Charakterystyka rozwoju dziecka w
młodszym wieku szkolnym
Okres nazywany młodszym wiekiem szkolnym lub średnim dzieciństwem
trwa od wstąpienia dziecka w wieku 7 lat do szkoły do ukończenia przez nie IV
klasy w wieku około 11 lat. Wyodrębnienie tego okresu rozwojowego wiąże się
ze specyfiką rozwoju psychicznego i fizycznego dziecka w pierwszych latach
pobierania przez nie nauki szkolnej.
Fizyczne zmiany rozwojowe zachodzące w tym okresie dokonują się na
ogół w sposób powolny, ale stały.
W okresie średniego dzieciństwa zmienia się budowa ciała dziecka: w miarę
zmniejszania się grubości tkanki tłuszczowej oraz zmian w jej rozkładzie ogól-
nym, staje się ono szczuplejsze. Kości zawierają mniej tkanki chrzęstnej, przez
co stają się bardziej twarde i sztywne. Szybki jest wzrost mięśni. Układ krążenia
rozwija się w ciągłym, lecz powolnym tempie, oddychanie staje się bardziej
ekonomiczne, układ trawienny staje się bardziej wydajny. Znacznie wzrasta
wówczas ciężar mózgu wynosząc u 9 letniego dziecka 1300 g, gdy tymczasem
mózg dorosłego waży ok. 1400 g. Najszybciej rosną i rozwijają się płaty czoło-
we. Dojrzewa kora mózgowa i wzrasta jej wpływ na niższe części układu ner-
wowego. Podczas tego okresu następuje także stopniowe wyrzynanie się zębów
stałych.
Podczas młodszego wieku szkolnego liczne są osiągnięcia w zakresie zdolności
motorycznych angażujących całe ciało (tzw. dużej motoryki). W stałym tempie,
stopniowo dojrzewa także koordynacja ruchów rąk (tzw. mała motoryka). W
związku z tym dzieci nabierają zręczności w takich formach aktywności, jak:
gra na instrumentach muzycznych, odręczne pisanie, a także w codziennym toku
zajęć (czyszczenie zębów, samodzielne zawiązywanie sznurowadeł i ubieranie
się). Dzieci w swoich działaniach stopniowo eliminują niepotrzebne ruchy po-
przez doskonalenie koordynacji i rozwoju precyzji w wykonaniu określonych
zadań.
Dziecko wstępujące do szkoły jest znacznie silniejsze i bardziej odporne na cho-
roby niż w okresie poprzednim. W okresie tym brak jest wyraz
nych, związanych
z płcią różnic w proporcjach ciała.
W młodszym wieku szkolnym wzrasta nadal wrażliwość i czułość narzą-
dów zmysłowych.
U dzieci wstępujących do szkoły uwaga ma jeszcze charakter mimowolny, jed-
nakże stopniowo w procesie nauczania rozwija się także uwaga dowolna; dziec-
ko coraz bardziej świadomie koncentruje uwagę na treści lekcji i podtrzymuje ją
własnym wysiłkiem woli.
Spostrzeżenia dzieci w tym okresie stają się bardziej analityczne, tzn. uczeń na-
bywa umiejętności wyodrębniania rozmaitych cech i własności w spostrzega-
nych przedmiotach, uczy się te własności rozpatrywać oddzielnie i dostrzegać je
także w innych, podobnych obiektach.
Młodszy wiek szkolny jest okresem przełomowym dla rozwoju pamięci dziecka.
W szkole podstawowej rozwija się stopniowo dowolne zapamiętywanie materia-
łu podawanego na lekcji przez nauczyciela oraz dowolne przypominanie i od-
twarzanie tego materiału. W miarę rozwoju myślenia w toku nauki szkolnej roz-
wija się także pamięć logiczna. Umożliwia ona opanowanie coraz bardziej
skomplikowanych zagadnień i uczenie się materiału programowego ze zrozu-
mieniem, ujmując związki rzeczowe i logiczne, łączące jego poszczególne czę-
ści. W młodszym wieku szkolnym rozwijają się także takie cechy pamięci, jak
jej szybkość, trwałość i pojemność.
W młodszym wieku szkolnym obserwujemy także dalszy rozwój mowy. Doko-
nują się w niej rozmaite zmiany ilościowe i jakościowe, pojawiają się jej nowe
formy i rodzaje. Najważniejsze osiągnięcia w dziedzinie mowy w młodszym
wieku szkolnym to przyswojenie sobie przez dzieci umiejętności czytania i pisa-
nia. Z rozwojem mowy wiąże się także nauka gramatyki i ortografii. W zakresie
mowy ustanej dziecko uczy się mówić tylko na polecenie, odpowiadać na zada-
wane mu pytania, zgłaszać się, gdy ma ochotę coś powiedzieć. Uczy się wypo-
wiadać zwięz
le i jasno, nie odbiegać od tematu, lecz rozwijać go w sposób coraz
bardziej logiczny.
W okresie tym wzrasta częstotliwość używania zdań rozwiniętych i złożonych.
W tworzonych zdaniach ujawnia się znaczący wzrost liczby przymiotników,
przysłówków i spójników. Dzieci znajdują coraz więcej sposobów na wyrażanie
różnych czynności
Postępy w rozwoju umysłowym dziecka w młodszym wieku szkolnym
wiążą się ściśle ze zmianami jakościowymi w jego inteligencji. W myśl teorii
rozwoju poznawczego Jean Piageta dziecko w tym okresie znajduje się w sta-
dium operacji konkretnych. W tym stadium dzieci zaczynają rozumować logicz-
nie. Stają się zdolne do formułowania planu poprzedzającego przebieg działania.
Nadal jednak nie potrafią pojąć abstrakcji. Ich myślenie ogranicza się do tego,
co doświadczalne i fizyczne. Dzieci mogą zrozumieć już pojęcie stałości, które
oznacza, że bez względu na zmiany zachodzące w zewnętrznym, fizycznym wy-
glądzie substancji, jej ilość lub masa pozostaje taka sama. Innym przejawem za-
chodzącego w wieku szkolnym rozwoju poznawczego jest proces klasyfikowa-
nia  zdolność do zrozumienia pojęć, klas, podklas i do dokonywania inkluzji
oraz proces szeregowania  zdolność do porządkowania obiektów według ich
wielkości.
Dzieci w młodszym wieku szkolnym ujawniają większą świadomość pojęć
kształtu i wielkości oraz ich związku ze środowiskiem, dość dobrze rozumieją,
w jaki sposób obiekty mogą zajmować różne pozycje w przestrzeni i utrzymy-
wać zróżnicowane związki z innymi obiektami. Dzieci mogą tu także poprawnie
rozumować w zakresie takich dotyczących wzajemnego stosunku pojęć, jak
lewy lub prawy. W okresie średniego dzieciństwa rozwija się dziecięce rozumie-
nie pojęcia ilości. Dzieci charakteryzują się pełnym zrozumieniem czasu zegaro-
wego oraz dobrą wiedzą dotyczącą dni tygodnia, miesięcy i pór roku.
Młodszy wiek szkolny jest okresem aktywnego rozwoju osobowości i roz-
woju społecznego, interakcja pomiędzy dzieckiem a społeczeństwem poszerza
się i staje się bardziej złożona.
Pojawia się wówczas większa dojrzałość emocjonalna, następuje przejście od
bezradności do niezależności i samowystarczalności.
Następuje spadek lęków związanych z zapewnieniem ciału bezpieczeństwa, nie
zmniejszają się jednak lęki przed siłami nadprzyrodzonymi (duchy, czarownice).
Złość i agresja nadal są wyrażane fizycznie w formie kopania, popychania, bi-
cia. y
ródłem radości i szczęścia są m.in.: przebywanie z przyjaciółmi i ukocha-
nymi osobami, niespodzianki, wartościowe podarunki, itp.
Moralność dziecka w tym okresie, w myśl teorii rozwoju moralnego J. Pia-
geta, znajduje się na etapie realizmu oraz relatywizmu moralnego. Stadium re-
alizmu moralnego charakteryzuje głównie heteronomiczność reguł społecznych
(dzieci są przekonane, iż moralność narzucona jest przez ludzi posiadających
autorytet). Dzieci nie zastanawiają się nad celami i słusznością reguł. Większość
dzieci w tym stadium przejawia odpowiedzialność obiektywną, tzn. ocenia sytu-
acje moralne ze względu na ich fizyczne i obiektywne konsekwencje. Dopiero
ok. 9-10 r.ż. dzieci wkraczają w stadium relatywizmu moralnego. Dzieci w tum
stadium zaczynają rozumieć, że reguły są umowami, które stworzyli ludzie, aby
się chronić i sobie pomagać. Przestrzeganie tych reguł postrzegane jest raczej
jako współdziałanie z innymi, niż podporządkowanie się przepisom. Dziecko w
okresie tym po raz pierwszy bierze pod uwagę motywy i intencje ludzi przy oce-
nie ich moralnego zachowania.
Dzieci w tym okresie w dalszym ciągu bardzo potrzebują swoich rodziców
i szukają w nich oparcia, ale coraz częściej porównują i przeciwstawiają środo-
wisko domowe temu, które wykracza poza nie. Wywołuje to sporą liczbę pytań i
nieporozumień z rodzicami.
Rozpoczęcie nauki w szkole stawia dzieci w nowym i złożonym środowisku
społecznym. Dzieci muszą się dostosować do nowych zwyczajów i wymagań,
do zachowania nakierunkowanego na realizację zadań, do podporządkowania
się autorytetowi, do kontroli impulsów. Na ogół dzieci bardzo silnie przywiązu-
ją się do nauczyciela, darzą go uczuciem i bardzo silnie przeżywają nagany z
jego strony, a także brak zainteresowania swymi osiągnięciami.
Dla dzieci w tym okresie bardzo duże znaczenie ma przynależność do grupy
rówieśniczej . Dzięki spędzaniu czasu z rówieśnikami uczą się współpracy i za-
sad obcowania z innymi. Zdolność uwzględniania potrzeb i wrażliwości innych
osób pozwala na rozkwit przyjaz
ni. Grupy rówieśnicze zaspokajają typowe po-
trzeby dziecka w tym okresie: pragnienie odizolowania się od dorosłych lub
przebywania w grupie osób o podobnych zainteresowaniach.
Duży wpływ w końcu na rozwój w tym okresie ma zabawa. Dzieci utożsamiają
się z tymi formami zabawy, które są charakterystyczne dla ich własnej płci.
Dużą popularnością w wieku szkolnym cieszy się sport drużynowy. Członko-
stwo w drużynie sportowej stwarza dzieciom okazję rozwijania ich fizycznej i
umysłowej sprawności opartej na współzawodnictwie. Rywalizacja z innymi z
pozycji członka drużyny pomaga dzieciom rozwinąć ich charaktery.
BIBLIOGRAFIA
1. Birch Ann, Psychologia rozwojowa w zarysie, PWN Warszawa 1997;
2. Ilg Frances, Rozwój psychiczny dziecka, Gdańsk 1992;
3. Przetacznikowa Maria, Psychologia rozwojowa, WSiP, Warszawa 1974;
4. Turner Jeffrey, Rozwój dziecka, WSiP, Warszawa 1999;
5. Vasta Ross, Psychologia dziecka, WSiP, Warszawa 1995;
6. Żebrowska Maria, Psychologia Rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN 1975.