.
Kołys twych biódr, twych członków kręgi nieprzytomne
A
kały prośbą o noce rozkoszą ogromne;
Niósł cię zawrót, przeczucie odurzeń, zachwytów,
A lot pętała rozpacz wszystkich niedosytów
I tan opadał w ruchy gniewne, mściwe, harde...
Piersi twe, krzepkie, jędrne, wyniosłe i twarde,
Wznosiły się w zielonej uwięzi stanika
Jak bunt nieposkromiony i tęsknota dzika...
Szalało ciało twoje drapieżne i gibkie
W ruchach, co, jak grzech słodki, gorące i szybkie;
Wyciągałaś wabiące, zachłanne ramiona,
Chwytałaś sen i próżnię cisnęłaś do łona;
Nieprzytomna, zdyszana, ogniem rozgorzała,
Stałaś się wirem szat swych i młodego ciała - -
- - I nagle z barw i kręgów wykwitłaś jak z burzy
Cisza, jak perła rosy z serca krwawej róży
I stanęłaś spokojna jak piękno, co święci
Zwycięstwo swe! I taka żyjesz w mej pamięci:
Posąg zakrzepły w krasę najwyższą, jedyną,
Trwasz w rozkwicie szat lotnych, tańcząca godzino,
Coś zachwycona sobą, jak dziełem nad dzieła,
Nie chciała, piękna, minąć i - w locie stanęła!
EPITAFIUM
Tu leżę. Życia wyrok padł na mnie wygnańczy.
Zmarłam młoda. Woń ciepła róż i pomarańczy,
Wśród zadumy cmentarnych cisz osładzająca
Złocistą melancholię pogodnego słońca,
Pociesza smętek, który w cyprysów żałobie
Jakby wierne wspomnienie usiadł na mym grobie,
Snując dalej nić tęsknot mych, przerwanych skonem.
Lecz jam niepocieszona, ciśnięta nasionom
W jałowy ugór śmierci! Od pajęczyn słabsze
Kwiecie dziewicze jutro swej bieli się zaprze,
Siostrzanej swej spólnoty ze mną! W jednonocem
Upojeniu sen kwiatu stanie się owocem,
A głąb jego świątynią, gdzie lato cud czyni!
Ach, gruz nie odwiedzonej przez miłość świątyni,
Chłodno spowita w białą, śmiertelną koszulę,
Do nie tulonych piersi swych nieczułość tulę.
A i ja byłam piękna i byłam ogrodem!
Miłość ma mogła drugą żywić własnym głodem!
Mogłam być, ja - nieczuła, zimna i nieżywa -
Drugiej duszy łagodna, dobra, jak oliwa!
Mogłam, iskra, wykwitnąć płomienia żywiołem,
A nie zaznawszy ognia, stałam się popiołem!
Urodziłam się kwiatem, zmarłam pośród kwiecia:
Wśród dwóch zagadek cicho przemknęła się - trzecia.
TWÓJ CICHY GAJ LAUROWY...
Twój cichy gaj laurowy i twe z
ródło leśne,
Które mnie widywały w każde rano wczesne
Mieszającego w liści szum westchnienia skargi,
A w przez
rocz wód odbicie mej spalonej wargi,
Dziwią się, że wróciwszy po długiej rozłące,
O, nimfo biała, ciszy twej łkaniem nie mącę,
Odstaw i nie czerp wody w dzban, któryś wzbraniała
Ustom żądnym ochłody i twojego ciała.
Nie zapraszaj, bym z twego pił z
ródła. Ochłody
Nie pragnę już, swej piersi nie zbliżaj mi młodej.
Naga na mchu opodal siądz
. W ciszy głębokiej
Chcę podziwiać twe biodra - jednako jak boki
Cudnie rzez
bionej czary. Dopiero dziś boską
Widzę piękność obojga was spojrzeniem troską
Żądzy niesytej, falą krwi nie zamąconem.
Czemu płaczesz? Niech smutek nie wstrząsa twym łonem.
Bo narzekać bym musiał, że nie umiem wcale
Żałować modłów, które-m słał w rozpaczy szale,
Gdyś ty, na me błagania zimna i nieczuła,
Goryczą swej odmowy pogodę mą truła,
A jam bogów o ulgę w męce prosił srogiej.
I smutnych modłów moich wysłuchały bogi
A
aską swoją, co w dolę niedolę przemienia,
Wyzwoliwszy mię z męki żądzy i pragnienia.
ZMARSZCZKA
Z dumą na czole, zda się, z marmuru wykułem,
Myślisz zapewne o mnie z żalem i wyrzutem,
Żem nie pojął twych spojrzeń i w spotkania rano
Minął cię, choć mieć mogłem bez granic oddaną.
Widzisz mię w wyobraz
ni, jak nad martwą księgą
Schylony, zimnej myśli zbroję się potęgą
Lub o północy stoję na wieży i w gwiazdy
Patrzący, chłodno badam ich wędrowne jazdy,
Zbywszy się wszystkich tęsknot, jak pustych omamień,
Z sercem skrzepłym, nieczułym i twardym jak kamień.
Nie przeczuwasz, że co dzień, o wieczornej porze,
W przystani cichej patrzę z tęsknotą na morze
I myślę: Oto wiosna przemija już druga,
Jak na tym wód zwierciadle drżała srebrna smuga
Po statku, co ją uwiózł krając gładkość toni
I zostawiając zmarszczkę wodzie i mej skroni.
PRZYJACIÓA
CE
Czemu-m cię dawniej nie znał, dobra przyjaciółko,
Która przyjść ku mnie pragniesz z wiosną i jaskółką
W dom pusty, jak przez długi czas moje z
renice?
Doszła cię wieść, żem swoich komnat okiennice
Zamknął i skrył swój smutek w ciemności głębiny,
Znienawidziwszy swego ogrodu jaśminy,
Bzy i róże, iż tchnęły wciąż w woni zawrotnej,
Jak wówczas, kiedym nie był pośród nich samotny.
Czemu-m wpierw nie znał ciebie, która pod mą strzechę
Uśmiech niesiesz, a w moją samotność pociechę?...
Kiedy w progi me wstąpisz, chwastami zielone,
I ujrzysz wszystkie okna szczelnie zasłonione,
Za którymi smutnego mnie śnisz z bladym czołem:
Znajdziesz me drzwi otwarte, bo ich nie zamknąłem.
Gdyż patrzę przez nie w zmierzchu szarego zamieszce
Na róże porzucone, więdnące na ścieżce,
Róże, co spadły wówczas, od mych bólów krwawsze,
Z warkoczy odchodzącej ode mnie na zawsze...
NA RUINIE
Woda wiedziała więcej o nas niż my sami:
Że to ostatnia nasza schadzka pod drzewami
Wysokimi nad rzeką, która w wolnym biegu
Fal odbijała nasze postacie na brzegu,
Siedzące w ostatniego słońca bladym błysku
Na chwastami obrosłym świątyni zwalisku.
W głębokim bezprzeczuciu słuchaliśmy w ciszy
Szumu drzew, w którym dusza zadumana słyszy,
Za czym tęskni, jak w chmurach płynących wysoko
Wszystkich kształtów dopatrzy się marzące oko.
Lecz woda znała przyszłość, jawiąc nam rozlewne
Odbicia nasze, zmienne i chwili niepewne,
Zwierciedląc usta nasze w swej ciemnej głębinie,
Złączone w pocałunku pierwszym - na ruinie,
WSPOMNIENIE
Było mi dobrze niegdyś w słodkiej wsi dalekiej...
Jakże niedawne czasy - a zda się, że wieki.
Sadyba wiejska czarem starości owiana
Jak książka przez nikogo od lat nie czytana.
Pod lipą stół kamienny i ławy z kamienia,
Które mchy obrastają jak moje wspomnienia.
Starych świerków aleje ciemne, w krzyż biegnące,
W które echami złota zakrada się słońce.
Za dworem chłopskie chaty budowane krzywo,
Spracowane jak ręce i marzące żniwo.
A na strzesze pan bocian, co pierś dumnie oduł,
Postrach grających bagien i opiekun stodół.
Dwór jak święto - w pogodę, przytulny w dnie słotne.,
Jak dalekie to wszystko i już niepowrotne.
Tęsknotą serce wzbiera, gdy w zachód lipcowy
Widzę ciężkie, do obór wracające krowy
Lub słyszę gdzieś wśród nocy gwiazdami zasnutej,
Jak psy szczekają w dali i pieją koguty.
HUMORESKA
Po dżdżach jesiennych cudny, złoty dzień,
Jak gdyby jeszcze z łaski darowany.
Zda się, że nawet poweselał cień
I w miłe ciepło pełznie spopod ściany.
Okna, papierem i pożółkłym mchem
Pozatykane już na zimę szczelnie,
Raz otworzyły się jeszcze przed snem.
Dzieci zdobyły znów przedproża dzielnie.
Wróble na rynnach czynią wielki ruch,
Zmylone w swojej rachubie pór roku.
Na widok w słońcu zmartwychwstałych much
Rzuciły resztki przed stajnią obroku.
Drzewa odarte z liści, nagie już,
Zdają się w słońcu z zawstydzenia mniejsze,
Nieśmiało patrzą w liście spadłe w kurz,
Zakłopotane, jakby nietutejsze.
A szczyt kościelny wznosząc złoty krzyż,
Lśniący wspaniale złocistymi smugi,
Pnąc się, w uznaniu za piękny dzień, wzwyż,
Zawiesza niebu złoty krzyż zasługi.
TWE ZA
OTE WA
OSY
Włosy twe jak płomienna błyskawicy grzywa,
Jak surm mosiężnych świetna, weselna muzyka,
Jak uroczyste święto bogatego żniwa,
Jak w południe lipcowe spieka słońca dzika.
Włosy twe: bursztyn, jedwab, ogień i oliwa,
Jesienny niebywały przepych paz
dziernika,
W zasobnych miodnych ulach praca pszczół szczęśliwa,
Złote szaleństwo wina dla ust biesiadnika.
Włosy twe: rozżagwiona rozkoszy pochodnia,
Kojące jako morze, kuszące jak zbrodnia...
Jak w lesie o zachodzie zabłądzić w ich złocie!
I po wirze upojeń, pieszczot zawierusze
Zagrzebać w nich swe usta i upowić duszę,
Dumną jak sen zwycięzcy w zdobytym namiocie!
UPOJENIE
Wśród kwiatów, jak wśród dobrych i szczęśliwych myśli,
Olśniony pól wiosennych złotym widowiskiem,
Wyciągam ręce, jakbym chciał objąć uściskiem
Ziemię, która się modrym widnokręgiem kryśli.
Wonie kwiatów sprzysięgły się najsłodszym spiskiem,
By dusza ma upiła się rozkoszniej niśli
Lotem ptacy, co w niebie błękitnym zawiśli,
Sławiąc radość piosennym zachwytu wytryskiem.
Porwała się, porwała dusza ma w niebiosy,
Szybuje, krąży wirem, szaleje i śpiewa,
Wielbiąc kwiaty, wiatr, miłość, dal, uśmiech, deszcz rosy:
Aż osłabła z rozkoszy, spada i omdlewa
Wśród kwiatów, kędy leżę w boskim śnie na jawie
I szczęśliwy jak plama słoneczna na trawie.
UŚMIECHY GODZIN [1910]
OGRÓD PRZEDZIWNY
W przedziwnym mieszkam ogrodzie,
Gdzie żyją kwiaty i dzieci
I gdzie po słońca zachodzie
Uśmiech nam z oczu świeci.
Wodotrysk bije tu dziwny,
Co śpiewa jak śmiech i łkanie;
Krzew nad nim rośnie oliwny
Cichy jak pojednanie.
Różom, co cały rok wiernie
Kwitną i słodycz ślą woni,
Obwiązujemy lnem ciernie,
By nie raniły nam dłoni.
Żywim rój ptaków, co budzi
Ze snu nas rannym powiewem,
Ucząc nas iść między ludzi
Z dobrą nowiną i śpiewem.
I mamy ule bartnicze,
Co każą w pszczół nam iść ślady
I zbierać jeno słodycze
Z kwiatów, co kryją i jady.
I pielęgnujem murawę,
Plewiąc z niej chwasty i osty,
By każdy, patrząc na trawę,
Duszą, jak trawa, był prosty.
NIEWINNOŚĆ
Obłoki pachną wiosną,
Wonieje ziemia świętem.
W powietrzu rannie, rośno...
Śpiew w sercu wniebowziętem...
Soczysta, mokra trawa
y
dz
beł czułe ciałka suszy.
Wiatr zdrowy jak zabawa...
Śmiech w zachwyconej duszy...
Kochane słońce wkoło
Rozlewa złoto płynne.
Hen, w mgle tak modre sioło
Jak miejsce snów rodzinne.
Skowronek, ranka serce,
W błękitach szczęściem bije.
Kwieciste łąk kobierce
Są boże i niczyje.
Precz z głowy myśli żeną.
Jak dziecko, gdzieś przed laty,
Oczyma myślę jeno:
...Niebiosa, słońce, kwiaty...
POA
UDNIE
Bielona, niska chata kryta słomą
Stoi pod starej gruszy pieczą chromą
I dymi modrym z komina obłokiem
Wśród ciężkich sadów, pod słońcem wysokiem.
Południe skwarne leży w krąg na łanach:
Sierpy bezczynne lśnią przy pustych dzbanach;
Skryci w błękitny cień żółtej kopicy,
Snem południowym drzemią robotnicy.
Bogate lato polskie ciężko dyszy
Pośród brzemiennej, nieruchomej ciszy;
Karki pod jarzmo gotują już woły,
A od nadziei pękają stodoły.
Wierzby-kumoszki, dróg siwe służebne,
Czują się jakoś smętnie niepotrzebne,
Nudząc się w ciszy, że nie mają kogo
W południe do wsi odprowadzać drogą.
Płótna bielące się w dali na trawie
Pasą się niby owce na murawie,
A na nich wiejskie, gospodarskie słońce
Pasie się cicho, jak na białej łące.
GRA W PIA
K

W grodzie, gdzie drzew szczyty złoci słońca schyłek
Różowiąc nienaganny, czysty błękit włoski,
Dziewczęta w białych szatach, wśród śmiechów beztroski,
Rozbawione rzucają krągłe śnieżki piłek.-
Białe kule szybują bez wahań i myłek,
A letni wiatr, dziewczęcych kształtów rzez
biarz boski,
Grę ciał ujawnia, którym, jak nimfom z pogłoski
Zamierzchłych bajek znanym, obcy jest wysiłek.
Zda się, że marmurowych dryjad lud wesoły
Ożył nagle, rzuciwszy kamienne cokoły,
I wskrzesił na chwil kilka cudowny sen grecki.
A lubieżny, zbudzony z snu sylen zdradziecki
Oklaskuje je, skryty w poplątane bluszcze,
Gdzie fontanna, spadając, jak oklaski pluszcze..
SMUTEK TWÓRCY
Najwyższa rozkosz twórcy: w duszy doskonały
Sen widzieć piękna, co się doprasza żywota,
Krwią mu do głowy bijąc jak w spiżowe wrota,
By z niej na świat wyskoczyć jak kształt bóstwa biały.
Lecz najstraszniejsza klątwa, co się spiętrza w szały
Rozpaczy: kiedy bijąc w głaz ciosami młota,
Widzi, że ramię krótsze jest niz
li tęsknota,
A skrzydeł nie ma glina, która rządzi ciały.
I przeto dusza twórcy smutna jest po wieczność,
Bo sama jest rozkazem twardym jak konieczność,
By tworzyć i rozwiewną marę wcielać w stałość.
Lecz przed ramieniem, co chce objąć bóstwa kibić,
Staje nieunikniony mur: niedoskonałość,
Kiedy mistrzowi winą najcięższą jest: chybić.
POSZUKIWACZ TAJEMNICY
Oto tęsknotą wbił się w samo serce rzeczy,
Jako strzała pierzasta, by być dłonią znowu,
Która ma wyrwać pocisk i, jak łup połowu,
Wraz z nim zagadkę wydrzeć spod tajemnic pieczy.
Lecz głodny obcej treści, co od tysiącwieczy
Śpi wśród niedostępnego w ciemności pochowu,
Skryta pozorem niby tkania złotogłowu,
Dobył z ostrzem li kroplę własnej krwi człowieczej.
I opuszcza ramiona z zawodu bezsiłą:
Ach, nie znajdzie niczego, co by nim nie było,
Choć, jak górnik, za skarbem obcym światłu grzebie!
Bowiem jest bratem słońca, które w wód ciemnotę
Na dno zapuszcza ślecie swych promieni złote,
By wyłowić z każdego morza jeno siebie.
KRYSTA SPOD PA
OTA
Krysto spod płota! Cześć ci, cześć
I chwała mocy czarta!
Rozgłosić chcę o tobie wieść,
Bo jesteś sławy warta.
Pochwaleń Bóg w osobach trzech
I diabłu jedna świeczka:
Pierwszy dał ból, a drugi śmiech
I toczy się ich sprzeczka.
...Zakwitły czyste lilie i róża miłosna...
Krysto spod płota! Lecz twych ust
Śmiech straszny, obłąkańczy,
Gdy ramię twe wśród brudnych chust
Niemowlę nagie niańczy,
Gdy śpiewasz błędnie, a twój wzrok
Przed siebie patrzy tępy
I gdy twój chwiejny pląsa krok,
I szmat potrząsa strzępy.
...Już wiosna...
Krysto spod płota! Dał ci schron
Zwalony, stary cmentarz...
Zegnasz się, kiedy bije dzwon,
Lecz po co, nie pamiętasz.
Twych włosów rozczochrany splot
Lśni z
dz
błami żółtej słomy,
Chłoszcze go wiatr i deszcze słot,
A oświecają gromy.
Krysto spod płota! Władców dwóch
Waśnią o świat się kłóci.
Zwycięży pewno jasny duch,
Lecz ciebie cep ich młóci.
O cześć się toczy bój i trwa,
Dopóki gwiazdy świecą.
Cóż winnaś? Lecz gdzie rąbią drwa,
Wiadomo: drzazgi lecą.
Krysto spod płota! Bóg dał ból,
Bo chciał dać i zasługę.
Życie nie miód, a świat nie ul...
Lecz diabeł dał kolczugę,
Od której się odbija cios,
Co godzi w pierś nierzadko.
Bóg ci zgotował twardy los,
Czart zrobił cię wariatką.
Krysto spod płota! Wielką bies
Wyrządził tobie szkodę:
Nie możesz cierpieć ni lać łez,
Więc jak ci wziąć nagrodę?
A był już gotów rzadki szlak,
Co wieść miał do zapłaty,
Lecz ty jak leśny śpiewasz ptak,
Bezwiedna jako kwiaty.
Krysto spod płota! A
achman twój
Już zgniłą trąci pleśnią.
Lecz ciebie twój nie razi strój,
O innym myśli nie śnią.
Czy rów, czy więzień ciemny kąt,
Ty śmiejesz się bezmyślnie
I szczerzysz białych zębów rząd,
I usta masz jak wiśnie.
Krysto spod płota! Wiem: łotr w noc
Zgwałcił cię po kryjomu...
Twa krew nie woda, on miał moc -
Lecz cię wygnali z domu.
Zbyt jawny był uścisków ślad,
Więc spałaś odtąd w rowie,
Spylony chwast, przydrożny kwiat
Mająca za wezgłowie.
Krysto spod płota! Rzadko dzień
Sposobność taką niesie:
Weszłaś od razu jakby w cień
Zasługi w cierpień lesie.
Kto ma być zbawień, wiele prób
Ulegle przetrwać musi.
Aby się znalez
ć, wpierw się zgub...
Dlatego Pan Bóg kusi.
Krysto spod płota! Kląć zła rzecz:
Czy klątwa nagród warta?
Ten, co cię pieścił, poszedł precz,
Zostawił ci bękarta.
Nowy opatrzność dała krzyż,
Byś pod nim spokorniała,
Lecz tyś, miast przyjąć go wśród cisz,
Klnąc niebo, rozpaczała.
Krysto spod płota! Lecz sam czas
Przynosi kwiat pokory.
Gdy na grzbiet ciężki włożą-ć głaz,
Poszukasz wnet podpory.
Więc z dzieckiem cię nawiedził głód,
By mąk twych miarę przebrać,
Lecz ty, upadłszy na sam spód,
Złorzecząc poszłaś żebrać.
Krysto spod płota! Których Pan
Miłuje, tych doświadcza.
Chce pić spragniony? Zbij mu dzban,
To serca myśl doradcza.
Gdy do więzienia wiódł cię stróż
- Wszak winnaś, boś bezdomna -
Ty w tej najlepszej chwili - cóż? -
Upadłaś nieprzytomna.
Krysto spod płota! y
le to, z
le!
Umartwiać trzeba ciało.
Śmiałaś się wstawszy - zgrzyt po szkle! -
I tak już pozostało.
Z wdzięcznością trzeba było lec,
Gdzie cię rzuciła dola,
A oszalałaś zamiast rzec:
Niechaj się dzieje wola...
Krysto spod płota! Głupioś zbyt
Pokpiła sprawę całą.
Toż było już i głód, i wstyd
Wyzyskać, jak się dało.
I zmarnowałaś drogę mąk
Tak dobrze rozpoczętą.
Cóż ci dziś? Litość z bożych rąk.
A mogłaś... zostać świętą.
Krysto spod płota! Do stu kroć!
Toć miłosierdzie boże
Dla zatwardzialców! Było choć
Nagrzeszyć w swojej porze.
Gdy grzesznik, co z obżarstwa zmarł,
Stanie pod niebios bramą,
Wez
mie też miłosierdzia dar,
W sam raz co ty, to samo.
Krysto spod płota! Szkoda, żal,
Żeś nędzy się najadła,
Że głód ci wnętrze darł jak stal,
A jednak tyś nie kradła.
Za wyschłą pierś łakomstwem warg,
Gdy w tobie mdlała siła,
Chwytał się dzieciak z jękiem skarg,
A tyś go nie zabiła.
Krysto spod płota! Bliz
ni szedł
I kopnął czasem nogą,
A tyś kuliła jeno grzbiet
I przycichała z trwogą;
Nieraz ci dziko błysnął wzrok,
Jak więz
niom spoza kraty,
A tyś w północny jemu mrok
Nie podpaliła chaty.
Krysto spod płota! Nieraz teom
Ciec dając, z bladym czołem,
Mijałaś płatnych uciech dom,
Co światłem lśnił wesołem,
Gdzie szat dostatek, obcy głód
I ciepło w śmiechu, gwarze -
Lecz tyś wolała brud i chłód
Niż kochać w lupanarze.
Krysto spod płota! Teraz wiem,
Żeś z kobiet ty najczystsza,
Żeś jest najświętsza w sercu swem
I w sercu smutnych Mistrza.
Nie przeto, że cnotliwy czyn
Dzień twój choć jeden znaczył,
Lecz że nie dz
wigasz wszystkich win,
Choć On by ci przebaczył.
Krysto spod plota! Jasna rzecz!
Śmiech z piersi się wyrywa!
Dopiero teraz zgadłem, przecz
Ty jesteś tak cnotliwa.
Odkryłem cnoty tajną nić:
Gdy męka rządzi światem,
Aby cnotliwym jak ty być,
Potrzeba być wariatem!
Krysto spod płota! Jak się ląc
Myśl taka w głowie może?
Tak myśleć srogo broni ksiądz,
Wskazując piekła łoże.
Jest przecie Bóg, jest przecie Bóg!
Więc dusza ma w zamieszce
Opuszcza błędny szlak wśród trwóg,
Po innej dążąc ścieżce.
Krysto spod płota! W męce mógł
Twój duch na wierze zmaleć.
Jak dobry Bóg, jak dobry Bóg,
Że kazał ci oszaleć!
Nie będzie ci w osobach trzech
Przebaczać musiał póz
niej,
Żeś Go przeklęła (straszny grzech
Popełnia, kto Mu bluz
ni).
Krysto spod płota! Cześć Mu, cześć,
Lecz świeczka też dla czarta.
Nuć kołysanki błędne, pieść
W ramionach swych bękarta.
Wesoly-ć dzień, wesoła-ć noc
I jest opatrzność w niebie -
Lecz górą szał, co dał ci moc
Silniejszą być od siebie!...
...Zakwitły czyste lilie i róża miłosna..
...Już wiosna...
RUINY PALATYNU
Smętek niewysłowiony
pogody ruin bezwiednych
Sercem moim owładnął,
gdym o zachodzie dziś wstąpił
W twój przez ziemię zazdrosną
pożarty pałac, Auguście.
Dane-ć było, co jeno
najnieliczniejszym przypadło.
W boskim życia udziale:
szczyt osiągnąłeś potęgi
I na ziemi okręgu
stanąłeś stopą wszechwładną.
W karle z kości słoniowej
siedząc wyniośle, dzierżyłeś
Wodze świata całego.
Jednego zdobyć nie mogłeś,
Czego nikt nie zdobędzie:
dzieła trwałości i trwania.
W mocy najwyższej poczuciu
darmoś się trudził dla sławy,
Dumnej płyty nagrobnej,
nad którą żądza pamięci
Całe życie pracuje.
Czyny twe płaskorzez
bione
Starły z niej ciche podeszwy
wieków w wytrwałym pochodzie,
A twe imię, co miało
rozbrzmiewać chwałą spiżową,
Znane jeno zbłąkanym
w gruzy kochankom milczenia.
Aby zaćmić, cokolwiek
było przed tobą i będzie,
Wzniosłeś budowli rząd pyszny
jak bruzda czoła twojego
Lub ruch ręki wielmożny,
co wciąż po nowe triumfy
Na śmierć rzucał zaciężne
orły marsowych legionów.
Gmachy twe dzisiaj pod ziemią,
chociaż wyziory w sklepieniach
Ten-ci sam ukazują
błękit spokojny, a zieleń
Bujna niemych ogrodów,
co się rozsiadły na górze,
Zwiesza W głębie zamarłe
ziół obojętną ciekawość.
W pomrok twej biblioteki,
przez otwór stropu okrągły,
Blada róża złotawa
rzuca w głąb płatki więdnące,
W które czas, współpracownik
każdego dzieła ludzkiego,
Mającego dopiero
w ruinie wieczne skończenie,
Większą mądrość wpisuje,
niż w karty twych pergaminów
Zaginionych wpisali
czczeni przez ciebie mędrcowie.
Pod cyprysem, co ciemny
ruinie w niebie panuje,
Ozłocony wieczornym
słońcem, co wszystkim zachodzi,
Niewidoma Sybilla
próżno wyczytać się stara
Z księgi - w której stulecia
pozacierały już znaki -
Imię twoje i prawdę,
którą byś, dzisiaj zbudzony,
Sam też może usłyszał
w skwirze zmierzchowych jaskółek
- Nie o tobie, Auguście,
ach, nie o tobie świegocą! -
I, raz wtóry trud mając
podjąć, poniechałbyś dzieła,
Myśląc, o czym bogdajby
nigdy nie myśleć tworzącym:
Niechaj nie trwa ni chwilę,
co być wieczyste nie może.
W CIENIU MIECZA [1911]
JAK WIERSZE CZYTAĆ
Siądz
z książką na fontanny krawędzi kamiennej,
W której ogród odbija się i błękit czysty,
Połóż przy sobie uschły kwiat, pożółkłe listy,
Wstążkę i mandolinę, instrument piosenny.
I kiedy słońce kończyć będzie bieg swój dzienny,
Najsłodszy ranek szczęścia przypomnij świetlisty
I wieczór najsmutniejszych łez, gdy ametysty
Niebios zlewały na cię zmierzch bólem brzemienny.
I gdy dwie łzy upadną na kwiat, listy, wstążkę,
Oparłszy skroń na dłoni, otwórz cicho książkę,
A zrozumiesz, co znaczą słowa: zmierzch, żal, smutki.
I gdy podniesiesz czoło po zadumie długiej,
Zaznacz tę stronę modrym kwiatem niezabudki
I nigdy już nie czytaj jej w życiu raz drugi.
CURRICULUM VITAE
Dzieciństwa mego blady, niezaradny kwiat
Osłaniały pieszczące, cieplarniane cienie.
Nieśmiałe i lękliwe było me spojrzenie
I stawiając krok cudzych czepiałem się szat.
Młodość ma pierwsze skrzydła swe wysłała w świat,
Kiedy nad wiosnę milsze zdały się jesienie.
Więc kochałem milczenie, wspomnienie, westchnienie
I plotłem chmurom wieńce z swych kwietniowych lat.
Dopiero od posągów, od drzew i od trawy,
Z którymi żyłem długo wśród dalekich dróg,
Nauczyłem się prostej, pogodnej postawy.
I kiedym, stary smutku dom zburzywszy w gruzy,
Uczynił z siebie jeno wschodom słońca próg,
Rozumie mnie me serce i kochają Muzy.
ESTETYKA
Im wyżej arcydzieło ścigasz tajemnicze,
Widzisz, że kroczysz w wyższe li swej duszy ślady,
Która na olimpijski szczyt wdziera się blady,
By bogi stroić w swoje człowiecze zdobycze.
Im bardziej uszlachetniasz serce, tym oblicze
Sztuki twej bardziej prawe. Nie kuszą-ć bezłady.
Rzetelność gardzi gestem kłamstwa i przesady,
A smak twój w prawdzie jeno znajduje słodycze.
Uczucie powściągliwe przed snu jasnowidem
Jest jeno duszy twojej pięknym, męskim wstydem,
Zwartość dumą, prostota twej siły spokojem.
I oczy twe już zdrady złud się nie ulękną:
Wiesz, że rzecz jest prawdziwa wtedy, gdy jest piękną,
A piękna szukasz w mądrem, dobrem sercu swojem.
JANUS
Wczoraj jeszcze jak gdyby z uczuciem zawodu
A tęsknoty mówiłaś o minionej wiośnie,
Gdy z ziemi pierwsze trawy strzelały radośnie
W słońcu słabym, co jeszcze nie przemaga chłodu.
Patrz: znów wiosna w 'zbudzonych alejach ogrodu,
Na brunatnych zagonach już świeża ruń rośnie.
Lecz nie cieszysz się życiem tkanym na pól krośnie..
Ach, osłody ci trzeba nawet i do miodu.
Ledwo tarń osypała się śnieżystym kwiatem,
Myśl twa już dalej leci i tęskni za latem:
Roisz lipcowe czary, kłos z
rały w snach zrywasz.
Czy nie wiesz, że to minie, co jest teraz wkoło?
Że dwakroć jedna chwila nie całuje w czoło?
Że przywołując przyszłość i przeszłość przyzywasz?
A

B
Dy
I LIRA [1914]
ZWIASTOWANIE
Ave Maria! Bądz
pozdrowiona!
Słońce się w zachód przed tobą chyli
Z czcią, że co z ciebie zrodzi się, skona
W jego konania bolesnej chwili.
Ave Maria! Kłoni się tobie
A
anem szumiący kłos zboża świeży,
Że w wieczór trwogi, w smutku żałobie,
Chlebem Ostatniej będzie Wieczerzy.
Ave Maria! Rosa upada
Do stóp twych kornym pereł haraczem,
Że kiedyś żalu godzina blada
Krople jej zmiesza z twych oczu płaczem.
Ave Maria! Skroń tobie pieści
Powiew lecący z niw dali pustej,
Że skroń osuszy z potu boleści,
Gdy Weroniki zabraknie chusty.
Ave Maria! Lilie łąkowe
Wielbią cię w słodkich woni podzięce,
Że ujmiesz cierniem wieńczoną głowę
W swoje przeczyste, lilijne ręce.
Ave Maria! Nad zmierzchłą glebą
Skowronki wdzięczne ślą tobie pienie,
Że na swych skrzydłach uniosą w niebo
Zgasłej miłości ostatnie tchnienie.
Ave Maria! Mrok się uniża
Do stóp twych, pełznąc wśród niemej głuszy,
By cię przebłagać, że u stóp krzyża
Kirem rozpaczy legnie ci w duszy.
Ave Maria! Bądz
pozdrowiona,
Że cała wieczność będzie ci dłużna
Plonu z katuszy twojego łona,
Bo najszczytniejszą z ofiar jest  próżna.
LUBI
PAROWÓZ CHYŻY...
Lubię parowóz chyży, lecz dla jego świstu
Nie wyklnę nuty słowiczej
Ni dla lamp elektrycznych w noce z ametystu
Światłości gwiazd tajemniczej.
Praktyczny wiek przemyślne bóstwo trzez
wej wiary
Osadził dumnie na tronie.
Lecz ja, o, świecie, broniąc jeszcze pieśni starej,
Świętej młodości twej bronię.
KOCHAĆ I TRACIĆ..
Kochać i tracić, pragnąc i żałować,
Padać boleśnie i znów się podnosić,
Krzyczeć tęsknocie "precz!" i błagać "prowadz
!"
Oto jest życie: nic, a jakże dosyć...
Zbiegać za jednym klejnotem pustynie,
Iść w toń za perłą o cudu urodzie,
Ażeby po nas zostały jedynie
Siady na piasku i kręgi na wodzie.
NIC MI, ŚWIECIE...
Nic mi, świecie, piękności twej zmącić niezdolne!
Błogosławione, które wydało mnie, plemię.
Patrzę na gwiazdy górne i na kwiaty polne
I w oczach swych jednoczę i niebo, i ziemię.
Choć danyś mi jest jeno na krótki ciąg godzin,
Cień śmierci mojej duszy nie straszy weselnej.
Przez wieczność już nie było mnie przed dniem narodzin,
A mędrzec dawno uczył mnie, żem jest śmiertelny.
T
CZA A
EZ I KRWI [1918]
GNIEW SPRAWIEDLIWY
l
Gniew, który wstrząsnął krwawy tron białego cara,
Wyrok swój przeciw niemu zwrócił jak miecz srogi!
Na głowach miast zakwitły czerwone pożogi
I w dłoni buntu pieni się Wolności czara.
Anioły oszalałe, z krzykiem, z dzwonów trwogi
Wylatują i spełnia się od wieków: kara!
Po stuletnim letargu budzi się ofiara,
Krwią ulice rumienią się i domów progi.
Idą cyklopy pracy, którym tłum na imię,
Czynić czarnymi dłońmi swe dzieło olbrzymie,
Parną krwią ociekają ich ściśnięte pięście.
Rzucili, co kochają, i z niemą rozpaczą
Nad bezlitością własnych rąk w sercu swym płaczą,
Ginąc, jakby im nigdy nie śniło się szczęście.
2
O, bracie robotniku, z młotem i w fartuchu!
Wulkanem są warsztaty i kopalnie ciemne.
Gniotące jarzmo pracy i złoto nikczemne
Brzemieniem na twej myśli leżały i duchu.
Lecz dusza twa u słońca była na podsłuchu
I zaraz
liwe światło wniosła w twe podziemne
Nory, i rozpętała twe dłonie najemne...
Zbledli, którzy trzymali ciebie na łańcuchu!
Ramię twoje, nabrzmiałe siłą w żarach hucisk,
Wznieś i sądz
krwi wyrokiem niewolę i ucisk,
I tych, co gnuśność swoją tuczyli twym potem.
Za dłoń chwytają ciebie i uściskiem bratnim
Zwą uścisk ten. Wiedz! Dierżą ją skurczem ostatnim
Strachu, widząc, że groz
nym uzbrojona młotem!
3
Jak Mojżesz, za ognistym światła idąc słupem,
Grozisz wzniesioną dłonią ciemności potędze,
Siejąc wkoło sieroctwa i wdowieństwa nędze
I bruki miast okropnym zaścielając trupem.
A śmierć w swej zaczajonej, podstępnej włóczędze
Odchodzi z co dzień nowym, ciągle świeżym łupem.
Jakże potwornym pochód swój płacisz okupem,
Który los w przeznaczenia czarnej pisze księdze.
O, gorzkie, opłakane, niecofnione żniwo!
Jak straszne soki poją grozę sprawiedliwą!
Krwawym winem nasiąka twa czerwona chusta!
Ale wołałeś: "Wolność!" I gdy w przyszłość nową
A
ódz
nas powiezie, będzie-ć to najświętsze słowo,
Jak złoty obol kładzion umarłemu w usta.
ŚCIEŻKI POLNE [1919]
CHLEB
Wiecznie tak samo jeszcze jak za czasów Piasta,
Po łokcie umączone ręce dzierżąc w dzieży,
Zakwasem zaczyniony chleb ugniata świeży
Przejęta swym odwiecznym obrządkiem niewiasta.
Gdy, wedle doświadczenia niechybnych probierzy,
Nazajutrz ugniot miary właściwej dorasta,
Pierzyną ciepłą kryje pulchne ciało ciasta,
Kędy cierpliwie pory wypieku doleży.
I uklepawszy w płaskie półkule miąższ miękki,
W gorący piec je wsuwa na długiej kociubie,
Skąd roztaczając zapach kuszący i miły
Wychodzą wnet pożywne, razowe bochenki,
Brunatne i okrągłe - ku piekarki chlubie -
Jak widnokrąg zoranych pól, co chleb zrodziły.
SAD O PRZEDWIOŚNIU
Zaledwo zimy minęła pogróżka,
W łagodnym, miękkim i tkliwym powiewie
W sad nagi wchodzi wiosna, nowicjuszka
Skromna, co jeszcze o swych czarach, nie wie.
W powietrzu srebrna mglistość pozimowa...
Tu i tam jeszcze w szczelinie głębokiej
Szczypta się śniegu ostatniego chowa
Jak białe pióro w ciemnych skrzydłach sroki.
Sad cichy, niemy, pusty. W monotonnej
Szarości ziemia, co woń ostrą szerzy,
Siwobrunatna jak habit zakonny,
W pokutnym półśnie umartwienia leży.
Oczekiwaniem tęsknie-nudnym chora,
Pręży gałęzie drzew jak owad macki,
Czyli się przecknąć do życia już pora,
Czy już przymrozek nie czyha z zasadzki.
Z oddali, która głosy tłumi sennie,
Jakoś inaczej niż zwykle kur pieje,
Dziwnie piętrowo, wieszczo, przedwiosennie,
Budząc niepokój razem i nadzieję.
Jest coś przyszłego, nienarodzonego,
W przestworzu, które zdaje się jak próżnia,
Kędy serdeczna czczość i mdłość się lega.
A zmartwychwstania wielki cud się spóz
nia.
Drzewa splątanych gołych koron gęstwą,
Co jak szkielety stoją czarnokostne,
Owiewa jakieś nieme nabożeństwo,
Jakieś milczenie twarde, wielkopostne.
Sad w ascetycznej zadumie śni cichy,
Nagi jak z cierni wieniec Męki Pańskiej,
Którą ćwierkaniem głoszą wiosny mnichy,
Wróble, w szarości swojej franciszkańskiej.
POCHWAA
A PASTERSTWA
Czy niebo, z swej siedziby zstąpiwszy wysokiej,
Po łące srebrnorune rozsnuło obłoki?
Czy to wierzchołki górskie, skryte białym śniegiem,
Widnieją niby owce ciągnące szeregiem?
Czy to zielone morze, szmaragdowe morze
Powiew w fale, zwolnione mleczną pianą, orze?
To pasące się owce po murawie suną
I zdają się obłoków trzodą srebrnoruną.
To białe stado owiec ciągnie się doliną,
Jak śniegi, co z wierzchołków gór spadły lawiną.
To owce na zielonej kołyszą się łące,
Jak fale mleczną grzbietów pianą bielejące.
Kędykolwiek pasałeś: czy górskim wydrożem,
Czyli w dolinie żyznej, czy z brzegu nad morzem:
O, pasterzu, piastunie owczego plemienia,
W stadzie swym ich obrazów zebrałeś wspomnienia.
O, wy obłoki, fale, góry śniegiem siane,
Jesteście w swej piękności owcom przyrównane.
O, pasterskie, łagodne pokoju rzemiosło,
Pochwaloneś jest mową porównań podniosłą.
Przypodobaneś świata najczystszym żywiołom,
Przed którymi się wiecznie w pokłon chylić czołom.
Pradawne w swojej skromnej, najniższej pokorze,
Uczczoneś jest przez niebo i góry, i morze.
Uczczoneś nad zawody, które żywi gleba,
Bo pasterzem się nazwał król ziem i pan nieba.
A choć pierwsze ogrzało Pana w żłobku zwierzę,
Pierwszy mu hołd i pokłon złożyli pasterze.
*
Pasterzu! Czy cię pasać uczył wiatr wysoki,
Który po niebie wodzi wełniste obłoki?
Czyli uczył cię gęsty las na górskim stoku,
Co społem skupia drzewa swe w rodzinnym stłoku?
Czy też uczył cię księżyc co miesiąca młody,
Który jak owce pasie na niebie gwiazd trzody?
Chadzając za swoimi posłusznymi stady,
Pierwszy pojąłeś mądrość zgody i gromady.
Z wydeptanego owiec po manowcach śladu
Przeczuciem wyczytałeś najgłębszą myśl ładu.
Natchniony przez królową pszczół w miodowym ulu,
Pierwszym królem pokoju byłeś, owiec królu.
Wzgardziwszy uległością wleczoną powrozem,
Chętnemu posłuszeństwu pierwszym byłeś wodzem.
Zdeptałeś miecz, pod którym w grozie posłuch chadza,
I prosta jako laska twa jest twoja władza.
W tobie pierwsze oblicze błysło patriarsze,
A laska twa drewniana - to berło najstarsze.
Zmogłeś krwawej napaści czerwone morderstwo,
Gdy miłością rozkwitło twe białe pasterstwo.
*
A
agodność i cierpliwość, miłość i pokora
To cnoty, którym w lasce twojej jest podpora.
Pustka dała samotność ci za towarzysza,
A zadumę na drużkę znaczyła ci cisza.
Samotnie wydumałeś myśl, co za urodę
Od wiatru nauczoną przyjęła swobodę.
Gdy powaga twa strzeże trzód na żyznej glebie,
Oczyma pasiesz lotne obłoki na niebie.
A gdy je w stado zgania wiatr, jak pies twój owce,
Pasiesz swe sny, przez marzeń wiodąc je manowce.
I jak obłoki mierżą przestrzeń z wiatru wianiem,
Ty mierzysz czas płynący myśli zadumaniem.
Wydumałeś nadane z bożego wyroku
Następstwo dnia i nocy, i czterech pór roku.
Znasz czas wygonu w góry i spędu w dół z wyży,
Pojąłeś dobę paszy, udoju i strzyży.
Rozumiesz ważne sprawy wschodu i zachodu,
Pogody i ulewy, upału i chłodu,
Pragnienia i napoju, głodu i posiłku,
Czuwania i spoczynku, poczęcia i schyłku.
I spokojnyś, gdy noc się nad tobą rozpostrze,
Gdyż posiadłeś najgłębsze prawdy, bo najprostsze.
Najprostsze i pierwotne jest dni waszych dzieło,
Pasterze, dziś jak ongi, kiedy się zaczęło.
Takoście jeszcze w Biblii, odwiecznie ci sami,
Pasali śpiąc pod tymi samymi gwiazdami.
*
Białe są owce jako śnieg, co w górach leży,
Białe jak piana, która na falach się śnieży;
Białe jak nieb obłoki, które powiew przędzie,
Białe jak nieskalane, przegibne łabędzie;
Białe jak lilie polne, kielichy czystości,
Białe jako dziewicza szata niewinności;
Białe jak mąka, z której chleb człowiek wypieka,
Białe jak ciepłe krople żywiącego mleka.
Biała jest bladość męki i jest biel weselna,
I biała jest ostatnia koszula śmiertelna.
Białe są nienaganne, potulne jagnięta
I biała jest w ołtarzu Pańskim hostia święta.
Boleść świata Baranka biel zbawczą przywdziała.
Wybrana jest biel wszelka. Chwała! Chwała! Chwała!
PODÓJ
W oborze, podle krowy, która słomy snopiec
Depcąc chlasta ogonem śród cierpliwej bójki
Z muchami łechcącymi ją z bzyczeniem rójki
W łzawe oczy i w nozdrza, chcąc do żywa dopiec:
Dziewczyna hożej krasy, a mocna jak chłopiec,
Wprawnymi ruchy ręki uważnej i czujkiej
Pociąga napęczniałych, ciężkich wymion dójki,
Dzierżąc, na niskim zydlu, pośród kolan skopłec.
I gdy ciecz mleczna strzyka i z sykiem się pieni,
Rozlewając woń ciepłą i zapach ziół świeży,
I napełnia naczynie, wzbierając po wręby:
Mleczarka w jej gęstości i złocie odcieni
Wita skarb masielnicy jutrzejszy i szczerzy
Do śniegu przyszłych serów śnieżne jak ser zęby.
G
SIARKA
Z czteroletnią powagą, w spódniczce po bose
Stopki i w kaftaniku na wyrost, to wąską
Drepce miedzą, to znowu brodzi młaką grząską,
Z rannym świtem, nim słońce traw osuszy rosę.
Krasą krajką przeplótłszy lnianowłosą kosę,
Z kromką chleba w chusteczce za pasa przewiązką,
Dłoń prawą uzbroiwszy wierzbiny gałązką,
W lewej wlecze za sobą z
dz
bło złocistokłose.
Sznur gęsi, z których każda jak łódka się słania,
Sunie jak szereg białych znaków zapytania:
Czy dziecko ich pilnuje, czy one je wiodą
Jak na śnieżnym łańcuchu, by ustrzec przed szkodą,
I odwracają szyję u każdego skręta,
Czy nie zgubiło z dłoni pastuszego pręta.
KARTOFLISKO
Pod niebem, co jesiennym siąpi kapuśniakiem,
Na sejm zlatują wrony w żałobnym zespole
I z krzykiem krążą nisko nad kobiet orszakiem,
Rozpinając swych skrzydeł czarne parasole.
A robotnice w twardym, cierpliwym mozole,
Okryte - każda innym - barwistym wełniakiem,
Dziobią pilnie motyką ziemniaczane pole,
W miękkiej ziemi stopami zaparte okrakiem.
Pośród mgły i szarugi, przemokłe do nitki,
Grudy grzęd rozgarniają schylone najmitki
I spod zeschłych badyli i płytkich korzeni
Zbierają krągłe bulwy, jak jaja spod kwoki,
I rzucają je w wiadro lub ceber głęboki,
Co głucho grzmią jak bębny na odmarsz jesieni.
GA
ÓG I TARNINA
I uczynię dla ciebie przymierze dnia onego z
zwierzem polnym i z ptactwem niebieskim, i z
płazem ziemnym, a łuk i miecz pokruszę i sprawię,
że bezpiecznie mieszkać będą.
Ozeasz, II, 18.
Kiedy pożarem nasza ziemia cała
Niby ognisty krzak męki gorzała,
Patrząc, jak dzika śmierć lud jej przerzedza:
Jedno jedyne ocalało, miedza,
Na której dziki dziś głóg i tarnina
Odkwita niby pamięć, co wspomina
Pokój...
Wsi cicha, którą sercem całem
Wielbiłem w pieśni, o, w jakiejż musiałem
Ujrzeć cię nędzy, w zgorzeli, w zniszczeniu,
Które dopustem padły pokoleniu.
Twych pracowników za to, że cierpliwie
Trud siejąc, żęli niedostatek w żniwie
I mężnie twarde znosili przednówki,
Dzieląc ochotnie los pszczoły i mrówki.
Wśród martwych zgliszczy wsi kwitnącej ongi,
Dziś na pohańbień skazanej urągi
Przez wściekłość mordu i grabieży zdzierskiej,
W śnie martwym leży chłopski trup żołnierski,
W spokoju, który na wieki oniemia,
Trup obojętny i głuchy jak ziemia.
O, chłopie! Ile razy, w ciągłym trudzie,
Śniłeś o wczasie jak o błogim cudzie!
Zmuszony stąpać ciężko, krok po kroku,
W kieracie wiecznie powrotnych pór roku,
Jakże pragnąłeś spocząć przy swym płocie!
Oto dziś twoje pierwsze bezrobocie...
Na twarz upadły, jak mnich w wniebowzięciu
Krzyżem leżący, trzymasz w swym objęciu
Ziemię, synowski jej dając i bratni,
Pełen miłości swój uścisk ostatni...
Śniąc o bezczynnej wywczasów wygodzie,
Ach, nie o takiej marzyłeś nagrodzie,
Ani ty, sioło, smutny dzisiaj grobie!
Któż tak okrutnie z tobą począł sobie,
Że zgroza dość się nie może nadziwić?
Ach, ci, co przyszli ciebie uszczęśliwić!
Ci, co od wieków ludziom, wbrew ich woli,
Swe dobrodziejstwo niosą, które boli!
A
askawce, którzy w swej sławnej lekami
Chowają wszystkie wymysły męczarni!
Gdy radzą, bijąc dłońmi w stół zielony,
Każdy cios czują na sobie zagony!
Gdy kartę świata palcem dzielą śmiało,
Z każdym ich ruchem gdzieś krwią broczy ciało!
Kiedy na mapie tną ziemię na ćwierci,
Wszystkie stronnictwa są stronnictwem śmierci!
Kiedy zniszczone są dziś orne pola,
Kiedy odłogiem leży płodna rola,
Z jakąż tęsknotą myśl w te czasy wraca,
Gdy szczęściem były znój, mozół i praca,
Które zwierzęcy szał najez
dz
ców ludu
Zgwałcił w dostojnej ich powadze trudu!
I znowu, ziemio ty mogił i krzyży,
Abyś od ciosów nie odwykła spiży,
Aby ran twoich - pot roboczy, żyzny
Nie pozasklepiał gojącymi blizny:
Stalą rozdarto ci żywiące łono
I pochopnymi dłońmi odnowiono
Mogiły mnóstwem okopowych dołów,
Krzyże palami wilczo jamnych kołów
I uwieńczono mrącą bez wyrzutu
Cierniowym wieńcem kolczastego drutu,
Aby sprawdziło się w całej istocie,
Że męczennicą jesteś na Golgocie.
Ale zostały pola, góry, rzeki,
Została ziemia wieczniejsza niż wieki
I nie wytępią naszej świętej trójcy,
Człowieka-skiby-pługa, żadni zbójcy!
Bo je potwierdza obrazem swym niebo,
Jako zwierciadło wiszące nad glebą,
Kiedy obłoków swych faliste stada
W postaci skiby zoranej układa
I w błękit nocny, niby w rolę czarną,
Gwiazdy swe sieje jako złote ziarno.
Wieczność swej pracy czytaj na nieb stropie,
O, umęczony, spracowany chłopie,
I na swej ziemi, po dniach zawieruchy,
Razem ze zbożem siej ziarno otuchy!
Bo w ręku Boga dola twa bezpieczna.
Rozbój chwilowy jest, a praca wieczna!
Czymże są koła, co dz
wigają, głośne
Hukiem piorunów, działa śmiercionośne,
Wobec jadących przez drogi rozstajne
Kół, które wiozą snopy życiodajne?
Czym są bagnety te w kozieł stojące
Przy mendlach snopów, które złoci słońce,
By wóz je zabrał w uścisk swoich drabin?
Czym jest przy widłach żyz
niących karabin?
Chłopie! Gdy spulchniasz twarde nieużytki,
Ty toczysz walkę! Żołdak dzikie bitki
Zwie jej imieniem i bezmyślne rzezie!
Choć kuty w jednym pług i miecz żelezie,
Niegodną nazwy jest i dostojeństwa
Czynu i walki - wojna, bękart męstwa!
Przeszło tak mało, a darń porosła
Błoń zrytą... Trawo, któraś się podniosła,
Choć nie podnieśli się, co cię deptali!
Niechaj im śpiewa wiatr i szelest fali,
I szum drzew cichy, i świerszczy muzyka,
I rechot żabi, że minęła dzika
Burza, co ziemię wstrząsnęła tętentem,
I że znów święte jest, co było świętem!
Tu, kędy wściekle grzmiał huragan wojny,
Znów w pole idzie, w świt, trud bogobojny,
By pór koleją w pocie siać i zbierać,
Cieszyć i smucić się, żyć i umierać
I, znosząc dolę i niedoli chłostę,
Wieść życie, w Bogu tak równe i proste
Jak wiejska droga wiodąca na cmentarz,
Gdzie czeka spokój, boży parlamentarz,
Zapraszający w wieczną ciszę w gości
Tych, którzy żyli w pracy i w miłości...
Wieczny spoczynek zmarłym!... Niech wspomina
Tych, co cierpieli, ten głóg i tarnina,
Te proste chamy wśród krzewów, co z nędzy
Ziemi zniszczonej odkwitły najprędzej,
Wstydząc, że od serc ludzkich miłosierniej
Czynią cieszące kwieciem krzaki cierni...
SOWIM PIÓREM [1921]
CZYTELNICY
Zmierzchem, gdy gaśnie blask słonecznej kuli,
Nad brzegiem wody, gdzie drzew widma mdleją,
Marzy młodzieniec, spragnioną nadzieją
Całując karty powieści o Julii.
I gdzieś o setki mil, parku aleją
Krocząc samotnie, dziewczyna najczulej
Tę samą księgę do swej piersi tuli,
Szepcąc z słodyczą oddania: "Romeo!"
Ta sama książka, chwila i tęsknota
Otwarła duszom ich miłości wrota,
Gdzie, wszedłszy razem w swych wiosen ozdobie,
W objęciu wspólnym przeżyły ekstazy
Pierwszych upojeń, nie znanych dwa razy,
Choć się nie znają ni wiedzą o sobie.
VITA NUOVA
Twych lic, oczu i włosów słodki cud potrójny
Różowość w sobie, błękit i złoto ma rana,
W które wiosna przychodzi przez ptaki witana,
A
ącząc swe usta z twymi w pocałunek spójny.
Rozkoszny wiew zefiru, pieściwy i czujny,
Bielą szat obejmuje ci smukłe kolana
I lekko niesie ciebie jasna kwiatów piana
Po zielonej traw fali, szumiącej i bujnej.
A gdy zginiesz mym oczom, jak widziadeł cienie,
Pozostawiasz bolesne, a słodkie wspomnienie
Godzinom moich zadum, twej krasy piastunek:
Czar, co się po zniknięciu dziwnie doskonali,
Jak woń po wyniesionej z pokoju konwalii,
Jak w śnie poznany uśmiech, uścisk, pocałunek.
PÓA
NOC
Smutek mając za druha, pustkę za sąsiada,
A samotność za siostrę, co wiecznie mi bliska,
W izbie swej u komina patrzę w żar ogniska,
Co płonie, fantastyczne jak krwawa ballada.
Za oknem noc milcząca i czarna jak zdrada,
Do ślepych szyb murzyńską, płaską twarz przyciska,
Gdy na wietrze jesiennym głucho wyją psiska,
Jakby węsząc śmierć, która dom okrąża, blada...
Sprzęty, z którymi zżycie się wiąże mnie wspólne,
Zda się, kupią się bliżej mnie w grono zatulne,
Gdy dreszcz chłodny przebiega wzdłuż grzbietu, jak mrówki...
I spoglądam z zapartym tchem w zegaru lice,
Gdzie na północ zbiegają się nieme wskazówki,
Jak zaciskane z wolna złej Parki nożyce...
ŚWIATY
Gdyby świat widział jeno całą swoją sławę
W dziełach rąk waszych, wojny synowie nieczyści,
Którzy hańbicie piękno wawrzynowych liści,
Krwawymi dłońmi kładąc je na czoło krwawe;
Gdyby za całą musiał wystarczyć nam jawę
Przesycony chuciami zysku i korzyści
Krąg zatoczony mieczem mściwej nienawiści:
Jakież by życie było nędzne i plugawe!
Czym wasze dzikie myśli, szczęk zbrój, dział warczenia,
Czym siła wasza wobec jednego westchnienia,
Które w ciszy z Chrystusa dobyło się łona!
Czym surmy waszej mocy, które brzmią po świecie,
Wobec złotego brzęku pszczół, co na Hymecie
Na wargach uśpionego siadały Platona!
GDZIE SI
PODZIAA
A...
Gdzie się podziała dawna miłość nasza?
Wszystko przemija, czas wszystko uśmierca.
Jako kwaśnieje słodka wina czasza,
Tak też i nasze zmieniły się serca.
Ach, kamień, który stopa nasza depce,
Trawa, o którą szata się ociera,
Wiatr, co nam muska włos, gdy w ucho szepce,
Wszystko nam cząstkę nas samych odbiera!...
GDY CZYTAĆ B
DZIESZ...
Gdy czytać będziesz wieczorem te słowa
I skroń pochylisz nad zadumą zwrotki,
Wiedz, że w ich szarej prostocie się chowa
Czar tobie obcy, dla mnie dziwnie słodki.
Jak echa zgłuchłe, cienie chłodem skrzepłe,
Biorą na siebie wspomnień płaszcz żebraczy
Me łzy wstydliwe, mej krwi krople ciepłe,
Lecz wyglądały inaczej, inaczej...
UCHO IGIELNE [1927]
ODCHODZ
CEGO DNIA CHWAA
A...
Odchodzącego dnia chwała codzienna
Ma siłę twórczą w widnej na błękicie
Nadziei jutra, która jest niezmienna
I w Bogu wiecznie rozpoczyna życie.
Przygasa chwila pogodna zachodu.
Na nieskalanie czystym tle lazuru
Jedyny obłok lśni, równy od spodu,
W górze kłębiący się falą konturu.
Jak marmurowy kształt śpiącego Boga,
Który, w lenistwie błogiego znużenia,
W nieskończoności modrego rozłoga,
Spoczął po sześciu żmudnych dniach stworzenia.
Do Niego modlę się. Niedosięg nieba
I cisza zmierzchu, który wszystko złoci,
Każą mi mówić tylko to, co trzeba,
W obliczu śmierci i Boga dobroci.
Serce pożąda li jednego kęsu
Chleba miłości, który jest mi dany,
I dziś już słowo "szczęście" nie ma sensu,
Kiedy o szczęściu sen jest zapomniany.
Rana od strzały w piersi, wszystkim jawna,
Czy rana w sercu, której nikt nie wyzna,
Z dawna doznane, uleczone z dawna,
Zniknęły do cna i pobladła blizna.
Jest jednak. Panie, jeszcze pamięć chwili,
Gdy nieść kazałeś coś, co spadło z ramion.
Kamień? A może pamięć już się myli?
Skrzydła? A może duch złudą omamion?
Ty wiesz, o, Panie! Nie jestem subtelny,
Nie umiem włosa rozszczepiać na czworo,
Ale wie duch mój, że jest nieśmiertelny
I że płomienie wieczności w nim górą.
Trawy, którymi wiatr cichy kolebie,
Śmieją się ze mnie, wiedzące i zdrowe,
Żem wieczność w Tobie odpychał od siebie,
Jakbym chciał duszę swą skrócić o głowę.
Wszystko się śmieje ze mnie, że Twą chwałę
Pragnąc poniżyć, rozwiać w ułud dymie,
Pisałem z głupią pychą przez b małe
Wielkie, potężne Twoje, Boga, imię.
Szukałem Ciebie w chmurach, na niebiosach
I na tej niskiej, pełnej grobów glebie
I dzisiaj widzę, w radosnych łez rosach,
Że Bóg był bliższy mnie niż ja sam siebie.
I wiem to jedno, że gdy mnie ułożą
Na sen wieczysty, żmudnego pielgrzyma,
Natenczas ujrzę wieczną światłość bożą
Zamkniętymi na wieki oczyma.
* * *
Jak Ciebie, Panie mój, gwoz
dzie do krzyża,
Tak mnie do Ciebie miłość ma przybiła
I nie oderwie mnie już żadna siła
Od Twojej mocy, co - słaba! - omdlewa.
Jakaż mi strona: czy prawa, czy lewa
U boku Twego? Nie wiem, byle miła
Dusza ma Tobie, Męczenniku była,
Co jeno łaski Twojej się spodziewa.
Nie wzniosłem, jako ów z Arymatei
Człowiek, ciężkiego krzyża na Twej drodze,
By Twe podzięki odebrać najsłodsze.
Ale nie tracę, o, Panie, nadziei
I grzeszne serce me nie żyje w trwodze,
Boś z lewej strony dojrzał serce w łotrze.
* * *
Nie karz mnie Sądem Ostatnim! Czyż będzie
Wiecznie, jak było: piekło, czyściec, raje?
Zginąż ci, którym cnoty nie dostaje,
Bo żyli często w przewinie i błędzie?
Czemuż być mają zbrodniarze i sędzię?
Przecież na każdej drodze są rozstaje,
Jakoż nad grudnia mróz przenosić maje,
A ponad kruki śnieżyste łabędzie?
Pozwól, by były w Twym bogatym sadzie
Jabłka rumiane, jako i zielone,
Byś nie rozróżniał ich w nagan przytyku.
Nie siedzę, Panie, w Twoich świętych radzie,
Lecz proszę: "Zatroszcz się także o one
Dziczki w Twym sadzie, Dobry Ogrodniku".
* * *
Mój Bóg to przepaść! Mój Bóg to bezedno,
Kędy, błyskawic wichurami smagan,
Tańczy, w tęcz wirze, słońc i gwiazd huragan,
Gdzie wszystko jednym jest i wszystkim jedno!
O, jakże spojrzę duszą nędzną, biedną,
Ja, co dzień wszystkich win brzemieniem zmagan
Godzien li kary, potępień i nagan,
W tę światłość nagą, nadludzką, wszechwiedną?
Wieczność ma, w ziarno skupiona, jak chwila,
Ponad otchłanią w grozie się pochyla
I nagle, głowy porwana zawrotem,
Spada z okrzykiem prostopadłym lotem!...
O, straszna słodycz! O, rozkoszna trwoga
Tego runięcia, jak grom, w uścisk Boga!...
CHORZY W POCZEKALNI
Podobnie jak uliczni przechodnie banalni,
Jednacy w modzie, stroju, pozie i zwyczaju,
Niby pasażerowie codzienni tramwaju,
Siedzą chorzy w lekarza niemej poczekalni.
Na wrogo-nieznajome ścian patrząc obrazy,
Obojętni z pozoru, a trwożnie niepewni,
Obcy dla siebie zawsze, dzisiaj bliscy krewni,
Opanowują z trudem swych twarzy wyrazy.
I gdy zegar poważnie, aż grobowo, tyka,
Oni, siedząc wokoło uroczystym wianem,
Jak gdyby na śmiertelnym swym cenzurowanem,
Odgadują pierwszego w gronie nieboszczyka.
Tajemnych, groz
nych chorób przerozliczne szczeble,
Jedni z twarzą jak z wosku, drudzy jak z papieru,
Wdychają chloroformu zapach i eteru,
Zazdroszcząc, że nie cierpią tutaj tylko meble.
Topiąc wzrok w Asklepiosie, marmurowym bożku,
Stojącym w ciemnym kącie, w gorączki wypieku
Marzą o dobroczynnym jakimś, zbawczym leku
W błogosławionych kroplach lub w cudownym proszku.
Myślą o swoim stopniu w termometru rurce -
I ci, u których wiary szczep był bezowocnym,
Roją dziś o lekarzu jako o wszechmocnym,
Wierzą w niego rozpacznie jako w cudotwórcę.
W pragnieniu życia przysiąc nań każdy jest skory...
Czuje dlań z góry wdzięczność, przyrzeka majątek,
Jeśli zśród tych skazańców wyjdzie jak wyjątek...
Wtem znów wpuszczają kogoś i znów wchodzi chory.
Zwrócili się, by wzrokiem ciekawym go dosiąc,
I gdy siadł, znowu wszyscy w bezruchu, w bezczynie,
W drzwi obojętnie białe patrzą jak w pustynię
Mroz
ną, gdzie jak nadziei blask lśni klamki mosiądz.
I wchodzi znowu jeden, którego tu władza
Drżącej nadziei wiedzie i zdrowia marzenie -
I rozrasta się głucho w tej izbie cierpienie,
I mury milczącego pokoju rozsadza.
Rozpiera się ból w twardych granicach komnaty,
Jak smok, który opiły po padliny próchnie,
Tyje z wolna, nabrzmiewa, rozdyma się, puchnie
I z cieśni się rozpręża na zewnątrz, na światy.
Zda się, że pęknie pokój ten... I nagle - pęka!
Z hałasem, hukiem, grzmotem!... I ściany, i kąty
Lecą jak wysadzone prochowymi lonty,
Tak je rozmiotła dzika, zbyt przewzbrana męka.
I z wolnych już stron czterech wali się i tłoczy
Tłum chorych, który gniecie się, a ciągle wzrasta,
Jakby już nie ulica, nie miasto, lecz miasta
I kraje, i świat cały zbiegły się z otoczy.
Najdawniej czekający, porwawszy się w trwodze,
Wraz z wrzaskiem napastników rozdzierają ciszę
I krzyczą, jęczą, wyją dawni i przybysze,
Czołgając się na klęczkach po twardej podłodze,
Błagalnie wznoszą ręce do swych tęsknot celu
I z szaleńczą rozpaczą, co zgrozą przeraża,
A
omocą w drzwi, jedynie nietknięte, lekarza,
Wołając: "Zbawicielu! Otwórz, zbawicielu!"
Cały świat ze skowytem szaleje cierpienia,
On, Wielki Niewierzący, co zmienił glob stary
W poczekalnię cierpiących, pełnych dzikiej wiary,
Wzywających zwierzęcym skomleniem zbawienia!
Aż od ich wściekłych miotań zadrżały posady!
Cały gmach, zbudowany z kamienia i stali,
W nicość, w proch, w zatracenie z gruchotem się wali,
W nieuniknioną przepaść wieczystej zagłady.
I gdy wszystko runęło z łomotem i trzaskiem,
Nad kurzem rumowiska, który świat zadymia,
Zawisła w górze jeno klepsydra olbrzymia,
Trupy pobitych szarym zasypując piaskiem.
PRÓŻNO, ZAISTE...
Próżno, zaiste, mówię do was mową,
Co jest uboższa niż głazu milczenie,
Gdyż każde moje najgłośniejsze słowo
To jeno treści najcichszej więzienie.
Daremnie chciałbym wołać do was krzykiem,
Gdy moc jest we mnie natchnieniem opilcza,
Bo serce moje jest Boga językiem,
Który nim we mnie sam siebie przemilcza.
WYSOKIE DRZEWA [1932]
WYSOKIE DRZEWA
O, cóż jest piękniejszego niż wysokie drzewa,
W brązie zachodu kute wieczornym promieniem,
Nad wodą, co się pawich barw blaskiem rozlewa,
Pogłębiona odbitych konarów sklepieniem.
Zapach wody, zielony w cieniu, złoty w słońcu,
W bezwietrzu sennym ledwo miesza się, kołysze,
Gdy z łąk koniki polne w sierpniowym gorącu
Tysiącem srebrnych nożyc szybko strzygą ciszę.
Z wolna wszystko umilka, zapada w krąg głusza
I zmierzch ciemnością smukłe korony odziewa,
Z których widmami rośnie wyzwolona dusza...
O, cóż jest piękniejszego niż wysokie drzewa!
LIPY
Odkąd dla Muz i własnej poważnej igraszki,
W chłodnym cieniu ochronnej lipy czarnoleskiej,
Wyśpiewałeś na lutni swej pieśni i fraszki,
Pogodną sztuką z rymem wiążąc rym królewski:
Od czterech wdzięcznych wieków i dla wiecznej chwały,
Złotej jak miód natchniony w twym pisanym dzbanie,
Wszystkie kwitnące słodko lipy w Polsce całej
Pachną imieniem twoim, Kochanowski Janie!
WOLNOŚĆ
Ciasno mi, Panie, na kolumnie
Pychy samotnej, gdzie choć stoję,
Trwam sztywny, jakbym leżał w trumnie,
I są spętane ruchy moje.
Wolności pragnę ponad wszystko!
Daj mi szerokie pole kołem,
Bym mógł przed Tobą klękać nisko
I jeszcze niżej hołd bić czołem.
NOC
Niebo, jak Chrystus ranami,
Gwiazdami podziurawione,
Spowite, jako w przepaskę
Biódr, w Mlecznej Drogi zasłonę.
On ciemny, On niewidoczny,
Jak na sczerniałym obrazie,
Jeno blachami srebrnymi
Jaśnieje w nocy ekstazie.
RZECZYWISTOŚĆ
Niewiara w miłość ma się wstydzi:
Oczy mi skrywa róż dwulistkiem.
Bowiem to, czego się nie widzi,
Istnieje przecie przede wszystkiem.
Szczęście przemija, jak dym ginie,
Nikną ułudy mgliste kraje.
Rzeczywistością jest jedynie
To, co po wszystkim pozostaje.
BARWA MIODU [1936]
ZACHÓD JESIENNY
Przeszłość jak ogród zaczarowany,
Przyszłość jak pełna owoców misa.
Liści opadłych złote dywany,
Winograd ognia strzępami zwisa.
Zmierzch, jak dzieciństwo, roztacza cudy.
Barwne muzyki miast myśli przędzie.
Nie ma pamięci i nie ma złudy.
Wszystko jest prawdą. Wszystko jest wszędzie.
Sok purpurowe rozpiera grono
Na dni jesiennych wino wyborne.
Wszystko dziś piękne było. Niech płoną
Rudoczerwone lasy wieczorne.
DARY ŻYCIA
Wznieść ręce w górę, jak drzewo gałęzie,
I szumieć w duszy, błogosławiąc losy
Za te uciski, pęta i uwięzie,
Z których się serce wyrywa w niebiosy.
W piwnicy krzepić się jak w gór ozonie
I dniom dziękować, gdy jak w nocy ciemno,
Gdy wiem, że w walce ostatkiem sił gonię,
A nie wiem nawet już, czy Bóg jest ze mną.
Lecz choćby klęska skończyła me boje,
Choćby najsrożej los na mnie się zaciął,
Nie zmarnowane będzie życie moje,
Bom tworzył pieśni i miałem przyjaciół.
ZA
E PRZYKAZANIA
Trudny i twardy będzie, poeto, twój urząd
Czuwania w śnie o brzasku,
A ślad twój tak nietrwały jak trop ptasich nóżąt
Na lotnym, wietrznym piasku.
Przeszukuj lotem ducha dal wielomilową,
Jak zwrotnikowy pasat,
Zdobywaj co dzień Boga i siebie na nowo
I nie miej nigdy zasad.
Zaprzysięgniesz swą wiarę, ukochasz rojenia,
Wiecznie niewierny dnia hasłu,
Poznasz wszystkie zawody, gorycze, cierpienia,
Lecz ci nie wolno mieć zasług.
Aż wszyscy w najsławniejszym bezimiennych rzędzie
Cześć i nagrodę znajdziecie
W wiekach tak bardzo póz
nych, że już liczb nie będzie,
I nie na jednym już świecie.
PA
ÓTNO ŻYWOTA
Nie szukaj u mnie, młody bracie, nauk.
Choć bliscy, jakżeśmy sobie dalecy!
Na nic ci myśli mej nawyk czy nałóg,
Własnym gałganem musisz odziać plecy.
Jeśli ci zdaje się, gdy nagle wstanę,
Że coś wskazuję mądrym doświadczeniem,
Jest to ruch tylko, gdy przez się utkane
Płótno ze strachem mierżę swym ramieniem.
HARMONIA
Miałem wielkie pogody i chmurne niewczasy.
Krok mój, zdobywczy niegdyś, zmienia się w obrończy,
Nie wróżą mi zwycięstwa me z czasem zapasy.
Zostaje prosta prawda, że wszystko się kończy.
Lecz chociaż zgasło lato i jesień wnet minie,
Zmierzch mi się nie uśmiecha w rozdz
więku udręce.
W sobie zestrajam sprzeczny ten świat, Apollinie,
Boś chyba po to tylko dał mi lutnię w ręce.
ARS POETICA
Echo z dna serca, nieuchwytne,
Woła mi: "Schwyć mnie, nim przepadnę,
Nim zblednę, stanę się błękitne,
Srebrzyste, przezroczyste, żadne!"
A
owię je spiesznie jak motyla,
Nie, abym świat dziwnością zdumiał,
Lecz by się kształtem stała chwila
I abyś, bracie, mnie zrozumiał.
I niech wiersz, co ze strun się toczy,
Będzie, przybrawszy rytm i dz
więki,
Tak jasny jak spojrzenie w oczy
I prosty jak podanie ręki.
DO MUZY
Mam pewność niezachwianą, wierzę uroczyście,
Muzo, com ci nie przestał służyć i hołdować,
Że mi się kiedyś, cudna, zjawisz osobiście,.
Ażeby mi za trudy moje podziękować.
Lub może twa uraza skargę mi wytoczy,
Żem nie był ciekaw ciebie, natchnień mych przyczyno,
Albowiem nie widziałem cię nigdy na oczy
I nie wiem, czy brunetką jesteś, czy blondyną.
Powód jest, ale - przebacz! - nie lubię się smucić.
Chociaż bez ciebie, boska, lecz dla ciebie żyję.
Więc przybądz
i jeżeli chcesz mi co zarzucić,
Zarzuć mi ręce na szyję.
OTIUM
W niedzielę po południu wszystkie fortepiany
Grają w domu. W pokoju mym huczy jak w bębnie.
Grzmią zewsząd, wszystkie razem i każdy odrębnie.
Z podłogą tańczy sufit i chwieją się ściany. .
Od "Modlitwy dziewicy" do "Rapsodii" Liszta
Skowyczą histerycznie spazmy fioriturek.
Chwytam lampę, jak bombę blady terrorysta,
Lecz hamuje mój zapęd od kontaktu sznurek.
Nagle buchają piekłem obłąkane jazze
I czuję, że sam tańczę, jak diabeł, z Murzynem,
A okropna Cyganka, kiedy zmysły tracę,
Zapamiętale wali mnie w łeb tamburynem.
KLASYK
Walka o duszę i gardło
Wśród gniewu, smutku i śmiechu,
O myśl, o jadło, o tarło,
O śpiew, o wolność oddechu.
Złoto i błoto, porywy,
Upadki, wino i lura,
Ból, radość, mozół cierpliwy,
Chaos i bigos... Mikstura!
Aż gdy ostatnim udarem
Zastuka w trumny gwóz
dz
młotek,
Co było warem i żarem,
Wędruje w kurze bibliotek.
Giną doczesne naloty
Sympatii oraz niechęci,
Nikną przywary i cnoty,
Blednie się z wolna w pamięci.
Mat wszelki na dnie osiada,
Moszcz przeistacza się w massyk,
Z prawdy powstaje ballada,
Z człowieka robi się klasyk.
Co było siewne i żniwne,
Wzloty aniele, ariele,
W tomy zamienia się sztywne,
Oprawne w świnię lub cielę.
Na grzbiecie imię, nazwisko:
Litery grubo złocone...
A wewnątrz czcionek mrowisko,
Czarne, ruchliwe, szalone!
Rogate potworki biesie,
Wściekłe ciasnoty katuszą,
Zamknięte w kart marginesie,
Roją się, tłoczą i duszą!
Dłoń z nich nie zdejmie niczyja
Zapiętej klamry, co gniecie!
Nikt nie chce wetknąć w nie kija,
By je rozpędzić po świecie!
Gdy tam walk wiry i burze,
Zgiełk, życie, pęd i wichura,
Tu w drogiej swej kompaturze
Dostojna śpi kompatura.
BUNT JESIENNY
Gdzież jest ta wywalczona z mozołem pogoda,
Ku której mnie przez lata wiodły strome ścieżki?
Jestem znów jak samotna, przydrożna gospoda,
Do której się o zmierzchu wdarły rzezimieszki.
Drzwi i okna wrogimi wyłamali siły
I wygnali spokojnych i radosnych gości.
Może to obraz nieco dziwaczny, zawiły,
Ale i sprawa moja nie ma się najprościej.
Czarnych chmur mi naniosły jesienne zawieje,
Miotają duszą moją jak najlichszą słomą,
Na cztery wiatry poszły z otuchą nadzieje
I tylko jedno pewne, że nic nie wiadomo.
O, cicha, niezmącona harmonio bez skazy,
Płaszczu, któryś mi dawał od chłodów ochronę
I który odwracałem już w życiu dwa razy,
Chyba nie przenicuję cię na trzecią stronę.
Precz, łatanino, marne partactwo krawieckie!
Nie będę na grzbiet wdziewał z łachmanów odzienia.
W tkaninę tę zakradły się nici zdradzieckie,
Nie chcę mądrości zszytej łatą wyrzeczenia!
Na nowo zacząć żmudną pracę Penelopy,
Choćby ją znów pruć przyszło od samego wątku!
Ruszyć z podnóżka gnuśnie wypoczęte stopy
I zmusić do wędrówki twardej od początku!
Obudz
, serce, porywy tak jeszcze niedawne,
Wzbierz jako żagiel wiatrem i jak owoc sokiem,
Tryśnij z siebie jak wino bosko marnotrawne
I nad światem się rozlej pienistym obłokiem.
Przemierz raz jeszcze wszystkie szczyty i otchłanie,
Niech wiara twa zapory obala i kruszy,
Aż runiesz i z wszystkiego rozum ci zostanie,
Ta ostatnia kolumna na ruinach duszy.