Szczepienie drzew i krzewów (okulizacja)
Niezbędne narzędzia i materiały
Dwuręczny sekator do obcinania gałęzi, sekator zwykły, okulizak, nożyk ogrodniczy, piła, młotek
drewniany, kątownik drewniany, maść ogrodnicza, rafia.
Szczepienie
Szczepienie jest jednym ze sposobów rozmnażania wegetatywnego roślin - głównie
drzew i krzewów owocowych, polegającym na przeniesieniu odciętego z odmiany szlachetnej
odcinka pędu z kilkoma pączkami tzw. zrazu, na podkładkę - opowiednio przycięty pęd innej,
zakorzenionej rośliny, często formy "dzikiej". Po ich zrośnięciu powstaje nowa roślina, której
podkładka daje odporność na choroby, szkodniki i mróz, a zraz przekazuje cenne cechy użytkowe
(np. ozdobne kwiaty, liście, ciekawy pokrój rośliny, smaczne owoce). Możemy rozróżnić kilka
sposobów szczepienia:
- okulizacja (oczkowanie)
- szczepienie w szczelinę
- szczepienie w wieniec
- szczepienie przez stosowanie
Powody okulizacji
Głównym powodem szczepienia jest brak możliwości uzyskania szczepu w inny sposób.
Przykładowo: sadząc pestkę złotej renety uzyskamy jabłoń, lecz jej owoce nie będą miały nic
wspólnego z odmianą matczyną. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku róż. Szczepienie
pozwala na hodowlę wrażliwych odmian roślin na niesprzyjających glebach (np.
grusze na glebach zasadowych). Rozsądny wybór podkładki powiększa lub zmniejsza siłę witalną
rośliny, ułatwiając jej formowanie (przede wszystkim w przypadku drzew owocowych, lecz
również róż piennych i drzew  płaczących"). Tabela obok ułatwi nam wybór. Szczepienie
pozostaje również jedyną możliwą techniką rozmnażania dawnych odmian, dziś już
wymierających. Szybszy wzrost i lepszy "wigor" są dowodem korzyści płynących ze szczepienia
roślin. Wybór podkładki Podkładka młoda, zdrowa, dobrze ukształtowana, z dużą siłą witalną,
dobrze przystosowana do warunków glebowych i klimatycznych, musi być przede wszystkim
zgodna
ze szczepem. Zwykle szczepi się rośliny należące do tej samej rodziny, a najczęściej
do tego samego rodzaju.
Wybór podkładki
Podkładką mogą być tzw. "dziczki", czyli młode rośliny pobrane ze stanu naturalnego np. dzikie
róże do szczepienia krzewów róż. Użycie ich pozwala zaoszczędzić czas, ponieważ można je
szczepić natychmiast. Jednak są mniej odporne na choroby, a ich rozwój nie jest równomierny.
Siewki to rośliny uzyskane po planowym siewie (zwłaszcza w przypadku
drzew owocowych). Pełne wigoru, mocne są najlepszym materiałem na podkładkę. Wybór
okulanta Okulant jest najbardziej wrażliwą częścią szczepionej rośliny. Nie posiada korzeni i jest
bardzo delikatny, zwłaszcza zanim spojenie się zabliśni. Jest pobierany głównie z młodego,
prostego pędu (gałąś szczytowa), który nie wykazuje żadnych zmian chorobowych. Termin
okulizacji
Okulizację najczęściej rozpoczyna się w III dekadzie lipca (czereśnie, jabłonie, grusze), a kończy
w połowie sierpnia okulizacją śliw. Termin okulizacji zależny jest od dojrzałości podkładek oraz
dobrego wykształcenia się pąków liściowych na tegorocznych przyrostach drzew odmian, z
których pobiera się zrazy do zdejmowania oczek. Oznaką przydatności podkładek do okulizacji
jest łatwe odchodzenie kory od drewna, nazywane "pokazaniem się" miazgi, co świadczy o
intensywnych procesach wzrostu. Najczęściej w dobrych warunkach proces ten następuje
wcześniej niż dojrzałość pąków liściowych do okulizacji. Nie zaleca się jednak stosowania oczek
ze słabo wykształconymi pąkami, gdyż uzyskuje się niski procent przyjęć.
Przygotowanie podkładki
*Grubość podkładki powinna mieć średnicę do 2-3 cm. Okulizację przeprowadza się wyłącznie w
przypadku młodych drzew. Przy podkładce o większej średnicy,
stosujemy szczepienie w szczelinę
lub w wieniec (patrz Karta Porad 60.12).
*Wybieramy wolne miejsce o gładkiej korze i bez sęków. W przypadku drzew okulant
umieszczamy na  głowni"
(końcu gałęzi), w przypadku krzewów
i roślin o owocach wrzecionowatych
u podnóża (kilka centymetrów nad ziemią).
* Okulizakiem nacinamy korę
w kształcie litery T. Długość pionowego nacięcia powinna wynosić 3 - 4 cm, poziomego około 1,5
cm.
* Piętką ostrza lub kostką znajdującą się na drugim końcu oprawy
odklejamy delikatnie korę uważając, aby jej
nie rozedrzeć. (1)
Okulizacja
Przygotowanie okulanta
* Z drzew wytypowanej odmiany pobieramy młode ale już zdrewniałe
pędy.
*Z pędu usuwamy blaszki liściowe, zachowując jednak szypułki. (1)
*Usuwamy zbyt grubą nasadę i zbyt cienką końcówkę gałęzi, aby
pobrać szczep z części środkowej.
*Okulizakiem zdejmujemy tarczowaty skrawek kory z pąkiem i
ogonkiem liściowym (tarczkę okulizacyjną) rozpoczynając cięcie ok.
0,5 cm nad pąkiem, a kończąc 1,5 cm pod pąkiem. (2)
Okulant powinien mieć 2-3 cm długości.
Połączenie
*Zdjętą tarczkę wsuwamy pod rozchylone brzegi kory tak, aby pąk z
ogonkiem znalazł się w połowie pionowego nacięcia. (3)
*Lekko naciskamy na podstawę szypułki piętką noża, aby oczko
mogło wcisnąć się w nacięcie na podkładce. (4)
*Opuszczamy rozchylone ścianki kory po obu stronach oczka i
odcinamy pasek kory wystający ponad poziome nacięcie.
*Przyciskamy korę, aby starannie przylegała do tarczki i miejsce
okulizacji owijamy rafią ogrodniczą.
*Owijanie rozpoczynamy od góry, przyciskając pierwszymi zwojami
rafii jej początek, następnie omijamy pąk, robimy kilka zwoi i
wracamy do góry nad tarczkę, następnie podwójnym zaciągnięciem
kończymy obwiązywanie. Pąk wraz z ogonkiem liściowym powinien
wystawać nie owinięty rafią. (5)
Przyjęcie się okulanta
dwa przypadki:
- okulant o oczku rosnącym rozwija się tuż po połączeniu. Młody pęd
wyrasta na poziomie oczka. (6)
- okulant o oczku uśpionym musi przetrwać zżółknięcie i opadnięcie
szypułki. Pęd rozwinie się dopiero wiosną. (7)
Pielęgnacja po przyjęciu się okulanta
*Gdy rafia zaczyna wrzynać się w pęd,
zdejmujemy ją i powtórnie zawiązujemy luśniej.
*Krzewy i róże przycinamy o 5 cm. W przypadku drzewa mającego wypuścić pionowe pędy
podkładki obcinamy
na ok. 15 cm nad szczepionym miejscem.
Rada: rozsądne jest umieszczenie dwóch okulantów na jednej podkładce, jeden na
drugim jednak w odwrotnych kierunkach. Jeżeli przyjmąsię oba zachowujemy lepiej
umiejscowiony
*Przywiązujemy młodą gałązkę obejmą
do pnia, który służy teraz za podpórkę
i pozwala utrzymać gałąś idealnie pionowo. (8)
*Usuwamy wszystkie pędy rozwijające się równolegle wokół okulanta.
(9)